Читать онлайн книгу "ЭЗОП"

ЭЗОП
Хамидулла Абдуллаев


Хурматли китобхон биз ушбу тyпламга 3 та муста?ил асарни жойлашдик. Улар бир-бирларига yхшамаслиги учун хайратга тушишингиз табиий, лекин ди??ат билан кузатиб борсангиз улар yртасида албатта бо?ланиш бор. Бири олис yтмиш, иккинчиси я?ин yтмиш, учинчиси келажак тy?рисидаги. Ўтмиш хардоим келажакдан фар? ?илади, лекин мутло? эмас. Ўтмишнинг ижобий томонлари тинимсиз yсиб ул?айганини гувохи бyламиз, афсуски ну?сонлар ?ам маълум даражада yсади, биз истардикки yтмишдаги жами нокисликлар йy?олиб борса.




Кириш сyзи

Хурматли китобхон биз ушбу тyпламга 3 та муста?ил асарни жойлашдик. Улар бир-бирларига yхшамаслиги учун хайратга тушишингиз табиий, лекин ди??ат билан кузатиб борсангиз улар yртасида албатта бо?ланиш бор. Бири олис yтмиш, иккинчиси я?ин yтмиш, учинчиси келажак тy?рисидаги. Ўтмиш хардоим келажакдан фар? ?илади, лекин мутло? эмас. Ўтмишнинг ижобий томонлари тинимсиз yсиб ул?айганини гувохи бyламиз, афсуски ну?сонлар ?ам маълум даражада yсади, биз истардикки yтмишдаги жами нокисликлар йy?олиб борса.                                                      Буюк ватандошимиз Абу Наср Фаробийнинг фикрича бахт-саодат тушунчаси “фаол а?лга энг я?ин турган нарсадир, ва унинг маъно-мохияти фаол а?л билан ?yшилувида яширингандир. Бахт-саодат фаол а?лнинг энг я?ин бос?ичига шиддат билан етишдирки, бу жойда рух моддий таянчга эхтиёж ?олмайди. Бахт-саодат хайрли ишнинг yзгинаси бyлиб, хар бир инсон эришиши мумкин бyлган ма?садларнинг энг улу?идир. Барча фазилатларнинг ма?сади рухий хайрихохликдир. Демак барча рухий кечинмаларнинг сабаби ихтилоф ва ?арама-?аршиликдир. Инсон ?арама-?аршиликлар исканжасида ул?айиб, камолат ва камчиликларни эгаллайбошлайди. Демак ма?садларимизнинг энг улу?и инсониятнинг бахт-саодати учун, порло? келажаги учун ?ай?уриш ва ме?нат ?илиш.                                                Хозирги замонамизда илм ва тара??иёт шундай имкониятларни яратганки, у бутун башариятнинг асрий орзуси бyлган тyла бахт саодатни ер юзнинг yзида яратиб беришга ?одир. Бу уч асарни ди??ат билан y?иб чи??ан китобхоннинг кyз yнгида, босиб yтгани, шунга ?арамай у хар доим эзгуликни орзу ?илиб у томон одимлагани, ва айни чо?да о?ир юк остида бyлатуриб ?анчалик гyзаллашганини, ?анчалик муъжизалар яратганини гувохи бyлади.



Хотири жамлик



Со?ий ёнда бyлса ё?утлаб санам,

Узум бyлса, Хизр суви ?ам,

Зухро Мутриб Исо бyлсада Хамдам,

Шодлик бyлмас хотир бyлмас эса жам.



Бир диний уламо танишим шундай хикмат сyзлаб берган эди: Пай?амбаримиз Мухаммад (с.а.в) Парвардигорнинг хузурида бyлганларида, энг улу? неъмат тy?рисида сyраган эканлар. Олло? шундай жавоб берган экан:

Бандалар учун энг улу? неъмат танисихатлик ва хотирижамлик.                   Бу улу? неъматни бобокалонларимиз хардоим дуога ?yл очиб Олло?дан сyраб келганлар.                                                                         Бу истакка етишиш йyлларини хамма ?ам билавермайди. Хyш унга ?андай етишиш мумкин. Энг аввалло нодон одамлар асло хотиржамликка эришаолмайдилар, чунки уларда нафс ?олиблиги о?ибатида, турли-туман жиноятлар ?илишга бyлган мойиллик кучли бyлади. Ана шунинг учун жиноятчиларнинг аксарият кyпчилиги нодон кишилардир. Наркоман, фохишабоз, y?ри, ?иморбоз, порахyр кишилар хеч?ачон хотиржамликка эришаолмайдилар ва унга бориш йyлларини изламайдилар, ?адрламайдилар ?ам, хар доим нафс хохишини ?ондириш билан маш?ул бyладилар. Демак кишилардаги нокис сифатлар очкyзлик, каландимо?лик, хасидгyйлик, бахиллик, хиёнаткорлик кабилар хотиржамлик йyлини беркитиб ?yяди. Нопок одамлар хеч?ачон хотиржамликка эришаолмай yз умриларини фожеа билан ёхуд жазо олиш билан якунлайдилар. Хотиржамликдан махрум одамларга турмуш ?увончлари, хаёт гyзалликларини кyриш насиб ?илмайди, хеч?ачон ме?р кyрмай афсус ва надомат билан yтадилар, yзлари ?ам хечкимга самимий ме?р кyрсатмайдилар, Уларга тинимсиз хавотирлик, кyнгли ?ашлик насиб ?илади холос. Хyш хотиржамликка кимлар эришаоладилар?

Унга халол, ме?натсевар, илмли, маърифатли кишилар эришадилар ва ?увончли, унумли ?аёт кечирадилар. Хотир жам одамнинг уй?уси мири?арли, таоми тотли, кайфияти аъло, асаблари тинч, ?аёти фаолиятли ме?нати унумли, тани со?лом бyлади, чехраси чиройли, юзидан нур сочилади. Хаётимиз осойишта, серзав? ва мазмунли бyлиши учун юртимиз тинч бyлсин, миллатимиз хотири жам бyлсин, барчамизга Парвардигор ана шу улу? неъматни дари? тутмасин. Юртимизнинг юксалиши бунданда юксак бyлаверсин.



Инсон



Инсон ижтимоий жонзот, шундай бyлмаганда эди, бу даражада юксак, бу даражада ?удратли бyлаолмас эди. У бир-биридан yрганиб, бир-бирига yрганиб а?илли бyлади, yрганмай а?илли бyлишнинг бош?а йyли йy?. Тинмай yрганиб, тинмай yргатиб, бутун умр ме?нат ?илиб толи?маган одам зоти тинимсиз тара??ий ?илиши ?ам ани?, ана шундай хусусият уни ?еч?ачон тарк этмайди, чунки унинг вужуди орзулар макони, асло орзу ?илишдан тyхтамайи, афсуски кyпгина холатларда орзулар армонлар билан алмашиб туради.

Энди хечнарса ёзмайман дейман асаримни якyнлаш олдидан, бироз вакт yтадию яна ёзгим келиб ?олади, бундай холат кyп маротаба такрорланди, охир о?ибат хали анчагина асарлар ёзаман шекилли деган хулосага келдим, фикримча инсоннинг фикрлаши умрбод тухтамайдиган жараён экан. Аслида шундай бyлиб чи?ди, лекин фикрлашлар ?ам yзгариб бориб бир ну?тага етканда ижод ?илиш учун яро?сиз холга тушиб ?олар экан. Бундай холат харкимда хархил даврда бошланса керак. Хуллас мен ёзаолмай ?олмо?да ман фикрларим ай?аш – уй?аш – хотира нураган, тини?лик мутла?о йy?олган, ?увончли кайфият ноёб ходисага айланган. Авваллари бирор нарса ёзиш зав? ба?ишласа, энди у зyрма – зyраки, илгарилари фикрлар ём?ири остида бyлган, энди томчи сув томмайдиган та?ир чyлдаман. Демак барча жараённинг умри бyлгани каби, ижод ?илишнинг ?ам yз фурсати бор. Мен бу жараёнларни ёритишимдан ма?сад, ижодкор шошилмо?и. У имконияти yз ихтиёридалигида кyп ишлаши, кyп ёзиши лозим.



Кириш сyзи



?ар?андай асарнинг чинакам хаками маърифатли y?увчилардир. Муста?иллигимизниннг дастлабки йилларида анчагина маърифатпарвар кишилар гангиб ?олишди, бундай фойдаланган баъзибир кимсалар, чаласавод маддо?лар диний либосларга бурканиб олиб вайсай бошладилар, омманинг бир ?исми бунга кyникди ва ишона бошлади. Айни чо?да уларнинг баъзилари “оши?и олжи” е?инларда сy?батнинг тyрида, хаммани о?изларига ?аратиб амру-маъруф ?иладилар, авлиёлар номидан, дин номидан, яна алланималар номидан гапирадилар, махаллаларда уларни ?ечким тyхтатиб ?yймайди, хатто танбех ?ам беришмайди, нимани лозим топса, нимани хохласа вайсайберади, телба – тескари гаплар, ё?имсиз бузук ривоятлар, зарарли насихатлар билан кишиларни чал?итади, фикрини бузади, дуога ?yл очиб кишиларни алдайди.

Бир а?илли дyстим менга жуда музмунли саволлар билан мурожаат ?илди.

1) 

Инсон бахт-саодатга эришишга ?одирми?

2) 

Бахт-саодатга ?айси йyлдан юриб борилади?

3) 

Бахт-саодат нималигини инсоният ани?лаб олганми?

Жуда жyн кyринган ушбу саволларнинг ечими жуда мураккаб ва охирига етказилмаган.

Инсон бахт-саодатга эришишга ?одир, фа?ат мутло? эмас. Синовдан yтган жавоб шуки, одамлар бахт-саодат чаманзорига маърифат ва маънавият каби тилсимларни yрганиб, эгаллабгина ?араоладилар. Бу – ме?нат ва илм yрганиш деганидир.

Бахт-саодатга одамийлик йyли билан донишмандлик билан борилади, албатта худбинлик ва очкyзликни енгиб.

?ар?андай муаммолар каби инсоният бахт-саодат нималигини yз даврига монанд ани?лаб олган. Аслида бу йyл чексиз, демак бахт-саодат излаш ?ам инсоният учун абадий интилишдир, яъни кишилар баркамол бyлиб боришлари лозим. Баркамоллик тушунчаси ?ам тyхтамай ривожланадиган кyрсаткичдир, унга харбир давр yз ну?таи – назари билан ?араган, лекин барча даврларда а?л билан фазилатлар бирлигина риоя ?илувчи гyзал кишилар маънавий баркамол хисобланганлар.

Иш?-му?аббат масаласига бyлган муносабат ?ам барча замонларда yзига хос ва хилма-хил бyлган. Одамлар чинакам севгини тушунмаган, ?адрламаган даврлар ?ам бyлган, хукмрон синф томонидан аёлларни камситиш, да?ал муомала ?илиш узо? даврни yз ичига олади, аёлларни муъжиза деб ?араган, уларни чинакам эъзозлаган шахслар yтмишда жуда кам бyлган. Аёлларнинг юзларидаги чимматни олиб ташлаш, уларнинг ху?у?ларини yрнига ?yйиш учун бирнеча минг йиллар керак бyлган, ?анча-?анча фожеалар, ?онли во?еалар бyлиб yтган, бугунги кундан аёлларимиз, ?ар?анча ?увонишса арзийди. Эркакларимиз ?ам худди шундай, ?ар?анча ?увонишга ха?лидир. Буларнинг бош сабаби биз миллат сифатида эркинбиз, юртимиз муста?ил. Бу неъмат ?ар?андай бойликдан афзал, бебаъхо, ?иёси йy?. Не-не муаммо-ю, изтиробларни кyрган миллатимиз бу йyлни узо? босиб yтди, барча офату-балоларни, яна ?анча-?анча хотираларни кyрди. Етиб келган бу манзилимизни харбиримиз парваришлашимиз, ?адрлашимиз лозим.



Эзоп



Инсониятнинг босиб yтган узо? yтмиш йyлини yрганиб чи?сак агар у хардоим муаммолар гирдобида ?ийинчиликлар исканжасида одимлаган, бехисоб тyси?лар хардоим хамрохи бyлган. Ана шундай бyлишига ?арамай тинимсиз олдинга интилган, орзулар о?ушида харакат ?илган. Табиат инъомлари мyл теварак атроф мусаффо бyлган yша чо?ларда одамзот нега захматли ?аёт кечирган деган савол манти?ийир. Хали унинг а?ли-идро?и яхши ривожланмаган, керакли билимларга эга эмас эди. Ана шу сабабга кyра унинг кушандалари бехисоб, бири ?а?шат?ич из?иринлар бyлса, бири ём?иру-довуллар. Хеч ва?оси бyлмаган ярим ёввойи одамлар, ?орларда, ?ана?адир чайлаларда гурух-гурух бyлиб жон асрашар, ёл?из яшашликнинг иложи йy?, хар?андай кyргиликни кyпчилик бyлибгина енгиш мумкин холос. Ана шундай зарурат одамни ижтимоий жонзот сифатида майдонга тушишига сабаб бyлди. Табиат инъомлари, мевалар унинг эхтиёжини ?исман таъминлар, хайвонларни овлаш ор?али эса емиш ва ёпинчи? яратар, аста-секин хайвонларни ?yлга yргатиш, ерга ишлов беришни yрганиб борди. Тош асри деб ном олган yша даврларда инсоннинг ??уроли тош ва таё?лардангина иборат бyлиб, унинг ихтиёрида мулк хам бойлик хам йy?, ана шу сабабга кyра гурух ёки ?абила аъзолари бирхил ?аёт кечиришар, бир-бирига зулм ?илиш зарурати йy? эди. Тинимсиз, аста-секин ривожлана бошлаган инсон фикрлаши унга кyпгина нарсаларни yргатабошлаш билан биргаликда, ?обилият шаклланишига сабаб бyлди, тинимсиз харакатлар, алла?анча неъматларни инъом ?илди. Узлуксиз ишлаш моддий неъматларни кyпайишига, асбоб-ускуналарнинг пайдо бyлишига олиб келди. Кyп минг йиллик изланишлар о?ибатида мулкчиликнинг дастлабки турлари яратилди. Мулкка эгалик ?илиш кимларнидир ?удратли ?илса, мулки йy? кишиларни уларга тоъбе ?илабошлади. Мулкчилик ривожланган сари зyравонлик ва тоъбелик ?ам авж олабошлади, айни?са хилма-хил урушлар кишиларни таба?алаб юборди. Хyжайинлар ва мазлумлар пайдо бyлди, худбинлик авж олган сари бу жараён ул?айиб, ?ул ва ?улдорлик деган тузум ту?илди ва ривожланабошлади. Бу тузум инсоният тарихидаги энг машъум тузим эди. Ўтмиш давр вакилини кейинги давр кишилари тушунмасликлари, хатто ё?тирмасликлари ?ам мумкин, чунки yтмишнинг ну?сонлари келажакда осон ечилади ва я??ол кyринади, аслида ?арбир тузумнинг чир?ин ну?сонларини бартараф ?илиш учун бирнеча асрлар yтмоги зарур бyлади. Бу тузум ?ар?анча шаф?атсиз бyлса ?ам ривожланиб бораолди. Ўша даврнинг yз санъати, эъти?оди, мафкураси ва фалсафаси пайдо бyлиб, кишиларнинг эркинлигини сyндираолди. Узо? йиллар табиат кyйнида эркин фаолият кyрсатиб яшаган кишиларнинг бир ?исми ?улга айлантирилди, уларнинг салмо?и йилдан-йилга ошиб борар, урушлар ма?луб томонларни, хонавайронлик ночор одамларни ?улга айлантириб уларнинг сафларини кенгайтириб, бебош тузумни парваришлаб вояга етказар эди. Бедодлик намунаси бyлган yша даврлар ?ам yзининг даъхоларини етиштириб чи?арди. Кейинчалик кишиларни истеъдодлари билан хайратга солаолган машхур олиму-уламолар, доно-ю – файласуфлар ?ам дунё?арашлари билан yз тузумларини адолатли эканини ?ул ва ?улдорларнинг бyлиши тy?ри эканини ё?лаб фаолият кyрсатишар эди. Хаттоки Афлотун, Арасту, Сенека, Цицерон каби файласуфлар ?ам ?улдорлик тузумининг тарафдорлари бyлишган. Барча янги пайдо бyлган ижтимоий фанлар – ху?у?шунослик, адабиёт, маданият, манти? кабилар хукмрон синф манфаати учун хизмат ?илар, тоъбелар мутла?о ху?у?сиз ва химоясиз эди. Адолатсизликнинг тимсоли бyлган, инсон табиатининг тубан ?исми худбинлик шарафланадиган янги тузум фаолият бошлаган, зуравонлик ва беъдодлик тyла хукмрон синфга айланиб ол?ишланадиган давр дунёга келган эди. ?ар?андай адолатсиз жараён хало?атга махкум, афсуски у маълум муддат яшайди. ?улдорлик тузумининг хамро?лари бyлган тубан майилликлар, хайвоний истаклар ?анча фурсат давр суришини ?ечбр кимса билаолмас, фаолият фаоллашиб борар, ?улларнинг сафи кенгайгандан кенгайиб авж олар, уларни хайвон ?атори олиб-сотти ?илишар, хамма ша?арларда ?ул бозорлари ташкил ?илинган эди.



***



Одамлар табиатан тенг эмаслар.

?ул билан ?улдор бамисоли хайвон билан инсондир.

Биринчиси жисмоний ме?натга ту?илган бyлиб,

бировларнинг истак-иродаларини амалга оширади.

Улар о?илликни тушунадилар, лекин yзлари а?лга эга эмаслар

Арасту



Худди бош?а ша?арлар каби Дельфи ?ам yзининг ?уллар бозори билан маш?ул. Бу ерга бош?а yа?арлардан хилма-хил ?уллар олиб келинади. ?ул билан савдо ?илувчи олиб сотарлар уларни арзон нархда улгуржисига харид ?илиб, кейин аста-секин оширилган нархда сотишади. ?улнинг нархи унинг ?адди-?омати, ёши, жисмоний холатига бо?ли?. Харид ?илувчилар ?улни ечинтириб обдон кyздан кечирадилар, тишларидан тортиб, ?уло? буринларигача текшириб кyриб кейин савдолашабошлайдилар. Ишни тез битириш учун бир зумда пайдо бyлган далоллар терлаб-пишиб ишга киришадилар. Сотувчига кyзини ?исиб, харидорга ?улни ма?тайбошлайдилар. Тyти?ушга yхшаб тинмай валдираб чунонам ма?тайдиларки, бу ма?товлардан ?улнинг yзи ?ам yзига ма?лиё бyлиб ?олади. Баъзан савдо касодга учраб баъзан нарх бирданига кyтарилиб ?айсидир ?ул ким ошар бyлиб талаш бyлиб кетади, айни?са ?адди-?омати чиройли, сyзлашлари ё?имли бyлса ?иймати бенихоя ошиб кетади, аёл ?улларни танлаш анча мураккаб. Уларнинг кyринишлари энг асосий кyрсаткич бyлса ?ам, мохирлиги, таом тайёрлаш, уй ишларига ?обилияти эътиборга олинади.



***



Овчилик харбий ишнинг бир ?исми бyлиб, ма?сади ёввойи жониворларни ва табиатан бош?аларга бyйсунадиган ?улларни овлашдан иборат.

Арасту



Дродо yз аёли Милейкани жуда севади, шунинг учун унинг ?илган барча илтимосларини бажаришга харакат ?илади. У Дельфа ша?рини узо? сайр ?илди, айтилган барча нарсаларни харид ?илди. Энди ?ул бозорига бориб хотинининг илтимосини бажариши керак, у тайинлаганидек битта ?ул сотиб олиши лозим.

– 

Сиз ?андай ?ул харид ?илмо?чисиз? – деди жазман харидор келганини сезган ?улфуруш.

– 

Аёлим тайинлаганидек бир ?ул сотиб олмо?чиман, – деди Дродо – Сизда топилармикан?

– 

Нархига келишсак ?ар?андай ?улни топиб бераоламан – деди савдогар ё?имли илжайиб – гапираверинг.

– 

Аввало жуда чиройли, хотиним истаган барча юмушларни бажараоладиган, хамда ё?имли бyлсин.

– 

Сиз айтгандек бир ?ул бор-ку, лекин кyриниши кyркам эмасда.

– 

Йy? бyлмайди, фа?ат чиройли бyлсин.

– 

Менга ?аранг хужайин – деди ёл?из бир чеккада yтирган ?ул – мени сотиб ола?олинг.

– 

Вой-бой – деди Дродо ?ул томонга yгирилиб – сен жуда беyхшовсан-ку.

– 

Кyринишим шуна?а, лекин кyнглим кyпгина кишиларникидан гyзалро?.

– 

А?линг анчагина зукко кyринади.

– 

Хархолда бефаросат эмасман.

– 

Нима ишлар ?илаоласан?

– 

?ар?андай юмишни сифатли бажараоламан, айни?са кишиларни зерикиб ?олмасликлари учун улар билан сухбатлашиб yтиришни ?ам эплайоламан.

– 

Кyринишинг беyхшов бyлмаганда айни мен ?идирган одам экансан.

– 

Аёлингиз айнан чиройли ?ул сотиб олишингизни тайинладими?

– 

Худди шундай.

– 

Нима учун эканлигининг сабабини yйлаб кyрдингизми?

– 

Йy?, нега сен хотинимнинг хохишини суриштириб ?олдинг?

– 

Чунки ?ар?андай илтимоснинг заминида ?андайдир ма?сад ётади.

– 

Хyш, ?андай ма?сад бyлиши мумкин?

– 

Нега у ?улнинг айнан чиройли бyлишини хохлайди.

– 

Танишларига ма?таниш учун бyлса керакда.

– 

Топ?ир эмас экансиз хyжайин.

– 

?ани, нега эканлигини yзинг айтиб бергинчи.

– 

Сyзим о?ир тегса уришиб бермайсизми?

– 

Айт, уришмайман.

– 

?ам ёш, ?ам чиройли бyлсин деганининг замирида яширин бир истак бор.

– 

Гапир, жуда чyзиб юбординг.

– 

Аёлингиз чиройлими?

– 

Бени?оя гyзал

– 

Ёши нечада?

– 

Мендан йигирма ёш кичкина.

– 

Сиз сафарларда бyласизми?

– 

Албатта, ишим сафарда юриш билан yтади.

– 

Ундай бyлса аёлингизга ?ул эмас yйнаш керак.

– 

Эй ахмо? ?ул ?андай хаддинг си?ди менинг латофатли аёлим тy?рисида шундай дейишга.

– 

Сиздек ёши yтиб ?олган беyхшов эркакнинг ёшгина хушрyй аёл учун нима кераги бор.

– 

У мени севади.

– 

Йy?, у атайлаб шундай дейди холос.

– 

Сен бе?аё сyзларни гапиряпсан.

– 

?ул бе?аёлик ?илаолмайди, унинг барча хохишлари кишанлаб ?yйилган.

– 

Аёлимга yйнашнинг нима кераги бор?

– 

Сизнинг унга нима керагингиз бор.

– 

Сyзларинг бироз yйлантириб ?yймо?да.

– 

Мени сотиб олинг, аёлингизни асл ма?сади аста-секин фош бyлади.

– 

Яна нима ишлар ?yлингдан келади?

– 

Масаллар айтиб бераоламан.

– 

?ул бyлатуриб масал ?ам айтаоласанми?

– 

?обилият хаммада бор, уни биз ?уллардан тортиб олишади-да, кейин тинимсиз камситишади.

– 

?ани бир эшитайлик, сyзла.

– 

Сизга маъ?ул бyлармикан?

– 

Аввал эшитайликчи.

– 

Масаллар харкимга ?ам бирхилда ё?абермайди.

– 

?андай одамларга ё?ади?

– 

Жуда ?ам а?илли одамларга ё?ади холос.

– 

Сенинг наздингда мен а?илли одамга yхшамайманми?

– 

Унчалик ?ам а?илли кyринмайсиз, лекин о?кyнгил эканлигингиз ани?.

– 

Нега бундай хулосага келдинг.

– 

Чунки хотинингиз нима деса ишонаберар экансиз.

– 

Сен ?улвачча хийла а?илли кyринасан.

– 

Тy?ри сyз ёки а?илли бyлиш ?ул учун орти?ча хусусият ва?ти келса кyргиликдир.

– 

Тy?ри айтасан, ?ал сен учун хатто зарарли, хужайинингга нисбатан а?илли бyлсанг ?оласан балога.

– 

Бундай кyргиликларга кyп учраб калтакни тайида ?олган пайтларим кyп бyлган.

– 

Майли, кyп гапириб юбордик энди масал айтиб мени бир ?увонтирсанг сени сотиб оламан.

– 

Бир эмас бир неча масал айтганим бyлсин



ПРОМЕТЕЙ BA ОДАМЛАР



Прометей Зевс амри билан лойдан одамлар ва хайвонлар-ни яратди. Бирок Зевс кyрдики, онгсиз хайвонлар анча купайиб кетибди. У ?айвонларнинг бир ?исмини нобуд килиб, одамлар ясашни буюрди. Прометей топшири?ни бажарди; аммо окибати шундай бyлдики, ?айвонлардан кайта ясалган одамлар инсон киёфасини олган эсалар-да, ?алблари ?айвон тахлитлигича колаверди.

Масал купол ва нодон кимсаларга карши каратилган.



ГЎНГKAPFA БИЛАН ТУЛКИ



Гyнгкарга бир бyлак гyштни илиб кетиб дарахтга ?унди. Буни кyрган тулкининг yша гyштни егиси келди, гyнг?арганинг тy?рисида туриб олиб ма?товларни ё?дира кетди: у на?адар улу?, на?адар чиройли, барча кушлар устидан подшо бyлса бош?алардан яхширок подшолик ?илишига хеч шубха йу?, албатта, овози ?ам бyлганда шундай бyлиши турган гan эди. Гyнг?арга yзининг овози борлигини жуда кyрсатгиси келиб, ?аттик. ?а?иллаб юборди, шу онда гyшт о?зидан тушиб кетди. Тулкихон эса югургилагенча гyштга ёпишди-да, шундай деди: «Эх, ?ар?авой, агар каллангда аклинг хам булгандами, подшохлик ?илиш учун сенга бош?а хеч нарса керак бyлмасди».

Масал ла?ма одамга нисбатан yринлидир.



ЭМАН ВА ?АМИШ



Эман билан ?амиш, ким кучли, деб бахслашибдилар. Кучли шамол турганда ?амиш унинг шиддатидан ерга ?апишиб, омон ?олибди; эман булса шамолни бутун , куксини тутиб ?арши олибди, кучли шамол уни илдиз-пилдизи билан ?упориб ташлабди.

Масал кудратлилар билан бахслашмаслик жоизлигини кyрсатади.



АРСЛОН ТЕРИСИНИ ЁПИНГАН ЭШАК



Эшак арслон терисини ёпиниб, нодон ?айвонларнинг утакасини ёриб, у ёчдан бу ёкка юра бошлади. Тулкихонни куриб уни ?ам ?ур?итмокчи бyлди; биро? тулкихон унинг ?анграшини эшитиб, деди: «Амин бyлки, агар ?анграшингни эшитмаганимда, сендан ?ур??ан бyлардим!»

Баъзи калтафа?млар вахима кyтариб, yзларининг нархини оширмо?чи бyладилар, биро? гап-сyзлари билан кимлигини фош килиб ?уядилар.



ЙУЛОВЧИ БИЛАН ГАЗАНДА



Йуловчи киш пайти йулда бораётиб сову?дан тиришиб, улаётган бир илонга кyзи тушди. Ра?ми келиб уни ердан олдида, ?уйнига солиб исита бошлади. Илон карахтлигида жим ётди, биро? жон кириб, тирилгани захоти халоскорининг ?орнидан ча?ди. Ажали етаётганини англаган йуловчи пушаймон бyлиб деди: «Ўзимни худо урган: нега yлаётган газандани ?уткардим, у хатто тирик бyлса ?ам yлдириш керак эди-ку?»

Масал ёвуз одам хеч ?ачон яхшиликка яхшилик билан жавоб ?айтармаслиги, биро? иложини топса валинеъматига ?арши бош кyтариши му?аррарлигидан огох этади.



– 

Масалларинг жуда ибратли, сен мени хайратга солабошладинг.

– 

Шунинг учун мени сотиб олинг деяпманда.

– 

Нима учун айнан менинг сотиб олишимни истаяпсан?

– 

Сиз бироз инсофли одамга yхшайсиз.

– 

Бош?алари инсофсизми?

– 

Нафа?ат инсофсиз, yта бешаф?ат ва золим бyлишади – деди у кyйлагини кyтариб – манабу ?алтак изларини кyриб yзингиз хулоса ?иларсиз.

– 

Бай-бай, со? жойинг ?олмабди-ку.

– 

Биз ?улларнинг нафа?ат бадани, тах?ир ва ха?оратлардан дилларимиз пора-пора бyлиб тилинган.

– 

Эх бечора ?ул, yзинг ?ам бу кyргиликларга сабабчи бyлгандирсан.

– 

Албатта yзим ?ам айбдорман.

– 

Нима айбинг бор?

– 

Фа?ат тy?ри сyзлайман холос.

– 

Нега ёл?он ишлатмайсан?

– 

Борди-ю ёл?он ишлатсам у ошкор бyлиб ?олса ?атти? жазолашади, yлдириб юборишлари ?ам мумкин.

– 

Яна бош?а масалларни ?ам биласанми?

– 

Бе?исоб масаллар биламан.

– 

?ани яна эшитайликчи



ЧОЛ В А АЖАЛ

Бир куни чол yтин ?илгач, уни ор?алаб уйига жyнади; йyл узо? эди, жуда чарчади, yтинни ерга отиб ташлаб, yзига yлим тилай бошлади. Шунда ажал пайдо бyлиб, нега ча?ирдинг, деб сyради. «Мана бу yтинни елкамга ?уйиб юборсанг, деб ча?ирдим», – деди чол.

Масал одам ?ар ?анча бахтсиз бyлса ?ам, хаётни яхши кyражагига ишорадир.

?ОБОН ВА ТУЛКИХОН

?обон дарахтнинг остида туриб тишини ?айрашга киришди. Тулкихон унинг нега шундай ?илаётганини сyради: овчилар ?ам кyринмайди, бош?а бирор фалокатдан ?ам дарак йyк, лекин сен тишларингни ?айраётирсан? ?обон жавоб берди: «?аракатим бехуда эмас: фалокат бостириб келганда, тишларимни yткирлашга ва?т сарфлаб yтирмайман, тайёр турган бyламан».

Масал хавфхатарларга аввалдан тайёрланиш зарурлигини у?тиради.



– 

Анчагина ибратли масаллар айтдинг, сени сотиб оламан.

– 

Сухбатларинг анчагина жиддий тус олгани учун сизларни ?yйиб бердим – деди ?улфуруш.

– 

Бу ?улингиy бадбашара бyлса ?ам менга ё?иб ?олди, уни сотиб оламан.

– 

Бу ишингиздан пушаймон бyлмайсиз жаноб – деди у пулнинг хидини сезиб – менга ?олса пул ?ам олмай сизга сийлов ?илиб юборар эдим, лекин янги ?улларни харид ?илишга дастмоям етмайро? турибди.

– 

Биламан

биродар, ?улларингиз сотилмай ?олиши сизлар учун орти?ча чи?им бyлади.

– 

Эй, нимасини айтасиз, уларнинг ?орни бор, таг жой учун пул тyлаш керак.

– 

Майли сотиб олганим бyлсин, унинг исми нима?

– 

Эзоп, у ?ул бyлмаганда машхур одам бyлган бyлар эди, харбир сyзи ибратли, вужуди а?л.

– 

Эзоп, у бугундан бошлаб менинг ?улим бyлади.



***



?ар ?андай даврда эзгуликка бyлган ташналик йy?олган эмас, энг зулмкор одамлар ?ам ва?ти келиб унга му?тож бyладилар.



– 

Сандра буё??а кел – деди Милейка о?соч аёлни ча?ириб.

– 

Лаббай хоним, нима хизмат буюрасиз.

– 

Елкамни бир у?алаб ?yй.

– 

Хyп бyлади, Дродони келишига пардоз ?илиб ?yймайманми?

– 

Мунча Дродо деяверасан, уни севиб ?олганинг йy?ми.

– 

Вой yлмасам, бундай ?алтис хазилни ?илманг бекам – деди о?соч кyкрагига туфлаб – Хyжайин ?аё?да-ю мен о?соч ?аё?да.

– 

Йy?са хадеб менинг эрим ?а?ида гапираверма.

– 

Хyжайинни юрагини жи?иллатиб юринг дейманда.

– 

У шундо? ?ам оши?у бе?арор, чизган чизи?имдан чи?майди.

– 

Барибир хушёр бyлишингиз лозим, пулдор одамларга аёллар yч бyлишади, эрингиз бадавлат одам.

– 

У барибир мендан орти?ини тополмайди билдингми?

– 

Албатта.

– 

Йy?са нега инжикилайберасан?

– 

Бахтли бyлинглар дейманда.

– 

Йy?, сен менинг чиройимга шубха билан ?арайсан.

– 

Мутла?о ундай эмас, сизнинг ?амон ?ошларингиз, жингалак сочлару хуммор кyзларингиз хеч кимда йy?.

– 

Гапларинг рост бyлса мени шундай безатгинки кyрган одам yзини йy?отиб ?yйсин.

– 

Ме?монлар келишадими?

– 

Йy?, бир киши келади холос.

– 

Ким экан у бекам.

– 

Зобит йигит Аргос хузуримга ме?мон бyлиб келади.

– 

Вой yлмасам, эрингиз клиб ?олса нима бyлади?

– 

Хеч нарса бyлмайди, айни yйнаб-куладиган даврим, агар хохламаса уни ташлаб кетаман.

– 

Ундай деякyрманг бекам, эрингиз яхши одам, у сизни чинакамига севади.

– 

Бунинг yзи камлик ?илади, мен ?ам уни севишим лозим.

– 

Келинг бекам яхшиси сочларингизни тартибга солиб силаб ?yяй, юзларингизга упа-элликларни суркаб безатамиз, бирам хушбyй, бирам чиройли бyлиб кетасизки.

– 

Ростини айт мен чиндан ?ам чиройлиманми?

– 

Эркаклар учун офатижоннинг yзисиз, сочларингизни тараб хузур ?илади киши, бирам ё?имли, бирам хушбyй. Бу сочларни силаган эркак на?адар бахтли бyлади.

– 

Сен кимни назарда тутаяпсан?

– 

Эрингизни-да.

– 

Хадеб эримдан гапираверсанг сени унга олиб бераман.

– 

Мен о?сочни бошига урадими?

– 

Барибир ич-ичингдан эримни севиб ?олганга yхшайсан.

– 

Тавба ?илдим бекам, мен бир чyриман холос.

– 

Мен Аргосни кyриб сухбатлашгим бор, тушундингми?

Ўзиям эркакмисан, эркакда.



***



Бойлик жамият ривожигша энг катта таъсир yтазувчи муъжиза бyлиб жуда кyплаб шодликлар келтириш билан биргаликда жабру-ситамлар ва зyравонлик каби касофатларнинг ?ам сабабчисидир.



Бyри бyйнига ар?он бо?ланган семиз итни учратиб, ундан сyрабди: “сени ким бунчалик семиртирди”

– 

“Хyжайиним овчи” – дебди ит.

– 

Буйнимга ?айиш бо?ланган ?исматдан Худонинг yзи асрасин, оч бyлсам ?ам эркинликка нима етсин – дебди бyри.

– 

Айтган масалинг жуда ибратли – деди Дродо кулимсираб – Сен ?ул бyлганинг учун эркинликни ?адрлайоласан, бизлар бош?ача фикрлаймиз.

– 

?улликнинг жисмоний азобидан ?ам ?а?оратланиши о?ирро?. Хамма бизга нафрат билан ?арайди, хохлаганича тах?ирлайберади.

– 

Биласанми Эзоп Библияда ёзилишича Худо олдин тупро?дан Адамни кейинчалик унинг ?овур?асидан Евани яратган. Уларни жаннатга киритиб, бир нарсани ?атти? ого?лантирган. “Дарахтларнинг yртасида бир туп дарахт yсади, унинг меваси яхшили ва ёмонликни англатадиган хусусиятга эга. Бу мевадан асло татиб кyрманглар” деб у?тирган. Илон ?иёфасида яширинча жаннатга кириб олган шайтон Евани авраб yша мевани тотиб кyришга давват ?илади. Шайтоннинг ма?садини фахмлаган аёл Худонинг ого?лантирганини унитиб yша мевани узибтатиб кyради, бyндай ?илишга Адамнинг ?ам кyндиради. ?азабланган Худо Адам ва Евани жаннатдан чи?ариб ер юзида захматли хаёт кечиришга, Адам тер тyкиб нон етиштиришга, Ева ?ийналиб фарзандлар ту?ишга хукм ?илади. Ана yшандан буён одамлар азобу-у?убат билан яшашга махкумдирлар.

Сен Эзоп кyпам ?ай?ураберма, барчамизнинг та?диримиз шуна?а.

– 

Эхтимол шундайдир-ку Хyжайин, лекин хечбир ?улдор ?ул бyлишга рози бyлмайди. Хyжайинлар ?уллик азобини билмайдилар.

– 

Сен менинг ишончимни о?ласанг эхтимол ?улликдан озод ?иларман.

– 

Хазилашаётганингиз йy?ми хужайин.

– 

Йy? чиндан айтяпман, лекин бу кyп жихатдан yзингга бо?ли?.

– 

?ани энди гапингиз амалга ошса, мени илгарилари кyп маротаба алдашган.

***



Интилиш, яшаш шав?и инсонни тинимсиз харакатга солар, yз эхтижини ?ондириш учун аста-секин ме?нат ?илишни yрганиб борарди. Илгарилари табиат ?yйнидан юлиб оладиган нарсалар билан озу?ланган бyлса, эндиликда жам?ариб ?yйишни yрганабошлади, айни?са ёввойи хайвонларни ?yлга yргатиш, ерга ишлов бериб хосил етиштириш, эхтиёжини ?ондиришдан таш?ари келажаги учун замин тайёрлар эди. Хуллас ярим оч, ярим ялан?оч, хамкорлида яшаш учун курашадиган одамлар авваллари ме?нат ?илишни, кейинро? бориб онгли ме?нат ?илишни yрганиб борди, Ни?оят одамзот ихтиёрида мулк пайдо бyлабошлади. О?ирини енгил ?иладиган, хардоим ас?отадиган мулкни кyпайтириш хаваси янада ортабошлади. Бора-бора мулкни кyпайтириш учун ме?нат ?илишдан кyра уни бировлардан тортиб олиш имконияти ту?илди, бу йyл жанжаллар ёки урушларга сабаб бyлар, одамларни ёвузлик томон сурар. Кимнинг мулки кyп бyлса yша ?удратли бyлиб борар, бош?аларни тоъбе ?илиш имконияти ортар эди. Мулк эгаси хyжайин, мулксиз киши тоъбе бyлиб охир о?ибат хyжайинлар ва ?улларни пайдо бyлишига олиб келди. Бош?аларнинг ме?нат махсулини yзлаштириш, худбинлик ва текинхyрли хукмрон бyлган ?улдорлик тузумини бошлаб берди. ?улдорлик кишилик жамиятининг бойликка ружу ?yйган, биринчи энг ?yпол по?онаси бyлиб дунёга клди. Бир ва?тлар ?ай?у ва шодликлар омухта эди. Одамлар ?ийинчиликлардан ?ийналсалар ?ам эркин ва тенг эдилар.

?улдорлик тузуми ху?у?сиз, эрксиз кишилар сафини барпо ?илди, ана шу музлумлар сафи шодликдан махрум бутун умрга ?ай?уда ?аёт кечиришга махкум эдилар. Айни пайтда одамлар чинакам ?ай?у ва шодликнинг билишмас, шу сабабдан ?адрлашни ?ам билаолмас эдилар. Шодликка эришиш, ?ай?уни буткул йy?отиш учун кураш бошланган буни зиддият деб атайбошлаган эдилар. Инсоният ?утулиб бyлмайдиган ана шу зиддият гирдобига кириб ?олди. ?уллар эркинликни, ?улдорлар yз ?улларининг сафини кенгайтиришни yйлайдилар, эзгулик ?а?идаги тушунчалар жуда ожиз, маънавия ха?идагилари эса чалкаш, адолат фа?ат хукмронлартомонида бyлиб, мазлумлар ундан ма?рум эдилар. Бу тузумни такомиллаштириш тy?рисида ?ай?урувчилар кyп бyлсада уни бузиб ?айта ?уриш ?а?ида хечбир хукмрон yйламас эди.



***



– 

Сандра буё??а кел – деди Милейка бир нарса эсига тушиб.

– 

Лаббай бекам, нима иш буюрадилар.

– 

Сен халиги Аргос ?а?идаги гапларни эримга валдираб юрма та?ин.

– 

Йy?е, yлибманми бундай бyлма?ур гапларни айтиб.

– 

На? терингни шилиб оламан.

– 

?ар?андай сирингизни айтаберинг, бировга чур? этсам харом yлай.

– 

Очи?ини айтсам эримни унчали суймайман.

– 

Нега бекам, у яхши одам-ку.

– 

Мени ?атти? севишини биламан, лекин ёши ?ам ?айтиб ?олган. Файласфман деб кyп ма?танади. Ичиб олса yзини бош?араолмай ?ирт жинни бyлиб ?олади.

– 

Эркакларнинг барчаси шуна?а, кyнглини олаберсангиз ва?ти келиб унинг мулкига эга бyласиз.

– 

Биласанми аёл киши учун ёнида севган йигити бyлиши керак, йy?са ?еч нарса татимайди.

– 

Хамма нарсага эришгансиз бекам, бахтли эканлигингизни унчалик билмайсиз. Хали замон эрингиз келади, yзингиз ором бериб кутиб олинг.

– 

Биласан у келиб нима дейди, “Милейка азизим сени со?индим, барча нарсаларингни олиб келдим”.

– 

У сизни чиндан ?ам севади.

– 

Айтган нарсаларимни ярмини эсидан чи?ариб ?yйган бyлади, мен адабини бериб ?yяман.

– 

Ундай ?илманг бекам, яхшиси эркалатиб кутиб олинг. Мен кокилларингизни ?yн?иро? ?илиб ?уяман, мушк-анбарлардан сепиб оласиз.

– 

Ор?аси бурама, хаворанг кyйлагимни олиб кел.

– 

Хyп бyлади.



***



Хар?андай тузум кишиларнинг сай-харакатлари билан барпо ?илинади, уни янгилаш учун бирнеча асрлик муддат билан биргаликда бе?исоб изтироблар ва миллион миллион кишиларнинг ?урбон бyлишини та?озо этади.



Азал-азалдан инсон табиати бойлик ортиришни хуш кyрган. Нима учун, нега тинимсиз бойликка интилишнинг асл сабабини барча ?ам билавермайди. Бойлик ?а?ида сyз юритилганда фикрлар хилма-хил бyлиб, баъзи бировлар уни хавфли ёки зарарли деб ?ам хисоблайдилар. Бойликдан ?очиш лозим, ундан хазар ?илиш керак дегувчилар ?ам йy? эмас. Бундай фикрлар нотy?ридир. Аввалло бойликни хамма севади, мyл-кyлчиликда яшаш барчанинг орзусидир, ахир ?ар?андай одам yз жисмига эга, албатта хилма-хил моддий эхтиёжлар чангалида яшайди, хеч ким, хеч ?ачон эхтиёжсиз, хеч нарса истехмол ?илмасдан яшайолмайди. Унинг эхтиёжи хилма-хил ва тинимсиз yзгаришда, жамият ?анчалик ривожланса эхтиёжлар ?ам ана шундай yзаберади.

Кишилар бойликка талпинмасалар эди, уни yзлаштиришга бyлган интилиш бyлмаса эди, бирор гyзаллик ёки буюмнинг ?адри умуман бyлмас эди. Бойликни ?адрлаш, бой-бадавлат бyлиб яшаш учун тер тyкиб ме?нат ?илиш ва интилиш ижобий фазилатдир, лекин очкyзлик билан бировларнинг ме?нати эвазига бойлик тyплаш салбий хислатдир. Эзгу ишларга сарфлаш учун тyпланган бойлик ?ам эзгу ишдир. Мазмунсиз, yз хирсий хохишлар йyлида тyпланган бойлик yта хавфли бyлиб, жамият учун ?ам зарарлидир.

Юнон файласуфи Су?рот yзининг шогирди Афлотун билан бозор айланиб хайратланган экан.

– 

Афлотун ?ара-я, мен учун бyлмаган буюмлар шу даражада “кyп эканлигини билмас эканман”.

И?тисодий ?ашшо?лик, маънавий ?ашшо?лик билан ?ондош эгизак, иккинчиси ?ам даволанмаса, со?лом турмуш ва адолат ?а?ида гап ?ам бyлиши мумкин эмас, маънавий ин?иров ?ардоим ?уллик томон судрайди барча ?оидалар зyравонликка асосланган бyлиб, ор-номус, виждон, уят ва мамлакат ?онунлари ?ам хукмронлар манфаатини химоя ?илади со?лом и?тисод адолатнинг якунидир, адолат эса чинакам а?лнинг ма?сулидир.

Хозирчалик инсоният со?лом и?тисод нималигини билмайди, унинг yзи кашф ?илган адолати бор. Чинакам и?тисод, чинакам адолат хали олисда, маънавият ва эзгулик ха?идаги фикрлар чал?иш. Олис йyл томон тинмай оимлар, одимлашга ?ардоим мажбур.



***



Бойлик жамият ривожига энг катта таъсир yтказувчи муъжиза бyлиб, жуда кyплаб шодликлар келтириши билан биргаликда, жабру-ситамлар ва зyравонлик каби касофатларнинг ?ам сабабчисидир.



– 

Милейка жонгинам мен келдим – деди кyтарингки рух билан хонадонига кириб келган Дродо – Келганимдан хурсандмисан?

– 

Агарда мен айтган барча илтимосларимни бажариб келган бyлсанг хурсанд бyламан, борди-ю …

– 

Борди-ю … эсимдан чи??ан бyлса жахл ?иласан, шундайми?

– 

Шундай, сен азалдан топ?ирсан.

– 

Агарда барча илтимосларингни бажариб келган бyлсамчи?

– 

Унда мукофот бераман.

– 

Яхши у холда мукофот беришга тайёрланабер

– 

Аввал ?илган ишларингни айтиб бер.

– 

Сен аввал ?андай мукофот беришингни айт.

– 

Содда бyлмай ?ол?уре…й, ?ар сафаргидек битта хохишингни ?ондиришда.

– 

Нега йy?са кyзларингни сузмаяпсан – деди Дродо хохохлаб кулар экан.

– 

Чунки сен кyзларимни сузишга ярашадиган ?или?лар ?илмаяпсан – деди у ишвали ?араш ?илиб – умуман олганда сен беу?ув эркаксан, файласуфман деб валдирашларинг ?ам менга унчалик ё?майди. Аёлларга файласуф эмас ё?имли эркак керак.

– 

Сен мени хафа ?илдинг Милейка, мен файласуфлигим билан фахрланаман, yртамиздаги севгини поймол ?илма.

– 

Агар чинакам файласуф бyламан десанг, аёлларнинг ?албини титратаол, уларга сенинг а?линг эмас эркаклик махоратинг керак.

– 

Нима, у менда йy?ми?

– 

Хушёрлигингда-ку анча баъманисан, аммо тyйиб шароб ичиб олганингда барчасини чилпарчин ?иласан, расвосини чи?арасан.

– 

Бу хатоларимни тузатишга харакат ?иламан.

– 

Гапларингга ишониш ?ийин, майли сени бугун хурсанд ?илишга харакат ?иламан, менга нималар олиб келдинг?

– 

Деярли барча айтганларингни унутмадим, кийим-кечаклар, та?инчо?лар, хархил ширинликлар ва хоказо.

– 

Энг мухим илтимосимни унутибсанг-ку.

– 

Йy?, ?еч нарсани унутганим йy?.

– 

Менинг хизматларимни бажариб юрувчи ?ул сотиб ол деган эдим, нахотки унутган бyлсанг.

– 

Жонгинам сенинг илтимосингни унутиб бyладими.

– 

?ани харид ?илган ?улинг.

– 

Хозир – деди Дродо жилмайиб чапак чолар экан.

– 

Лаббай хужайин – деди югуриб кирган о?соч хотин.

– 

Сандра йyлакда турган ?улни буё??а бошлаб кир.

– 

Хyп бyлади.



***



– 

Вой, вой – деди Милейка кириб келган ?улни кула-кула томоша ?илар экан – Шуми, олиб келган мато?инг.

– 

Сен хулоса чи?аришга оши?ма – деди Дродо, Эзоп томонга ишора ?илиб, – кyриниши беyхшов бyлса ?ам yзи бир хазина,

– 

Бундай хазинани бошимга ураманми, кyринглар нима дейишади.

– 

Аввал у билан сyзлашиб кyргин, кейин yзинг билиб оласан.

– 

Мен таниш билишларимга кyз-кyз ?иладиган чиройли йигит олиб келгин деган эдим, сен бyлсанг бир махлу?ни етаклаб келибсан.

– 

Бекам – деди Эзоп мулойимгина жилмайиб – аввал танишиб олсак, сyнгра биттагина масал айтиб берсам нима дейдилар.

– 

Яхшиси бу башаранг билан менга кyринмасан бyлар эди.

– 

Менинг кyринишим хуник холос, бировларга yхшаб ?албим сасиган эмас.

– 

Буни дарров хузуримдан йy?от Дродо – деди ярим ба?ириб Милейка – йy?са бу ердан ?очиб кетаман.

– 

Бироз шошилмасангчи.

– 

Йy?, мени аврашга уринма, сенга мен чиройли, сочлари ?yн?иро?, ?оматлари келишган ?ул олиб кел деган эдим-ку.

– 

Шошилманг бекам – деди Эзоп ё?имли товуш билан – Биз ?уллар учун ?аерда хизмат ?илсак ?ам барибир захматли, хамма ерда хyрлик ва ха?оратларга уyмилиб яшаймиз.

– 

Нима демо?чисан?

– 

Мени сотиб юборишан осони йy?, лекин мен каби садо?атли ?ул топиш амри ма?ол.

– 

Хyш, гапир нима демо?чисан?

– 

Тулки умрида шерни кyрмаган экан, кунларнинг бирида у билан юзма-юз келиб ?олибди. Шерни биринчи бор кyргани учун чунонам ?yр?ибдики, оё? ?yлларидан жон чи?иб кетаёзипди. Иккинчи маротаба кyрганда унчалик ?yр?мабди, учинчи маротаба кyрганда унга пешвоз чи?ибди, бора-бора улар бемалол сyхбатлашадиган бyлиб ?олибдилар. ?иссадан хисса шуки биз гyзал хотинларнинг хуснига ?андо? кyниккан бyлсак, бадбашаралар улар ?ам кyникиб кетишади.

– 

Сен хали yзингни шерга yхшатасанми – деди Милейка шара?лаб кулар экан – ?аранглар бу шер эмиш, мен эса тулки, сен yзингни яхшиси итвачча деб атагин.

– 

Йyлбарс билан тулки икковимиздан ?айсимиз чиройли деб бахслашиб ?олишибди. Йyлбарс терисининг чиройи биланма?танибди. Шунда тулки туриб: менинг чиройим теримдамас, юрагимда” – дебди.

– 

Сени ?али чиройли юрагинг ?ам борми?

– 

Биз ?улларнинг барчасини юраги чиройлидир, хуник бyлишига сизлар имкон бермайсизлар.

– 

Бу ?ул анча билимдонга yхшайди.

– 

Товус Турнанинг патларидан кулиб, уни кyп мазах ?илар экан. Менинг зарбоб чирой патларимга хавас ?илсанг керак, сен беyхшов “сyтакбой”! Унга жавобан Турна – Мен юлдузлар томон учаман, осмоннинг ю?ори ?атламларигача парвоз ?иламан, сен эса ерда, бат?о?ликларда зарбобпатларингга ма?лиё бyлиб юраберасан. Эх бечора” деган экан.

– 

Чакки эмас – деди Милейка бироз yзгариб – бу олиб келган ?улинг чиндан ?ам билимдонга yхшайди.

– 

Сенга айтмадимми – деди Дродо бироз ховли?ибро?, уни ва?ти келиб барчамиз яхши кyриб ?оламиз. У асло ёл?он гапирмас экан.

– 

Сен масалчи экансанда – деди Милейка Эзопга биринчи маротаба жиддий тикилиб Бунчалик кyп масалларни ?аердан yргангансан.

– 

?аётнинг yзи yргатган.

– 

Яна нималарни биласан?

– 

У жуда кyп нарсаларни билади – яна гапга аралашди Дродо Эзопнинг yрнига жавоб беришга шошилиб – Кyплаб Мифларни ?ам, y?иш ёзишни ?ам билар экан.

– 

Ох – хо … – деб юборди Милейка о?зининг таноби ?очиб – бало экан-ку.

– 

Йyл йyлакай ибодатхонага кирдик yтирдик, деворлардаги барча ёзувларни у менга y?иб, ма?изини ча?иб берди.

– 

Хали у бизларни кyп маротаба ?ойил ?олдирадиганга yхшайди – деди Дродо ишнинг яхши томонга yзгараётганидан ?увониб.

– 

Келинглар бyлмаса уни кyпро? тинглаймиз нималарга ?одир эканлигини билиб оламиз.

Милейканинг ?иёфаси yзгариб yзининг асл холатига ?айта бошлади, одатда у эрига танбе? беришни хуш кyрар, атайлабдан yзини жахли чи??андек кyрсатиб Дродони бироз ?ийнар, унинг ялинишлари, “севаман” деган хушомадларини эшитгандан сyнг бош?ачаро? холатга yтиб бахслашишни тyхтатар, хатто ма?таб ?ам ?yяр эди, бундай одати билан эрининг устидан тинимсиз хукмронлик ?илишни бушаштирмай иш юритарди. Хозир бу услубини унутиб, Эзопга чиндан ?ам ?ойил ?олганини тан олабошлади. Хайвонга бyлган муносабатидан пушаймон бyлиб, ?ана?адир ?изи?иш таъсирига кириб ?олди. Бу беyхшов ?улнинг ёнида бyлиши ?изи?арли бyлишига ундан нималарнидир yрганиб олиш мумкинлигига хайратлана бошлади. Ахир ?ул хайвон ?атори бyлмо?и лозимку, унда а?л, билим олишга бyлган ?обилият бyлмас эди-ку. ?ул билан сухбатланишнинг yзи ?улчилик, бyнинг устига ундан масаллар, афсоналар тинглаб зав?ланиб yтиришся-я.

– 

Нималар тy?рисида сyзлаб берай бекам?

– 

Бизларга yзинг ё?тирган масаллардан бир талай айтиб бер.

– 

Хyп бyлади, зериктириб ?yймасам бyлгани.

– 

Айтабер.

– 

?айси мавзуда айтай.

– 

Узинг хохлаган нарсалар тy?рисида.

– 

Мен бирнеча масаллар айтиб бераман, хукм чи?ариш сизларнинг ихтиёрингизда.



Тулки ва узум



Очлик ва ташналикдан ?ийналиб келаётган тулкивой дарахт шохига осилиб турган узум бошини кyриб ?увониб кетибди, Сакраб-сакраб етаолмабди, охири иложсиз бyлиб, “боре пишмаган узум” деб жyнаб ?олибди.

Олаолмаса пуф саси? деган гап шундан ?олган.



?yн?из ва чумоли



?ишга тайёргарлик кyриб тинмай ме?нат ?илаётган чумолини кyрган ?yн?из уни мас?аралайбошлади, “мунча yзингни ?ийнамасанг” менга yхшаб тираллабедод ?илиб yйнаб кулсанг бyлмайдими?”

Чумоли индамай ?yя?олибди. ?ахратон ?иш бошланиб, ём?иру-бyронлар хаммаё?ни музлатиб юборибди. Озу?асиз ?олган ?yн?из бир а?волда ялани чумолининг олдига келибди: “?иш чи??унича озгина озу?ангдан ?арз бериб тургин, очимдан yлиб ?олмай”. “Ўз ва?тида ме?нат ?илиш yрнига менинг устимдан кулган эдинг, мана энди ахволингни кyриб турибман” дебди чумоли.



Камба?ал



?ашшо? бир йигит ё?очдан ясалган Бут-хайкалча топиб олибди Бутни худо деб тушунган йигитча, “Мени бой бадавлат ?ил” деб роса си?инибди. Асло фойдаси тегмай яна бирнеча кун ана шу ахволда ялинишни давом эттираберибди. То?ати тугагач йигит ?айкалчани жахл устида каттакан тошга урибди. Чил-чил бyлиб синган ?айкалчанинг ичидан олтин ва кумуш тангалар тyкилибди.

“Эй сени ?ара-ю шунча ялинсам ?ам бир ча?али фойданг тегмади ахмо?вой, мана энди бир зарба билан кyп мурувват ?илдинг” – дебди ?увониб кетган йигит.

Кимки нодонга мехр кyрсатса зарар кyради, адабини бериб ?yйса фойда топади.



Икки тувак



Анхорда икки хил тувакни о?изиб бормо?да эди, уларнинг бири лойдан, иккинчиси мисдан эди.

“Менга я?инлашмай узо?дан сузгин” дебди лойдан ясалган тувак, мис тувакка – Озгина тегиб ктсанг мени майдалаб юборасан. шунинг учун мени ?ам сенга я?инлашгим йy?.

Бадавлат кишининг ёнида бyлиш камба?ал учун но?улай



Бy?а ва ?урба?а



Ба?а сув ичгани бориб ?урба?анинг боласини босиб олди. Она ?урба?а биттага камайиб ?олган болаларидан суради: “?ани укаларинг?” – “У yлди, хозир бу ердан тyрт оё?ли хайвон yтаётиб босиб олди”.

“Унинг катталиги менча борми?”– дебди она ?урба?а.

“Сен сyрамагин, у билан тенглашмо?чи бyлсанг “анжир” ?илиб эзиб юборади” – дейишибди болалари.

Кучсизни кучли билан тенглашиши жуда хавфли.



Дех?он ва унинг y?иллари



Дех?он yлими я?инлашиб ?олганини сезиб y?илларига мурожаат ?илибди: “Болаларим мен тез орада yлсам керак. Бо?нинг ?аеригадир бойлигимни кyмиб ?yйганман, ахтариб топинглар”. Буни эшитган y?иллар терлаб-пишиб бо?ни кавлайбошладилар. Хазинани топаолмаган бyлса ?ам бо?ни бошдан-оё? кавлаб ташлашибди, бу келаси йилга хосил учун замин тайёрлабди.

Кишилар учун чинакам хазина – халол ме?нат ?илишдир.



Тингловчилар ди??ат билан yтиришларидан Эзоп бе?ад шод эди, ахир уни тинглашларига yрганмаганда. ?ани энди ?а?орат ва калтаклашлар yрнини бир умрга ана шундай маш?улотлар эгалласа, тенг ху?у?ли сухбатлашиш гаштини у ?ам хохлаган ва?тда амалга ошираолса, ?ани энди анабу рупарасида yтирганларнинг имкониятлари унда ?ам бyлса, йy? унда ?еч?ачон ?еч нарса бyлман эмас, озод бyлмагунча ?еч нарсага эришаолмайди. ?улнинг кyрлиги шундами. У yзи яратган нарсаларга yзи эгалик ?илаолмайди, энг мудхиш томони унинг ?еч ?андай ху?у?и йy?. Ана шунинг учун унинг орзулари, хохишлари севгиси ?ам йy?. ?ар?андай орзу-истак ?ул учун зарарли, чунки уларга барибир эришаолмайди. Бутун умр бош?аларнинг хохишини бажариб яшашдан ?ам у?убатли иш бормикан, йy? албатта. Бундай беъбахо неъматга эришишимиз учун барча йyллар берк, эришганлар эса уни асло ?адрламайдилар. Агарда одамлар эркинликни чинакам ?адрлаганларида эди, хеч?ачон бировнинг эркини кишанламаган бyлар эдилар. Чинакам инсоний ?аёт билан яшаб yтиш учун одамзот эркин бyлмо?и лозим, у эркин бyлмагунча ?еч бир хохишига эришаолмайди, унга севги ?ам, эзгулик ?ам, жамики одамга хос фазилатлар yгай уларга етишаолмайди, аксинча улардан захмат чекиб yтади. ?ул нафа?ат жисмоний у?убатга махкум, у хyрлик ва ха?оратлар куршовида бyлишга мажбур. Кишиларни ?ул ?илиш истаги бир ёки бирнеча кишига хос эмас, у барчага хос бyлган ну?сон. Хеч бир жонзот yз жинсига одам каби зулм ?илмайди, хайвонот оламида ?ул ?илиш ё?и ?ул бyлиш ходисаси учрамайди. У барча нарсага эгалик ?илиш истаги билан яшаётган одам боласининг хохишидир. ?улдорлик бу зyравонликдир, шаф?атсизликдир.



Аполлон



Санъат, илхом ва ёру?лик худоси. Аполлон Зевснинг y?ли. у кишиларнинг та?дирини билади ва белгилайолади. Унинг ?арорго?и Дельфада жойлашган. У ёру?лик ёрдамида ер ости аждахоси Пифонни о?ир жангда ма?луб ?илган, бу ?алабанинг шарафига му?аддас ёдгорлик yрнатилган бyлиб у ерда Аполлоннинг олтин ?оракyли са?ланади. Бу олтин ?оракyл кохинларнинг айтишларича бyлажак во?еаларни бехато айтиб бераолар экан. Айтишларича Пифонни енган Аполлон ма?рурланиб Афродитанинг y?ли Эротни масхаралаб ?yяди. Эрот yз камалаги билан Аполлоннинг юрагига севги y?ини отиб Нимфага нисбатан иш? алангасини ё?ади. Нимфанинг юрагига эса Аполлонга ?арши нафрат ?yз?атадиган y?ини отади. Аполлоннинг кучли севгисидан ?очган Нимфа отаси Пенеядан панох сyрайди, ота ноилож уни лавр дарахтига айлантириб ?yяди. Шунинг учун бир умр кyм-кyк чирой очадиган лавр дарахтининг баргларини ипга чизиб Аполлон бошига yраб юрар эди. Бошида лавр гулчамбари, ?yлида кифара ушлаган Аполлон учун Дельфага дабдабали хайкал yрнатилган. Дельфаликларнинг энг севимли зиёратго? жойлари шу.



Афина



Донолик худоси Афина, одамларга, санъат хамда хилма-хил хунарларни инъом ?илди. Аёлларни бичув-тикув, эркакларни кулоллик, темирчилик, кемасозлик ишларига yргатди. Ўз юртини душманлардан химоя ?илгани учун yлкасининг номини унинг исми билан атай бошлашди. Кунларнинг бирида денгиз худоси Посейдон Афина билан бахслашиб ?олади. Бахснинг мазмуни ким Афинага энгмуносиб совга бераолса yша Аттиканинг хукмрони бyлади дейишади. Посейдон хассасининг учини ?ояга урганда сув фаввораси отилиб чи?ади, бунинг о?ибатида Афиналиклар мохир денгизчилар бyлиб етишадилар.

Афина ?yлидаги найзасини ерга урганда Зайтун дарахти униб чи?ади, бу юнонлар учун келажакда мyл хосил гарови эди. Афина ?олиб деб топилди.

Зевс донолик худоси Метида билан турмуш ?ургандан сyнг ундан худолардан ?ам устун келадиган ?из ту?и?илишидан хабар топади, у хукмронликдан махурм бyлиб ?олишдан ?yр?иб хомиладор Метидани ютиб юборади. Бу во?еадан озгина фурсат yтиб унда ?атти? бош о?ри?и пайдо бyлади. Темир худоси Гефестни ча?ириб бош миясини ?ир?иб ечишини буюради. Бу во?еадан сyнг очиб кyрилган Зевснинг бошидан муъжизавий а?л сохиби Афина ту?илади. Донолик худоси ва фидоийлик рамзи бyлган Афинанинг олтин хайкали юнонларнинг му?аддас саждаго?ларидир.



***



Одамзот учун ташвишдан холи бyлган жараённинг yзи йy?, шунчалик кyп ташвишлар ичидан у ?увончларни ?ам а?тариб топаолади. Табиий хохишларимизни яхширо? yргансак, унда ёввойиликк я?ин одамларимиз талайгинадир.

– 

Хужайин ?уло?им сизда – деди Дродонинг ?арсагини эшитиб кирган хизматкор хабаш – нима хизмат буюрадилар?

– 

Эзоп билан танишиб олдингми?

– 

Албатта.

– 

Сенга ё?дими?

– 

А?илли эмиш дейишмо?да.

– 

Ўзинг фахмлайолмадингми?

– 

Биз ?улларнинг муста?ил фикрлашимиз мумкин эмас. Билмасдан бирор ё?имсиз сyз айтиб юборсак яхши бyлмайди.

– 

Калтаклашади демо?чисанда?

– 

Шундай десам ?ам бyлаверади.

– 

Сен а?лни тушунасан, лекин yз а?лингга ?еч ?ачон эга бyлаолмайсан.

– 

Шуна?а.

– 

Сени бир ?алтаклашиб бyкиришингни томоша ?илмо?чи эдимку кайфим йy?.

– 

Рахмдиллингиз учун рахмат хyжайин.

– 

Калтак емаганингга ?ам анча ва?т бyлиб ?олди, анча со?иниб ?олгандирсан.

– 

Хyжайин рахм ?илинг, барча буйру?ларингизни бекаму-кyст бажараман, фа?ат калтакламанг.

– 

Сен жуда ?yр?о? экансан, салгина пyписа ?илсам ?алтираб ?оласан. Эзоп билан танишиб олдингми?

– 

Ха хyжайин танишиб олдик.

– 

У жуда довюрак, ким билан ?андай гаплашишни яхши билади, сен ундан кyп нарсаларни yрганмо?инг лозим.

– 

Албатта шундай ?иламан.

– 

Бор уни ча?ириб кел, сизларга бир юмуш бор.



***



?обилият деярли бирхил бyлмасада, барчада бор. Илохий ?обилият эса жуда ноёб ходисадир.



– 

Сени Эзоп хали – хозир озод ?илмайман, чунки yзингни кyрсатишинг учун анчагина хизмат ?илишинг лозим.

– 

Хyжайин буни айтмасангиз ?ам биламан.

– 

?аердан биласан?

– 

Чунки мени пулга сотиб олгансиз, уни о?лашим керак.

– 

Бу гапинг тy?ри, нега сени ча?ирганимни биласанми?

– 

Албатта.

– 

?ани айтчи нимага ча?ирганимни?

– 

Ме?мон ча?ирмо?чисиз, шунинг юмушлари учун бyлса керак.

– 

А?линг анча жойида, буни ?аердан билдинг?

– 

Бекам шундай дегандек эдилар.

– 

Мен файласуфман, агарда ?ойил ?олдираолсанг албатта озод ?иламан.

– 

Баъзибир жихатларим сизга ё?майди-да.

– 

?айси жихатларинг?

– 

Хушомад ?илиш билан ёл?он гапиришни билмайман.

– 

Бу яхши-ку.

– 

Лекин хyжайинлар ёл?он гапириб хушомад ?илган одамларни хуш кyришади.

– 

Мен ундай эмасман, айтим-ку файласуфман деб.

– 

Файласуфлар доно бyлишади, демак бу сифатларим сизга маъ?ул бyлади.

– 

Сен ме?мон кутишни биласанми? – деди Дродо ма?садга yтиб – тy?рисини айт.

– 

Биламан, бозорга бориб керакли нарсаларни харид ?илишни ?ам.

– 

Балосан-ку.

– 

Кимлар ме?мон бyлиб келишини ?ам биламан.

– 

?ани айт-чи.

– 

Миршабларнинг бошли?и Аргос билан унинг дyсти Эледро бyлса керак.

– 

Баракалла, анча топ?ир экансан. Бозорга бориб ме?монлар учун энг лаззатли таом сотиб ол, яхшилаб дастурхон тузат, тушундингми?

– 

Тушундим, фа?ат шароб сотиб олишимни айтмадингиз-ку.

– 

Шароб ичишни хуш кyраман-?уя, лекин ичиб олсам yзимни бош?араолмай ?оламан-да.

– 

Ундай бyлса ме?монлар учун ?yямиз.

– 

Яхши, ме?монлар учун сотиб ол.



***



Афродита одамлар бир-бирларидан худо тy?рисидаги тасаввурлари билан фар? ?иладилар. Афродита иш? ва гyзаллик худоси, нико?лар хомийси. Зевсниннг Океанидидан ту?илган ?изи. Уни денгиз сувларини тинчитаоладиган ?удрати бор деб аташади. Хайвонот ва yссимлик оламига ?аёт ба?ишловчи ме?рга эга. Унга хардоим кишини нишонга олса yша киши иш? yтига мубтало бyлиб “?уябошлайди”, иккинчи y?и эса аксинча нафрат ?yз?айди. Уни юнонлар гyзаллик рамзи сифатида улу?лайдилар.



Геракл



Геракл юнон афсонасининг ?ахрамони. У бенихоя катта жисмоний кучга ва довюракликка эга бyлиб олийхиммат ва ?ал?парварлик тимсоли. Дахшатли кyргиликларни олдини олган, ёвуз махлу?ларни енгган Геракл, адолатсиз шо?ларни ?ам ма?луб ?илади. Геракл Зевснинг Алкмена номли аёлдан кyрган y?ли бyлиб, онаси бир ва?тлар Аргос шо?и Амфитрионнинг хотини бyлган. Гераклнинг ту?илишини билган Зевс уни бyлажак Аргос подшохи деб эълон ?илади. Бахиллиги билан ном чи?арган Гера ?астдан Алкменанинг ту?ишни кечиктириб ?yяди, белгиланган ва?тда биринчи бyлиб Амфитрионнинг бош?а хотини нимжон ва касалванд Еврисфейни ту?ади. Отанинг катта y?ли сифатида у Аргос хукмрони деб эълон ?илинади, пахлавон Геракл эса унга тоъбе бyлиб хизмат ?илиши лозим. Афсонавий Геракл юнонларнинг севимли ?ахрамони сифатида, олийхимматлик ва фидоийлик рамзи бyлиб ?олади.



Гермес



Гермес то?лик аёл Майининг Зевсдан пайдо бyлган y?ли. У худоларнинг хабарчиси бyлиш билан бирга кишилар рухини кузатувчиси, жон олувчи Аиданинг вакили, бени?оя маккор ва абжир, жуда кyплаб афсона ва ривоятларнинг ?ахрамонидир. Мифларнинг бирида айтилишича янги ту?илган Гермес Аполлонга ?арашли чорва молларига кyзи тушиб ?олади-да. Уларни ча??оннлик билан ?ечкимга билинтирмай хайдаб кетади, y?ирланган молларни нихоятда усталик билан яшириб ?уяди-да, зудлик билан уйига ?айтиб келиб бешигига ётиб олади. Сир ошкор бyлиб, ?азабланган худолар уни мухокама ?илабошлайдилар. Эндигина тили чи??ан гyдак yзини шу даража саънаткорона химоя ?иладики. Олимпдаги барча ?атнашувчилар хайратдан анграйиб ?оладилар. ?ойил ?олганларидан гyдакнинг гунохидан yтадилар. Аполлоннинг жахлидан тушириш учун Гермес унга ипакдан махорат билан ясалган тошба?ани сов?а ?илиб молларини ?айтариб беради.



***



– 

Хyш Эзоп нима ишлар ?илдинг?

– 

Энг аввал бекамга ме?монлар келишини айтдим.

– 

Яхши, у нима деди.

– 

Жуда хурсанд бyлдилар, айни?са Аргоснинг келишини эшитиб янада ?увондилар.

– 

Нахотки, гапинг ани?ми?

– 

Шубхасиз.

– 

Нега айнан Аргоснинг келишидан шод бyлади, ?ани айтчи?

– 

Бундай ишларга ?улнинг аралаши мумкин эмас хyжайин.

– 

Мен рухсат бераман, гапиравер.

– 

Калтакламасликка сyз берасизми?

– 

Сyз бераман.

– 

Эсингизда бyлса бекам сизга чиройли ?ул олиб бер деган эканлар, хyш нега айнан чиройли ?ул, буни сиздек файласуф одам билмо?и лозим эди.

– 

Бу гапни айтган эдинг, сен Аргос ха?ида гапир.

– 

Аргос хушбичим, чиройли йигит, хар?андай аёлни мафтум ?илаоладиган ё?имтой.

– 

Буни биламан.

– 

Демак бекам чиройли эркакларни хуш кyрадилар.

– 

Сен ?улваччани анчагина а?линг борга yхшайди.

– 

Бу гапни мен айтганимни беам билиб ?олмасинлар.

– 

Хyш, нима масла?ат берасан?

– 

Ме?мондорчилик пайтида аёлингиз билан Аргоснинг кyз уриштиришларини кузатиб yтиринг.

– 

Аргос миршабларнинг бошли?и, yзини ?аерда ?андай тутишни яхши билади.

– 

Шунинг учун айтаяпманда, у yзини бенихоя одобли ?илиб кyрсатади, хотинингиз томонига ?иё ?ам бо?майди бир ма?сад билан кириб келган одам айнан шундай ?илади.

– 

Майли гапларингни yйлаб кyраман, бозорга бориб келдингми?

– 

Алла?ачон бориб келдим, хатто дастурхон тузашга ?ам улгурдим, малол кyрмасангиз бир кyздан кечириб берасиз.

– 

?ани юрчи бир дидингни кyриб ?yяйлик.



***



Гермафродит



Гермафродит Севги худоси Афродита билан худолар хабарчиси Гермеснинг y?ли.

Ба?оят гyзал Гермафродитни Салмахида исмли бо?ира ?из ба?оят севиб ?олади, лекин йигитга унинг севгисини рад ?илади. ?изнинг тинимсиз оху-нолалари худоларнинг рахмини ?yз?атади ва улар ?из ва йигитни бир-бирига ?овуштириб ?yядилар, натижада икки жинслли одам пайдо бyлади.



Зевс



Зевс бош худо, одамлар ва худоларнинг хукмрони. Бутун олам, осмон ва самовий кучлар, мама?алдиро? ва ча?мо?лар, сел ва тош?инлар унинг ихтиёрида. У бутун коинотни назорат ?илади, тартибга солади, инсонларни ?архил офатлардан химоя ?илади.

Зевс ту?илмасдан аввал унинг отаси Крон ту?илажак фарзандларидан бири унга ?арши исён кyтаришдан хабар топиб, барча ту?илган болаларини ютиб юбораберади. Унинг хотини Рея охирги фарзандини ту?илишидан аввал Крит оролига бориб ?ор ичида яширинча ту?ади, бу энг кенжа фарзанди Зевс эди. Унинг ту??анидан хабар топган эрига йyргакланган тошни беради, буни сезмаган Крон yралган тошни ютиб юборади. Ва?тлар yтиб вояга етган Зевс отасининг ютиб юборган опа ва акаларини ?айтаришга мажбур ?илади, чорасиз ?олган Крон ютиб юборган фарзандлари Посейдон, Аида, Гераларни ?айтариб беради. Зевс билан отаси Крон yртасида шиддатли уруш бошланиб Ота титанларни ва бош?а махлу?ларни ёрдамга ча?иради. Зевс ча?мо? билан барча ёвуч махлу?ларни ?ириб, туби йy? жарликка уло?тириб юборади ва хукмронликни тyла ?yлга олади. Олимпда yз ?арорго?ини белгилайди. Посейдон денгиз худоси, Аида ер ости худоси, Гера унинг рафи?аси бyлиб биргаликда олам хукмронлигини бажаришади. Уларни фарзандлари Геба – ёшлик худоси, Арес уруш худоси, Ефест темирчилик худоси.



***



Кишиларнинг ?увончу – ?ай?уларига бефар? ?араш, худбинликнинг энг ярамас туридир, бу ?улдорлик тузуми яратган энг улкан ну?сонларидан бири эди.



– 

Вов-бой – деб юборишди кириб келган ме?монлар, дид билан тузатилган дастурхондан хайратланиб.

– 

Буни менинг ?улим Эзоп тузаган – деди Дродо ма?рурланиб – унга ва?ти келиб эркинлик бераман.

– 

Бу ?улингни менга сотиб ?yя?ол – деди Эледро Аргос томонга yгирилиб – унинг ма?товини анча кишилардан эшитдик.

– 

Уни хечкимга сотмайман ахир у масалчи-ку.

– 

Хали масал айтишни ?ам биладими?

– 

Билганда ?андо?, ?уло? олсанг бас тахлаб ташлайди.

– 

?ани бирорта масал айтиб берсинчи – дейишди ме?монлар бараварига.

– 

Эзоп бизларга yзинг ё?тирган бирор масални айтиб бер. улар ?ойил ?олишсин.

– 

Айтишга айтиб бераман-ку, лекин ?ойил ?олишларига кафолат бераолмайман.

– 

Айтавер.

– 

?урба?алар хукмронсиз яшар эканлар, кунларнинг бирида улар тyпланишиб маслахат ?илибдилар, келинглар Зевсдан бизларга хукмрон жyнатишни илтимос ?иламиз? Кенгашиб олишиб, Зевсга вакил юборибдилар. Зевс бот?о?ликка бир бо? yтин ир?итишни буюрди. Баландликдан ир?итилган катта бо?лам yтиннинг зарб билан тушишидан ?урба?алар чyчиб кетибдилар ва хартомонга шун?иб ?очиб ?олибдилар. Бир?анча фурсат yтиб жимгина сув юзида ?ал?иб юрган yтинни кyришиб унинг устига сакрайбошладилар, охири хафсалалари пир бyлиб яна Зевсга вакил жyнатишибди, “Сен бизларга ?атти??ул подшо жyнатгин-ки бизлар ундан хайи?иб айтганларига ?у?ло? осайлик. Зевс уларнинг таклифидан жилмайиб ?yйибди “мен сизларга мустабид подшо жyнатаман” деб уларга катта аждахо подшо ?илиб жyнатибди. Аждахо ?урба?аларни бир бошдан ютиб еябошлабди, ?очган ?очиб, ?очаолмаган ем бyлиб, дод-вой бошланибди. Охир о?ибат ?урба?алар яна ялинишиб Зевснинг олдига бориб кyз ёши тyкабошлашибди.

Мана жаноблар сизларга оддийгина масал, ундан хулоса чи?ариш узларингизга хавола.

– 

Бу масал ?урба?аларнинг ахмо?лигига ишора – деди Милейка ме?монларга маъноли жилмайиб – а?мо? бyлишмаса хукмрон сyраб нима ?илишади, ?уриллаб-чариллаб юраберишмайдими.

– 

Зевс уларни синаш учун yтин ташлаган, хукмрон yтинга yхшаса нима бyлишни кyрсатиб ?yйган.

– 

Улар бундай хукмрон керак эмас деб yзларига yлим тилашган.

– 

Энди улар аждаходан ?андай ?утуладилар?

– 

Хеч ?ачон ?утулаолмайдилар.

– 

Сен Эзоп бизларга алла?анча муаммоларни чо?лаб ташладинг-ку.

– 

Мен масални айтиб бердим холос, ундан хулоса чи?ариш yзларингга хавола, чунки кyпчиликка берилган саволнинг жавоби хеч ?ачон бирхил бyлмайди.

– 

Баъзилар бу муаммони yйлаб кyрамиз, сен яхшиси шароб келтир бир хузур ?илишайлик – деди Дродо кyтаринки кайфиати билан – ?ани азизлар дастурхонга мархамат.

– 

Мана хyжайин – деди Эзоп шароб тyлдирилган кyзачади yртага ?yйиб.

– 

Нега ?адохлар сони биттага кам?

– 

Ўзингиз бугун шароб ичмайман деб эдингиз.

– 

Ха шундай деган эдим, yйлаб кyрсам фикрим нотy?ри экан, шундай азиз ме?монлар даврасида ичмай бyладими, бор менга ?ам ?ада? келтир.

?адахлар тyлдирилиб, бyшатилди ?ам, хамма тyкин тузатилган дастурхон томон енгилгина хужум бошлашди, аста-секин ноъзу-неъматлар yрнини янгилари эгаллар, кетма-кет ичилган шароб барчани бирдек сергап ?илию борар, даврада yтирганлар ?ана?адир барчани ?ойил ?олдирадиган ?аройиб гап айтмо?чи бyлар, бунинг уддасидан чи?аолмай яна шароб ичишга зyр беришар эди. Дродо ?ам ?ар сафаргидек бир меъёрда шароб ичишини тyхтатмас, аста-секин мувозанатдан чи?иб yзининг “фалсафий” гапларини бошлаб юборган. Доим шуна?а бyлади, ме?мондорчилик бошланмасдан олдин у бугун ичмайман деб yзига сyз беради, берган сyзини бир зумда унутиб ичишни бошлаб юборар, озгина фурсат yтиб маст бyлиб оларди-да, телба-тескари гаплар гапириб, кутилмаган ?или?лар ?илар кулгили ишларни ?илиб ухлаб ?олар, эртасига хижолатдан yзини ?аерга ?yйишни билмай хижолат бyларди. Бугун ?ам ана шундай бyлиш эхтимоли йy? эмасди.

– 

Эзо…п – деди у товушини баландлатиб – хали сенга энг лаззатли таом тайёрлаб ?yйгин деб айган эдим, эсингдан чи?мадими?

– 

Йy? хyжайин, эсимда.

– 

?ани олиб чи?.

Эзоп устига рyмолча ёпилган таомни олиб келади.

– 

Ие. бу оддий тилку.

– 

Ха хyжайин бу тил, энг ё?имли сyзлар, ?ам мехр – мухаббат, ?ам бир-бирини эркалаш, хурматлаш барчаси шу тил туфайли.

– 

Чиндай ?ам шундай, а?лингга баракалла, энди бизга дунёдаги энг бемаза нарсани кyрсат.

– 

Хозир – деди Эзоп яна бир ликопдаги тилни кyтариб – Мана хyжайин.

– 

Бу хам тил-ку, нима бизни масхара ?илмо?чимисан?

– 

Ундай эмас хyжайин, хазилашаётганим йy?, дунёда барча ёмон ишлар, хиёнат, фирибгарлик, уруш – жанжаллар шу тил туфайли, жамики фис?и – фужур, и?во, товламачилик каби иллатлар шу тил туфайли.

– 

Яшавор Эзоп – деди Дродо чай?алиб yрнидан тураркан Эзопнинг елкасига ?о?иб – ?ул бyлсанг ?ам а?линг етарли. Бор яна шароб келтир, тyйиб бир ичайлик токи ?ам ва андухлар буткул чекинсин.

– 

Дродо бугунча етарлича ичдинг энди тyхтат – деди миледи ?атъий охангда.

– 

Сен жим yтир танноз, Аргос билан кyз уриштириб yтирганингни эрим билмайди деб yйладингми?

– 

Дродо биз сенинг ме?монимиз, бундай ?а?оратлар яхши эмас.

– 

Ичингдан нима yтаётганини билмайди деб yйлайсанми, яхшиси мендан узр сyраб тавба ?ил, йy?са ёмон бyлади.

– 

Мени ?атти? хафа ?иляпсан Дродо, эртага yзинг хижолат бyласан.

– 

Сендан…а, сен менинг ?анчалик ?удратли одам эканимни билмайсан, мени файласуф эканлигимга а?линг етмади.

– 

Майли, майли фа?ат зyрман деб чиранаберма.

– 

Сен ?уёнюрак билан гаров yйнаб кимлигимни кyрсатиб ?yймо?чиман, тушундингми?

– 

Тушундим.

– 

Гаров yйнайсанми?

– 

Нима деб гаров yйнаймиз?

– 

Мен бутун бошли денгизни сувини симириб ичиб юбораман, сен томоша ?илиб yтирасан.

– 

Дродо кайфинг ошиб ?олди, яхшиси кириб ухла, биз эса жyнайлик.

– 

Ха…а ?yр?о?, кyрдингми. мени ?андай ?удратли эканимни биласанда.

– 

Ёш болага yхшама, хечбир кимса денгиз сувини ичиб юбораолмайди.

– 

Мен эса ичаман.

– 

Хyп, нима деб гаров yйнаймиз?

– 

Сен эртага yз гуво?ларинг билан кириб келасан, мен уларнинг олдида денгиз сувини симириб ичиб ташлайман.

– 

Хyш кейинчи?

– 

Сyнгра менга барча молу-мулкингни ют?изган бyласан, сени ?ул ?илиб оламанда кишанлаб ?yяман.

– 

Борди-ю ичаолмасанг нима бyлади?

– 

Унда барча мол-мулким, хатто хотиним ?ам сенга yтади, тушундингми?

– 

Пушаймон бyлмайсанми?

– 

Асло

– 

Майли сен айтганча бyла?осин. Эртанги пушаймонинг иш бермайди.

– 

?али кyрамиз йи?лаб ялинишларингни, хой хабаш ?ани.

– 

Мен бу ердаман хyжайин – деди ?арсак товушини эшитиб кириб келган ?ора хабаш – нима хизмат буюрадилар.

– 

Бор ертyладан яна май келтир, унга чyмиламиз.

– 

Май ?олмади, барчасини ичиб тугатишди.

– 

Ахмо?лар сенларга кyрсатиб ?yяман, Эзопни бо?лаб ?yйиб калтаклаймиз, ?ани олиб келинглар, бир мазза ?илиб томоша ?илайлик.

– 

Хyжайин ундай ?илманг, баданимнинг калтак емаган со? жойи ?олмаган, жоним о?риса бирор кори-хол ?илиб ?yяман.

– 

Унга тегма – деди ?азаб билан Милейка – бегуно? бечорани калтаклатиб томоша ?иласанми, сад?ай одам кет.

– 

Хой хабаш нега ?араб турибсан бу танноз хотинимни оё?идан осиб ?yйамиз, додлашини эшитиб мазза ?иламиз, ?ани бошла.

– 

Одамни харнарса бyлгани яхши, сен билан эртага гаплашамиз, е?лабтиб ялинтирмасам Милейка отимни бош?а ?yяман. Уни олиб кириб ухлатиб ?yйинглар.



***



– 

Вой бошим, вой yлиб?оламан Эзоп ?аердасан?

– 

Мен шу ердаман хyжайин.

– 

Бошим ёрилиб кетай деяпти, худди арилар уя ?уриб олгандек. Менга нима бyлди, хеч нарсани эслайолмайман.

– 

Маст бyлиб олиб анча иш кyрсатдингиз.

– 

Миям ?урсин мени, асло а?лим кирмади. Нималар ?илдим бир бошдан айтиб берсангчи.

– 

Анчагина машмаша ?илдингиз, ме?монларни ?увлаб солдингиз, бекамни ?ам анча хафа ?илдингиз.

– 

Оббо, ёмон ишлар бyлибди-ку.

– 

Бу ишлар “холва” энг ёмони хали олдинда.

– 

Нима бyлди?

– 

Денгизнинг сувини буткул ичиб юбораман деб Аргос билан гаров yйнадингиз. Ўртача барча молу-мулкингиз, хатто бекамни ?ам тикиб юбордингиз.

– 

Тамом бyлибманку.

– 

Шуна?а хyжайин, улар хали замон гувохлари билан кириб келишади, тайёрланаберинг.

– 

Энди нима ?иламан, ?ул бyлиб ?оламан-ми.

– 

Буни ?ам айтингиз, хар холда жуда ёмон иш бyлди.

– 

Бирор чора изласангчи Эзоп, ахир сен масалчисан-ку.

– 

Мен бир ?ул бyлсам, нима ?ам ?илаолардим.

– 

Сен ?увонганинг йy?, шундайми?

– 

Сизнинг бошингизгам кyргилик келса биз ?увонармидик.

– 

Йy?са нега илжайиб гапирмо?дасан?

– 

Шундай yзимча.

– 

Шундай yзимча.

– 

Гапир, бирор чора топганга yхшайсан.

– 

Борди-ю топсам мени озод ?иласизми?

– 

Сyз бераман сени ?улликдан озод ?иламан.

– 

Хyжайинлар ноилож ?олганда ваъда бераверишади, кейинро? бориб гапларидан тониб юбораверишади.

– 

Тезро? бyла?ол, юрагим бардош бермайди, гапир.

– 

Айтганимларимни яхшилаб y?иб олинг, озгина адашсангиз чато? бyлади.

– 

Яхши барча айтганларингни у?иб оламан, yтир, шошилмай нима ?илишлигим лозимлигини айтиб бер.

– 

Яхши …

– 

Сен ёнимдан асло узо?лашакyрма.



***



– 

Дродо уйдамисан?

– 

Албатта уйда бyламанда.

– 

Мени сени ?очиб кетган бyлсанг керак деб yйлаган эдим.

– 

Шундай омадли иш кутаётганда мен ?очиб кетаманми?

– 

Сен бугун тамом бyласан, молу-мулкинг, хотининг, ?улларинг меники бyлади.

– 

Мен бунинг аксини ?илмо?чиман.

– 

Бутун бошли денгиз сувини симириб ташлайман десангу, яна баланддан келганингни ?ара.

– 

Мен сyзимни устидан чи?адиган одамман.

– 

Сyзингдан тонмайсанми?

– 

Асло.

– 

Йy?са денгиз бyйича борамизда унинг сувини симириб ичиб ташлайсан.

– 

Шу бугун демо?чимисан?

– 

Албатта.

– 

Йy? ва?тини келишганимиз йy?, ?ачон хохласам yшанда ичаман.

– 

Сен ?ирром экансан.

– 

Сен эса а?линг паст одам экансан, сувни ?андай холатда ичилади.

– 

Бу сенинг ишинг.

– 

Ундай бyлса билиб ол, денгиз суви шyр бyлади уни сен чучук сувга айлантириб беришинг лозим, акс холда бир хyплам ?ам ичмайман.

– 

Дродо сен мутахим одам экансан.

– 

Мен файласуфман, бу донишманд дегани, сен бечора сyз yйинини фахмламай гаров yйнаб ютказиб ?yйдинг.

– 

Мен хали ют?уздим хамми?

– 

Албатта, бор будингни менга бой бердинг.

– 

Бекорларни айтибсан, барча мулкингни менга ют?азиб ?yйдинг.

– 

?ани бyлмасам айтганларимни бажаргин.

– 

Шyр сувни чучук ?илиб бyладими?

– 

Бyлмаса нега шyр сувни ичса бyлади дейсан.

– 

Мен ундай деганим йy?.

– 

Дединг.

– 

Э… боре, сен билан машмаша айтиб yтирмаганим бyлсин.

– 

Ана кyрдингми, ют?азиб ?yйганингни аста-секин тан олмо?дасан.



***



Нодонлик айшу-ишрат, yйин-кулгу томонга, донолик раёзат чекиб илм томонга одимлай боради. Улариннг орасидаги масофа, тинимсиз узаяверади.



?yлдорлик (политсизлик) дин хукмрон эди. Хал?нинг ?аёлий ижоди яратган хилма-хил афсона ва ривоятлар, худолар ва ?а?рамонларни яратиб, диний таълимотни бойитиб берарди. Тасвирий санъат ва хайкалтарошлик диний а?идалар билан чатишиб, кишиларнинг олам ва худолар ха?идаги тасаввурларига узлуксиз таъсир кyрсатади. Ахло?, маданият, адабиёт кабилар диний дунё?араш таъсирида шаклланар. Жамият хаётида диний маросимлар асосий рол yйнар, диний эъти?од, ибодат, си?иниш ор?али ижро ?илинган. Ибтидоий одамлар табиат кучларига ?архил сехргарлик йyли билан ижобий ёки салбий таъсир этиш мумкин деб тушунтирганлар, ана шу кучларга маъ?ул харакат ?илиб, “кyнглини топилса” ёки рахмини келтирилса улар бизга яхшилик келтиради, ёвузлик олдини олиб фалокатлардан холис бyлинади деб тушунтирганлар. Ана шундай йyл билан диний маросимлар yтказилиб унга кохин, рухоний, сехргарлар бошчилик ?илишган, ана шу маросимлар йyли билан катта даромадлар олишган. Бундай диний ?арашлар ?улдорлик даврига келиб янада ривожланди. Диндорлар хукмрон таба?а манфаатларини улу?лаш билан биргаликда тоъбе кишиларни итоат ?илишга, хyжайинига шубхасиз буй сунишга, шукроналар айтиб яшашга yргатишар эди. Хар?андай маросимлар энг аввало даромад олишга ва мазлум хал?ни итоаткорликда ушлаб туришга ?аратилар эди. Айни?са табиий офат ва хадислардан жуда усталик билан фойдаланишар, оддий, соддадил кишиларнинг кyнглига ?ур?ув yй?отиб, мунтазам таъсир yтказишар эди. Шундай ?илиб кyпхудолик дини ривожланиб у илохий ва му?аддас хисобланар, тар?иб ва тазий?ни кучайтирар хилма-хил китоблар яратилиб ало?ида таълимотга айланиб борарди, дунёвий, объектив во?еалар бузиб кyрсатилар эди.



***



Тош асри деб аталувчи ибтидоий давр жуда узо? давом этди. Одамзот хали ярим ёввойи, кyп жихатдан ночор. yз эхтиёжини тyла ?ондираолмай сарсон, унинг ?уроли тош ва таё?, гурух-гурух бyлиб яшашдан бош?а иложи йy?. ?абила деб аталувчи кишилар бирлашмаси асосан аёллар бош?арар, чунки оила аъзолари она атрофида бирлашишга мажбур, шунинг учун аёлларнинг мав?еи ?ам фаоллиги хали ю?ори эди.



Севги бе?иёс шаф?атсиздир

Афлотун



– 

Бекам менича?иртирган экансиз?

– 

Ха, Эзоп хайрлашиш учун ча?ирдим сени.

– 

Нега энди бекам, кетмо?чимисиз?

– 

Кетаман, бу а?ли паст эр билан яшайолмайман.

– 

Ундай ?илманг, хyжайиннинг а?ли заиф эмас, хул?и заиф одам, у сизни ?атти? севади.

– 

Биласанми Эзоп, севги икки томонлама бyлсагина ма?садга мувофи? бyлади, акс холда у азобу-у?убатга айланади.

– 

Демак сиз уни севмас экансизда.

– 

Афсуски шундай.

– 

Биз ?уллар севги нималиги ха?ида ?еч нарса билмаймиз, шунинг учун мендан бирор-бир масла?ат чи?иши ?ийин.

– 

Нега ундай дейсан, ?ул ?ам севиб ?олиши муммкин-ку.

– 

Йy? бекам у севаолмайди, борди-ю севиб ?олса азобу-у?убатга дучор бyлади холос. Шунинг учун ?уллар орзу-истаклар о?ушида яшашдан са?ланиши даркор, чунки у yз истакларига ?еч ?ачон эришаолмайди.

– 

Ха, сен бечорага ?ийин эканлигини биламан, лекин на чора, олам yзи шуна?а яратилган.

– 

?а?оратлар, калтаклашлар, нафа?ат ?yл-оё?имни, барча хохишларимни ?ам кишанлаб ташлаган, биз бечораларнинг истакларимиз ?ам, фикрлашларимиз хамтоъбедир. Агар юрагини очиб кyриш имконияти бyлганида эди, бизларнинг юракларимиз yша ?арон?илик босган ?улдорларнинг юрагига нисбатан порланган ?уёшдек кyринар эди. Афсуски юракларимиз берк кyз билан кyриб бyлмайди. Бу халокатга махкум. эрк y?ирлаб эркини йy?отган кишилар жамияти. Бу жамиятда барча эрксиз барча бахтсиз шyр пешонадир. Ме?рини йy?отган кишилар тyдасидир. ?ул учун севги ва ме?рнинг кераги йy?, чунки у бировга ме?р кyрсатаолмайди, севиб ?олиши эса азобу-у?убатдир. ?ачонлардир эркинликни чинакам ?адрлайдиган замонлар келади, yшанда одамлар ?улдорлик деган лаънати тузумни ?азаб ва хижолат билан эслайдилар.

– 

Фикрлашинг кишини хайратга солади.

– 

Рахмат сизга бекам, рахмдил аёлсиз.

– 

Сенга нисбатан бyлган муносабатим yзгариб, yртамиздаги масофа ?ис?ариб бормо?да, бу нима деганини биласанми?

– 

Йy?.



***



– 

Хой Эзоп ?аердасан ?ур?ур – деди Дродо асабийлашган холда ярим ба?ириб, – Буё??а кел.

– 

Мен бу ердаман хyжайин – деди Эзоп шошилиб Дродо нега ча?ирганини билса ?ам – нима топшири? берадилар.

– 

Хеч нарсадан хабаринг йy?ми?

– 

Асло.

– 

Милейка аразлаб кетиб ?олибди.

– 

Бу катта кyргилик эмас-ку.

– 

Ўзим хайдаб юборганимда кyргилик бyлмас эди, унинг yзи кетиб ?олгани жуда ёмон.

– 

Нега?

– 

Одамлар мени уят ?иладилар, битта хотинни ?ам эплай олмабди деб маломат ?илишади.

– 

Койиманг хyжайин хамма ишнинг ечими бор бу оламда.

– 

Ўйлаб кyриш лозим.

– 

Ундай бyлса тезро? yйла, йy?са сени калтаклатаман.

– 

Хyжайин гапингиздан тонмангда.

– 

?ачон тонибман.

– 

Аргосни бартараф ?илсанг сени озод ?иламан деган эдингиз, энди эса калтаклатмо?чисиз.

– 

Кyп гапирмай амалий ишга yт.

– 

Агарда мени озод ?илишга ваъда берсангиз, хотинингизни ?айтиб келишига мажбур ?иламан.

– 

Майли ваъда бераман тезро? гапир.

– 

Айниб ?олмайсизми?

– 

Тезро? гапирсангчи хозир ёрилиб кетаман.

– 

Ундай бyлса менга пул беринг.

– 

Пулни нима ?иласан?

– 

Бозорга бориб хар хил нарсалар харид ?иламан, кейин хyжайин yйланмо?чилар деб гап тар?атаман.

– 

Хyш кейинчи?

– 

Кейин рашк yтига ёнган бекам бу миш-мишларни эшитиб yзлари кириб келадилар.

– 

Ишончинг комилми?

– 

Мутла?о.

– 

Ундай бyлса ишга кириш, ман пул хозиро? бозорга жyна.

– 

Хyп бyлади, фа?ат узо? йy? бyлиб кетсам койиманг, анчагина сайр ?илишимга тy?ри келади.

– 

Сенга рухсат, ишни бузиб ?yймасанг бyлгани.

– 

Озгина сабр ?илсангиз бyлгани хyжайин, гапнинг оё?-?yли ча??он бизлардан тезро? юради, хотинингиз мендан олдинро? кириб келса ажабланиб yтирманг.



***



Покиза яшаш учун, эзгулик ва ёвузликнинг табиатини билиш билан бирга бурч, адолат, мардлик нималигини тyла тушунмо? лозим.

Сократ



Тара??иёт ва ривожланиш yзининг ?айсар ва енгилмас ?ул?и билан тинмай олдинга одимлар, барча со?а изланиб-изланиб ?андайдир муъжизакор янгилик билан якунланар. Одамлар yз эхтиёжларини тyларо? ?ондириш учун тер тyкиб ме?нат ?илишга мослашиб боришар. Чорвачилик, ерга ишлов бериш мисли кyрилмаган натижаларга эришар, ма?сулот ишлаб чи?ариш хажми ошиб борарди. Натижа ?анчалик ошиб борган сари истак ва эхтиёжлар ?ам шу даражага кyтарилар, бу харакатлар бойлик деган маъжизани яратиб уни кyпайтириш учун шаф?атсизлик каби ну?сон-касалликни пайдо бyлишига олиб келди. Бойиб олган одамлар ана шу бойликнинг се?рли кучини ишга солиб янада бойиш йyлида шаф?атсизлик ?илишар, очкузлик одамлар yртасида кенг тар?алабошлади. Мазлум кишилар yз истакларини ?аёл суриш билан ифодалашар бундай хохишлар кyплаб афсона ва ривоятларнинг яратилишига сабаб бyларди. Табиий офатлар ?ам кишиларни нимадандир нажот излашга даъват этар, улар ?аёлан yзларига рахнамо ахтарар эдилар. Бyларнинг барчаси бирлашиб кишилар онгида ?андайдир ноъма?ул кучларга си?инишни, кyпхудолик динини пайдо бyлишига олиб келди. Одамлар ишлаш билан биргаликда ибодат ?илишга ?ам yрганиб бордилар. Эндиги одамнинг моддий эхтиёжи ёнида, маънавий эхтиёж хам пайдо бyлди. Бу эхтиёж аста-секин ривожланиб кишиларнинг очкузлик, шаф?атсизлик, ёвузлик каби иллатларга ?арши бyлган куучга айланабошлади. Одамзот аста-секин моддий неъматлар ?аторида маънавий неъматлар ?ам яратабошлади. Юнонлар яратабошлаган ривоят ва афсоналар ижод томонига ?yйилган биринчи ?адам эди. Бу бошланган ижод биричи ?а?рамонлар ва худолар билан биргаликда. хилма-хил достонлар, кyши?лар, муси?аларнинг пайдо бyлишига ?ам сабаб бyлди. Ижод ахли хайратланарли муъжизалар, тасвирий санъат, хайкаллар, меъморий иншоотлар ясашга ?ам yрганиб бордилар. ?адимги юнонлар оламни билиш ва yрганишга чан?о? хал? эдилар, ана шу чан?о?лик натижасида улар худоларни худди одамлар каби тасаввур ?илардилар ва уларни одамзот сифатига yхшаш ?илиб безар ва таърифлашар эди. Одамлар худолар сиймоси ор?али yзларини чу?урро? англашига интилардилар, бу интилиш албатта yз натижаларини берар эди. Гyзаллик яратиш йyлидаги истаклар яхши натижалар билан якунланиб, маънавиятнинг гуллаб яшнашига олиб келар, хал?нинг ижодий ?атлами тинимсиз ме?нат ?илиб, ибодатхоналар, меъморий обидалар барпо ?илар, дастлабки бадиий асарлар ва ижод махсуллари пайдо бyлар эди. Маънавий гyзалликлар ?аторида, худбинлик, ёвузлик, очкyзлик каби иллатлар ?ам ривожланиб борар эди. Оддий кишилар yз орзуларини ифодалаб ?аёлан ажойиб ?а?рамонлар сиймосини яратишар, бундай ?а?рамонлар yз фидоийлари билан хатто худоларга ?арши борардилар. Ана шундай ?аёлий гyзаллик ва фидоийлик рамзи Прометей ва Геракл эди. Бу ?а?рамонлар yз хаётларини хал? фаровонлиги учун ба?ишлаган, одми хамда олий?иммат, муста?к?ам ирода сохиби ва yз ишларининг тy?ри эканлигига мутло? тyла бе?иёс ?а?рамонлик ва галабалари айнан оддий одамларнинг орзу-истаклари билан хамоханг эди.



Геракл



Ривоятларда айтлишича Зевс подшо Амфитрионнинг хотини Алкменани севиб ?олади. У Амфитрион ?иёфасига кириб Алмена билан кyнгилхушлик ?илади, натижада Алкмена икки y?ил эгизаклар ту?иб беради. Эгизакларга Алкид ва Ификлид деб исм ?yядилар. Алкид кейинчалик Геракл исмини олиб Юнонистоннинг буюк yлмас ?а?рамонига айланади. Хал?нинг афсонавий севимли ?а?рамони Геракл тy?рисидаги саргузашт-афсона-хикоялар бе?исоб.

Зевснинг аёли Гера эри Зевснинг одам наслига уйланиб ундан фарзанд кyрганидан хабар топиб ?атти? ?азабланади, у умр бyйи Гераклга зиён-захмат етказиш билан маш?ул бyлади. Бе?иёс жисмоний ?увват ва иродага эга бyлган Геракл ва Гера yртасидаги кураш жуда узо? давом этади. Булар Геракл саргузаштларининг асосини ташкил ?илади.

Зевс, илохий ?удратга эга бyлган оловни одамларнинг ?yлига тушиб ?олмаслигини ?ардоим таъкидлар, бу ишни ва?ти-ва?ти билан yз назорат ?илар эди.

Оловнинг муъжизакор хислатидан хабар топган Прометей, ?андай бyлмасин уни одамларга етказиш ?а?ида ?ай?урабошлади, чунки олов кишиларга хартомонлама фойдали эканлиги ани? эди. Узо? изланиб, кyплаб хавф-хатарларни енгиб у оловни одамлар ?yлига топширади. Натижа кутганидан ?ам орти? бyлиб кишилар ундан фойдаланишни тезлик билан yрганабошлайдилар ва яхши тара??ий ?иладилар. Бундан хабар топган Зевс нихоятда ?азабланади, у Прометейнинг ушлаб энг узо?да жойлашган ?ояга кишанлаб ?yйишни буюради. Темир худоси Гефест Зевснинг буйру?ига биноан Прометейни ?ояга кишанлаб ?yяди. Хар куни бирнеча бор Осмондан учиб тушадиган бахайбат Бургут Прометейнинг би?инини тумшу?и билан очиб жигарини чy?иб еябошлайди, бир?анча фурсат ана шундай азоблаб учиб кетади, бе?иёс у?убатдан ?ийналаётган “айбдорни” хар куни ана шундай азоблашади. Одамларни бени?оя севган Прометей бу тинимсиз у?убатга бардош билан чидайди. Бундай шаф?атсизликдан хабар топган Геракл, Прометейни ?ут?аришга шайланади, ?анча-?анча ?ийинчиликларга учрасада охир о?ибат кишанланган Прометейни топишга сазовор бyлади. Хавода пайдо бyлган бахайбат бургутни камалаги ёрдамида отиб ?улатади, Прометейнинг кишанланган ?yл-оё?ларини бyшатиб, одамлар ичига олиб бориб топширади. Ана шундай ?илиб кишиларга оловни хадъя ?илган Прометей хал? ?а?рамони сифатида ол?ишланади.



***



Одамзот табиатида бировни ?ул ?илиш истаги ёнида беихтиёр ?ул бyлиш истаги ?ам мавжуд, чинакам эркин бyлиш учун иккисидан ?ам воз кечиш зарур.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/hamidulla-abdullaev/ezop/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения

Навигация