Читать онлайн книгу "Անցյալից"

Ф±Х¶ЦЃХµХЎХ¬Х«ЦЃ
ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ФІХЎХўХЎХ­ХЎХ¶ХµХЎХ¶ (ФјХҐХё)


ФµХ©ХҐ ЦѓХёЦЂХ±ХҐХ¶Ц„ ХґХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХўХЎХјХёХѕ ХЎХґЦѓХёЦѓХҐХ¬ ХЎХµХЅ ХЈЦЂЦ„Х« Х°Х«ХґХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ, ХЎХєХЎ ХЎХµХ¶ Х°ХЅХїХЎХЇ Х§. 1915-Х« ХЎХІХҐХїХ« ХґХҐХІХЎХѕХёЦЂХЁ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«ХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХќ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁХќ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ: Ф»Х¶Х№-ХёЦЂ ХїХҐХІ ХґХҐХ¶Ц„ ХўХёХ¬ХёЦЂХЅ ХЇХ°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХѕХҐХ¶Ц„ Х¤ЦЂХЎ Х°ХҐХї: ФјХҐХёХµХ« Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХїХ«ХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ХЎ Х№Х§: Ф±Х¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХ­ХҐХґХЎХ¶ ХґХҐХ¦ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х§ ХЎХЅХёЦ‚Хґ. Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х°ХҐЦЂХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂ Х§ ХґХІХҐХ¬, Х«ХЅХЇ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХёЦ‚Хї Х­ХёХЅХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХїХѕХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХєХЎ Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶: Ф±ХµХЅ ХЅХ­ХҐХґХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ Х«Х¶Х№-ХёЦЂ Х°ХЎХЇХЎХ¤Х«ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ©Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶: ФјХҐХёХ¶ Х°ХЎХґХёХ¦Х«Х№ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ХЁХќ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х§Х¬ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ© Х№Х§ ХҐЦ‚ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХєХҐХЅ ХЅХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤Х«ЦЃХќ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ: ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХј ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХѕХЎХ® Х§ ХҐХІХҐХ¬ Х¤ХҐХєХ« ХўЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ, ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХј ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¤ХҐХєХ« ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ ХҐЦ‚ ХҐХІХҐХ¬ Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЇХёЦ‚ХµЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„ХЁ ХЇХЎХґ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХєХЎЦЂХ¦ ХЎХЅХЎХ® Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ«Х·Хї Х®ХЎХјХЎХµХҐХ¬ Х§ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ«Х¶ : ФіХ«ЦЂЦ„ХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХҐХ¬ Х§ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХѕХҐХ¬ Х§ Х„ХёХЅХЇХѕХЎХµХ« Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц†Х«Х¶ХЎХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ»ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ





ФјХҐХё

Ф±Х¶ЦЃХµХЎХ¬Х«ЦЃ





ФµХђФїХ€Х’ ФЅХ€ХЌХ”


Ф±ХµХЅ ХЈХёЦЂХ®Х« ХЎХґХҐХ¶ХЎХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХЁ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х«Хґ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«Х·ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ФµХЅ Х·ХЎХї ХЎХєЦЂХҐЦЃХ«Ц‰ Ф»Хґ ХЎХєЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ« ХґХЎХЅХ¶ Х§, ХёЦЂ ХЎХµХЄХґ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХҐХґ ХЎХµХЅ ХЈЦЂЦ„Х« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХЎХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂ ХґХЎХЅХЁ, ХёЦЂ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ХЁХЅХї Х«Хґ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХ«ХїХ« ХєХЎХїХґХ« ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ«ХЅ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЇХҐХЅ Х¤ХЎЦЂ ХЎХјХЎХ» ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃ Х®Х¶ХѕХҐЦЃ ХҐЦ‚ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХўХ¶ХЎХ»Х«Х¶Х» ХҐХІХЎХѕ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХҐЦ‚ Х«ХЅХєХЎХј Х»Х¶Х»ХѕХҐЦЃ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶[1 - Х„Х«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃХґХЎХ¶ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХёХѕ Х°ХҐХїХЎХµХЅХёЦ‚, ХўХЎЦЃХ« ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ФјХҐХёХµХ« Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХ® Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЎХєХЎХїХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХїХЎХ¶Ц„ В«Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В» Х±ХҐЦ‚Х«Х¶, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХҐЦЂХєХќ В«Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµВ», Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚Хќ В«ХЊХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В», В«ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµВ»Ц‰] ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

ФµХЅ, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХєХ«ХїХ« ХєХЎХїХґХҐХґ ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶Х¶ ХЎХµХ¶ ХЎХІХҐХїХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХҐЦЂХўХҐЦ‚Х«ЦЃХҐ ХѕХ«ХіХЎХЇХѕХҐХ¬ ХҐХ¶ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶Ц‰

ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, ХҐХ©ХҐ ХёХ№ ХЎХґХўХёХІХ»ХёХѕХ«Х¶, ХЈХёХ¶ХҐ Х«ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХ·ХёЦЂ ХґХЎХЅХёХѕ ХЎХµХ¶ ХЅХҐЦЂХ¶Х¤Х« ХЈХёЦЂХ®Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂХ«Х¶ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХҐЦ‚ ХҐХЅЦ‰ ХЋХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ«ХЅ, ХҐЦЂХў Х¶ХЎ Х­ХёЦЂХїХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х«ХёЦЂХҐХ¶, ХҐХЅ Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х« Х¬ХЅХёЦ‚Хґ Х«Хґ ХЅХҐЦЂХ¶Х¤ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ.

– Երանի՜ նրանց, որոնք մեռան միամտության մեջ, հավատալով, թե Հայոց հարցը պիտի լուծվի հայ ժողովրդի երջանկության համար… Ինչո՞ւ ես էլ չմեռա, որ չտեսնեի այս օրը…

– Հեր օրհնված, – մտածում էի ես, – մեր կանաչ ու ալվան սարերը հո՞ սեւ չէին հագնի, թե դու էլ, մի թշվառ միավոր, ավելանայիր այն տասնյակ միլիոն դիակների վրա, որոնցով մարդկությունը պարարտացրեց պատերազմի Մողոքի[2 - Ամմոնական կուռք, որի ձեռքերում բացվող հնոցի կրակի մեջ որպես զոհ նետվում էին կենդանի մարդիկ։] որկորը 1914 թվականից սկսած։

Ф»Х¶Ц„ХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х№Х§Х« ХґХїХЎХ®ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХ©ХҐ ХґХЎХ°Х¶ Х«Х¶Х± ХґХёХјХЎЦЃХҐХ¬ Х§, ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХЎХ°ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐХЅ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХЎХјХЎХ» ХЎХµХ¶ ХҐХґ ХєХЎЦЂХїХЎХЇХЎХ¶, ХёЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХЎХµХЅЦ…ЦЂХѕХЎ Ц…ЦЂХЁ, ХҐЦЂХў ХЎХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХєХЎЦЂХ¦ХѕХЎХ® Х§ ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХєХҐХЅ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«ХёЦЂХҐХ¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХЎХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХ¶Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХґХ« ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§, ХёЦЂ ХїХѕХҐХ¬ Х§ Х«Х¶Х± ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰ Х†ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚ ХЅХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х¤Х¶ХҐЦЂХ« ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х°ХҐХјХЎЦЃХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„, ХґХҐХ»ХїХҐХІ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐХ¬ ХҐХ¶ Х¶ХёЦЂХҐЦЂХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х§ ХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶Ц‰ Х…ХёЦ‚ЦЂХЎЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х¤ Х«ЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХїХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХїХ¶Ц…ЦЂХҐХ¶Х¶ Х§. ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¶, Х«Х¶Х№ Х¬ХЎХѕ Х§ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ. ХЅХїХҐХІХ®ХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х«Х¶Ц„Х¶ Х§ ХЁХґХўХјХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф№ХҐ Х«Х¶Х№ ХЇХЎХЅХ« ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х«ЦЂ Х¤Х«ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХїХҐЦЂХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® [Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤] ХЅХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ, ХЎХµХ¤ Х¶ЦЂХЎХ› ХЈХ«ХїХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХўХЎХ¶Х¶ Х§Ц‰ Х„ХҐХ¦` Х°Х¶ХЎЦЃХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«ХЅ, ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ« ХєХЎЦЂХїЦ„Хќ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХҐХ¬, Х°ХЎХ·Х«Хѕ ХїХЎХ¬ Х¶ХёЦЂ ХЅХҐЦЂХ¶Х¤Х«Х¶ ХёЦ‚ ХЎХµХ¤ХєХҐХ›ХЅ Х°ХҐХјХЎХ¶ХЎХ¬ ХЎХЅХєХЎЦЂХҐХ¦Х«ЦЃЦ‰

Ф±Х°ХЎХ›, ХҐХЅ Х§Х¬, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХ« ХЎХ¶Х°ХЎХї, ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ ХҐХґ Х«Хґ ХєХЎЦЂХїЦ„ХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬Ц‰

Կամենո՞ւմ եք դուք իմանալ մեր որպիսությունն այն ժամանակ, երբ մենք էինք տերն ու տնօրենը, երբ մենք դրություններ եւ հոսանքներ էինք ստեղծում եւ կյանքը մեր մտապատկերներին, մեր կառուցվածքներին ենթարկում։ Կամենո՞ւմ եք դուք իմանալ մեր արատներն ու առաքինությունները, մեր «Այո» – ն եւ «Ոչ» – ը, մեր սխալները, մեր ոճիրները։

ХЂХЎХґХҐЦЃХҐХ›Ц„Ц‰

ФµХЅ ХЇХїХЎХґ Х±ХҐХ¦, ХўХЎХµЦЃ ХёХ№ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХ« ХґХЎЦЂХ¤, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎХєЦЂХёХІ ХґХЎЦЂХ¤, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХєХЎЦЂХ¦ Х§, ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХєХЎЦЂХ¦Ц‰

Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЁХЅХїХ«Х¶Ц„ХµХЎХ¶, Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХўХҐЦЂХЎХўХЎЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ХёЦЂХҐХ¶ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х§ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎЦЂХЄХҐЦ„Х¶ХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХЎХЈХ¶ХЎХ°ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХїХЎХєХЎХ¬ХҐХ¬ Х§ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ ХЇХёЦ‚ХјЦ„ХҐЦЂ, Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЇХёХї, ХЎХ¶Х­Х¶ХЎ ХґХ« Ц„Х¶Х¶ХЎХ¤ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ Х¶ХЅХїХҐЦЃЦЂХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХґХЎХ¶ЦЂХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ ХґХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ¶Х¤ХҐХ¬ ХёЦ‚ ХїХЎХЇХ¶ХёЦ‚ХѕЦЂХЎ Х§ ХЎЦЂХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХґХҐЦЂ ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЈХҐХІХЎЦЂХѕХҐХЅХїХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґЦ‰

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂХѕХЎ ХЎХµХ¤ ХґХҐХ® Ц„Х¶Х¶ХЎХ¤ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ ХЇХ¬Х«Х¶Х« Х«Хґ ХґХ«ХЎХЇ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХЁЦ‰ ФµХЅ ХЇХїХЎХґ Х±ХҐХ¦ ХёХ№ Х©ХҐ ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ¶ХёЦЂХёХ· Х°Х«Х·ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХёХ›Х№` Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХёХ№ ХґХ« ХЎЦЂХЄХҐЦ„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶, ХЎХµХ¬ ХЇХїХЎХґ Ц„Х¶Х¶ХЎХЇХЎХ¶, ХѕХҐЦЂХ¬ХёЦ‚Х®ХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«Х·ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ[3 - ФјХҐХёХµХ« ХЎХµХЅ ХЈХёЦЂХ®Х¶ Х«ЦЂХёЦ„ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХ¶ЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХЁ 1920-30-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х®ХЎХІХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰]Ц‰

Իմ վերլուծումները խիստ են, գուցե նույնիսկ անողորմ, ես ոչ ոքի չեմ խնայել։ Այսպես է նախեւառաջ այն պատճառով, որ ես ուրիշ կերպ գրել երբեք էլ չեմ իմացել, երկրորդ՝ որովհետեւ այսպես է պահանջում մեզ վիճակված սոսկալի դժբախտությունը, այսպես է պահանջում միլիոնավոր մորթվածների հիշատակը…

Ф±Х¶Х­Х¶ХЎ Х¬Х«Х¶ХҐХ¶Ц„ Х¶ХЎХ­ХҐЦ‚ХЎХјХЎХ» Х¤ХҐХєХ« ХґХҐХ¦Ц‰

ФЅХ¶Х¤ЦЂХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х№ХЇХЎЦЂХ®Х«, Х«ХўЦЂ Х©ХҐ ХҐХЅ Х«Х¶Х± ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ Х¤Х«ЦЂЦ„ ХҐХґ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х«Хґ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», Х«ХўЦЂ Х©ХҐ` Х№ХЅХ­ХЎХ¬ХѕХЎХ®, Х«ХўЦЂ Х©ХҐ` ХґХ«ХЎХЇ Х­ХҐХ¬ХёЦ„ ХҐЦ‚ Х°ХҐХјХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХєХЎХЈХЎХ¶ ХїХҐХЅХ¶ХёХІЦ‰ Х€Х›Х№ ХҐЦ‚ ХёХ›Х№Ц‰ ФµХ©ХҐ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ Х¤ХҐЦЂ Х№ХҐХґ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬, ХЎХµХ¤ Х№Х« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХҐХЅ ХґХ«Х·Хї ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„Х« ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„Х« ХҐХґ ХҐХІХҐХ¬Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶Ц‰ ФёХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХЅ, ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХґХ« Х§ ХҐХІХҐХ¬ ХЎХґХўХёХІХ» ХґХҐЦЂ ХЅХҐЦЂХ¶Х¤Х«Ц‰ ХЂХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХѕХёЦЂ ХЈЦЂХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐХґ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХїХєХѕХЎХ® ХҐХ¶Ц‰ ХЂЦЂХЎХЄХЎЦЂХѕХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ Х№Х§ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х«Ц‰ ФµХѕ Х«Х¶Х№ Ц…ХЈХёЦ‚Хї ХЇХ¬Х«Х¶Х« Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХѕХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃЦ‰ Ф±ХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХҐХ­Х«ХІХі, ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎХ¦Х¶Х«Хѕ ХЈХёЦЂХ® Х№Х«Хћ Х¬Х«Х¶Х«, ХҐХ©ХҐ ХґХҐХ¶Ц„ ХўХЎЦЃ ХёЦ‚ ХЎХ¶ХЇХҐХІХ®ХёЦЂХҐХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ ХЎЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЎЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ХЁ Х№ХҐХ¶, ХЎХµХ¬ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ХЁ, ХЅХҐЦЂХ¶Х¤Х«Х¶ХЁЦ‰

Х„ХҐХ¶Ц„ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ·Х«Хѕ ХҐХ¶Ц„ ХїХЎХ¬Х«ХЅЦ‰

Ф±Х¦Х¶ХѕХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ Х°ХЎХ·ХѕХҐХїХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х„Х¶ХЎЦЃХЎХ®ХЁ ХґХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х№Х§Ц‰

Х„ХҐХ® ХіХ·ХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф№ХёХІ ХЈХёХ¶ХҐ ХЎХµХ¤ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ Х¬Х«Х¶Х« Х·Х«Х¶ХЎЦЂХЎЦЂ ХёЦ‚ХЄХ¶ ХЎХµХ¶ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х« Х«Х¬ХµХёЦ‚Х¦Х«ХЎХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ЦѓХ¬ХЎХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХїХЎХЇ Х©ХЎХІХѕХЎХ® Х§ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ Х°Х«ХЅХ¶ХЎХґХµХЎХЇХ« ХґХҐЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ ХЎХґХўХёХІХ» ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

1924 Х©., ХґХЎХµХ«ХЅ




Х†ФµХђФ±ФѕХ€Х’Ф№Х…Х€Х’Х†





Ф±


ФµХЅ 17 ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХЎХ·ХЎХЇХҐЦЂХї Х§Х« Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХµХ«Х¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХў ХЅХЇХЅХѕХҐЦЃ ХјХёЦ‚ХЅ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ (1877)Ц‰ Ф±ХµХЅ ХґХ« ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ Х°Х«Х·ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ЦЂХ¤Х«Х№ Х§ЦЂ, ХёЦЂХ« ХёЦ‚ХЄХЁ ХҐХЅ Х§Х¬ Х¦ХЈХЎЦЃХ« Х«Х¶Х± ХѕЦЂХЎЦ‰ Х„Х«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХґХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХўХЎХ¶ Х§Х«Х¶Ц„, Х°Х«ХґХЎ ХєХҐХїЦ„ Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХўХЎХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬Ц‰

Ф»ХћХ¶Х№ Х§Х«Х¶Ц„Ц‰

Ф»Хґ Х®Х¶Х¶Х¤ХЎХѕХЎХµЦЂХЁ` Х‡ХёЦ‚Х·Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЁ, ХґХҐХЇХ¶ Х§ЦЂ ХґХҐЦЂ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х­ХҐХІХі ХёЦ‚ Х­ХёЦ‚Х¬ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ ХЂХҐХ®Х¶ХЎХ® Х«ЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХўХҐЦЂХ± ХЄХЎХµХјХҐЦЂХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, Х°ХҐХјХёЦ‚ Х¶ХҐХїХѕХЎХ® ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ ХґХҐХ® ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, Х¤ЦЂХЅХ« ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« Х°ХҐХї Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х·ХЎХўХЎХ©ХЁ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЅХїХЎЦЃХѕХёХІ ЦѓХёХЅХїХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ` Х¶ХЎ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЃХЎХ®, Х¬ХіХЎЦЃХЎХ® Х§ЦЂ Х«Х¶Ц„Х¶ Х«ЦЂ ХґХҐХ», ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶, ХґХЎХ¶ЦЂ ХёЦ‚ ХёХІХёЦЂХґХёЦ‚ХЇ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёХѕЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХЎЦЂХ«ЦЃ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЃХЎХ®, Х«ЦЂХЎЦЂ Х­ХёЦЂХ© ХёЦ‚ ХЎХ¶Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХЎХЇХ«ЦЃ[4 - ФјХҐХёХµХ« ХїХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐХІХҐХ¬ Х§ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХЎХІХ« Х‹Х°ХёЦ‚Х¤Х¬ХЎЦЂ ХЇХёХ№ХѕХёХІ Х©ХЎХІХЎХґХЎХЅХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХўХ¶ХЎХЇХѕХҐХ¬ ХҐХ¶ Х°ЦЂХҐХЎХ¶ХҐЦЂ, ХјХёЦ‚ХЅ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„Х¶ХҐЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂ (ХїХҐХ›ХЅ, ХЌ.ХЉХҐХїЦЂХёХЅХµХЎХ¶Х« Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХЁ)Ц‰]Ц‰ ФЅХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХҐХј ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ ФёХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„ Х№ХЇХЎЦЂ ХҐЦ‚ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХёХІ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¦ХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¬ЦЃХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХЎЦЂ Х¤ХҐХґ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ХЎЦЂХ± ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰

Х„Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ В«ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶В» ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«, ХёЦЂ Х¬ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХўХёХІХ» ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚, ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЎХЅХЎХ®, ХєХјХёЦ‚Х¶ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХЇ ХёЦ‚ХЄХЁ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х№ХЁ, ХґХ«ХЎХЇ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХ¶, ХёЦЂ Х¬ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎХµХ¶Ц„Х« ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХїХЎХѕХёЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХёХЈХҐХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЂХ«Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХґ` ХЎХґХҐХ¶ Х·ХЎХўХЎХ© ХҐЦЂХҐХЇХёХµХЎХ¶ ХЇЦЂХЇХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ®, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХґХ«Х·Хї Х­ХёХ·ХёЦЂ ХёЦ‚ Х°Х«ХЎХЅЦ„ХЎХ¶Х№ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ Х¤ХҐХєЦ„ХЁХќ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х« ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ« ХЈХ¶ХЎХ¬ХЁЦ‰ ФІХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ, Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХ¦ХЎЦЂХ¤ ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅ ХҐХєХ«ХЅХЇХёХєХёХЅХ« ХёХЅХЇХҐХЈХёЦ‚ХµХ¶ Х±Х«Х¶ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Ц„ХЎХІХЎЦ„Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХґХўХёХІХ» Х©ХҐХґХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ ХЎХґХҐХ°Х« ХҐЦЂХ«ХѕХЎЦЂХ« ХѕЦЂХЎХµХ«ЦЃ Х¶ХЎ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ»Х«ЦЃ ХёЦ‚ Х±ХЎХ­Х«ЦЃ Х­ХёХ¶ХЎЦЂХ°ХѕХёХІ ХўХЎЦЃ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­Х¶ХҐЦЂХ« ХёХІХ»ХёЦ‚ХµХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎ ХЎХјХ»ХҐЦ‚Х«ЦЃ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ Х±Х«ХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ, ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЈХЎХѕХЎХ¦ХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЂ ХїХҐЦЂ-Ф±ХѕХ·ХЎЦЂ Ц„ХЎХ°ХЎХ¶ХЎХ¶, Х«ХЅХЇ ХҐХїХҐЦ‚Х«ЦЃ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХёХЅХЇХҐХЈХёЦ‚ХµХ¶ Х±Х«ХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ, ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х±Х«ХЎХєХЎХ¶ХЁ` Ф»Х·Х­ХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰ Х“ХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХµХ¤ ХЈХ¶ХЎЦЃЦ„Х« ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х¶ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ, Х¤ХІЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц‰ ФІХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ Х©ХЎЦѓХѕХёЦ‚Хґ Х¶ХЎХµХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХѕХЎ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ Ц…ЦЂХҐЦЂХ« Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХµХёЦ‚Х© Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФіХ¬Х­ХёХѕХ«Х¶ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ХЇХµХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ ХїХ«ЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХІХЎХµХ« ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ°ХҐХЅХїХЎХѕХёЦЂХ« ХїХЎХ¶ХЁЦ‰ Х„Х« Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂ ХЎЦЂХҐЦ‚Х« ХїХЎХЇ ХҐХ¬Х¶ХёЦ‚Хґ В«ХЎХЅХїХѕХЎХ®ХЎХєХЎХ°В» Х‡ХёЦ‚Х·Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚ХґЦ‰ ФїХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХЇХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЇХЎХіХЎХјХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ` ХїХҐЦЂХїХҐЦЂХ«, ХЄХЎХґХ«, Х·ХЎХєХ«ХЇХ«, Х­ХЎХ№-Х­ХЎХ№ХѕХЎХјХ«, Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х«, ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚Х« Х±ХЎХµХ¶ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХЎХґ ХўХЎХІХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»Ц‰ ФіХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХіХЎХ°ХіХ« ХўХёЦЂХўХёХЅХ¶ХЎХ® ХґХЎХЇХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ©Х«Х¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХѕХ¬ХѕХ¬ХёЦ‚ХЇ, ХҐХјХёЦ‚Х¦ХҐХј, Х°ХЎХґХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХґХўХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ, Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХЈХҐХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®ХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х©ХЎЦѓХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХїХёХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦ‚Х­ХїХЎХЈХ¶ХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµХ©ХҐ ХЎХµХ¤ХЄХЎХґ ХґХ« Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«[5 - Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х«ЦЃ ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХѕХЎХ® Х§ 6 ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ« ХҐЦ‚ 3 ХґХ¦ХЇХ«Х©Ц‰ ФёХЅХї ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХґХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Хќ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶Хќ 1. ФїХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЎЦЃ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 2. ХЋХҐЦЂХ«Х¶ Х©ХЎХІХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХў ХЂХёХѕХ°ХЎХ¶Х¶ХҐХЅ Х„ХЇЦЂХїХ«Х№ (ФїХЎХ¶ХЎХ№ ХЄХЎХґ), 3. Ф±ХЈХёЦ‚Х¬ХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 4. Х„ХҐХІЦЂХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХЎХ® Х§ ХґХЎХЅХЎХґХў), 5. ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХІХІХЎЦѓХЎХј ХЌХёЦ‚ЦЂХў ФіХҐХёЦЂХЈХ« (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 6. Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХґХҐХ¶ХЎЦѓЦЂХЇХ«Х№ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХїХҐХІ Х§ ХЈХїХҐХ¬ ХЈЦЂХЎХ·ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕЦЂХ«ХєХЎХЇ, ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«Ф±ХЅХ¬ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃВ». ХЎХµХ¤ ХўХЎХјХ« ХЅХЇХ¦ХўХ¶ХЎХµХ«Х¶ ХЈЦЂХЎХ¶Х«Х·ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ ХґХёХї ХҐХ¶ В«Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃХ«Х¶В»Ц‰ ФµХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х§ ХЇХёХ№ХѕХҐХ¬ Х†ХЎХ­Х«Х»ХҐЦ‚ХЎХ¶Х« Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№Х« ХЈХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХўХ¶ХЎХЇХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰], Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х«, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎ Х®Х­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х„ХёХЅХЇХѕХЎХµХёЦ‚Хґ, Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї ХёЦ‚ ХґХҐХ®ХЎХЈХ«Х¶ Х¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂ, Х­ХЎХ№ХҐЦЂ, ХЅХЎХІХЎХѕХЎЦЂХїХ¶ХҐЦЂ, ХЅХЇХ«Х°Х¶ХҐЦЂ, ХёХЅХЇХҐ ХЎХІХЎХѕХ¶Х«Х¶ХҐЦЂ, ХЎХµХЅ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХ« ХЎХ¦ХЈХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ Х¦ХЈХЎЦЂ ХҐЦЂХ»ХЎХ¶Х«ХЇ Х°ХЎХµ-Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎЦ‰ ФµЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х·ХЎХї Х°ХЎХіХЎХ­ Х¦ХѕХЎЦЂХіХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶` ХїХҐЦЂХїХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХ« ХєХҐХЅ Х¦ХЈХҐХЅХїХЎХѕХёЦЂХѕХҐХ¬ХёХѕ, ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅХ¶ХҐЦЂ Х±ХҐЦ‚ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤, ХїХҐЦЂХїХҐЦЂ-ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЈХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¶ХіХёХјХ¶Х«ХёЦЂХҐХ¶ Х¶ХґХЎХ¶ХЎХЇХҐХ¬ХёХѕЦ‰

ФµХЅ Х§Х¬, Х«Х¶Х№ ХЎХЅХҐХ¬ ХЇХёЦ‚Х¦Х«, ХЎХµХ¤ Х°ХЎХґХЎХїХЎЦЂХЎХ® Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ« Х°ХЎЦЂХЎХ¦ХЎХї ХґХЎХЅХ¶Х«ХЇХ¶ Х§Х«Ц‰

ФµХѕ ХЎХ°ХЎ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХҐХ¶ ХЎХ¶ХЅХёХѕХёЦЂ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂЦ‰ ХЏХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХѕХЎХЈХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х°ХҐХјХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х«ЦЃЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶Ц„Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ ХҐХ¶, ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„` Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ ХЈХ«ХїХҐХ¶, ХёЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ Х§ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Ц…ХЅХґХЎХ¶ЦЃХёЦ‚ Х¤ХҐХґЦ‰ ХЉХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ ХЈХ¶ХЎЦЃХёХІХ¶ХҐЦЂХ« ХїХҐХІ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХҐХ¶ ХєХЎХ°ХҐХЅХїХ« Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХЎЦЂХ¦ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂЦ‰ Х†ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХєХҐХїХ«ЦЃ ХёХЅХїХ«ХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ Х§ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЇХЎХґХЎХѕХёЦЂ Х¦ХёЦЂЦ„ ХЇХЎХґ ХґХ«Х¬Х«ЦЃХ«ХЎ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ ХїХҐХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Х„ХҐЦЂ Х©ХЎХІХҐЦЃХ« ХґХ« ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЈЦЂХѕХҐХ¬ Х§, Х¶ХёЦЂ Х¦ХЈХҐХЅХї Х§ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬, Х±Х« Х§ ХЈХ¶ХҐХ¬Ц‰ Х„Х« Х­ХёХЅЦ„ХёХѕ, ХЎХµХ¶ ХєХЎХ°Х¶ Х§, ХҐЦЂХў, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЎХЅХҐХ¬ХЁ, Ц…Х¤Х« ХґХҐХ» ХѕХЎХјХёХ¤Х« Х°ХёХї Х§ Х¦ХЈХЎЦЃХѕХёЦ‚ХґЦ‰

Վառոդը մեզնից շատ հեռու տեղերում պիտի պայթեր։ Բայց այսպես էլ նա բավականաչափ ուժեղ էր, որպեսզի ինձ պես դպրոցականին էլ դուրս շպրտեր հայրենի տիրացուական ճահճից։ Հետաքրքրությունը բռնում է ինձ եւ իմ մի քանի ընկերներին։ Մեր աղքատության ցնցոտիներից կարողանում ենք կոպեկներ գջլել եւ «Тифлисский вестник»[6 - Ռուսերեն՝ «Թիֆլիսյան լրաբեր», ռուսալեզու թերթ։] լրագրի մի ամսվա բաժանորդագինը լրացնել։ Փողը հանձնում ենք փոստին եւ գրում խմբագրին, թե մեր քաղաքն եկան պահեստի զինվորներ, այս ցույց է տալիս, որ պատերազմ կա, ուրեմն խնդրում ենք մեզ թերթ ուղարկել։

ФµХѕ Х©ХҐЦЂХ©Х¶ ХҐХЇХЎХѕ ХёЦ‚ ХЅХЇХ«Х¦ХўХЁ Х¤ЦЂХҐЦЃЦ‰ Х†ХЎ ХґХҐХ¦ ХЇХЎХєХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ХҐЦЂХ« ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХёХѕ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХѕХЎХ® ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х°ХҐХїЦ‰ ХЂХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ® Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚ХґЦ‰ Х„Х« ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХЇХЎЦЂ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х« Х°ХЎХґХЎЦЂХќ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХ¦ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¦ХёХ° Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХ¶[7 - ФјХҐХёХµХ« ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х¶Х·ХѕХёХІ В«ФІХёХ¬ХЈХЎЦЂХ«ХЎВ», В«ХўХёХ¬ХЈХЎЦЂВ» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ В«ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎВ» ХҐЦ‚ В«ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂВ»Ц‰]Ц‰ ФµХѕ Х¶ХЎ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХґХҐЦЂ` Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« Х¤ХєЦЂХёЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ХЅ ХґХ« Х­ХґХўХ« ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХјХёЦ‚ХЅ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЁ, ХёЦЂХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХґХҐЦЂ ХЎХµХЅ ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ ХЅХїЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚, Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХҐХ¦ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХ« Х¶ХѕХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰

Որոտացին թնդանոթները Արփաչայի[8 - Լեոն օգտագործել է թուրքերեն ձեւը, հայերեն՝ Ախուրյան։] եւ Դունայի[9 - Լեոն օգտագործել է ռուսերեն ձեւը, հայերեն՝ Դանուբ։] ափերին։ Սրանց ձայնը մեզ չի հասնում, բայց մեր ականջից չի էլ դուրս գալիս։ Օր օրի սաստկանում է հետաքրքրությունը, կլանում է հազարներին, մեզ էլ նրանց հետ։ Խոսքի ու զրույցի մեջ ավելի եւ ավելի սակավ են ուշադրության առարկա դառնում Նարեկն ու տերտերը, եւ ավելի հաճախ լսվում են «էն անօրեն Բիկոնսֆիլդը»[10 - Դիզրայելի Բենջամին լորդ Բիկոնսֆիլդ (1804-1881) – Անգլիայի վարչապետ 1868-ին եւ 1874-1880-ին, «Մեզ համար կարեւորը Թուրքիայում հայկական վտանգի դեմ պաշտպանվելու միջոցներ գտնելն է» խոսքերի հեղինակ, Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի՝ Բեռլինում վերանայման հեղինակակից (Բիսմարկի հետ), 1878թ. Կիպրոս կղզին Թուրքիայից խլած պահպանողական պետական-քաղաքական գործիչ եւ գաղափարախոս։], «Էն օրհնած Գլադստոնը»[11 - Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) – Անգլիայի վարչապետ 1868-1874-ին, 1880-1885-ին, 1886-ին, 1892-1894-ին, «Ծառայել Հայաստանին՝ նշանակում է ծառայել քաղաքակրթությանը» խոսքերի հեղինակ, Անգլո-հայկական ընկերության համահիմնադիր, 1881թ. Եգիպտոսը Թուրքիայից խլած լիբերալ պետական-քաղաքական գործիչ։], «էն գազան սուլթանը» եւ այլ այսպիսի որակումներ, որոնք ցույց են տալիս, թե մենք էլ սովորում ենք դատել, գնահատել։ Պատերազմը մեզ էլ է տալիս սեփական արժանապատվության խոշոր մղումներ։ Օր օրի վրա հնչում են հայկական անուններ` Տեր-Ղուկասով[12 - Տեր-Ղուկասով (Տեր-Ղուկասյան) Արշակ Հարությունի (1819-1881) – Հայազգի ռուսական գեներալ-լեյտենանտ, կռվել է Կովկասի լեռնականների դեմ, իսկ ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքում (1877-78) գրավել Բայազետը, Ալաշկերտը եւ այլն, նահանջելիս կազմակերպել է 20 հազար հայերի գաղթն Իգդիր։], Լոռիս-Մելիքով[13 - Լոռիս-Մելիքով Միքայել Տարիելի (1825-1888) – Հայազգի ռուսական գեներալ, կոմս, Ռուսաստանի ՆԳ նախարար եւ ժանդարմերիայի շեֆ. ըստ էության՝ երկրորդը՝ ցարից հետո, նրա կառավարման ժամանակը մամուլն անվանել է «սրտի դիկտատուրայի» շրջան, իրեն՝ «թավշյա դիկտատոր»։ Մասնակցել է Կովկասյան, Ղրիմի (Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում) եւ 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմներին, արժանացել գրեթե բոլոր հնարավոր բարձրագույն պարգեւներին։], Լազարեւ[14 - Լազարեւ (Լազարյան) Իվան (Հովհաննես) Դավթի (1820-1879) – Հայազգի ռուսական գեներալ, որին հանձնվեց Հյուսիսային Կովկասի ժողովուրդների երկարամյա ապստամբության առաջնորդ Շամիլը. 1877թ. հոկտեմբերի 3-ին թուրքերից գրավեց Կարսի մերձակա Ալաջայի բարձունքները՝ տալով 1500 զոհ, մինչդեռ թուրքական բանակը տվեց 5-6 հազար զոհ եւ 8500 գերի. նույն թվականի նոյեմբերի 6-ին գրավեց Կարսը։], Շելկովնիկով[15 - Շելկովնիկով (Շելկովնիկյան) Բեհբուդ Մարտիրոսի (1837-1878) – Հայազգի ռուսական գեներալ, Կովկասյան ճակատում մասնակցել է ռուս-թուրքական Ղրիմի եւ 1877-1878թթ. պատերազմներին, մասնակցել է Ալաջայի ճակատամարտին, նշանակվել է Էրզրումի զինվորական օկրուգի պետ։]։ Մերոնք առանց զորքերի առաջնորդներ են, հաղթության հերոսներ, իրական, այսօրվա մարդիկ, որոնք գալիս են փոխարինելու հին Արտաշեսներին, Տրդատներին եւ այլ արխիվային հռչակավորների։ Մանավանդ հպարտ ու պարծենկոտ ենք մենք` շուշեցիական իրավունքով։ Մեր քաղաքից է այդ մեծահռչակ Վանջին (Օհանջանը)։ Հայրս պատմում է, որ իր հետ նա աշկերտ է եղել դերձակի խանութում, իսկ այժմ նա այլեւս Վանջի չէ, այլ Լազարեւ` Դաղստանի, Ալաջայի, Կարսի հերոսը։

Ф±ХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂ ХіХ«ЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ Х°ХҐХјХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХҐЦЂ ХЇХёХЇХёЦЂХ¤Х«ЦЃ, Х©ХёЦ‚ХµХ¬ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХґХҐХ¶Ц„ Х·Х¶Х№ХҐХ¶Ц„ Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ©Х¶ХёХ¬ХёЦЂХїХёХѕЦ‰ ФµЦЂХҐХЇ ХґХҐХ¶Ц„ ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ Х§Х«Х¶Ц„Ц‰ Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ ХЇХЎХ¶Х№ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ« Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚Ц‰ ФµХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х№ХҐХґ ХЎХЅХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¶ Х§Х¬ ХґХҐХ® ХўХЎХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХґХ«ХЎХЇ ХёЦ‚ ХЎХ¶ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎЦѓХЎХЇ ХїХҐЦЂ Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХҐЦЂ ХЈХ¬Х­Х«Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅЦ„ХЎХ¶ Х­ХёХ·ХёЦЂ Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ® Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХёЦ‚ХґХЁЦ‰ ХЂХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХҐХЇХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐХІ Х§ЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХЎХ® ХЎХµХ¤ ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХґХҐХ¶Ц„` ХєХЎХїХЎХ¶Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ ХЎХµХ¶Ц‰




ФІ


ХЋХҐЦЂХ»Х«Х¶ Х¤ХЎХЅХЎЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«, ХҐЦЂХў ХґХ«ХґХµХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ®ХЎХ¤ХІХёЦЂХ¤ Х°ХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х„ХёЦ‚Х­Х©ХЎЦЂ-ЦѓХЎХ·ХЎХ¶ Х»ХЎЦЂХ¤ХѕХҐЦЃ` Ф±Х¬ХЎХ»ХЎХµХ« ХѕЦЂХЎ ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ Х¦ХёЦЂЦ„ХЁ. ХѕХҐЦЂЦЃХѕХҐЦЃХ«Х¶ ФїХЎЦЂХЅХЁ, ХЉХ¬ХҐЦ‚Х¶ХЎХ¶[16 - Х”ХЎХІХЎЦ„ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХ« Х°ХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХёЦ‚Хґ. ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ 50 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХЎХ¶ХёЦЃ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХЎХѕХҐХ¬Х« Ц„ХЎХ¶ 30 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Х¦ХёХ° ХїХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ 5-ХЎХґХЅХµХЎ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ ХєХЎХ·ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ ХЎХµХ¶, Х©ХҐХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХїХ« Х¤ХЎХ·ХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ II ХЇХЎХµХЅЦЂХЁ, ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х„ХҐХ® Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХЈХҐХ¶ХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂЦ‰ ХЉХ¬ХҐЦ‚Х¶ХЎХµХ« ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚ХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ФІХЎХ¬ХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХЎХ»Х­ХЎХІХЎЦЃХёЦ‚ХґХ¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎХЅХҐХ¬Х« Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕЦ‰]Ц‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х°ХЎХЅХЎХѕ Ф±Х¤ЦЂХ«ХЎХ¶ХёЦ‚ХєХёХ¬ХЅХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х»ХЎХ­Х»ХЎХ­ХѕХЎХ® Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶ Х°ХЎХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х­Х¶Х¤ЦЂХҐЦЃЦ‰ ХЂЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХІЦ‰ ФєХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЈХЁ ЦѓХЎХјХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅ ХЈХҐХ¶ХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХґХҐХ¶ХЎХїХЈХҐХІ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХѕХЎХїХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХєХЎЦЂХїХѕХЎХ® ЦѓХЎХ·ХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ«[17 - ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« Х¶ХЎХ­Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХЇХ¶Ц„ХѕХҐХ¬ Х§ 1878Х©. ХґХЎЦЂХїХ« 3-Х«Х¶, Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХґХҐЦЂХ±ХЎХЇХЎ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶Хё (ФµХ·Х«Х¬Ц„ХµХёХµ) ХЎХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ. ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХёХѕ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХўХЎХ¬ХЇХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХµХЎХ¶ Х°ХЅХЇХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂ, Х«ХЅХЇ Х¤ЦЂХЎ 16-ЦЂХ¤ ХЇХҐХїХЁ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХїХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХЁЦ‰ ФјХҐХёХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХґХҐХ›ЦЂХ© Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂ, ХґХҐХ›ЦЂХ© Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶. ХЎХµХЅ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХґХ«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂВ»Ц‰] Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЎХ¶Х¶ХЇХЎХї ХґХ¶ХЎЦЃЦ‰

ФІХЎХµЦЃ ХЎХ°ХЎ 1878Х©. ХґХЎХµХ«ХЅ ХЎХґХЅХёЦ‚ХґХ¶ ХҐХ¶Ц„Ц‰ Х”Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§, ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃХЅ ХґХҐХЇХЁ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦЂХ¤ Х§ ХЈЦЂХѕХҐХ¬ В«Х„Х·ХЎХЇХ«Х¶В»[18 - ХЂХЎХµ Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« Х©ХҐЦЂХ©ХЁ (1872-1921Х©Х©.), ХёЦЂ Х¬ХёЦ‚ХµХЅ Х§ ХїХҐХЅХҐХ¬ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХ«ХґХ¶ХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ Х§ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц‰ Х€Ц‚Х¶ХҐЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґЦ‰] ХҐЦ‚ Х«Х¶Х± ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х§ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХёЦ‚ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚ В«Х‹ХЎХ¬ХЎХ¬ХҐХ¤Х¤Х«Х¶ХЁВ»Ц‰ ФїХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶Ц„ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ, Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶Ц„, Х°ХёЦ‚Х¦ХѕХёЦ‚ХґЦ‰ Ф»ХћХ¶Х№ Х§ ХЎХµХЅЦ‰

– Իրականությու՛ն, – պատասխանում են մեզ, – այսպիսի Թուրքահայաստան կա, այսպիսի հայ ժողովուրդ կա։ Ճար գտնված է այդ անբախտ ժողովրդի համար, – ասում են մեզ, – եւ այդ ճարը Սան Ստեֆանոն է` իր 16-րդ հոդվածով, որ դառնում է ազգային փրկության, փառք ու պարծանքի մի կոթող։

Х†ХЎ Х©ХёХІХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХЎХ¶Х»Х¶Х»ХҐХ¬Х«, Х­ХёЦЂ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¶ХЎ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» Х¤ХЎЦЂХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ Х§ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХґХҐХ»Ц‰ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХІХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХЎХ¶ХїХҐЦЂ Х№Х§Ц‰

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ 47 ХїХЎЦЂХ« Х§ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂХ«ЦЃ, ХҐЦЂХў ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХѕХҐЦЃ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁЦ‰ Х„Х« ХґХҐХ® ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХґХҐХ¦ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХ«ЦЃЦ‰ ФµХѕ ХҐЦЂХў ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х°ХҐХї ХҐХ¶Ц„ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ ХґХҐЦЂ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ` Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х©ХҐ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ Х«ХћХ¶Х№ Х§ЦЂ Х¶ХЎ` ХЎХµХ¤ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХ«ЦЃ ХЅЦЂХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅЦЂХўХёЦЃ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХґХҐЦЂ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХўХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХєХЎХїХЇХҐЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ Х­Х¶Х¤ЦЂХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х·Х¶ХёЦЂХ° ХЎХ¶ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ, ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХҐХ¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈХ«ЦЂХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎ ХЎХ¦ХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰ Х€Ц‚ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Х©ХҐХҐЦ‚ Х°ХЎХІХ©ХҐХ¬ ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХіХ¶Х·ХѕХЎХ® ХҐХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х№ХҐХ¶ Х©ХёХІХ¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¬ХЎХµХ¶ХЎХєХҐХЅ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХїХёЦ‚ХІХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰

ХЊХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХ»ХёХІХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ«ХЎХµХ¶ ФїХЎЦЂХЅХЁ, Ф±ЦЂХ¤ХЎХ°ХЎХ¶ХЁ, ФІХЎХ©ХёЦ‚ХґХЁ ХҐЦ‚ ХЂХ«Х¶ ФІХЎХµХЎХ¦ХҐХїХ¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ЦЃХЎХ¶ХЇХЎХ¬Х« Х§ ХЎХґХўХёХІХ» Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х±ХҐХјЦ„Х« ХґХҐХ»Ц‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ЦѓХёЦЂХ±ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰ ФЅХЎХІХЁ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х­Х«ХЅХї Х¶ХёЦ‚ЦЂХў ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ В«ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїЦ„ХҐЦЂХ« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХ® ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐЦ‚ Х№ХҐЦЂЦ„ХҐХ¦Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃВ»Ц‰ Ф±ХµХЅ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЁ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХёХѕ, ХёЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХҐХјХЎХ¶ХЎХ¬Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХЈЦЂХЎХѕХЎХ® ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ` ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХµХ¤ ХїХҐХІХҐЦЂХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«, Х№ХҐЦЂЦ„ХҐХ¦Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХЅХїХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ ХЈЦЂХЎХѕХЎХ® ХєХ«ХїХ« ХєХЎХ°ХҐХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚ХґХЁЦ‰

Ф±ХµХЅ ХґХ« Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХ·Х­Х«Ц„ Х§ЦЂ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХґХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХ¦Х«ХѕХ°ХЎХ¦ ХґХ« ЦѓХёЦ„ЦЂ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ ХЅХїХЎЦЃХЎХ®, Х¦ХёХ° ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« ХЈХ«Х·ХЎХїХ«Х№ Х°ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ Х©ХёЦ‚ХµХ¬ Х№ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХЈЦЂХЎХѕХЎХ® ХєХЎХ°Х« ХЎХµХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂ[ХґХЎХЅ]Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХєХ«ХїХ« ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХѕХҐХ«Х¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«Х¶, ХЎХјХЎХ» ХҐХЇХЎХѕ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ЦЂХёХєХҐХ«ЦЃ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎЦЃХЎХѕ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХёХ­ХҐЦЂХ«Хґ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Ц‰ Х†ХЎ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХґХЎЦЂХїХ¶Х№ХҐХ¬ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« ХЎХµХ¶ ХґХЎХЅХ« Х¤ХҐХґ, ХёЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶. ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х« Х¤ХҐХґ, ХёЦЂ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХґХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХ·Х­ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ Х«ХћХ¶Х№ Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХҐХ»ХїХҐХІ. ХЎХ¶ХёЦЂХёХ· ХёЦ‚ Х·ХЎХї ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХѕХҐЦЂЦЃХ¶ХёХІ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂ, ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХ«Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХ® ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂЦ‰ Х€ХћХѕ ХєХ«ХїХ« ХўХЎЦЃХЎХ°ХЎХµХїХҐЦЂ ХЎХµХ¤ ХЇХЎЦЂХ«Ц„Х¶ХҐЦЂХ« Х№ХЎЦѓХ¶ ХёЦ‚ ХўХ¶ХёЦ‚ХµХ©ХЁ, ХёХћХѕ ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХїХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Х«ХћХ¶Х№ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ, Х«ХћХ¶Х№ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХґХҐХ» ХєХ«ХїХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХѕХҐХ«Х¶ Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„Ц‰ Ф±Х°ХЎХ› Х©ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х­ХҐХІХі ХёЦ‚ ХЎХ¶Х¶Х·ХЎХ¶ ХўХЎХ¶ Х§ЦЂ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« ХїХѕХЎХ®ХЁЦ‰

Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х§Х¬ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х€Ц‚ХЅХїХ«ХҐЦ‚ Х»ХЎХ¶Ц„ХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ® Х¤ЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎХ¶ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ Х¶ХёЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х«ЦЃ, ХёЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґЦЂЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶, ХґХ«ХЎЦЃХЎХ® ХґХµХёЦ‚ХЅ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї, ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ ЦЃХЎЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХ« ХѕХҐЦЂХЎЦ„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХ« ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХѕХҐЦЂХЎЦ„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ ХЅХїХЎХ¶ХЎ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХєХЎЦЂХ¦ХёЦЂХёХ· ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ ХїЦЂХѕХ« Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХ« Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХ¶ ХЎХІХҐЦЂХЅХЎХЈЦЂХҐЦЂХёХѕ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃЦЂХ«Х¶ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ Ц„ХЎХµХ¬ХЁ ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕЦ‰ Ф±ХІХҐЦЂХЅХЎЦЂХЇХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХўХЎЦЂХҐХ°ХЎХі ХЄХєХ«ХїХ¶ХҐЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХ«Х¶. Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХў ХўХЎЦЃХѕХҐЦЃ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХЁ[19 - ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХёЦ‚Хґ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©Х« 61-ЦЂХ¤ ХЇХҐХїХЁ ХїХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХёЦ‚ХґЦ‰ В«ХЋХҐХ°ХЎХЄХёХІХёХѕВ», В«Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХЄХёХІХёХѕВ», В«ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅВ» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ В«ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХЁВ»Ц‰ Х“ХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©Х« ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚ХґХЁ ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХґХ«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂВ»Ц‰], Х°ХЎХµ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ Х№ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХҐЦЃХ«Х¶, Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХїХѕХЎХ® Х©ХІХ©ХҐЦЂХЁ Х№ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃХѕХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶ ХЈХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ` ХЌХїХҐЦѓХЎХ¶ Х“ХЎЦѓХЎХ¦ХµХЎХ¶ХЁ, Х©ХёХІХҐХ¬ Х§ ХґХ« Ц…ЦЂХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«Х·ХЎХїХЎХЇХЎЦЂХЎХ¶, ХёЦЂ ХїХєХѕХҐЦЃ Х“ХЎЦЂХ«Х¦Х« В«Ф±Х¶ХЎХ°Х«ХїВ» ХЎХґХЅХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ» ХҐЦ‚ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХёХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХЇХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` Х¬Ц„ХѕХЎХ®, ХЎХ¶Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶Ц‰ Х†ХЎ ХЈХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ЦѓХ·ЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХґХёЦ‚ЦЂХЎХ¬ХёЦ‚ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХµХ¬ХҐЦЂХ« Х­Х¶Х»ХёЦ‚ХµЦ„Х«ЦЃ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ` ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х·ХЎХї ХўХЎХ¶ Х­Х¬ХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХґХЎЦЂХґХ¶Х«ЦЃ` Х«ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ Ц…ХЈХїХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХІХЎХ№ХЎХ¶Ц„ Х¬ХЅХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЇХїХЎХ¶ ХЎХµХ¤ ХЈХЎХµХ¬ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰

Այսքան խեղճ ու միամիտ էին առաջին անգամ քաղաքականության ասպարեզում գործել սկսած հայերը։ Նրանք գուցե եւ շատ բան գիտեին, բայց երբեք չկարողացան իմանալ ամենագլխավորը. այն, որ եվրոպական դիվանագիտությունը մարդասերների հրամանի տակ չի գտնվում, այլ բորսայի, կապիտալի, բանկերի հրամանի տակ։ Օրինակը բացարձակ եւ պարզ էր։ Բեռլինի կոնգրեսը, հեռացնելով իրենից մի ամբողջ տառապող ժողովրդի կյանքի եւ մահվան խնդիրը, իր սրտին մոտ էր առնում Թուրքիայի առաջարկությունը (որ նույնիսկ չէր բխում Սան Ստեֆանոյի դաշնագրից) եւ կարգադրում էր պարտքերի հատուցման գործը` Կ.Պոլսում մի հատուկ միջազգային ֆինանսական հիմնարկություն հաստատելով։ Իսկ հայ պատվիրակներին, ինչպես վկայում է Փափազյանը, մնում էր լոկ մի ելք՝ աղաչել Աստծուն, որ Սոլսբերիի[20 - Սոլսբերի Ռոբերտ Արթուր Թոլբոտ Գասկոյն-Սեսիլ (1830-1903) – Անգլիայի պահպանողական կուսակցության առաջնորդ, Անգլիայի վարչապետ 1885-86, 1886-1892, 1895-1902, Բեռլինի կոնգրեսում եղել է Անգլիայի երկրորդ լիազոր ներկայացուցիչը։], Գորչակովի[21 - Գորչակով Ալեքսանդր Միխայլովիչ (1798-1883) – Ռուսաստանի արտգործնախարար 1856-1879-ին, ծրագրել եւ իրականացրել է Ռուսաստանի դիվանագիտական ռեֆորմը, որն ամբողջությամբ գործում է առ այսօր, կարողացել է զրոյացնել Ղրիմի պատերազմից հետո պարտադրված նվաստացումները, հաջողությամբ խաղացել է միջեւրոպական հակասությունների վրա։ Ծեր հասակում, 1877-78թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ երկմտեց Կ.Պոլիսը գրավելու հարցում, որի պատճառով հեղինակազրկվեց, իսկ Բեռլինի դաշնագրի ստորագրումից հետո՝ պաշտոնաթող եղավ։ Այդ առիթով Ալեքսանդր Բ-ին գրեց. «Բեռլինյան տրակտատն իմ ծառայողական ընթացքի ամենասեւ էջն է»։] եւ սրանց նման մարդկանց ներշնչի` ընդունել պատվիրակության թղթերի մեջ գրածը։

Ф±ХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х°ЦЂХЎХ·Ц„, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х№ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЃЦ‰

Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ Х»ХЎХ­Х»ХЎХ­ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХЎХѕ Х«ЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ«Х¶Ц‰ Х†ХЎ ХЈХЎХІХїХ¶Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂ[22 - ХЏХҐХ›ХЅ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЅХёХѕХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Фµ., 1972, Х§Х» 104-105Ц‰] Х§ЦЂ ХЇХЎХєХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х°ХҐХї ХҐЦ‚ Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ФїХ«ХєЦЂХёХЅ ХЇХІХ¦Х«Х¶` ЦѓХёХ­ХЎЦЂХҐХ¶ХЁ Х­ХёХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХЎХ¶Х­ХїХ«ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФЅХёХЅХїХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХєХЎЦЂХ¦ Х­ХЎХўХҐХўХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ` Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХѕХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х­Х¬ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х°ХҐХї ХЎХµХЅ ХЇХҐХїХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ·ХїХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХ« ХєХЎХµХґХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ. ХЎХµХ¶, ХёЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х«ЦЃ Х°ХЎХ¶Х« ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХҐХІХЎХ® Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХїХёЦ‚ЦЂ ХҐХІХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х« ХґХҐХ» Х§Х¬Ц‰ Ф±ХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХѕХґХЎХ¶ ХґХҐХ» ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃЦ‰

ФµЦЂХў ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХ« ХєХЎЦЂХЎХєХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ХҐЦЂХ©ХЁ Х°ХЎХЅХЎХѕ ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХѕХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х№ХЎЦЂХЎХўХЎХ­Хї 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х«Х¶, Х¶ЦЂХЎ ХЎХґХўХёХІХ» ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХѕХҐЦЃ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х¬Х«ХЎХ¦ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, [Х«ХЅХЇ] ХјХёЦ‚ХЅ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХЎХ¶ ХґХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х­ХёХЅЦ„ХёХѕ. ХҐЦ‚ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХґХўХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХ« 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Ц‰ ХЌЦЂХЎ ХґХҐХ», Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХѕХґХЎХ¶ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХўХҐЦЂХёХІ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХ­ХҐЦЃ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№ХґХ¶ХЎЦЃЦ‰ Ф±Х¶ЦѓХёЦѓХёХ­ Х§Х«Х¶ Х©ХёХІХ¶ХёЦ‚Хґ В«ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїЦ„ХҐЦЂХ«В» ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХ® ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐЦ‚ Х№ХҐЦЂЦ„ХҐХ¦Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ. ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶` Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ ХЎХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХјХҐХЎХ¬ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёХІ Ц†ЦЂХЎХ¦Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёХ№Х«Х¶Х№ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶Ц‰ Ф±ХѕХҐХ¬ХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂ Х§ Х«ЦЂ ХґХ·ХЎХЇХЎХ® ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХєХЎЦЂХўХҐЦЂХЎХўХЎЦЂ Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХєХ«ХїХ« Х°ХЅХЇХҐХ«Х¶ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХґХЎХ¶ ХѕЦЂХЎЦ‰

ХЂХЎХµ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЇХёЦ‚Х·Хї ХЎХІХёХ©ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё, 16-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« ХЎХµХЅ ХЇХЎЦЂХЇХЎХїХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х°ХҐХї ХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х«ЦЃ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅЦ‰




Фі


Սկզբում Կ.Պոլսի հայությունը զգաստ եւ խելահաս վերաբերմունք ցույց տվեց Բեռլինի դաշնագրի վերաբերմամբ։ Նա հիասթափված էր, զգում էր, որ Եվրոպան իսկապես ոչինչ չի տվել հայերին, բացի մի քանի անբովանդակ ֆրազներից։ Բայց այդ զգաստությունը չափազանց կարճատեւ եղավ։ Լրջմիտ հեռատեսության դեմ բարձրացավ անվերապահ լավատեսությունը։ Քաղաքական ծանր հարցը` մի ամբողջ ժողովրդի լինել-չլինելու հարցը, ստանում էր արկածախնդրական, ռոմանտիկ գունավորումներ։ Ներսես պատրիարքը[23 - Ներսես Վարժապետյան (1837-1884) – Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք 1874-ից. Հայոց հարցի լուծման համար հույսը դրել էր Եվրոպայի եւ Ռուսաստանի վրա, սակայն կյանքի վերջում հիասթափվեց բոլորից։] եւ նրա կողմնակիցները բացատրում էին հասարակությանը, թե նա հուսահատվելու ոչ մի պատճառ չունի, թե հայ ժողովրդի դատը պաշտպանված է եւ լավ է պաշտպանված։

Այս փաստաբանության ամենացայտուն օրինակը տալիս է «Թէ ինչ շահեցանք Պէրլինի դաշնագրէն»[24 - Պետք է լինի «վեհաժողովէն»։ Թարգմանվել եւ զետեղվել է անգլիական պաշտոնական տեղեկագրում (հիմնականում արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող)՝ «Կապույտ գրքում»։] բրոշյուրը, որ նույն այդ միջոցին Կ.Պոլսում հրատարակեց Բեռլին գնացած պատվիրակության քարտուղար Մինաս Չերազը[25 - Մինաս Չերազ (1852-1929) – Մ.Խրիմյանի, Ս.Փափազյանի եւ Խ.Գալֆայանի հետ եղել է Բեռլինի կոնգրեսին մեկնած հայոց պատվիրակության կազմում։ Վարժապետյանի, Իզմիրլյանի, Նուբարի հետ տարբեր տարիների հանդիպել է Գլադստոնին, Նիկոլայ Բ-ին, Ստոլիպինին եւ այլ առաջնորդների՝ Հայոց հարցի առնչությամբ։ Արդյունավետորեն զբաղվել է նաեւ ուսուցչությամբ, հայագիտությամբ, գրականությամբ, բարեգործությամբ։ Աճյունը Կոմիտասի աճյունի հետ բերվել է Երեւան, ամփոփվել Չերազի միջոցներով կառուցված՝ Նուբարաշենի դպրոցի բակում, սակայն խորհրդահայ բոլշեւիկ ճիվաղները հետագայում անհետացրել են այն (տե՛ս «ԱրմենիաՆաու», մարտի 30, 2007, Վահան Իշխանյանի «Կորսված աճյուն. կվերականգնվի՞ Մինաս Չերազի հիշատակը» հրապարակումը)։]։ Ես հիշում եմ, թե որպիսի մանկական ոգեւորությամբ էինք մենք կարդում այդ փոքրիկ տետրակն այն օրերին, երբ Հայոց հարցը դեռ խանձարուրի մեջ էր, երբ այդ գրությունն օրվա ամենախոշոր նորությունն էր։ Չերազն այդտեղ ամենափառավոր կերպով ապացուցում էր, որ մինչեւ Բեռլինի կոնգրեսը Հայոց հարցը գոյություն ուներ միայն երկու պետությունների` Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի մեջ, իսկ Բեռլինի կոնգրեսում այն դարձավ եվրոպական միջազգային հարց, եւ հայերին պաշտպանողն այսուհետեւ մի հատ Ռուսաստանը չպիտի լինի, այլ ամբողջ հավաքական Եվրոպան։ Այս պատկերացումը թեւավոր էր, գնաց նվաճելու բոլոր մտքերը, բազմելու ամեն մեկի բերանում։ Ուռճանում էր ազգային գոռոզությունը, հայ ժողովուրդը բարձրացնում էր իր գլուխը` ինչպես վայել էր ամբողջ Եվրոպայի խնամակալության եւ քնքուշ հոգսերի առարկա դարձած մի ժողովրդի։

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ Х„Х«Х¶ХЎХЅ Х‰ХҐЦЂХЎХ¦Х« ХўЦЂХёХ·ХµХёЦ‚ЦЂХЁ ХґХ« Х°ХёЦ‚Х·ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ Х§ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХЈЦЂХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, Х°ХЎХґХўХЎХЇХЎХµХ«Х¶ ХґХ«ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХёЦ‚ХІХІХҐХ¬Х« ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХ«Ц‰ Ф»ХЅХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎХ¶Х°ХЎХµХї ХґХ¶ХЎХ¬ ХєХЎХµХ®ХЎХј ХёЦ‚ Х°ХҐХјХЎХїХҐХЅ ХґХїЦ„ХҐЦЂХ«Х¶, ХєХ«ХїХ«, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХЁ, ХґХҐХ® Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХµХ¶ Х­ХЎХјХ¶ХЎЦЂХЎХ¶ХЁ[26 - 20-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХЎХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЎХµХЅ ХґХїХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХЎХѕХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХҐЦЂХЇХЎЦЃХ¶ХёХІХ¶ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ ХЎХµХ¬ХЁХ¶ХїЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёХІХЁ ХҐХІХЎХѕ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХёХЈХ« ХєХёЦЂЦ†ХҐХЅХёЦЂ ХЊХЎЦ†ХЎХµХҐХ¬ Ф»Х·Х­ХЎХ¶ХµХЎХ¶ХЁ. ХїХҐХ›ХЅ Х¶ЦЂХЎ В«ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХёЦ‚ХЄХ« ХўХЎЦЃХЎХјХґХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„ХЁВ» (Фµ., 1991)Ц‰], ХёЦЂХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХµХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃЦ‰

ХЂХЎХµХїХ¶Х« Х§ЦЂ Х·ХЎХїХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХЅ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§Х¬` ХјХёЦ‚ХЅ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х°ХҐХї ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶, ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХѕХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Х·ЦЂХ»ХЎХ¶, ХёЦЂХ« Х°ХҐХї Х·ХЎХї Х­ХЎХјХ¶ Х§ЦЂ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХЁЦ‰ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х¶ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ФіХёЦЂХ№ХЎХЇХёХѕХЁ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХїХ«ХєХ« Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХ¶ХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶Ц‰ Х†ХёЦЂ ХЅХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х¤Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХёЦ‚Хґ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХїХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« ЦѓХёХ­ХЎХ¤ХЎЦЂХ± Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ». ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ, ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«Х¦ХґХ¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ ХЎХµХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х« ХґХҐХ», ХёЦЂ ХЇХёХ№ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґЦ‰

Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»ХѕХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎХ¶Х°ХЎХґХҐХґХЎХї ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХҐХ® Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХЎХїХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХЅХєХЎЦЂХҐХ¦Ц‰ Х„ЦЂЦЃХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХїХЎХІХ« ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ` ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶Х°Х¶ХЎЦЂХ«Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХґХҐХ® ХЇХёХ№ХѕХЎХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХѕХ« Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХёХІ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХґХҐХ» ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґЦЂЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ Х«ЦЂ Х¤ХЎХјХЁ ХїХЎХ¶Х»ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХјХёЦ‚Х®ХЎХ­Х« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎЦ‰ ФµХ©ХҐ ХґХҐХЇХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХѕХЎХ­ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ Х·ХЎХ°ХЎХѕХҐХї Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХёЦЂХ¦ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХєХЎ ХґХµХёЦ‚ХЅХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚` ХЁХ¶Х¤Х¤ХҐХґ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХµХЎХЅХҐЦЂ Х¤Х«ХґХЎХЇХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® ХЎХ­ХёХµХЎХ¶Х«` Х«ЦЂ ХЎХµХ¤ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°Х¶Х№ХёЦ‚Х¶ Х¤ЦЂХЎХґХ« ХѕХҐЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЌХЇХЅХЎХ® ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХ« ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ Ц…ЦЂХ«ЦЃ` Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХіХёЦЂХї ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХ®ХҐХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХЎХ® ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ Х№ХЎЦѓХёХѕ ХёЦ‚ ХЇХ·ХјХёХѕ, Х°ХЎХ·ХѕХЎХєХЎХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЇХЎХ¶ХёХ¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х®ХЎХ­ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ЦѓХЎХјХЎХ¦ХЎЦЂХ¤ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« Х¬ХјХ«ХЇ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХёЦ‚ ХѕХіХјХЎХЇХЎХ¶ХЎХєХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХѕХЎХµХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЅХЎХјХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХї ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ Х№Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХѕХЎХіХЎХјХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЌХїХёЦЂ В«ХЅХёХѕХ¤ХЎЦ„ХµХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶В» Х°ХЎХ·Х«ХѕХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЎХєЦЂХёХІ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ Х°ХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХґХёХ¬Х« ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„, ХґХ« ХЎХЅХїХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХ«Х¶ ХєХҐХїЦ„ Х§ЦЂ Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬ ХЎХ¶ХєХЎХµХґХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Ц†ХҐХїХ«Х·, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ЦѓЦЂХЇХҐХ¬, ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬, ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХЅХєХҐХЅ ХґХ¶ХЎЦЃ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХёЦ‚ХІХ«ХІ Ц„ХЎХјХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х°Х«Х¶ХЈ ХїХЎЦЂХ« Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х°ХЎХµХ« ХґХҐХ» ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХёХ›Х№ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ ХґХ¶ХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХёХ›Х№ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ Х®ХЎХ­ХёЦ‚ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ ХЌХЎ ХґХ« Х¦ХЎЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХҐХ¬Х«, ХґХІХ±ХЎХѕХЎХ¶Х»ХЎХµХ«Х¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ© Х§` ХЎХµХЅ Х°ХЎХґХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»Х¶ХЎХ¤ХЎЦЂХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЎХµХЅ ХґХёХ¬ХҐХЈХ¶ХёХї ХҐХѕЦЂХёХєХЎХєХЎХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ (ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХ« Ц…ЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ) ХґХ« ХґХҐХ® ХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХґХ« Х¶ХёЦЂ ХўХЎХ­Хї Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФµЦЂХў ФІХҐХјХ¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ ХЎХІХёХ©ХёХІХ« ХЎХ¶ХіХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХґХЎХїХ¶ХѕХЎХ® Х°ХЎХµ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅ, ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§Х«Х¶ Х©ХЎЦѓХҐХ¬, Х№Х§Х«Х¶ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХҐХ¬, ХёЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХїХµХЎХ¶Х«Х¶ Х¬ХёХЇ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х­Х¶Х¤ЦЂХЎЦЂХЇХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ХІХ© ХґХЎХїХёЦ‚ЦЃХЎХ¶ХёХІХ¶ХҐЦЂ, ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХЇХЎЦЂХЈ Х§` ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХ«ХїЦ„Х¶ Х§Х¬ Х©ХҐЦ‚ХЎХѕХёЦЂ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХїХЎЦЂХЎХ®ХѕХҐХ¬ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¶ХЎХ¬Ц‰ Х„ХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХёЦ‚ХЄХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ЦѓХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎХ›, ХЈХїХ¶ХѕХЎХ›Х® Х§ЦЂ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХґХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХЁ` ФµХѕЦЂХёХєХЎ ХҐЦ‚ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х„Х«ХЎХµХ¶ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶Ц‰ Х„Х« Х¤ХҐХІХЎХїХёХґХЅ, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ ЦѓХёЦ‚Х©ХЎХ»ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХѕХҐЦЃ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ Х°ХЎХµ Х№ХґХ¶ХЎЦЃЦ‰

Շատ հետաքրքրական է իմանալ, թե իրենք՝ հայերն ինչ տեսակ էին հասկանում իրենց պարգեւված «տեղական պետքերին համապատասխանող ռեֆորմներ» դարձվածքի իմաստը։ Եթե Աբդուլ-Համիդ[27 - Աբդուլ-Համիդ Բ (1842-1918) – Օսմանյան կայսրության վերջին բացարձակ միապետը (1876-1909), երկիրը հասցրեց տնտեսական, ֆինանսական, տարածքային կործանման։ Նրա ժամանակն անվանվեց «զուլում» (բռնություն), ինքը՝ «արյունոտ, կարմիր սուլթան»։ Իրականացրեց հայերի եւ հույների ջարդեր։ Իշխանությունից հեռացվեց երիտթուրքական հեղափոխության (1908) եւ մակեդոնական զինվորական ապստամբության (1909) միջոցով։ Մեռավ Կ.Պոլսում, բանտարկության մեջ, 1918թ. փետրվարի 10-ին։] սուլթանը մի մարդախոշոշ գազան չլիներ, այլ կիրառեր շինարար եւ խաղաղարար մի սկզբունք, եւ եթե նա կարողանար իր վարչական մեքենան այնքան բարեկարգել ասիական նահանգներում, որ հայերը հանգիստ ու ապահով ապրելու շատ հնարավորություններ ստանային, արդյո՞ք այսքանով սպառված կլինեին «տեղական պետքերը»։ Ո՛չ։ Հայ ազգային գործիչների ցանկությունը տեղական համեստ պետքերից ավելի հեռուն էր գնում։

Ф±Х°ХЎ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х„Х«Х¶ХЎХЅ Х‰ХҐЦЂХЎХ¦ХЁ 1879Х©. Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХЎХ® Х«ЦЂ В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐЦ‚ Ф»ХїХЎХ¬Х«ХЎВ» ХўЦЂХёХ·ХµХёЦ‚ЦЂХ« ХґХҐХ» ХєХЎХїХґХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХЂХјХёХґХёЦ‚Хґ Х«Х¶Ц„ХЁ, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХЎХµ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц„ХЎЦЂХїХёЦ‚ХІХЎЦЂ, ХЈХ¶ХЎЦЃ Х«ХїХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂ ХЇХёХґХЅ ФїХёЦЂХїХ«Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚, ХўХЎХµЦЃ ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ® ХҐХІХЎХѕ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬ Х¶ХЎХ­ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЅХєХЎХЅХёХІХЎХЇХЎХ¶ Х±ХЎХ¶Х±ЦЂХёЦ‚ХµХ©ХЁ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ХїХҐХІ` Х¶ХЎХ­ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂХЎХ©ХёЦ‚Х­ Х°ХЎХµ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХЁ ЦѓХЎЦЂХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ХёХѕ, Х©ХҐ ХґХ« Ц…ЦЂ Х§Х¬ Х«ХїХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЁ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХ« Х¶ХЎХ­ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЇХ¶ХЅХїХ«` ХЅХєХЎХЅХҐХ¬ХёХѕ, Х©ХҐ ХҐЦЂХў Х«Х¶Ц„ХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ ХЇХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХ«Ц‰ Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ХЎХєХҐХЅ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХЅХЇХ¦ХўХ«ЦЃ ХҐЦ‚ХҐХ©` ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« Ц…ЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х·ХЎХї ХўХЎХ¶ Х§Х«Х¶ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬Ц‰

ХЂХЎЦЂЦЃХ¶ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ Х№Х§, ХёЦЂ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ХґХҐЦЂХЄХѕХҐХ¬ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХіХЇХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЇХҐХІХҐЦ„ХѕХёХІ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Ц‰ ХЂХЎХ¶ЦЃХЎХ¶Ц„ Х№Х§ЦЂ, ХҐХ©ХҐ Х°ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦЂХЎХ¦ХҐЦЂ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў Х¶ЦЂХЎ ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХ«ХЅХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХҐЦ‚ ХґХ« Х·ХЎЦЂЦ„ ХЇХ«ХЅХЎХ¶ХЇХЎХ­ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ (ХЊХёЦ‚ХґХ«Х¶Х«ХЎ, ХЌХҐЦЂХўХ«ХЎ) ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХґХўХёХІХ» Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х№Х§Х«Х¶ ХЇХ·ХјХЎХ¤ХЎХїХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶ ХҐХІХЎХ® ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ, Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЇХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХїХЎЦЃХЎХ® Х­ХёХЅХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЄХҐЦ„ХЁЦ‰ ФµХѕ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХёХІХўХҐЦЂХЈХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶. Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ В«ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїЦ„ХҐЦЂХЁВ» ХЎХјХ¶ХѕХЎХ¦Х¶ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ, ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¤ В«ХєХҐХїЦ„ХҐЦЂХ¶В» ХЎХґХҐХ¶ХЎХ·ХЎХїХЁ ХєХ«ХїХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХҐХ«Х¶ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶-ХёХЅХїХ«ХЇХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХўХЎХµЦЃ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ЦѓХёХІ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰




Фґ


ХЉХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁ Х‡ХёЦ‚Х·Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦѓХёХ­ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ Х„Х« ХЎЦЂХїХЎХЅХёХѕХёЦЂ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ·Х­ХёЦ‚ХЄХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХґХїХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Х€ЦЂЦ„ХЎХ¶ Х§Х¬ ХёЦЂ Х°ХҐХјХёЦ‚ Х§ЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХ·ХїХЁ, ХўХЎХµЦЃ Ц„Х«Х№ Х№Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Х·ХёЦ‚Х·ХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х¤ЦЂХЎХґ Х§Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХҐХ¬` ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ ХЇХҐЦЂХє ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х°ХҐХї ХЇХЎХєХѕХЎХ® ХЎХјХҐЦ‚ХїЦЂХ«Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ Х№Х§ЦЂ Х·ХёЦ‚Х·ХҐЦЃХёЦ‚ ХўХЎЦЂЦ…ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХёХІХЁЦ‰ ФїХЎЦЂ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХёЦ‚ Х°ХёЦЂХ¤ХЎХјХЎХї ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХќ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¶ ФІХЎЦ„ХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ Ц…ЦЂ Ц…ЦЂХ« ХѕЦЂХЎ Х°ХјХ№ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х«ЦЂХҐХ¶ Х§ЦЂ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚Хґ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХҐХЅ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х«Х¶Ц‰ Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ Х·ХЎХї Х·ХёЦ‚Х·ХҐЦЃХ« Х¤ЦЂХЎХґХЎХїХҐЦЂХҐЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЅХЎХЅХїХЇХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¤ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х«ЦЃ Х¤ХҐХєХ« Ф±ХєХ·ХҐЦЂХёХ¶Х« Х¶ХЎХѕХ©ХЎХ°ХёЦЂХҐЦЂХЁЦ‰ Х„Х«ХЎХµХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХѕХЎХ®. ХЈХµХёЦ‚ХІХЁ ХўХјХ¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Ц„ХЎХµЦ„ХЎХµХґХЎХ¶ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХёЦЂХ±ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ФІХЎЦ„ХёЦ‚Ц‰ Ф±ХµХ¤ Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХЎХЅХ¶, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХЅХҐЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„Х« ХґХҐХ» Х§ЦЂ Х­ЦЂХѕХёЦ‚Хґ, Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ Ц„Х«Х№ Х№Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ В«ХґХЎЦЂХ¤ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚ХґВ», ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х°ХЎЦЂХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х±ХҐХјЦ„ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХґХЎХ¶ЦЂ Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ-ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«ХЅХї В«ХЎХєХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«В» ХєХЎХїХѕХЎХѕХёЦЂ Х¤Х«ЦЂЦ„ХЁЦ‰

Ф±ХµХЅ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« ХіХЎХ°Х«ХіХЁЦ‰ Х‡ХјХЎХµХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® ХЇХёХ№ХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї ХўХЎЦЃЦ…Х©ХµХЎ Ц„ХҐЦ†ХҐЦЂХЁ ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХЈХёХµХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµЦЂХЈХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХѕХЎХЈХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХёХІХґ Х§ЦЂ. Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х¶ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХЄХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х°ХјХ№ХЎХЇХЁ ХЅХїХҐХІХ®ХёХІХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ Х©ХҐХ› Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХЅХҐЦЂХї ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХґХ«ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎЦЂХѕХҐХЅХїХЁЦ‰

ФµХЅ Х№ХҐХґ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶ХёХѕ Х§Х¬ ХЅХєХЎХјХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«Хґ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„Х« ХѕХҐЦЂХЎХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХ¦ХёЦЂ Х©ХЎЦѓХёХѕ ХЎХјХЎХ» ХЅХ¬ХЎЦЃХёХІ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХЎХ® Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ«ЦЃ Х¤ХҐХєХ« ФІХЎЦ„ХёЦ‚ Х§ЦЂ Х±ХЈХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФїХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХ©Х¶ХёЦ‚ХґХ«, Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХЎХ® ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ©Х¶ХёХ¬ХёЦЂХї Х§ЦЂ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХѕХёЦ‚Хґ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ФїХёХѕХЇХЎХЅХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎ, ХґХҐЦЂ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёЦ‚Х¬ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХµХ¤ Х­ХёХ·ХёЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХґХїЦЃХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФіХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХµХЎ, ХЎХјХЎХ»ХЎХѕХёЦЂ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ Х­ХґХўХѕХҐХ¬ Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚ХґХќ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х©ХҐХґХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ« Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁЦ‰ Х†ХёЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ ХЅХЇХЅХѕХҐХ¬Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХЎХјХЎХ» ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« Х°ХЎХїХ«ХЇ ХїХєХЎЦЂХЎХ¶Х« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰ Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚Хґ ХЎХјХЎХ» Х§Х¬ ХЇХЎЦЂ ХїХєХЎЦЂХЎХ¶, ХўХЎХµЦЃ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЌХЎХІХґХёХЅ, ХЄХЎХґХЈЦЂЦ„ХҐЦЂ, Ф±ХѕХҐХїХЎЦЂХЎХ¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХЎХћХµХЄХґЦ‰ [Ф±ХµХЄХґ] ХїХєХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ [Х‹ХёХ¶] ФґЦЂХҐХєХҐЦЂХ« Х©ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ[28 - Ф±ХґХҐЦЂХ«ХЇХЎЦЃХ« ХєХЎХїХґХЎХўХЎХ¶, Ц„Х«ХґХ«ХЇХёХЅ, ХўХЄХ«Х·ХЇ, ХґХЎЦЂХ¤ХЎХўХЎХ¶, Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ«Х№, ФјХёЦ‚ХЅХ¶Х« ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇ Х‹ХёХ¶ ХЋХ«Х¬ХµХЎХґ ФґЦЂХҐХєХҐЦЂХ« (1811-1882) ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХјХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶ ХҐХ¶ Х©ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶ХѕХҐХ¬ В«ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХўХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХҐЦ‚ В«ФіХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇЦЂХёХ¶Х« Х°ХЎХЇХЎХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁВ» ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХЁЦ‰], Ф±Х¬Ц†ХёХ¶ХЅ ФґХёХ¤ХҐХ«, [ХЂХҐХ¶ЦЂХ«ХЇ] ХЌХҐХ¶ХЇХҐЦ‚Х«Х№Х« Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐХєХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰

Ф»Х¶Х± ХЎХµХ¤ ХїХєХЎЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЅЦЂХўХЎХЈЦЂХёХІХ« ХєХЎХ·ХїХёХ¶ ХїЦЂХѕХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХҐХЅ ХЎХµХ¤ХїХҐХІ Х§, ХёЦЂ Х·ЦѓХѕХҐЦЃХ« ХЈХёЦЂХ®ХёХІ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰ ФµХѕ ХґХ« Ц…ЦЂ Х«Хґ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Х§ Х¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХЎХїХёЦЂХ« ХЅЦЂХўХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФґХЎ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚ В«ФЅХҐХ¶Х©Х¶В» Х§, ХёЦЂ Х¶ХёЦЂ Х§ ХїХєХѕХҐХ¬ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» ХґХҐХ» ХҐЦ‚ ХЎХµХЄХґ ХЎЦЂХїХЎХїХєХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХЈЦЂЦ„ХёХѕЦ‰ Х‡ХЎХїХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃХҐХ¬ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» ХґХҐХ», Х№Х§Х«Х¶Ц„ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃХҐХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х·ХЎЦЂХёХІ ХЈЦЂХЎХ·ХЎЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХҐХЅХќ ХЅЦЂХўХЎХЈЦЂХёХІХЅЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х·ХЎХї Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ ХЇХЎХ¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ«ХЅ ХҐХїХҐЦ‚Х«ЦЃ ХєХ«ХїХ« ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¶Ц‰ Ф¶ХґХЎХµХ¬ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶Ц„. ХёХ›Х№, ХЎХѕХҐХ¬Х« ХіХ«Х·ХїХ¶ ХЎХЅХҐХґ, ХЇХЎХ­ХЎЦЂХ¤ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶Ц„ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХЅ Х§Х¬Ц‰ Х”ХЎХ¶Х«-Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃХ«, ХѕХҐЦЃ Х©ХҐ ХµХёХ©Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХҐЦ‚ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ Х№Х§Х« ХЇХ·ХїХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФіХ«ЦЂЦ„ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х©ХёХІХ¶ХѕХҐЦЃ ХїХєХЎЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎХ¬ХѕХҐЦЃ, ХЅХєХЎХјХѕХҐЦЃ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х·ХЎХўХЎХ©ХѕХЎ ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХЎ ХґХ« ХЎХ¶ХЅХёХѕХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶ ХЈХ«ЦЂЦ„ Х§ЦЂЦ‰ ФµЦЂХўХҐЦ„ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶ ХЈХ«ЦЂЦ„ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х°ХЎХґХЎХїХЎЦЂХЎХ® Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕ, ХЎХµХ¤Ц„ХЎХ¶ Х­ХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х¤ХµХёЦ‚Х©Х«Х№ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х°ХЎХµ ХґХїЦ„Х« ХѕЦЂХЎЦ‰ ФѕХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХёЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х№ХЁХќ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

Այս դեռ վեպն էր։ Իսկ Գամառ-Քաթիպան[29 - Ռափայել Պատկանյան (1830-1892) – Հայ նշանավոր գրող. մոսկովյան իր ուսանողական ընկերների (Գ.Քանանյան եւ Մ.Թիմուրյան) եւ իր անուն-ազգանունների կրճատմամբ 1852-ին կազմվել է «Գամառ-Քաթիպա» ընկերությունը, որը հրատարակել է հիմնականում Ռ.Պատկանյանի գործերը։] իր երգերո՞վ։ Շուշի եկավ Պետրոս Ադամյանը։ Ես բախտ եմ ունեցել տեսնելու նրա «Համլետը»։ Բայց կարող եմ վկայել, որ Համլետ-Ադամյանն այնպիսի տպավորություն չթողեց հանդիսականների վրա Համբարձում-աղայի թատրոնական դահլիճում, ինչպիսին թողեց մյուս օրը կլուբի դահլիճում, երբ դուրս եկավ երկար, սեւ սերթուկ հագած Ադամյանը եւ արտասանեց Գամառ-Քաթիպայի մի քանի ոտանավորները։ Մինչ այժմ էլ թվում է, թե պահել եմ ականջներիս մեջ մեծ արվեստագետի շեշտերն ու հնչյունները.

ХЏХёЦ‚Х›ЦЂ, ХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶, Ц„ХЎХЇХҐХґ Х±ХҐХјЦ„Х«Х¤ ХєХЎХ¬ХёЦ‚Х¬Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐХґ,
ФµХѕ ХЎХµХ¤ Х©ХёЦ‚Х¬Х«ХЇ ХЎХ»Х«Х¤ ХґХҐХ»ХЁ ХґХ« ХєХёХІХєХЎХїХҐ ХЅХёЦ‚ЦЂ Х¤Х¶ХҐХґ,
Ստրուկ գնա՛ արյան դաշտը, վերադարձի՛ր ազատված…

ФїХЎХґ Х©ХҐХќ

ХЂХЎХ¦Х«Хѕ Х¬ХЁЦЂХЎЦЃХЎХѕ Ц„ХЅХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХґХҐХЇ ХїХЎЦЂХ«ХЅ,
Աղվամազ բըսավ երես ու ծնոտիս…
ХЏХѕХҐХ›Ц„ Х«Х¶Х± ХЅХЎЦЂХҐЦЂХќ ХЅХЎЦЂХҐЦЂ ХЇХёЦЂХ®ХЎХ¶ХҐХґ,
ФѕХЎХјХЁ ХЎЦЂХґХЎХїХёХѕ ХЈХҐХїХ«Х¶ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐХґ,
ХЌХёЦ‚ЦЂ ХЎХЇХјХЎХ¶ХҐЦЂХёХѕХЅ ХҐЦЂХЇХЎХ© ХЇХЁ Х®ХЎХґХҐХґ,
Մեջըս այդքան ուժ, ասեք` ի՞նչ անեմ…

Հայկական սնապարծությունը կամ, ինչպես ասում են երեւանցիք, լոպպազությունը, լեռնացել էր Մասիսի չափ։ Գրիգոր Արծրունին[30 - Գրիգոր Արծրունի (1845-1892) – 1870-1880-ականների հայ իրականության ամենաերեւելի դերակատարը, ազնվական, Թիֆլիսի առաջին քաղաքագլխի որդին, քաղաքատնտեսության եւ փիլիսոփայության դոկտոր, հայ լիբերալիզմի առաջատար գաղափարախոսը, հայկական կյանքի վրա անգերազանցելի ազդեցություն ունեցած թերթի՝ «Մշակի» (1872) հիմնադիրը։ Նրա թերթում են տպագրվել արեւելահայ գրեթե բոլոր խոշոր հեղինակները։ Լեոն եռահատոր ուսումնասիրություն է գրել նրա մասին (Թիֆլիս, 1902-1905)։ Իրենց հուշերում նրան մեծ տեղ են հատկացրել Արծրունու ժամանակին անդրադարձած բոլոր հուշագրողները։]` հայ լիբերալիզմի փայլուն ներկայացուցիչը, ազգային շովինիզմը հասցրել էր կոչման աստիճանին։ Նա առաջարկում էր, որ հայերը կուլտուրապես ձուլեն իրենց հետ [տարածաշրջանի] մյուս բոլոր ազգություններին, մանավանդ թուրքերին եւ քրդերին։ Բոլոր ոչ հայ ազգություններին խորհուրդ էր տալիս դեն ձգել իրենց մայրենի լեզուն եւ ընդգրկել հայերենը, ինչպես ավելի բարձր կուլտուրական հատկություններ ունեցող մի լեզու. թուրքերին խորհուրդ էր տալիս թողնել արաբական անհարմար այբուբենը եւ գործածել հայերեն տառերը։ Թուրք լրագրերն աղմուկ էին բարձրացնում այս տեսակ հայտարարությունների դեմ` ասելով, թե հայերը բուլղարներից էլ վտանգավոր թշնամիներ են, որովհետեւ բուլղարները զենքով էին ապստամբում թուրքերի դեմ, իսկ հայերն առանց զենքի են գործում` աշխատելով զրկել թուրքերին ու քրդերին իրենց կրոնից ու լեզվից եւ այդպես կուլ տալ նրանց։

ХЂХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХї Х¤ХҐХєХ« Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х§Х«Х¶ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХїХҐХІХ« Х§Х«Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ 1880-Х« ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ ХЋХЎХЅХєХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХєХЎХїХЎХ°ХҐЦЃ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХ»ХЎХўХЎЦЂ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХґХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЇХјХѕХ« ХґХҐХ» 70 Х°ХёХЈХ« ХЅХєХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¤ХҐХєЦ„Х¶ ХЎХ¶Х№ХЎЦѓ ХёЦ‚ХјХіХЎЦЃХѕХҐЦЃ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» Х§Х»ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ ХґХ« ХґХҐХ® ХЎХєХЅХїХЎХґХўХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Ц‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ ХёЦЂХєХҐХЅ Х©ХҐ ХЇХјХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ХҐХЅХїХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХЅХёЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХґХ«ХЎЦЃХЎХ®Ц‰ Ф»ХЈХ¤Х«ЦЂХ«ЦЃ ХЅХїХЎЦЃХѕХЎХ® ХґХ« Х°ХҐХјХЎХЈХ«ЦЂ Х°ХЎХµХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХїХ«ЦЂХЎЦЃХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЋХЎХ¶Х« ХўХҐЦЂХ¤Х«Х¶Ц‰ Х„Х«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХўХЎХ¶ Х№ХЇХЎЦЂ, ХЎХµХ¬, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХЁ, ХЅХЇХЅХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂ ХґХ« Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХґХ«ХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х«ЦЂХЎЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ЦЃХҐХІХҐЦЂХ«Х¶Хќ ХґХ«ХЎЦЃХµХЎХ¬ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХёХѕ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХѕХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Х‡ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХЁ Х¤ХҐХј ХўХЎЦЃХёЦЂХёХ· Х°ХЎХЇХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХҐЦЂХє ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ ХЅХїХЎХ¶ХЎ ХЎХµХ¤ХїХҐХЅХЎХЇ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® Х­ХґХёЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ Х§ЦЂ` 1880-Х« ХЎХєЦЂХ«Х¬Х«Х¶, ХёЦЂ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХєХЎХјХ¬ХЎХґХҐХ¶ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂХЎХѕ ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїХ¶ХҐЦЂХ«[31 - ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐЦЂХґХ«Х¶ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўХќ В«ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїВ» ХўХЎХјХ« ЦѓХёХ­ХЎЦЂХҐХ¶ Х°ХЎЦЂХЇ Х§ЦЂ ХЇХ«ЦЂХЎХјХҐХ¬ В«ХЎХ¦ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ХЁВ», Х©ХҐХҐЦ‚ Х№ХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚ХІХІХҐХ¬Ц‰ ФјХҐХёХ¶ ХЎХµХЅ ХёЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚Х› Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« Х¬ХҐХµХўХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶, ХҐЦ‚Х› Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬ (ХЎХ¦ХЎХїХЎХЇХЎХ¶) ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х¶ХЎХ­ХЎХєХҐХЅ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ Х¬ХҐХµХўХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶, Х°ХҐХїХёХќ Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФјХҐХµХёХўХёЦЂХ«ХЅХї Х§ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЊХёХ¦ХўХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ХЅ ФјХҐХёХ¶ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїЦ‰] ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХЎХ¶ЦЃХЎХѕЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЉХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХёХ­ХҐЦЂХ«Хґ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Хќ ХЅХЇХЅХЎХ® ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ«ЦЃ, ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎХµХ¤ ХѕХЎЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х»Х¶Х»ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХЈХЎХґ В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХ«Х¶ХҐХ¬ В«Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤Х«ХЅХїХЎХ¶В»[32 - Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХ« Х°ХЎХїХѕХЎХ®Х«Х¶ (ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶Хќ ХёХІХ» Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶) ХҐЦ‚ Ф»ЦЂХЎЦ„Х« Х°ХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХїЦЂХѕХёХІ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЇХ«ЦЂХЎХјХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХ«ЦЂХЎХјХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХёХ№ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ. В«Х”ЦЂХ¤ХЅХїХЎХ¶В», В«Х”ЦЂХ¤Х«ХЅХїХЎХ¶В», В«Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤ХЅХїХЎХ¶В» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® В«Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤Х«ХЅХїХЎХ¶ХЁВ»Ц‰] ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ` ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ Х°ХёЦ‚Х¦ХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХєХЎХїХіХЎХјХҐХ¬ХёХѕ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХЄХґ Х№ХЇХЎЦЂ ХЎХµХ¤ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХґХёХ¬ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЎХµХЄХґ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х¶ Х§ЦЂ` ХЎХµХ¤ В«ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХҐЦЂ ХґХҐХ® Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶В», Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХЎХ» ХёЦ‚ ХЎХјХЎХ» ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХґХЎХ¶Х¶ ХҐХ¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰

ФµХѕ Х«ЦЂХЎХѕ, ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї, ХҐЦ‚ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХѕХҐЦЃ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ Х°Х«ХґХ¶ХѕХЎХ® ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶Х« ХЎХµХ¤ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХёЦ‚ХґХЁ, Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХёХѕ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХЎХ¶Х°ХЎХєХЎХІ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХ« 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁЦ‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХёХѕ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х«Х¶Хќ Х±ХЈХ±ХЈХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХёХѕЦ‰ ХЏХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХҐЦ‚ Х« ХѕХҐЦЂХ»Хё ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХҐЦЂХЄХҐЦЃ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЁ` Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°Х«ХґЦ„ ХўХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХёХ№ ХґХ« ХЇХёХІХґХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ®ХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХҐХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХЅЦ„ХЎХ¶ХёХѕ Х§Х¬ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХЎХѕ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФµХѕ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХҐХЇХЎХѕ Х¤ХЎХјХ¶ Х«ЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ. ХЎХµХ¶, ХёЦЂ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХўХЎЦЂХµХЎЦЃХЎХЇХЎХґ, ХЈЦЂХҐХ©ХҐ Х°ХЎХµХЎХЅХҐЦЂ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§Х¬ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ«Х·ХЎХїХ«Х№, Х­ХёЦЂХЎХґХЎХ¶ХЇ Ф±Х¬ХўХ«ХёХ¶ХЁЦ‰

В«Х„ХҐХ® ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХҐЦЂХ¶В» Х«ЦЂ ХЎХµХЅ ХЇХ«ХЅХЎХї ХЈХёЦЂХ®ХёХѕ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХҐХ® ХѕХ¶ХЎХЅ Х§ЦЂ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, Ц„ХЎХ¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« Ц„ХЎХµХ¬ХЁ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХЈЦЂХЈХјХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, Х«ХЅХЇ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ХЅ ХґХҐХ» Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃЦЂХЎХ® ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЎЦЂХ®ХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХЇХЎХїХґХЎХґХў` ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЇХјХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎХј ХѕХіХјХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂХёХѕ ХЎХґЦЂХЎХєХ¶Х¤ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХґХҐЦЂХЄХёХІХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЁ, ХЎХµХ¶ Х§Хќ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ХЁ, Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХґХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х­ХЎХ­Хї ХЇХјХѕХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂХ« ХѕЦЂХЎ Х°ХҐХ¶ХѕХҐХ¬ХёХѕХќ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ ХєХ«ХїХ« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХєХЎХЅХҐХ«Х¶ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХєХЎХїХіХЎХјХЎХ® ЦЃХЎХѕХ«ЦЃЦ‰ ХЉХЎХЇХЎХЅХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©ХІХ©Х« ХѕЦЂХЎ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ». ХЅХЎ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХ«ХЅХїХҐХґ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕЦ‰

Թուրքիան երկու ձեռքով բռնեց 1880-ին ծայր տված քրդական շարժումից։ Կ.Պոլսի թուրք մամուլը հրճվանքի մեջ էր. Եվրոպային սպառնում էր քրդական շարժումով։ Եվ բոլորովին հարկավոր չհամարելով որեւէ գաղտնապահություն` բացարձակ կերպով հայտարարում էր, թե Թուրքիան 61-րդ հոդվածը կոչնչացնի քրդերի նիզակներով, թե հայերը պիտի լռեն, իրենց համար առանձին պահանջներ չպիտի անեն, ապա թե ոչ՝ նրանց դեմ կկանգնեցվի ամբողջ միացած քրդությունը։ Հայերն, իհարկե, կարդում էին թուրք կառավարության ներշնչումներով շաղախված այս ահավոր սպառնալիքները… Ոչ միայն կարդում էին, այլեւ հայ լրագրերը վիճում էին թուրք լրագրերի հետ։ Գոյություն ստացավ մի երկարատեւ եւ կրքոտ բանավեճ, որ այսօր էլ վկայում է, թե որքան միամիտ ու անպատրաստ էին հայերն այս վերին աստիճանի լուրջ կենսական հարցի մեջ։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների մեջ առաջնակարգ եւ վճռական դեր էր հատկացվում քրդերին։ Թուրք պաշտոնյաներն անդադար պրոպագանդա էին մղում նրանց մեջ` գրգռելով նրանց կատաղի ատելությունը հայերի դեմ։ Հայկական հարցը բացատրվում էր նրանց այն մտքով, թե հայերն ուզում են իրենց համար թագավորություն ստեղծել ու ստրկացնել քրդերին, թե այս վտանգից ազատվելու մի ճանապարհ միայն ունեն քրդերը՝ կոտորել հայերին։

Ф±ХµХЅ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ Х©ХЎЦ„ХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёХІ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰ ХЏХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХҐХјХ¶ХЎЦЃХёХІ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЁ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶, ХўХЎХµЦЃ Х«ХћХ¶Х№ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµЦЂХўХҐХґХ¶ Х¬ХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХ«Х»Х«ЦЃ Х±ХЎХµХ¶ХҐЦЂ, Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХЇХёХєХ«Хї, Х¦Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХјХ«Хѕ Х№ХєХ«ХїХ« ХґХІХҐХ¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, ХЎХµХ¬ ХєХ«ХїХ« Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ Х¶ХҐЦЂХЈХёЦЂХ®ХҐХ¶ ХЇХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХєХ«ХїХ« Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ, ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Хґ ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХ»Ц‰ ХЌХЎ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХҐЦ‚ Х§ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ Х§ЦЂ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«Х¶ Х№ХҐХ¦ХёЦ„ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ЦЃХЎХѕХ¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµ-Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ ХґХїЦ„ХёХѕ Х№Х§Х«Х¶ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х¤ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂ Х¤ЦЂХЎЦЃХ« ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎХ°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ ХЎХ¶Х¤ХЎХґХ¶ХҐЦЂ ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶ХҐХ¶ ХЎХµХ¤ ХґХҐЦЂХ±ХҐЦЃХґХЎХ¶ ХґХҐХ», Х©ХҐ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎЦЂХЈХѕХҐХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎХ°ХЎХїХёЦ‚ХЇ ХЎЦЂХЄХҐЦ„Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

Ո՛չ, քրդերին ուզում էին ենթարկել հայկական կուլտուրային՝ նրանց այս միջոցով ապազգայնացնելու, հայերի հետ ձուլելու համար։ Այս խոսքերը խոսք էլ մնացին։ Ոչինչ գործ չկազմակերպվեց։ Քրդությունը թուրք կառավարությանն էր պատկանում։ Իսկ հայերն այս ահեղ օյինի դեմ հանում էին միեւնույն խղճուկ միջոցները` դիմում Եվրոպային եւ հայդուկային կռիվ։ 1880-ին Վանի առաջնորդ Խրիմյան Մկրտիչ[33 - Մկրտիչ Ա Վանեցի Խրիմյան Հայրիկ (1820-1907) – Ժողովրդի կողմից ամենասիրված Ամենայն հայոց կաթողիկոսը Հայ եկեղեցու ողջ պատմության ընթացքում, մեծարվել է «Հայրիկ» պատվանվամբ։ 1868-ին օծվել է եպիսկոպոս, 1869-73թթ. եղել է Կ.Պոլսի պատրիարքը, 1892/93-ից՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս։ Ղեկավարել է Բեռլինի կոնգրեսին մասնակցելու մեկնած հայկական պատվիրակությունը։ Հայտնի «թղթե շերեփ» արտահայտության հեղինակն է։ Հիասթափվելով քրիստոնյա երկրների խաղերից՝ փարել է ազգային-ազատագրական շարժման գաղափարին։ Ծավալել է նաեւ ուսուցչական, հրատարակչական, քարոզչական, բարեգործական բուռն գործունեություն։] արքեպիսկոպոսն անգլիական հյուպատոսին ուղարկած իր նամակի մեջ ասում էր, թե այժմ այլեւս ոչ մի կասկած չկա, որ Հայկական հարցի հետ բարձրանում է քրդական հարցը, որ կառավարության խրախուսանքներով ձուլվում է մի քրդական ընդհանուր շարժում` ընդդեմ հայերի։

Ф±ХµХЅ Х©ХёЦ‚ХІХ©ХЁ` Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ХіХ«Х№, ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ В«ФїХЎХєХёЦ‚ХµХї ХЈЦЂЦ„Х«В»[34 - Ф±ЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХёХІ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХІХҐХЇХЎХЈХ«ЦЂ-ХЄХёХІХёХѕХЎХ®ХёЦ‚Ц‰ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ХЁХќ В«ФґХҐХІХ«Х¶ ХЈХ«ЦЂЦ„В», ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ХЁХќ В«Х†ХЎЦЂХ¶Х»ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ«ЦЂЦ„В»Ц‰] ХґХҐХ» ХїХєХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХїХѕХ«Х¶Ц‰ Х„Х« Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„, ХёЦЂХ¶ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ Х№Х§ЦЂ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Хґ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х©Х·ХѕХЎХј ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХҐХ¶ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХїХЎХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ® Ц„ЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХґХЎХ¶ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰

ХЂХЎХµ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёХІ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶, ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ, Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ ХЎХ¶ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Ц…ЦЂХЁ ЦЃХҐЦЂХҐХЇХёХѕ, ХўХЎЦЃХЎХ°ХЎХµХїХёЦЂХҐХ¶, Х¶ЦЂХЎ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬Х« ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХёХІ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂЦ‰ Х€Х№Х«Х¶Х№ Х­ЦЂХЎХї Х№Х§ЦЂ ХѕХҐЦЂЦЃХѕХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅ Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х«ЦЃ, ХёЦЂ ХЎХєХЎХЈХЎ Х§ЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х¦ХЈХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ Х°ЦЂХЎХ°ХЎХ¶ХЈХёЦ‚ХґЦ‰

Ու բացվում էր մի այսպիսի հանդիսարան։ Քուրդիստանի եւ Հայաստանի լեռներից առաջ էին քաշվում, շարժման մեջ էին դրվում Քսենոփոնի[35 - Քսենոփոն Աթենացի (Ք.ա. 430-355) – Հին հույն պատմիչ եւ մտածող, նրա «Անաբասիս» եւ «Կյուրոպեդիա» աշխատություններում հարուստ տվյալներ կան հին հայերի, ինչպես նաեւ քրդերի մասին։] ժամանակներից իրենց քաջությամբ, կռվարարությամբ ու գիշատիչ հակումներով քաջածանոթ կիսավայրենի ցեղեր` ոգեւորված թալանելու եւ կոտորելու կատարյալ ազատությամբ։ Իսկ նրանց դեմ հանդիման հյուսիսից ու արեւելքից գնում էին հատուկտոր մարդիկ, մեծագույն մասամբ պատանիներ` հաճախ ոչ միայն առանց զենքի, այլեւ առանց մի կտոր հացի իրենց մախաղում։

Ովքեր էին դրանք։ «Խենթը» կարդացողներ, ամեն օր հանդիսավորապես «Ձեռքերս կապած, ոտքերս շղթա, Եվրոպան կասե` հե՞ր չելաք ոտքի» արտասանողները եւ երգողները։ Վեպը եւ ոտանավորը խենթացնում էին մարդկանց, սար ու ձոր գցում։ Ամենից առաջ «Խենթը» շարող գրաշարն էր, որ ինձ խոստովանաբար ասաց, թե գնում է, եւ ուրիշ գնացողներ էլ կան։ Եվ իրավ, նա գնաց։ Ձմեռվա մի շատ ցուրտ գիշեր, ժամը 2-ին ես տուն էի գնում մի կոչունքից։ Շուկայի հրապարակում մեծ խարույկ էր վառված եւ նրա առջեւ իմ լավ ծանոթ գիշերապահն էր նստած՝ ձեռքին մի գիրք։ Մոտենում եմ, բարեւում, նա հազիվ է կարողանում կտրվել գրքից եւ ինձ ասում է` ցույց տալով «Խենթը». «Ա՜յ գրիք… Երեք ժամ է` կարդում եմ, եւ այնքան հափշտակված եմ, որ չեմ կարողանում վեր կենալ, իմ շրջայցը կատարել, ո՜վ գիտե, գուցե արդեն գողերը կոտրատել են խանութների դռները»։ Վեր կացավ, քայլեց ինձ հետ։ Նա ուզում էր Վարդան դառնալ` Րաֆֆու հերոսը։ Եվ մի քանի օր անց գիշերապահի չաղ խարույկի առջեւից անհայտացել էր մեր Արությունը։ Նա էլ գնաց։

Ф±ХµХЅ, ХҐХ©ХҐ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦ„, ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐХ¬ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® Х№Х§ЦЂ, Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂЦ‰ ХЏХЎХ¶ХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶, ХђХЎЦ†Ц†Х«Х¶, ФіХЎХґХЎХј-Х”ХЎХ©Х«ХєХЎХ¶, ХґХЎХЅХЎХґХў ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц‰ Ф±ХґХўХёХІХ»ХёХѕХ«Х¶ ХґХ« ХЈЦЂЦ„ХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ХЂХЎЦЂЦЃХ¶ХҐХ«ЦЂ ХЈХ¶ХЎЦЃХёХІХ«Х¶, Х¶ХЎ ХёХ›Х№ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° ХЈХ«ХїХҐЦЂ, ХёХ›Х№ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х†ЦЂХЎ ХёЦ‚ХІХҐХІХ« ХґХҐХ» ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХїХҐХІХЎХѕХёЦЂХѕХёЦ‚Хґ. ХЇХЎ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХѕХЎХ® ХґХ« ХўХЎХ¶` Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶Х«Х¶, ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХЁЦ‰ ХЂХҐХїХёХћЦ‰ Ф±ХµХЅ Х°ХҐХїХёХ¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х·ХЎХї Х§ЦЂ ХґХёЦ‚Х©Ц‰ Х‡ХЎХїХҐЦЂХЁ, ХёХћХѕ ХЈХ«ХїХҐ, ХЈХёЦ‚ЦЃХҐ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎХїХ«Х¶ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ В«ФЅХҐХ¶Х©Х«В» Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х« ФЅХЎХ№ХёХµХ« ХґХёХї Х±ХѕХЎХ®ХҐХІ ХёЦ‚ ХЈХёХґХҐХ·Х« ХґХЎХ®ХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ХёЦ‚, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЇХЈХЎ В«ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ®ХЎЦЂХЎХѕ, ХЈХёХѕХЎХ® ФµХѕЦЂХёХєХЁВ» ХҐЦ‚ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶Х« ХҐЦЂХЎХ¦ХЁ ХЇХ¤ХЎХјХ¶ХЎ Ц…ЦЂХѕХЎ ЦѓХЎХЅХїЦ‰

ХЌХёХњЦ‚ЦЂХў ХёЦЂХЈХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХёЦ‚ЦЂХў ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х›Х¶` ХєХ«ХїХ« ХЎХЅХҐХ¶ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ФµХЅ Х«Хґ ЦѓХёЦЂХ±ХёХѕ ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Хґ ХҐХґ, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂХ« ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ФµХЅ ХҐЦ‚ Х«Х¶Х± ХєХҐХЅ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ` Х°ХЎХЅХЎХЇХёХѕ Х§Х¬ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶Ц„Ц‰ ФІХЎХµЦЃ Х«ХћХ¶Х№ ХЇХЎХЅХҐЦ„ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХІЦ„ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХҐЦЂХҐХ­ХЎ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХЎХ¦ХёХѕ-ХґХ«ЦЂХёЦ‚Ц„ХёХѕ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХґХҐХ¦ХЎХ¶Х«ЦЃ ХҐЦЂХЇХёЦ‚, ХЈХёЦ‚ЦЃХҐ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХҐЦ„ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х§Х«Х¶ ХґХҐЦЂ ХґХёХ¬ХёЦЂХЎХЇХ« Х°ХҐХї ХєХїХёЦ‚ХµХїХ¶ХҐЦЂ ХЎЦЂХҐХ¬ ХЎЦЂХҐХЈХЎХЇХ« Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁЦ‰ ФµЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХЅХЎХЇХ« Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ Х№Х§. Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЅХєХ«ХїХЎХЇХЎХ°ХҐЦЂ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂЦ‰ ФµЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х№Х§ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇЦ‰ ФјХ«Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶, Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®ХЎХµХ«Х¶ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х­ХЎЦЂХ­ХЎЦѓХҐЦЃ ХЎХґХўХёХІХ» Ц„ХЎХјХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х°Х«Х¶ХЈ ХїХЎЦЂХ«` Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХҐХ¬ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« Х№ХЎЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХўХЎЦЂХ«Х¶Ц‰

1880-ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЈХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХµХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ±ХЁ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х¬ХЎХѕ Х­ЦЂХЎХїХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ` ХєХЎЦЂХ¦ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶, ХёЦЂ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎ Х§, ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х«, Х©ХҐ ХёХѕ Х§ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х¶ЦЂХЎ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ. ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶, ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«, ФІХ«ХЇХёХ¶ХЅЦ†Х«Х¬Х¤, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶` ЦѓХёЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶, Х°ХҐХІХ°ХҐХІХёЦ‚ХЇ, ХЎХ¶ХЇХЎХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Ф±Х¶ЦѓХёЦѓХёХ­Х¶ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХ·Х«Х¶Х¶ Х§, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х®ХЎХјХЎ ХёЦ‚ ХЅХєХЎХЅХЎХѕХёЦЂ ХҐХ¶ ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЁ, ХЎХ¶ХЈХЎХґ В«ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁВ». ХґХҐХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„, Х©ХҐ ЦѓХёЦ„ЦЂ, ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х§Ц‰ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ 1880-Х«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХ« ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х№Х§ЦЂ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ¶ ХЎХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ ФµХЈХ«ХєХїХёХЅХЁ ХҐЦ‚ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХѕХЎХ­ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х¶ЦЂХЎ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ ХЇХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х§ЦЂ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХµХ¬ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХѕХҐХіХ« ХїХЎХЇ Х§Х«Х¶ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХ«ЦЃ Х« ХѕХҐЦЂЦ‰ ХЂХЎХ¦Х«Хѕ ХґХ« Ц„ХЎХµХ¬ ХЎЦЂХЎХ®` ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ ХҐХї Ц„ХЎХ·ХѕХҐЦЃ, Х¬Ц„ХҐЦЃ Х«ЦЂ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚ХґХЁ` ХЎХЅХҐХ¬ХёХѕ, Х©ХҐ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ Х±ХҐХјЦ„ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х¤ХҐХґ, Х«ХЅХЇ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ ХЌЦЂХЎХ¶ХёХѕ В«ХґХҐХ® ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХҐЦЂХЁВ» Х«ХґХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХҐЦЂ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶` Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЅЦЂХЎХ¶, ХёЦЂ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ХЈХёХµХЎХ¶ХЎХ¬, ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х¶ХЎ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХ¦ХЎХї Х¦ХЈХЎХ¬Ц‰

ФІХЎХµЦЃ ХіХ«ХћХ·Хї Х§ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ„, Х©ХҐ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІЦ‰ ХѓХ«Х·Хї Х№Х§Х›ЦЂЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХґХ« ЦЂХёХєХҐ ХїХЎХїХЎХ¶ХѕХҐХ¬ХёЦ‚` ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬, ХҐХ©ХҐ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ«Х¶ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«ХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµХѕ Х«ЦЂХЎХѕ, ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХґХҐХ» Х°ХЎХєХіХҐХє ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХїХ« ХґХЎХїХ¶ХѕХЎХ® ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Ц„Х«Х№ ХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХѕХЎХїХёЦЂХґХЁ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃЦЂХҐЦЃ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂХ«ХЎХµХ« ХЎХјХЎХ» ХҐЦ‚ В«ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХ«ЦЂХЎХўХЎЦЂВ» ХјХґХўХЎХЇХёХ®ХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХґХҐХ® ХёЦ‚ Х°ХјХ№ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ Х¶ХЎХѕХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХїХЁ, Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐЦЃ ФµХЈХ«ХєХїХёХЅХЁЦ‰

ХЉХЎЦЂХ¦ Х§ ХҐЦ‚ Х°ХЅХїХЎХЇЦ‰ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХґХҐХ» ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХѕХЎЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х©Х·Х¶ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХІХҐХїХЎХўХҐЦЂ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« [Х°ХЎХґХЎЦЂ]Ц‰ ХЂХЎХµ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЎХ¶Х°ХЎХ·Хї-Х©Х·Х¶ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХҐХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХҐХ¶ЦЃ 1880-Х« Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХёЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§, ХёЦЂ ХёЦЂХёХ·ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ` ХўХ¶ХЎХ»Х¶Х»ХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХ¦ХґХЎХ°ХјХ№ХЎХЇ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№ХЁ ХўХ¶ХЎХѕ Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅ ХґХЎХЅХ«Х¶, ХҐЦЂХў ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХїХ« Х§ЦЂ Х¤Х«ХґХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚Ц‰ Ф»ХЅХЇ Х°ХЎХµХҐХћЦЂХЁЦ‰ ХЂХЎХЅХЇХЎЦЃХЎХћХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ В«Х°ХЎХµХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЄХҐЦ„ХЁЦ‰ ХЂХЎХЅХЇХЎЦЃХЎХћХ¶, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ Х§ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁЦ‰

Х‰Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХЎХ¶Ц‰ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХ¶ХЎЦЃ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ В«ХґХҐХ® ХґХЎЦЂХ¤В», В«Х°ХЎХµХЎХЅХҐЦЂВ»Ц‰ Ф±Х°ХЎ Х¶ХЎ ХЇХ°ХҐХјХЎХ¶ХЎ ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶Х«ЦЃ, ХЇХ¤ХЎХјХ¶ХЎ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХєХЎХјХ¬ХЎХґХҐХ¶ХїХ« Х¶Х«ХЅХїХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ ХґХ«ХїХ«Х¶ХЈХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Ц„ХЎЦЂ ХёЦ‚ ХҐЦЂХЇХЎХ© ХЇХЎХІХЎ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХЈХ¬Х­Х«Х¶, ХЎХ¶ХҐХ®Ц„ ХЇХЇХЎЦЂХ¤ХЎ, Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х« ХЎХ¶ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚ ХіХЎХјХҐЦЂХ« ХґХҐХ». ХҐЦ‚ ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶ХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХЇХ¬Х«Х¶Х« Х°ХЎХµ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х©ХҐ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХЅ ХіХЎХјХҐЦЂХёХѕ Х§Х¬ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¬ХёЦ‚Х®ХѕХЎХ® ХЇХ¬Х«Х¶Х«Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХёХ№Х«Х¶Х№ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« ХўХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ Х¬ХёЦ‚Х®ХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ХЁ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ` Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХЈХ«Х·ХЎХїХ«Х№ ХўХЎХ¶ХЇ, Х«ХЅХЇ Х„ХёЦ‚Х·Х« Х¤ХЎХ·ХїХЁ Х¬Х¬ХЇХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«, Х¬ХЎЦЃХ« ХҐЦ‚ ХЎХІХҐХїХ« Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Ц‰

1880-Х« Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХґХЎХїХ¶ХѕХҐЦЃ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХґХёХјХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰ Ф»ХћХ¶Х№ ХЎХ¶ХҐХ«Х¶ Х°ХЎХµ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х¬ХЎХѕ Х¬Х«Х¶ХҐЦЂЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¦ХўХЎХІХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХґХ« Х°ХёХЈХЅХёХѕ, ХЎХµХ¶ Х§Хќ ХЎХ·Х­ХЎХїХҐЦЃХ«Х¶ Х№Х¬ХјХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, ХЎХ·Х­ХЎХїХҐЦЃХ«Х¶ Х°Х«Х·ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ В«ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ®ХЎЦЂХЎХѕ, ХЈХёХѕХЎХ® ФµХѕЦЂХёХєХ«Х¶В», Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂ ХЇХЎХ¶, ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃ ХЇХЎЦ‰ ФґХ«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х« ХѕЦЂХЎ ХєХЎЦЂХїХѕХЎХ® Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХЎХ·Х­ХЎХїХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ ХЎХґЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х« ХѕЦЂХЎЦ‰

Այս հեղափոխությունն առաջին անգամ կազմակերպված շարժման շավիղը մտավ 1881 թվականի երկրորդ կեսից, երբ Էրզրումի մեջ գոյություն ստացավ «Պաշտպան Հայրենյաց» անունով գաղտնի ընկերությունը։ Այստեղ մենք ռուսահայերին միացած ենք տեսնում թուրքահայերի հետ։ Էրզրումում զինանոց շինվեց, տարածվեցին անդամագրման տոմսակներ։ Ռուսահայերից Էրզրում գնաց, գաղտնի ընկերության հետ սերտ հարաբերություններ սկսեց այժմ գործերից քաշված ծերունազարդ բժշկապետ Բագրատ Նավասարդյանը[36 - Բագրատ Նավասարդյան (1852-1934) – Ռուս-թուրքական 1877-78թթ. պատերազմին որպես բժիշկ մասնակցած կամավորական, Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության հիմնադիրներից եւ պատվավոր նախագահ, «Պաշտպան Հայրենյացի» հիմնադիրներից։ Թիֆլիսում բացել է մասնավոր հիվանդանոց, ուր չքավորների սպասարկումը կատարել է անվճար, Հայ եկեղեցու գույքի բռնագրավման դեմ հակացարական ելույթների մասնակից, որի պատճառով 1903-ին ձերբակալվել եւ աքսորվել է Անդրկովկասից. Րաֆֆու «Խենթում» դարձել է գրական հերոս։]։




Фµ


ФµХ©ХҐ ХЇХЎЦЂ ХґХ« Х¶ХєХЎХЅХїХЎХѕХёЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„, ХёЦЂ Х°ХёХѕХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х­ХЎХ¶Х±ХЎЦЂХёЦ‚ЦЂХЎХµХ«Х¶ 3-4 ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХµХ¤ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХґХҐХґХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХЎХµХёЦЃ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬ХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Ф¶ХґХµХёЦ‚ХјХ¶Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЎХї Ц„Х¶Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЎХ¶ХїХЎХ¶ХҐХ¬Х« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХЎХѕХҐХ¬ХёЦЂХ¤ Х§ Х­ХёХЅЦ„Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІХ« Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃ, ХЎХґХҐХ¶ХЎХўХЎЦЂХ±ЦЂ, Х¶ХѕХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХїХЎХ®ХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ Х°ХҐХї Х§ЦЂ ХґХІХҐХ¬ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХµХёЦ‚ХЅ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х¬ХЎХµХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х­ХЎХѕХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ 1879-1880Х©Х©. ХЅХёХѕ Х§ЦЂ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХЎХјХ«Х©ХёХѕ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХґХҐХ» ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХҐХЇХЎХѕ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХЎХµХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚ХґЦ‰ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ¦ХґХѕХЎХ® В«ХЌХёХѕХҐХ¬ХёЦЃ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХЄХёХІХёХѕХЁВ» Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХёХѕХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЄХёХІХёХѕХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ ХҐХЇХЎХѕ Х¶ХёЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ® ХёЦ‚ХЄХЁХќ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ` ХЇХЎХ¦ХґХѕХЎХ® ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХєХҐХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ[37 - ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХѕХЎХ¦ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХ«ХЎХѕХёЦЂХЁЦ‰]Ц‰ ХЌХёХѕХЎХ¬Х¬ХёЦ‚ХЇ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґХ¶ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХўХЎХ¦ХґХЎХ¤ХЎЦЂХµХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХґХҐХ» Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х¤ЦЂХЅХ« ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«ЦЃЦ‰ ХЌХЎ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ Х¶ХЎ Х«ЦЂ Х¤ХЎХїХёХѕ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХЈХѕХЎХ¶Ц„Х« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎЦ‰

ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х°ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХЎХ® ХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ Х№ХёЦЂХЅ ХїХЎЦЂХѕХЎ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХЇХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХѕХЎХіХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ` Х¤ХєЦЂХёЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х©ХЎХїЦЂХёХ¶, ХёЦ‚ХјХіХЎЦЃХЎХ® ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХґХЎХґХёЦ‚Х¬, Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХҐХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰

Եվ հանկարծ այս ամբողջ կենդանությունը կանգ էր առնում, խամրում էր։ 1881-ից հետո սաստկացած ռուսական խավար ռեակցիան եղբայրացավ Թուրքիայում գլուխ բարձրացրած սուլթանական ռեակցիայի հետ։ Եվ այս եղբայրացման առաջին զոհերից մեկը դարձավ հայությունը։ Հալածանքներ, արգելքներ Թուրքիայում, նույնը` եւ Ռուսաստանում։ Հայոց հարցին հավասարապես թշնամի են թե՛ Աբդուլ-Համիդ Բ-ն եւ թե՛ Ալեքսանդր Գ-ն[38 - Ալեքսանդր Գ Ռոմանով (1845-1894) – Ռուսական կայսր 1881-1894թթ., դադարեցրել է իր նախորդի բարեփոխումների ընթացքը, ներքին կյանքում անցել ռեակցիայի եւ վելիկոռուսական շովինիզմի, խստորեն սահամանփակել է ռուսական ուղղափառությունից զատ մյուս կրոնները, մտցրել է խիստ գրաքննություն, փակել հրատարակչություններ, դատաստան տեսել ազատախոհության ցանկացած դրսեւորման հետ, «Ռուսաստանն ունի երկու դաշնակից՝ բանակը եւ նավատորմը» արտահայտության հեղինակ։ Նրա օրոք երկիրը ոչ մի պատերազմի չի մասնակցել, որի շնորհիվ ստացել է «Խաղաղարար» պատվանունը։]։ Հայոց պատմությունն արգելված առարկա հայտարարվեց Ռուսաստանում, իսկ Թուրքիայում ոչ միայն դա արգելվեց, այլեւ նույնիսկ «Հայաստան» անունը։ Հեղափոխական տրամադրությունը մտավ ընդհատակ կամ տեղափոխվեց արտասահման։ Բայց մի անգամ ընդգրկած գործողության եղանակը չլքվեց։ Րաֆֆին կարողացավ լույս հանել իր երկհատոր «Կայծերը», որ նա անվանեց վեպ-ծրագիր։ Ծրագիր էր այդ վեպն այն կողմից, որ պատկերում էր մի խումբ երիտասարդների, որոնք Պարսկաստանի Սալմաստ գավառից անցնում են Վանի եւ Մուշի կողմերը ինչ-որ խորհրդավոր առաքելությամբ, որի ինչ լինելը կարելի էր մակաբերել հեշտությամբ։ Պայմաններն այլեւս այնպես չէին, որ կարելի լիներ ամենայն շիտակությամբ ծավալել հայդուկային կռվի նկարագրությունը։

ФµХ¦ХёХєХёХЅХµХЎХ¶ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХЇХјХЎХ°ХҐХ¬ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐ ХёХѕЦ„ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХЎХµХ¤ Ф±ХЅХ¬ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ФїХЎЦЂХёХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЌХЎХЈХёХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰ ФґЦЂХЎХ¶Ц„, ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЁ, ХЎХµХЅЦ…ЦЂХѕХЎ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х№ХҐХ¶, ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х¤ХҐХј Х№ХЇХЎХ¶, ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХѕХЎХІХЁ, ХґХµХёЦ‚ХЅ Ц…ЦЂХЁ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐХ¶, Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЇХЈХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ Х­ХёХЅХїХёХѕХЎХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚ ХїХЎХІХЎХ¶Х¤Х« ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХЎХїХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХЁХґХўХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц…ЦЂХѕХЎ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„ ХѕХҐЦЂХЎЦЂХїХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ ХЈХҐХІХЎЦЂХѕХҐХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХїЦ„Х« ХЎХјХЎХ» ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХ«ХєХҐЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХЎХґХўХёХІХ» Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХђХЎЦ†Ц†Х«Х¶ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХЎХІХЎХ¶Х¤ХЎХѕХёЦЂ ХѕХ«ХєХЎХЈЦЂХёХІ Х§ЦЂ, ХЅХ¶ХѕХЎХ® ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Ф·ХЄХҐХ¶ ХЌХµХёЦ‚Х« ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х¶ХґХЎХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХўХёЦ‚Х¬ХѕХЎЦЂХЎХµХ«Х¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХҐЦ„Х«ХЎХ© Х§Х«Х¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Ц„ХЎХ¶ Х©ХҐ ХЇХµХЎХ¶Ц„, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХјХЎХ¦ХґХЎХЈХҐХї-Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂ, ХёЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ. ХґХ« ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ, ХёЦЂ ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚Хґ ХєХ«ХїХ« ХґХІХҐЦЂ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ, Х©ХёЦ‚ХµХ¬, ХЅХїЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХёХѕ ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХґХЎЦЃХЎХ® Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЎХ°ХҐХІ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґЦ‰

Ф±ХµХЅ ХјХЎХ¦ХґХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ЦЂХЎ ХѕХ«ХєХЎХ® ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ, ХїХЎХЇХїХ«ХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х­ХЎХ­Хї ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХёХ№ ХёЦ„` Х©ХҐХ› ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЎХґХўХёХІХ» ХўХЎХ¦ХґХЎХґХЎЦЂХ¤ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ¶, ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶ ХґХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¬Х« ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХґХ« ХЎЦЂХґХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХёЦЂ Х·ХҐХ·Хї ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ ЦЂХЎЦ†Ц†Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХјХЎХ¦ХґХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХїХЎХЇХЎХЈХ®Х« ХґХҐХ»Ц‰ ХЂХЎХ¦Х«Хѕ Х©ХҐ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х¬Х«Х¶Х« Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬, Х©ХҐ ХђХЎЦ†Ц†Х«Х¶ ХіХ«Х·Хї ХёЦЂ ХЎХµХ¤Ц„ХЎХ¶ ХЎХ¶ХЅХ­ХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶Ц‰ Ф»ЦЂ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¶ХЎ ХїХҐХЅХЎХѕ ХґХ«ХЎХµХ¶ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« В«ХЉХЎХ·ХїХєХЎХ¶ ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶ХµХЎЦЃВ» Х©ХёЦ‚ХµХ¬ ХёЦ‚ Х­ХҐХІХі ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ Х¶ХЎХ­Ц„ХЎХ¶ ХЇХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎЦЂ ХґХ« ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ® ХЅХЇХЅХҐХ¬, ХЁХ¶ХЇХЎХѕ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХҐЦ‚ ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХЎХѕ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХ«ХЄХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰

«Կայծերից» հետո Րաֆֆին ծրագիր-վեպեր չտվեց։ Միակ թույլատրված միջավայրը, ուր նա կարող էր ծավալել իր ազգասիրական երեւակայությունները, մնում էր պատմությունը։ Եվ նա իր «Սամվել» մեծ վեպի վրա էր աշխատում, երբ մեռավ 1888-ին։ Սակայն նա ամուր հիմք էր դրել, հիմնել էր դպրոց։ Եվ 80-ական թվականների հայդուկային գրականությունը միայն կերպարանափոխվում էր գրաքննական խարազանների ազդեցության տակ` չկորցնելով իր ներքին բովանդակությունը։ Նա տեղափոխվեց Թիֆլիսից Պետերբուրգ, ուր գրաքննական պայմանները մի քիչ ավելի նպաստավոր էին։ Պետերբուրգի հայ ուսանողական կազմակերպությունն էր, որ էժանագին փոքրիկ ժողովրդական բրոշյուրների մի երկար շարքի հրատարակություն սկսեց։ Այդ հրատարակություններն իրենց թեթեւությամբ եւ դյուրագնությամբ (2, 3, 5 կոպեկ) թափանցում էին հայ ժողովրդի խորքերը մեծ քանակությամբ։ Նրանք գրեթե բացառապես թարգմանական էին, եւ նրանց մեծագույն մասը վերաբերում էր բուլղարների հայդուկային հեղափոխությանը։ Ո՞վ չի հիշում այդ բրոշյուրները։ Ամեն մեկի շապիկը ներկայացնում էր հայ ընտանիք, ուր գիրք էր կարդացվում, եւ ընտանիքի հայրը աչքի էր ընկնում իր ահագին մոթալ փափախով։ Իսկ վերնագրե՞րը` «Սարկավագ», «Ստեփան Կարաջա», «Ուրիշի գերեզմանի վրա առանց արտասուքի են լաց լինում» եւ այլն։ Բոլոր այս պատմվածքները վերցված էին Իվանովի «Борцы и мученики за свободу Болгарии»[39 - Ռուսերեն՝ «Բուլղարիայի ազատության մարտիկներն ու նահատակները»։] աշխատությունից, եւ նրանց մեջ հայ ընթերցողը գտնում էր մանրամասնություններ բուլղարական հեղափոխական կազմակերպությունների, կոմիտեների, հայդուկային չեթեների[40 - Թուրքերեն՝ «ջոկատ», «հրոսակախումբ»։], թուրքական հալածանքների ու խստությունների մասին։ Հրատարակվեցին [Տոմաշ] Եժի[41 - Եժ Տոմաշ Թեոդոր (1824-1915) – Լեհ գրող, հրապարակախոս, ճանապարհորդ, 1848թ. հունգարական ապստամբության մասնակից, Համալեհականության շարժման հիմնադիր։] «Ուսկոկներ»[42 - Օսմանյան տիրապետության տակ գտնվող հարավսլավոնական տարածքներից փախածներ (ուսկոկ – փախստական), ովքեր ապրում էին հողագործությամբ եւ տեղական բա(րին)ների զինվորական արշավանքներին մասնակցությամբ։] եւ «Լուսաբացին» երկու խոշոր վեպերը` դարձյալ բալկանյան հեղափոխական կյանքից։ Տրվում էին եւ ուրիշ ազգերի ազատագրական կռիվներից վերցրած պատկերներ։ Նպատակը պարզ էր։

Պետերբուրգի ուսանողական կազմակերպության անդամներից երկուսը շուշեցի էին` Եփրեմ Տեր-Հակոբյան եւ Հմայակ Նազարյան։ Ամառային արձակուրդներին, երբ նրանք գալիս էին Շուշի, ես շատ հաճախ խոսակցություն էի ունենում նրանց հետ այս հրատարակումների մասին, եւ նրանք ինձ բացատրում էին իրենց եւ իրենց ընկերների հայեցակետը։ «Պետք է, – ասում էին, – հեղափոխականացնել ժողովրդական մասսաները պատմական նմանությունների, անալոգիաների միջոցով։ Ամենացայտուն խրատական անալոգիաներ տալիս է մեզ բուլղարական հեղափոխությունը, որ թե՛ շատ մոտիկ է մեզ ժամանակով եւ թե՛ հարուստ է թուրքահայերի կյանքը հիշեցնող պատկերներով։ Մենք, – շարունակում էին երկու երիտասարդները, – թեեւ ինքներս ոչինչ չենք ասում, քարոզչություն չենք անում, բայց մեր տված գրականությամբ այն դաստիարակությունն ենք տարածում, որ թուրքահայերի ազատությունը կարող է այն կերպով լինել, ինչ կերպով եղել է բուլղարների ազատությունը»։

Ф±ХµХЅ ХіХ«Х·Хї Х§ЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х·ХЎХї Х§ЦЂ ХЅХєХЎХ¶Х«Х№ ХґХ«ХЎХЇХёХІХґХЎХ¶Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХЎЦЂЦЃХ¶ ХЎХµХ¶ ХўХЎХ¶Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХїХЎХ¶Х»ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х¶ХґХЎХ¶, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ Х§Х¬ ХґХҐХ® Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕЦ‰ ХЂХЎЦЂЦЃХ¶ ХЎХµХ¶ Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЂХўХёЦ‚ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХ«ЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х®ХѕХЎХїХѕХёХІ ХґХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤, ХёЦЂХ« 95 ХїХёХЇХёХЅХЁ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХёХІХЎХЈХёЦЂХ® ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХєХ«ХїХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХ« Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ХўХЎХ¶ХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХЎХґХў Х«ХћХ¶Х№ ХѕХҐХі ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬Ц‰ ХЂХЎЦЂЦЃХЁ` Х¦ХЎЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХҐХ¬Х«, ХЅХЎХЅХЎХ¶ХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ» ХЇХЎЦЂ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х¬Ц‰ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХёХІХ¶ ХЎХµХ¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х­ХґХўХҐЦЂХЁ Х№Х§Х«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х©ХҐХҐЦ‚ ХЇХјХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬Х«, ХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХўХЎХµЦЃ ХґХ«Х·Хї Х§Х¬, ХѕХҐЦЂХ»Х«ХѕХҐЦЂХ»Хё, Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« Х®ХЎХ¶ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ ХєХ«ХїХ« ХіХґХ¬ХѕХҐХ«Х¶Ц‰ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХёХІХ¶ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХґХЎХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХўХјХ¶ХЇХёЦ‚ХґХ¶ Х§ЦЂ[43 - Ф±Х¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ФјХҐХёХ¶ ХіХ«Х·Хї Х§, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХґХЎХЅХЎХґХўЦ‰ ФЅХ¶Х¤Х«ЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЁХ¶Х¤ХЎХґХҐХ¶ХЁ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х°ХҐХїХЎХ¤ХЎЦЂХ± ХЇХЎХєХ« ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ Х¶ХҐХїХѕХЎХ® Ц…ХЄХЎХ¶Х¤ХЎХЇ ХґХ«Х»ХёЦЃ Х§ЦЂ, ХёЦЂХёХѕ ХјХёЦ‚ХЅ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ В«ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х°ХёХЈХҐХѕХ«ХіХЎХЇХќ Х¬ХҐХЈХ«ХїХ«ХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХєХЎХїХіХЎХјХҐХ¬Х«Ц„ Х°ХёХЈХЅХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ ХЎХєХЎХ°ХёХѕХѕХҐЦЃ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х№ХёЦЂХЅ Х°Х¦ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёХ¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХґХЁХ¶ХЇХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХѕХҐХ¬ ХґХҐХЇ ХЇХҐХїХёЦ‚ХґХќ ХЎ) ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХҐХёХЅХїЦЂХЎХїХҐХЈХ«ХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЇЦЂХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, Хў) ХїХѕХµХЎХ¬ ХєХЎХ°Х« Х«ЦЂХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХєХЎХЅХї Х¤ХЎХЅХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХќ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЈХҐЦЂХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёХѕ, ХЈ) ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХЁ ХЈ) ХёЦ‚ХІХІХЎЦѓХЎХј ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХѕХЎХ® ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® ХЎХґХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХ« Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰], ХёЦЂ Х°ЦЂХ¤ХҐХ°ХҐЦЃ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎ Х¶ХҐХїХҐЦЃЦ‰

ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХїЦЂХѕХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХЅХїХҐХІХ®ХёХІХ¶ ХёЦ‚ ХЇХЎХ¦Хґ ХҐЦ‚ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХєХЎХ°ХёХІХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ Х°Х¦ХёЦЂ ХҐЦ‚ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ` ХЈХҐХ¶ХҐЦЂХЎХ¬ Ф»ХЈХ¶ХЎХїХҐЦ‚ХЁЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х¤ЦЂХЎХґ, Х¦ХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚ Х¦ХЈХҐХЅХї Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµХ©ХЎХµХ©ХёЦ‚Хґ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂ Х№ХҐХ©ХҐХ¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФµЦЂХЇЦЂХ« ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ЦЂЦ„Х¶ Х§Х¬ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХўХЎЦЂХҐЦЂХЎЦЂ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХїХҐХІХ« Х§Х«Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ФІХЎХ¬ХЇХЎХ¶ХµХЎХ¶ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХ¶ЦЃ ХёЦЂ Х№ХҐХ©ХҐХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХҐХІ ХїХҐХІ Х§Х«Х¶ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ, Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ЦѓХЎХ­Х№ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ФґХЎХ¶ХёЦ‚Хў ХЈХҐХїХЁ ХҐЦ‚ ХЎХєХЎХ°ХёХѕ ХЎХєХЎХЅХїХЎХ¶, Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЎЦѓХ«Х¶Ц‰ ХЂХЎХµ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ ХЇХ»ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХҐХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХєХ«Хї Х§Х«Х¶ ХєХЎХїХіХЎХјХёЦ‚Хґ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Х‰Х§Хћ ХёЦЂ ХЅЦЂХЎХ¶Ц„ [Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ] Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶, ХёЦЂ 1876Х©. ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХѕЦЂХ¤ХёХѕХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃЦЂХ«Х¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ, ХЎХјХЎХ» Ц„ХЎХ·ХҐЦЃХ«Х¶ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х«Х¶, ХёЦЂХ« ХіХЎХјХҐЦЂХЁ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХ« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°Х«ХґЦ„ХЁ Х¤ЦЂХ«Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅ ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЎХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХіХЎХјХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХґХЎХЇЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х¦ХЎЦЂХ©Х¶ХҐЦЃЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХёЦ‚ХЄ Х№ХЇХЎХ¦ХґХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ, Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХ¦ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ ФІХ«ХЇХёХ¶ХЅЦ†Х«Х¬Х¤Х« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х№ХЁХ¶ХЇХЎХѕ, ХЎХµХ¬ Х¦ХЈХЎХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХёЦ‚ХЄХЁ` Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХҐЦЃ ХґХЎЦ„ХЎХјХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґХќ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХў ХјХёЦ‚ХЅ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЅХєХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶-ХЌХ«Х©Х«Х«[44 - ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶Х« ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦ‚ХЇХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃЦ„ХЎХµХ«Х¶ Ц†Х«Х¶ХЎХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х§Ц‰] ХЈЦЂХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х¬Ц„ХѕХҐЦЃ ХёЦ‚ ХґХҐХ¶ХЎХЇ ХґХ¶ХЎЦЃ, Х«ХЅХЇ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х®ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ Х®ХЎХ®ХЇХёЦ‚Хґ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХЎХ¶ХҐХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХЅЦЃХҐХ«Х¶, ХЎХµХЄХґ ХЈХ¶ХЎЦЃ ФІХ«ХЇХёХ¶ХЅЦ†Х«Х¬Х¤Х«Х¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶Х« ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЇХҐЦЂХ« ХєХЎЦЂХїХЎХєХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶Ц‰

ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХёХІХЁ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х№Х§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХЎХµХ¶ Х®ХЎХ¶ЦЂ ХёЦ‚ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ, ХёЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХ°ХЎХ¦ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х­Х¬ХҐЦЃЦ‰

Ф±Х°ХЎ Х«Х¶Х№ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х®ХЎХ®ХёЦ‚ХЇ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ«ЦЃХќ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХЎХ¬ХёХЈХ«ХЎХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХ«ЦЃ Х№Х¦ЦЂХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФіХёХ¶ХҐ Х°ХЎХ·ХѕХ« ХЎХјХ¶ХҐХ«Х¶ ХЎХµХ¶ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХЎЦЂХЎЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ ХЎХ¦ХЎХїХЎХ® ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ Х„ХҐХЇХЁ Х№Х§ЦЂ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х¬ХЎХµХ¶, ХўХЎХ¦ХґХЎХЇХёХІХґХЎХ¶Х« Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х­ХЎХ­ХїХҐЦЂ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХёХІ Х°Х«ХѕХЎХ¶Х¤ХёХї ХёЦ‚ ХґХЎХ°ХЎЦЃХ¶ХёХІ ХґХ«ХЎХЇХёХІХґХЎХ¶Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ Фі-Х« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХїХЎХІХ« Х©Х·Х¶ХЎХґХ« Х§ЦЂ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЎХ¦ХЈХ« ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х©Х·Х¶ХЎХґХ« Х§ЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХґХЎХ¶, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ Х№Х§ЦЂ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ ХґХ« Х¶ХёЦЂ В«ХЎХєХҐЦЂХЎХ­ХїВ» ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎ[45 - ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХЇХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФІХЎХ¬ХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЃХҐХ¬ ХЇХЎХґ Х®ХЎХјХЎХµХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶Хќ Х·ХЎХ°ХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ Х°ХЎХґХЎХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХі ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ¶ Х¤ЦЂХЅХҐЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х¤ХЎХЅХҐХ¬ХёХѕХќ ХҐЦЂХҐХЅ Х©ХҐЦ„ХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃЦ‰] ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХґХҐХ¦ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶` ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х·ХЎХї Х¶ХґХЎХ¶ Х§ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х¶ХґХЎХ¶ Х§Х¬ ХєХ«ХїХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚Хґ ХЅХїХЎХ¶ХЎЦ‰ Х€Ц‚ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚ ХЈХ®ХЎХЈЦЂХЎХ® Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х­ХёЦЂХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎЦЂХґХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЁХґХўХјХ¶ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»` ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХёХѕ Х№Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХґХ·ХЎХЇХѕХёХІ ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

Х“ХЎХЅХїХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х№Х§Х«Х¶Ц„ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХµХ« ХЅХїХҐХІХ®ХЎХ® ХЎХґХўХёХІХ» Х¬ЦЂХ»ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХЎХµХ¬ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ ХґХҐЦЂ Ц…Х±Х«Ц„ХЁ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃХќ ЦѓХЎХ­Х№ХҐХ¬ХёХѕ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃЦ‰ ФїХЎХїХЎХІХ« Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¬ЦЃХѕХЎХ® ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х¶ ХЎХµХ¶ ХЎХ¶Х°ХҐХ©ХҐХ© ХѕХ«Х·ХЎХєХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х®ХЎХјХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ХґХҐЦЂ Х¤ХҐХґЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХґХҐХ¶Ц„ ХѕХіХјХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¬ХёЦ‚Х®ХҐХ¬ ХїХЎХ¬ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х¤ЦЂХЎХ¶ [Х°ХЎХ·ХѕХ« ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚], ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇ Х¤ЦЂХЎХ¶Ц‰ ХЌХЎ ХґХ« ХЎХ¶ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐХ¬Х« ХЎХ¶ХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХґХҐЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХЎХЇХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х¤ХЎ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂ Х§Ц‰ ФІХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ [Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ] ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХҐХ¬ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎЦ‰ ФµХѕ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°Х«ХґХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ ХґХ« ХґХҐХ® Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХҐЦЂХ© ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х­ХґХўХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Х¶Ц‰

ФѕЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂ Х§Х¬ ХґХ¶ХЎЦЃЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ ХЎХЅХҐХґ, ХёЦЂ 1880-ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂ, ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц‰ ФµЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤ХҐХґ ХЅХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­. Х¶ХЎ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ¬ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎ Х¬ХёЦ‚Х®ХѕХ« ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёХѕЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶ Х¬ХёХЇ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХЎХ­ХёХЅ Х§ЦЂ, ХЈЦЂХ№Х« ХґХЎЦЂХ¤Ц‰ Х”ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х№Х« Х»Х«ХІ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ ХїЦЂХѕХЎХ®, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ [Х«Х¶Ц„Х¶] Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХЈХЎХІХїХ¶Х« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ Фі-Х« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЇХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХ« Х¶ХЎХ­ХЁХ¶Х©ХЎЦЃ Х¶Х·ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЃ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» Х­ХґХўХЎХЈЦЂХЎХїХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХЎХЅХ«Х¶ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶ Х«Х¶Х±, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХЇЦЃХ«, Х°ХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ«ЦЃ Х‡ХёЦ‚Х·Х« ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёЦЂХ¤ХЎХ® ХґХ« ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХёХІХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ, ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЎЦЃХ«, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХҐХЅ Х«ХґХЎХ¶ХЎХґ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХѕХЎЦЂХѕХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХЎХ® Х¶ХЎХґХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ ХЋХҐЦЂХ»ХЁ Х¶ХЎ Х°ХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ, ХёЦЂ ХЎХ¶Х¬ХҐХЈХЎХ¬ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ Х¶ХЎ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐЦ‚ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХґХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ЦЃХҐХ¶Х¦ХёЦ‚ЦЂХЎХµХ« ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХЎХ® ХґХЎХґХёЦ‚Х¬Х« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№, ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХҐХ® Ц…ХЈХёЦ‚Хї ХїХЎХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, Ц„ХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х¬ХҐХЈХЎХ¬ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ФµХѕ Х¶ХЎ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХЎЦЂХЎХѕЦ‰ ХЂХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ ХЇХїЦЂХҐЦЃ Х«ЦЂ ХЎХјХ¶Х№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰




Ф¶


Նա ետ էր մնում, եւ ուրիշներն էին դուրս գալիս ստեղծված տրամադրությունն իրենց ձեռքն առնելու եւ ղեկավարելու համար։ Այդպիսիներից մեկն էր արեւմտահայ[46 - Տեքստում սխալմամբ գրված է «թիֆլիսահայ»։]մանկավարժ ու գրող Մկրտիչ Փորթուգալյանը[47 - Մկրտիչ Փորթուգալյան (1848-1921) – Մարսելի «Արմենիա» պարբերականի եւ Արմենական կուսակցության հիմնադիր, հալածվել, բանտարկվել է թուրքական իշխանությունների կողմից. կարծում էր, որ հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը պետք է սկսել լավ նախապատրաստական աշխատանքներից, ինչպես նաեւ թուրքական լծի տակ գտնվող ժողովուրդների հետ դաշնակցելուց հետո։ Խմբագրել է «Ասիա» լրագիրը, թղթակցել է նաեւ արեւելահայ մամուլին, Վանում հիմնել է Հայկազյան կենտրոնական վարժարանը եւ «Սեւ խաչ» ազատագրական կազմակերպությունը։], որ «Մշակին» աշխատակցում էր Վանից։ Այստեղ Փորթուգալյանը եռուն կազմակերպչական գործունեություն ունեցավ եւ, հալածանքի ենթարկվելով թուրք կառավարության կողմից, անցավ Եվրոպա, ուր 1885թ. երկրորդ կեսից սկսեց հրատարակել «Արմենիա» անունով փոքրածավալ թերթը, շաբաթական երկու անգամ։ Փորթուգալյանն ինձ էլ դիմեց, որ աշխատակցեմ, եւ իմ անունն էլ տպում էր թերթի մեջ` իբրեւ Շուշիի գործակալ։ Այս անվանումը ինձ պատճառեց մի անախորժություն, որ բնորոշ է հայ հայդուկային հեղափոխության պատմության համար։

Х„Х« Ц…ЦЂ Х«Х¶Х± Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХЎХ¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХЎЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХґХҐХ® ХЈХЎХІХїХ¶ХЎХєХЎХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХҐЦЃХ«Х¶, Х©ХҐ ХҐХЇХҐХ¬ ХҐХ¶ Х„ХЇЦЂХїХ«Х№ Х“ХёЦЂХ©ХёЦ‚ХЈХЎХ¬ХµХЎХ¶Х« ХґХёХїХ«ЦЃ, ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ` ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ ХЂХЎХµЦЂХ«ХЇХ« ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Х‘ХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХ«Х¶ ХҐЦ‚ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶Х« ХґХ« Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЈХ«ЦЂ ХЇХёХ¶Х¤ХЎХЇХЁ, ХёЦЂХёХѕ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХҐЦЂХє ХЎХ»ХЎХЇЦЃХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХєХЎЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎ Х«Хґ ХЎХµЦЃХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХҐЦЂХҐХЅ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ, Х±ХҐХјЦ„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХўХјХ¶ХЎХ® В«Ф±ЦЂХґХҐХ¶Х«ХЎХµХ«В» ХЎХµХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХїХєХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х«Хґ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¬Х«, ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ, ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®Х« ЦѓХёХІ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎХ¶ ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎХµХёХѕ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ ХЋХЎХ¶, Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХҐХ¬ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶Х«Х¶Ц‰ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХҐХЅ ХґХїЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§Х« В«ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХЈХёЦЂХ®Х« ХґХҐХ»Ц‰ ФЅХёХЅХїХЎЦЃХЎ В«ХґХ« ХўХЎХ¶ ХЎХ¶ХҐХ¬В», Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х§ ХЎХЅХҐХ¬ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎЦ‰ Х„Х«ХЎХµХ¶ Х«Хґ ХґХёХїХ«ХЇ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ«Х¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬, ХёЦЂ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХјХёЦ‚ХўХ¬Х« ХїХЎХ¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¶Х®ХЎХ¶ХёХ©Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ Х«Х¶Х± ХґХёХї Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХЎХ® ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ« Х№ХЎЦѓХЁ ХҐЦ‚ Х¤ХЄХЈХёХ°ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х«Х¶Х±, ХёЦЂ Х¬ХЎХѕ Х№ХҐХґ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ В«ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®Х«В» Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ХЃХЎХ¶Х±ЦЂХЎЦЃХЎХ® ХЎХµХ¤ ХЇХёХєХ«Хї ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ` ХҐХЅ ХѕХіХјХҐЦЃХ« Х«Х¶Х±ХЎХ¶Х«ЦЃ ХїХЎХ¬ ХєХЎХЇХЎХЅХЁЦ‰ В«Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХЁВ» Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ ХєХЎХЇХЎХЅХҐЦЃЦЂХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХ® ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХєХЎХЇХЎХЅХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХґХҐХ® Х§ЦЂ Х«Хґ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ« Х¤Х«ХґХЎЦЃ, ХёЦЂ ХҐХЅ ХґХ¶ХЎЦЃХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХёХІ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ ФµХЅ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХµХЎ Х§Х« ХҐЦ‚ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х« ХјХёХіХ«ХЇ ХЎХґХЅХЎХЇХЎХ¶ 20 ХјХёЦ‚ХўХ¬Х« 54 ХЇХёХєХҐХЇ, Х«ХЅХЇ Х·Х¬Х«Х¶Ц„Х«ХЅ ХЁХ¶ХЇХЎХ® Х§ЦЂ Х°ХёЦЂХЅ ХёЦЂХўХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХєЦЂХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¬ХёЦ‚Х®ХЁЦ‰ Ф»ХћХ¶Х№ ХЎХ¶ХҐХґЦ‰ ХѓХЎЦЂХЎХ°ХЎХїХµХЎХ¬ ХЅХЇХЅХҐЦЃХ« ХЅХЎХЇХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХ¶ХҐХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ Х«Х¶Х± ХѕЦЂХЎ ХўХҐХјХ¶ХЎЦЃХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХїЦ‰ ХЂХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХѕХҐЦЃХ«Х¶Ц„ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ 20 ХјХёЦ‚ХўХ¬ХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ, ХҐЦ‚ ХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЎХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§, Х«Хґ ХґХЅХ«ЦЃ ХЇХїЦЂХҐХ¬ХёХѕХќ ХїХѕХ« Х«Х¶Х± Х°ХЎХґХЎЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХ¶Х°Х¶ХЎЦЂХ«Х¶ ХґХ« ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХќ 10 ХјХёЦ‚ХўХ¬Х«, ХҐЦ‚ Ц…Х±Х«Ц„ХЅ ХЎХ¦ХЎХїХҐЦЃХ«Ц‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃЦЂХ«Х¶ Х«Х¶Х±, Х©ХҐ ХґХµХёЦ‚ХЅ Ц…ЦЂХЁ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Ф№ХЎХѕЦЂХ«Х¦Ц‰ ФІХЎХµЦЃ Х«ХћХ¶Х№ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°, Х«ХћХ¶Х№ Ф№ХЎХѕЦЂХ«Х¦Ц‰ Х„ХµХёЦ‚ХЅ Ц…ЦЂХѕХЎХ¶Х«ЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХґХ« ХЈХ«Х¶ХҐХїХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ Х«Хґ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х« ХѕЦЂХЎ Х§ЦЂ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶ ХЇХЎХґХЎЦЃ-ХЇХЎХґХЎЦЃ ХЎХ¶ХёЦ‚Х· ХЎХ¶ХҐХ¬ Х«Хґ ХЎХ¦ХЈХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХїХёЦ‚ЦЂЦ„ХЁЦ‰ Ф»Хґ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ХЅ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«Х¶Х± Х§Х«Х¶ Х¶ХЎХµХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХҐЦЂХҐХЅХ« ХѕЦЂХЎ Х№Х§ЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХѕХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« ХґХЇХЎХ¶, ХЇХЎЦЂХ®ХҐХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХ¶Х®ХЎХ¶ХёХ© Х§Х«Х¶ Х«Х¶Х±Ц‰

ХЂХЎХЅХЇХЎЦЃХЎ, ХёЦЂ Х¦ХёХ° ХҐХґ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х­ХЎХ№ХЎХЈХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰ Ф±ХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х¦Х¦ХѕХЎХ® Х§Х«, ХёЦЂ ХЎХѕХҐХ¬ХёЦЂХ¤ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐЦЃХ« ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХґХҐХЇХ«Х¶ ХєХЎХїХґХҐХ¬ Х«Хґ Х­ХЎХўХѕХҐХ¬ХЁЦ‰ Х„Х«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХїХЎХї Х­ХёХЅЦ„ ХїХѕХ« Х«Х¶Х±` ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХҐХ¬, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ Х­Х¶Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„ХёХѕ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ХёЦ‚ Х§Х¬ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Ц‰ Х„Х« Ц„ХЎХ¶Х« Х·ХЎХўХЎХ©Х«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х­ХЎХ№ХЎХЈХёХІХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ ХЎХ¶Х°ХЎХµХїХЎЦЃХЎХѕ, Х«ХЅХЇ ХґХµХёЦ‚ХЅХЁ ХґХ¶ХЎЦЃ ХЎХєЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф»Х¶Х± Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХЎЦЂЦЃ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ` Х«ХћХ¶Х№ ХЎХ¶ХҐХґ, ХёЦЂ В«Ф±ЦЂХґХҐХ¶Х«ХЎХµХ«В» ХґХҐХ» ХїХєХѕХёХІ Х«Хґ Х°ХЎХЅЦЃХҐХ¶ Х¶ХёЦЂ Х­ХЎХўХҐХўХЎХ¶ХҐЦЂ Х№ХўХҐЦЂХ« Х«Хґ ХїХёЦ‚Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х«Х¶Х± Ц…ХЈХ¶ХҐЦЃ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎЦ„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х‡ХЎХї Х№Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ` В«Ф±ЦЂХґХҐХ¶Х«ХЎХµХ«В» ХґХёЦ‚ХїЦ„ХЁ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХѕХҐЦЃЦ‰ ФіХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« ЦЃХЎХ¶ХЇХЁ, ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ, ХѕХҐЦЂХЎЦЃХЎХѕ, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ Х©ХҐЦЂХ©ХЁ ХЅХїХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ЦѓХЎХЇ Х®ЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», Х¶ХЎХґХЎХЇХ« Х±ХҐЦ‚ХёХѕЦ‰

Ф»ХћХ¶Х№ Х§ЦЂ ХЎЦЂХҐХ¬ Х“ХёЦЂХ©ХёЦ‚ХЈХЎХ¬ХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХєХЎХїХЄХ« Х§ЦЂ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚ХґЦ‰

ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґ` ХёХ№Х«Х¶Х№Ц‰ Х†ХЎ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, ХҐЦ‚ Х¬ХёХЇ ХЎХµХЅ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х¶ХЎ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЎХ¶Х°ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ЦЂХЄХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅ ЦЃХҐХ¶Х¦ХёЦЂХ«Х¶, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХЎХ¶Х°ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ЦЂХЄХҐХ¬Х« ХҐХІХҐХ¬ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ЦЃХҐХ¶Х¦ХёЦЂХ«Х¶Ц‰ Х“ХёЦЂХ©ХёЦ‚ХЈХЎХ¬ХµХЎХ¶ХЁ Х№ХЎЦѓХЎХѕХёЦЂ ХЎХ¦ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ, Х¶ХЎЦЃХ«ХёХ¶ХЎХ¬Х«ХЅХїЦ‰ Ф»ЦЂ Х©ХҐЦЂХ©Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ХЎ Х°Х«ХґХ¶ХҐЦЃ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х®ХЎХјХЎХµХҐХ¬ХЁЦ‰ Ф±Х¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЇХ«ЦЂХЎХјХҐХ¬Х« Х§Х«Х¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХёЦ‚Хґ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ` ХҐХ›Ц‚ Х­ХЎХІХЎХІ Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХҐХ›Ц‚ Х¤Х«ХґХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ, ХҐХ›Ц‚ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°, ХҐХ›Ц‚ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ® ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅ ХґХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ, ХёЦЂХёХѕ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« В«ХЉХЎХ·ХїХєХЎХ¶ ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶ХµХЎЦЃВ» Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХЎХѕХҐХ¬Х« В«Ф±ЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚ХґХёХѕЦ‰

Ф»ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ Х¤ХЎХѕХЎХ¶ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЎХґЦѓХёЦѓХҐХ¬ Х§ В«ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХЎЦЂХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Ф±Х¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХґХ« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХїХҐХїЦЂХЎХЇХ« ХґХҐХ», ХёЦ‚ЦЂ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ЦЃХёХ¬ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХґХўХёХІХ» Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` Х°ХҐХ¶ХѕХЎХ® Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ` Х©ХҐХ› ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХґХёХ¬ ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, Х©ХҐХ› ХЎХ¶ХЈЦЂХЎХЈХҐХї Х°ХҐХїХЎХ¤Х«ХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤ХҐХґ ХЁХґХўХјХ¶ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«Ц‰ ФµХЅ Х«Х¶Х± Х©ХёЦ‚ХµХ¬ ХЇХїХЎХґ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х¶ХґХёЦ‚Х·Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х«Хґ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХµХ¤ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©Х« Х°ХҐХїЦ‰

Հարց – Ո՞վ պիտի ազատե Հայաստանը օտարներու ձեռքեն։

Պատասխան – Ինքը՝ հայ ազգը, պիտի ազատե Հայաստանը օտարներու ձեռքեն։

Հ. – Ի՞նչ հնարներով։

Պ. – Հնարները զանազան են, նայելով հանգամանքին` երբեմն սեփական զենքով, երբեմն փողով եւ երբեմն օտարի օգնությամբ։

Հ. – Ո՞վ է իսկական հայը։

Պ. – Իսկական հայը նա է, որ անկեղծ կըղձա եւ կնպաստե Հայաստանի անկախության. մնացյալները ոչ միայն անպիտուն[48 - Հավանաբար խոսքը «պիտուկ» բառի մասին է, որ նշանակում է ցածրակարգ կենդանի (սրատուտ), նաեւ՝ անարգ, թափթփուկ մարդ. այդ պարագայում էլ՝ անհասկանակլի է «ան» ժխտական նախածանցի հետ հանդես գալը։] հայեր, այլեւ անպիտան հայեր են։

Հ. – Առանց վտանգի ի՞նչ ազգասիրական գործեր կարող է կատարել ամեն մի հայ մարդ։

Պ. – Յուր անձը վտանգի չենթարկելով` ամեն մի հայ մարդ կարող է եւ պարտավոր է այս գործերը կատարել.

1) ХЂХЎХµХҐЦЂХҐХ¶ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂ ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„Х« ХґХҐХ» ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰

2) ХЂХЎХµ ХёХЈХёХѕ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХҐХ¬ Х¦ХЎХѕХЎХЇХЎЦЃХЁЦ‰

3) ХЌХёХѕХёЦЂХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ Х¶ХёЦЃХЎ Х¦ХҐХ¶Ц„Х« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

4) Х‰ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶ХЎХ¶ХЎХ¬ Ц…ХїХЎЦЂХ« Х°ХҐХїЦ‰

5) ФїХЎЦЂХҐХ¬Х« ХҐХІХЎХ®Х«Х¶ Х№ХЎЦѓ ХЎХ·Х­ХЎХїХҐХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ» ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ® ХЇХЎХґ ЦѓХёЦ„ЦЂ Х°ХёХІХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Ц„Ц‰

6) ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХґХ« Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ« ХЇХЎХґ ХЎХ¶ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ«, Х«Х¶Х№ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ХёЦЂ ХЎХµХ¤ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂ ХЇХ¬Х«Х¶Х« Х«ЦЂ ХЈХїХ¶ХѕХЎХ® Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰

Հ. – Որո՞նք են հայկական առաքինությունները։

Պ. – 1) Ամենագլխավոր հայկական առաքինությունն է իր ստացվածքն ու արյունը նվիրել Հայաստանի ազատության սուրբ գործին։

2) Ф»ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХёЦ‚ХЄХЁ Х©ХЎЦѓХҐХ¬` Х°ХёЦЂХ¤ХёЦЂХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ Х®ХЎХ¶ХёХ© Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ ХҐЦЂХ©ХЎХ¶ Х¤ХҐХєХ« ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Ц‰

3) ХЂХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ ХҐЦ‚ Ц…ХЈХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶` Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Ц„ХЁ ХҐЦ‚ Х°ХёХІХЁ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ»Ц‰

4) Х•ХЈХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХ« Ц…ХЈХїХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЇХЎХ·Х­ХЎХїХҐХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ»Ц‰

Հ. – Առավոտ ու գիշեր ի՞նչ աղոթք պիտի անե հայը։

Պ. – Հայը քնեն զարթնելիս կամ քուն մտնելիս՝ միայն այս աղոթքը պիտի կարդա՝ «Ով բարեգութ Աստված, օգնիր ինձ Հայաստանը ազատելու»։ Դրանից ավելի ոչ մի աղոթք հարկավոր չէ հային։

Հ. – Հայ պատանիների համալսարան մտնելը կնպաստե՞ հայկական նպատակներին։

Պ. – Այժմ հայ պատանիների համալսարան մտնելը, վերաբերմամբ հայոց նպատակներին, այն նշանակությունն ունի, ինչ նշանակություն որ կունենար ավազակի հենց վրադ հարձակված րոպեին կամենայիր սուրի եւ զենքի գործարաններ շինելու։ Այս մասին հայերը առ սակավ հարյուր տարի ուշացել են։ Մյուս կողմե` 40-50-ամյա փորձը ցույց տվավ, որ համալսարանների տված արդյունքը հայ պատանիներին դոքա էին` 1. Դյուրին միջոց` ապահով ապրուստ ճարելու եւ ասպարեզ շինելու եւ 2. անզգալի կերպով սառչելու իր ազգեն եւ հոգով օտարանալու նորա շահերեն։ Իսկ եթե կան մի քանի իսկապես արժանավոր հայ համալսարանականներ, պետք է կարծել, որ նոքա առանց համալսարան մտնելու եւս ազգի պիտանի անդամները կլինեին, ինչպես որ կան ազգի մեջ շատ նշանավոր մարդիկ, որոնք երբեք համալսարան եղած չեն։ Պետք է նկատի ունենալ եւ այն հանգամանքը, որ այժմյան համալսարանները եւ նույնիսկ գիտությունը դարձել են բռնակալների ձեռքումն ազգեր ստրկացնելու հզոր գործիք։

Հ. – Ո՞րն է հայերի նշանաբանը։

Պ. – Հայերի նշանաբանը այս երեք բառն է՝ ազատություն կամ մահ։[49 - Սա կարճ ժամանակ անց, շրջված շարադասությամբ դարձավ Դաշնակցության նշանաբանը։]

Հ. – Հայաստանը կարժե՞ այդքան մեծամեծ զոհերի։

Պ. – Այո՛, Հայաստանը կարժե ամենամեծ զոհերի, վասնզի նրա մեջ կեցողի կյանքի տեւողությունը միջին թվով 75 տարի է։ Հայաստանի հողը մշակողին տալիս է մեկ ցանած սերմնահատիկի փոխարեն 45-50 սերմնահատ։ Հայաստանի մեջ վազած աղբյուրների կեսը հանքային բժշկարար ջրեր ունեն։ Հայաստանի դիրքը միջնաշխարհային է, այսինքն՝ Ասիայի եւ Եվրոպայի սահմանագլուխներումն։ Հայաստանի ժողովուրդը, եթե չլինի ազգերի մեջ ամենահզորը, գեթ նա կլինի ամենահարուստը եւ ամենաբախտավորը։ Հայաստանը հարուստ է ե՛ւ կենդանիներով, ե՛ւ բույսերով, ե՛ւ հանքերով։

Հ. – Ո՞վ պիտի բարձրացնե ազատության դրոշակը եւ սուրը։

Պ. – Դրոշակը պիտի բարձրացնե հայ վարդապետը. իսկ սուրը՝ բոլոր հայ պատանեկությունը, երիտասարդությունը եւ տղամարդիկ, 16 տարեկանից բռնած մինչեւ 45 տարեկանը։

Հ. – Ի՞նչ է նշանակում հաղթել եւ ի՞նչ` հաղթվել։

Պ. – Հաղթել նշանակում է թշնամիի առջեւ անվախ գնալ եւ մեռնելուց չսարսափել. հաղթվել նշանակում է պատերազմի դաշտումը սրտի մեջ երկյուղ տածել։ Անվախը (քաջը) վախկոտին միշտ կհաղթե։

Հ. – Ո՞ւր կերթան հոգիները այն մարդկանց, որոնք կմեռնին ճակատի մեջ։

Պ. – Ավետարանի խոսքերի հիմանց վրա՝ ճակատի (ազգային պատերազմի) մեջ մեռնողի հոգին, ի շարս սրբոց, անշուշտ կերթա Երկնից Արքայություն, վասնզի այդպիսին կյանքեն զրկվել է ի սեր եւ ի պաշտապանություն իր նեղյալ մերձավորներին. նրա անունը կլինի նահատակ, եւ նրա հիշատակը Ս. եկեղեցին կտոնե մինչեւ աշխարհի կատարածը։

Հ. – Հրացանի ամե՞ն գնդակը դիպչում է, եւ ամե՞ն խոցվածը մեռնում է։

Պ. – Վիճակագրական ամենաճիշտ հաշիվներեն երեւում է, որ հրացանի տասը հասած գնդակեն մինն է դիպչում մարդուս, եւ 38 խոցվածներեն մինն է միայն մեռնում։

Հ. – Պատերազմի դաշտում խոցված հոգեւարը չի՞ տանջվում։

Պ. – Ամենափորձված բժիշկները հաստատում են, որ կակուղ անկողնի մեջ մեռնելը հազարապատիկ ավելի դժվար է, քան թե պատերազմի դաշտում. իսկ զենքի պատճառած մահը ամենաթեթեւն է մահերի մեջ։

Հ. – Հնար կա՞ պատերազմի դաշտում մահից ազատվելու։

Պ. – Այո՛, կա եւ մի հատիկ հնարն է այս։ Եթե չես ուզում, որ թշնամին քեզ սպանե, դու ինքդ շտապե նրան սպանելու։ Ուր վտանգը շատ մեծ է եւ անխուսափելի, համարձակ վազե նրա առաջն եւ վստահ եղիր, որ վտանգը ինքը կփախչի քեզանից։ Այս փորձած երեւույթ է։ Թշնամիի առջեւ փախչելը երկու վատ հետեւանք ունի. մեկ որ՝ փախչողը անպատճառ կսպանվի, եւ երկրորդ՝ նա ակներեւ կորստի կմատնի իր հավատարիմ զինակից ընկերներին։

Հ. – Հայերը ե՞րբ ոտքի բարձրանան։

Պ. – Երբ որ մեծամեծ ազգերի մեջ սկսվի կենաց եւ մահվան պատերազմը։

Այս մանրամասնություններից միանգամայն պարզվում է արմենական ուղղության ազատագրական գաղափարախոսությունը։ Նրա հիմքն ու կենտրոնը ազգայնամոլությունն էր իր բոլոր հետադիմական զարդ ու պաճուճանքներով։ Բայց եւ այնպես, նա հայդուկային չէր, ազատարար կռիվը մշտական չէր հայտարարում, այլ ամենքի համար քաղցր ու հաճելի եղանակով պարտք էր դնում ամենքի վրա, որ երբ պատերազմ կբացվի մեծ պետությունների մեջ, ամենքը լավ զինված, մարզված ոտքի ելնեն եւ ազատեն Հայաստանը։ Թե ինչպես էր լռիկ-մնջիկ ամբողջ հայ ժողովուրդը փոխարկվում մի ռազմական բանակի. այս չգիտեին եւ իրենք` Մարսելի հայրենասեր սպարապետները։ Նրանք միայն ամեն ջանք թափում էին, որ չվախեցնեն հայ երեւակայական բանակը։ Ուստի խոստանում են նրան ե՛ւ երկնքի արքայություն՝ սրբերի հետ, համարյա թե Մուհամեդի դրախտ, ե՛ւ մեկին 45-50 բերող հունձ Հայաստանի արտերում, ե՛ւ մեղր ու կարագ բխեցնող աղբյուրներ։ Ամենաբնորոշն այն է, որ միությունը հավատացնում էր, թե պատերազմի դաշտում ամենքը չեն մեռնում, իսկ մեռնողներն էլ հազարապատիկ պակաս տանջանքներ են զգում, քան իրենց տանը, փափուկ անկողինների մեջ մեռնողները։ Մի կատարյալ բուրժուական դրախտ [էր] այս ազատագրությունը… Տեսնում ես մի հեղհեղուկ, թշվառ մտայնություն, որ դժվարությունների անսովոր միջավայրում է զարգացել եւ կաշառքներ տալով է մարդ ուղարկում պատերազմի դաշտ։

ФµХѕ ХЎХµХЅ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х­ХґХўХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХґХ·ХЎХЇХёЦ‚Х©ХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХїХЎХґХ¶ХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§Х«Х¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎЦЂХґХЎХї ХўХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХЋХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х“ХёЦЂХ©ХёЦ‚ХЈХЎХ¬ХµХЎХ¶ХЁ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХЅХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Ц‰ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ Х§Х¬ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ, ХёЦ‚ЦЂ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёХІ Х¤ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ ХѕХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХЅХїХЎХї Х°ХёХІ Х§ЦЂ ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚ХґЦ‰

ХЂХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ« Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ Х§Х¬ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХёЦ‚ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХѕХЎХїХ©ХЎЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ Х№ХЇХЎЦЂ ХґХ« ХЎХµХ¬ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХ«Х¶ Х¤Х«ХґХҐХ«Х¶ ХЎХ¶ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХЁЦ‰




Ф·


1884Х©. Х°ХёХЇХїХҐХґХўХҐЦЂХ«Х¶ ХѕХЎХ­ХіХЎХ¶ХѕХҐЦЃ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ ХЋХЎЦЂХЄХЎХєХҐХїХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ХёЦ‚ЦЂХҐЦ„ ХґХҐХ® ХїЦЂХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХєХЎХїХіХЎХјХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХґХЎХ°ХЁ Х°ХЎХµ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХЎХµХ¶ Х­ХЎХѕХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХЁ ХґХ« Х·ХЎХї ХѕХҐХ°, Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ Х°ХЎХµЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇЦ‰ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ«, ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ Х¶ХЎ ХѕХЎХЅХїХЎХЇХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚ХґХЁЦ‰ Х†ХЎ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х°ХЎХµЦЂХ¶ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ ХҐХјХЎХ¶Х¤Х«ЦЃ ХёЦ‚ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«ЦЃ Х§Х«Х¶ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х¶ ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚ХґХЁЦ‰ Х‰ХёЦЂХЅ ХїХЎЦЂХ« Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ (1878-1882) Х¶ХЎ Х·ХЎХї ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ Х¤Х«ЦЂЦ„ Х§ЦЂ ХўХјХ¶ХҐХ¬ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚, Х°ХҐХ¶ХѕХЎХ® ХЎХµХ¤ Х¤ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЇХёХї Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№ХЁ, ХёЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х¶ХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ«Ц‰ Ф±ХµЦЃХҐХ¬ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХµЦЃХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХҐЦ‚ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХўХЎЦЂХ±ЦЂ В«ХЎХјХЎЦ„Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂВ», Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХҐХ¶Хќ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎЦЂХЎХЈХёЦЂХҐХ¶ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂХѕХҐХ¬ХЁ, ХЈЦЂХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХ«ЦЃ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХґХЎХ¶ ХЎХ®ХҐХ¬ХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰ ФµХѕ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ (Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃ) Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХҐХїХЁ ХґХҐХјХЎХѕ` Х№ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХЎХ® ХЈХёЦЂХ®Х« Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХёЦ‚ХґХЁЦ‰ ХЋХ«Х·ХїХЁ ХґХҐХ® Х§ЦЂ` Х°ХЎХґХЎХ¦ХёЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЅХЈХ«Ц‰ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ« В«Ф±ЦЂХ±ХЎХЈХЎХ¶Ц„В» Х·ХЎХўХЎХ©ХЎХ©ХҐЦЂХ©ХЁ, ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐХ¬ХёХѕ ЦЃХҐХ¶Х¦ХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЁ, ХЅХҐЦ‚ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХЇХ« ХґХҐХ» Х¤ЦЂХҐЦЃ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХ« ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ХЁ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ® Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ ХҐЦ‚ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХєХЎХїХ«ХЄХќ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂХҐЦЃХѕХҐЦЃ ХёЦ‚Х© ХЎХґХЅХёХѕЦ‰

Բայց ողբերը չէին կարող ծածկել այն ճշմարտությունը, որ Ներսեսը մեռնում էր ժամանակին։ Նա այլեւս անելիք չուներ, եւ մահն էր, որ կարծել էր տալիս, թե դեռ շատ անելիք ուներ։ Նույն` 1884-ի գարնանը Էջմիածնում կաթողիկոսական ընտրություն էր։ Շատ համառ պայքարից հետո հաղթություն տարավ «Մշակ» – ական ուղղությունը` առաջին թեկնածու ընտրել տալով Ներսես Վարժապետյանին։ Կարծում էին, որ եթե նա թողնի Բոսֆորի ափերը եւ կաթողիկոսի աստիճանով մտնի Էջմիածնի վանք, դրանով այնքան ուժ եւ նշանակություն կստանա, որ ավելի մեծ հաջողությամբ կտանի Հայոց հարցի պաշտպանությունը։ Բացի դրանից, Հայոց հարց ստեղծվում էր նաեւ Ռուսաստանում` Ալեքսանդր Գ-ի կառավարության հալածանքների պատճառով։ Եվ ահա ռուսահայերն էլ սպասում էին, թե Ներսեսը կգա եւ իրենց կազատի սանձակոտոր ցարիզմի ձեռքից։ Այսքա՜ն ակնկալություններ մի հատիկ մարդուց, այն էլ` մի հիվանդ մարդուց։

ФІХЎХµЦЃ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХЁ ХЈХ«ХїХҐЦЂ, ХёЦЂ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ Х¦ХёЦ‚ЦЂ Х§ Х«ЦЂХҐХ¶Х«ЦЃ ХЇХЎХґ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХґХ« ХЎХ¶Х°ХЎХїХ«ЦЃ Х°ЦЂХЎХ·Ц„Х¶ХҐЦЂ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬ХЁЦ‰ 1880-Х« ХЈХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХµХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ±ХЁ ХєХЎЦЂХ¦ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х№ХєХҐХїЦ„ Х§ ЦѓЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬, ХёЦ‚ХЅХїХ«ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ЦѓХёХ­ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎ ХґХЎХ°Х«ЦЃ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ЦЃХЎХ®Хќ ХїХєХѕХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХїХЎХЇХЁ, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х¶ХЎ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ·ХїХѕХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЎХєЦЂХҐХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХї` Х°ХёЦ‚ХµХЅ Х№Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Ц…ХїХЎЦЂ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ ХЂХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХЎХµХ¶, ХёЦЂ ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐХ¬ 16 ХҐЦ‚ 61 Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЇХҐХІХ® Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХЇХїХЎХЇХЁЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХґХ« Х©ХІХ©Х« ХЇХЎЦЂХ«Ц„ Х§Х¬ Х№ХЇХЎ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ Х§ЦЂ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ 1883 ХҐЦ‚ 1884 Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰

ФЅЦЂХЎХїХѕХЎХ® ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЅХёЦ‚Хї ХёЦ‚ Х­ХЎХўХҐХўХЎ ХѕХЎЦЂХѕХҐЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ` Х¶ХЎ ХЁХ¶Х¤ХЎХјХЎХ» ХЈХ¶ХЎЦЃ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« ЦЃХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, Х°ХҐХї ХѕХҐЦЂЦЃЦЂХҐЦЃ Х«ЦЂ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ Ц„ХЎЦЂХёХ¦ХҐХ¬, Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЎХ¶ХҐХ¬Х«Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ·Хї ХЎХєЦЂХҐХ¬ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХҐЦЃ Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎХµХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХµХ¬Ц‰ ФґХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶, ХёЦЂ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХ¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЁХ¶Х®ХЎХµХЎХ® ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ХЎХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ Х•ЦЂХ©ХЎЦ„Х«Хё ХЎЦЂХѕХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Х†ХЇХЎХїХҐХ¶Ц„, ХёЦЂ Х°ХЎХЇХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ Х№Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ ХЅХЇХЅХҐХ¬ Х§ЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎХ·Х¶ХёЦЂХ°ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЂХіХЎХїХҐХ¬Ц‰ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХЁ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЈЦЂХЎХѕХёЦЂ ХўХёХІХёЦ„Х¶ХҐЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕЦ‰ Х€Ц‚ЦЂХ«Х· ХіХЎЦЂ Х¶ХЎ Х№Х§ЦЂ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ, ХўХЎЦЃХ« ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХї Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХҐХ©ХҐ Х¤ЦЂХЅХёЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ« Х°ХЎХї ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ©ХёХј, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХЁ Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ ХёЦ‚ХЄХҐХІХ¶ ХёЦ‚ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎ, Х¤ХҐХј Х§Х›Х¬ ХЎХѕХҐХ¬Х«, ХЎХµХ¤ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХёЦЂ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« Х§ Х°ХЎХЅХҐХ¬ Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¶ХіХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦЃХ¶ХёЦЂЦ„ХёХѕ ХЎХєЦЂХёХІ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«Х¶Х№ ХЅХ¶ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х§ Х¤ХЎХїХЎХєХЎЦЂХїХѕХҐХ¬Ц‰ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х­ЦЂХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ЦѓХЎХЇХёЦ‚ХІХёЦ‚ ХґХҐХ», ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎХµХ¶ХїХҐХІХ«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХўХҐЦЂХҐХ¬ХЁ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х¤ХЄХѕХЎЦЂХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂЦ‰

Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅХ« Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ` ХЋХҐХ°ХЎХєХҐХїХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶[50 - ХЏХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХЁЦ‰], ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХёХІ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХЎЦЂХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХєХ«ХЅХ«Х¶ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХёЦ‚ЦЃХµХЎХ¬ХЁ, Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐЦЃХ«Х¶ Х¶ЦЂХЎ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ«, ХЎХµХ¶ Х§Хќ Х°ХЎХ·Хї Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ Х№Х©ХёЦ‚ХµХ¬ХЎХїЦЂХѕХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃЦ‰ ХЌХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХёЦ‚Х© ХјХҐХЎХЇЦЃХ«ХЎХ¶ ХіХ¶Х·ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х«Х¶, ХўХЎХµЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х·ХЎХїХќ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФіХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЅХЎХ¶Х±Х«ЦЃ ХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«Х¶, Х«ХЅХЇ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х¤ЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ, ХЎХ¶ХїХЎХ¶ХҐХ¬Х« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХ¶Х№ХёХІ ХЎХІХЎХІХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х¬ХЅХѕХёЦ‚ХґЦ‰ Ф»ХЅХЇ ХЎХµХ¤ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХѕЦЂХ¤ХёХѕХѕХёХІ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶ХіХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХґХҐХІХЎХѕХёЦЂ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХЋХҐХ°ХЎХєХҐХїХµХЎХ¶Х«Х¶, Х°ХҐХїХё ХҐЦ‚ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х«Х¶, ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХґХёХ¬ ХҐХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХёХІ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤ХЎХїХ«Х¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ В«Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁВ» ХҐЦ‚ Х№ХЎЦЂХҐЦЃХ«Х¶, ХЎХµХЅ Х№Х§Х«Х¶ ХЎХЅХёЦ‚ХґЦ‰

Եվ դժգոհ տարրերի ուշադրությունը մի ծայրահեղ անճարությունից անցնում էր մյուսին՝ արմենական խղճուկ կազմակերպության, որ այսպես թե այնպես մարտական նշանաբաններ ուներ եւ խոստանում էր ազատություն բերել Հայաստանին։ Բայց Եվրոպայում ապրող հայության մեջ գրեթե միաժամանակ առաջ եկավ մի տարբեր ուղղություն։ Մի խումբ հայեր Լոնդոնում կազմակերպեցին Անգլո-հայկական մի ընկերություն, որի վարչության մեջ, բացի հայերից, մտան եւ անգլիացի քաղաքական գործիչներ։ Այսպես, քարտուղարն էր սըր Էդուարդ Գրեյը[51 - Գրեյ օֆ Ֆալլոդոն Էդուարդ (1862-1933) – Աջ լիբերալ անգլիացի քաղաքական գործիչ, 1892-95թթ. փոխարտգործնախարար, 1905-1916թթ.՝ արտգործնախարար։ Ռուսների հետ Պարսկաստանը կիսեց ազդեցության երեք գոտու, Անտանտի հիմնադիրներից եւ գաղափարախոսներից։ Առաջին համաշխարհայինի սկսվելու կապակցությամբ ասաց հետեւյալ բառերը. «Այսօր ամբողջ Եվրոպայի վրա իջավ մայրամուտ»։]` արտաքին գործերի բազմահամբավ մինիստրը 1914-ի համաշխարհային պատերազմի ժամանակ… Անգլո-հայկական ընկերությունը հիմնեց իր հատուկ թերթը՝ «Հայաստան» անունով, որ հրատարակվում էր հայերեն եւ ֆրանսերեն լեզուներով։ Նա նպատակ էր դրել հասնել Հայոց հարցի լուծման` բացառապես դիվանագիտական ճանապարհով, եւ այս միտքը հաջողեցնելու համար կազմակերպում էր Եվրոպայի զանազան երկրներում հայասիրական պրոպագանդա` գործի հրավիրելով քաղաքական, գրական, գիտական ասպարեզներում անուն հանած անձանց։

ФіХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХЎХµХЅ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЎЦЂХ±ХЎХЈХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХєХЎХјХ¬ХЎХґХҐХ¶ХїХ¶ХҐЦЂХ«, ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶Х« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ЦЂХїХЎХЅХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХіХЎХјХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХїХєХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«В» ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХ¤ХїХҐХІ Х§Х¬ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХґХҐХ®ХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХїХҐХІ Х§Х«Х¶ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎХЇЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХґХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХїХҐХЅХЎХЇ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎЦЃ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХЎЦѓХёЦ„ЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х·ХЎХї ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ©Ц‰ ФµХѕ В«ЦѓЦЂХЇХ«Х№ХЁВ»` ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶, Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХѕХЎХ® Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХјХЎХїХЎХЈХёЦ‚Х©, ХЎХ¶Х·ХЎХ°ХЎХЅХҐЦЂ ХґХ« ХўХЎЦЂХҐЦЂХЎЦЂ, ХёЦЂ ХєХ«ХїХ« ХЈХ¶ХЎ ХґХ« Ц…ЦЂ ХҐЦ‚, Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХҐХЎХЇХЎХ¶ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚ЦЃ Х¤ЦЂХ¤ХѕХЎХ®, ХўХјХ¶Х« ХёЦ‚ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХ¶Х« ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„Х« ХҐЦ‚ ХЎЦЂХµХЎХ¶ Х®ХёХѕХ« ХґХҐХ» Х­ХҐХІХ¤ХѕХёХІ Х°ХЎХµХ«Х¶Ц‰

Х”ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎЦЂХўХҐЦЃХ¶ХёХІ ХёЦ‚ Х§Х¬Х« Х­ХЎХўХёЦ‚ХЅХ«ХЇ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ЦЂХЎХ°ЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ ХҐХЇХёХІ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХҐХ¬Х« Х¬ХёЦ‚ЦЂХҐЦЂХЁЦ‰ 1880-ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХЇХҐХЅХ«Х¶ Х«ЦЂ Х№ХЎЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х°ХјХ№ХЎХЇ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇ ЦЃХҐХІХЎХєХҐХї Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎ Х¦ХёХ°ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶Ц‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬ХЁ Х¬ХёЦ‚ХµХЅ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ Ц„ХЅХїХґХ¶ХҐХ¬Х« ХҐХІХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХјХ¬ХЎХґХҐХ¶ХїХёЦ‚Хґ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎЦЂЦЃХЎХєХ¶Х¤ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХҐХІХЎХ¶ Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ« ХЎХјХ«Х©ХёХѕ, Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХЈЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЅХЇХЅХѕХҐЦЃХ«Х¶, Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЂХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¶ ХҐХІХЎХѕ, ХёЦЂ Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ«Х¶ Х¤ХЎХїХ« ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХҐЦЃХ«Х¶, ХҐЦ‚, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¦ХЎХї ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХїХЎХ¶, Х¤ХЎХїХЁ ХЇХЎХµХЎЦЃХЎХѕ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎХ® ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХґХ« Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХҐХІХЇХЎХїХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ФґХЎХїХ«ЦЃ ХЎХјХЎХ» ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ, ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х« Х°ХҐХї ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЎХЅХЎЦЃ, Х©ХҐ Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ¶ ХЎХ¶ХґХҐХІ Х§Ц‰ Ф±ХµХЅ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЎХ¶Х«Х¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХѕХЎХ® Х§ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х„ХёЦ‚Х·Х« Х¤ХЎХ·ХїХ« ХЄХЎХ¶ХїХЎХ­ХїХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХўХҐХµХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ Х«ЦЂХЎХѕ, Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ« Х¤ХҐХґ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Ц„ЦЂХҐХЎХЇХЎХ¶ ХЎХґХўХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФґХЎХїХЎЦЂХЎХ¶ХЁ ХґХҐЦЂХЄХҐЦЃ Ц„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХµХёХ© Х°ХЎХїХЁ. ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ ХҐЦЂХҐЦ„ХЁЦ‰ ФїХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХЎХїХЎХ­ХЎХ¦ХЁ ЦѓХёХ­ХҐЦЃ Х«ЦЂ Х¤ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХёХіЦЂХЎХЈХёЦЂХ®Х« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХЁЦ‰ ФµХѕ Х¦ХЎЦЂХґХЎЦЃХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХ«Х¤ХµХЎХ¶ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¤ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХґХҐХІ Х°ХјХ№ХЎХЇХҐЦЃ ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХєХЎХ¶Х«Х¶, ХЅЦЂХїХҐЦЂ ХЇЦЂХЎХЇХёХІХ«Х¶, ХЇХёЦ‚ХµХЅХҐЦЂ ХўХјХ¶ХЎХўХЎЦЂХёХІХ«Х¶Ц‰

Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ« ХЎХґХўХёХІХ» Х¤ХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХїХєХѕХҐЦЃ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ В«ФїХЎХєХёЦ‚ХµХї ХЈЦЂЦ„Х«В» ХґХҐХ»Ц‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„Х¶ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЎХµХ¤ Х¤ХЎХїХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХҐЦЃ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬Х«Ц„ Х№ХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¶ Х¤ЦЂХѕХЎХ® ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰ ХЌХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХЎХ¶ХїХҐХЅ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХѕЦЂХЎ Х„ХёЦ‚ХЅХЎ-ХўХҐХµХ« Х¤ХЎХїХ« Х©ХёХІХЎХ® ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХёХѕ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃЦЂХЎХ® Х№ХЎЦЂХЎХЈХёЦЂХ®Х«Х¶ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХҐЦЃ ХЂХ«Х»ХЎХ¦[52 - ФјХҐХёХµХ« Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХ® В«ХЂХҐХ»ХЎХ¦В» Х±ХҐЦ‚Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚ЦЂ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХ«Х¶ХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬Х« В«ХЂХ«Х»ХЎХ¦ХёХѕВ»Ц‰ ХЂХ«Х»ХЎХ¦ХЁ ХҐЦЂХЇЦЂХЎХґХЎХЅ Х§ Ф±ЦЂХЎХўХЎХЇХЎХ¶ Х©ХҐЦЂХЎХЇХІХ¦ХёЦ‚ ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¶ХїХҐХІ ХҐХ¶ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХґХёЦ‚ХЅХёЦ‚Х¬ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂ Х„ХҐЦ„Ц„ХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х„ХҐХ¤Х«Х¶ХЎХ¶Ц‰ ХЂХ«Х»ХЎХ¦Х« ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶, ХёЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХўХЎХ¦ХґХ«ЦЃХЅ Х­ХёХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХѕХҐХ¬ Х§ 1880-90-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃХќ ХЌХїХЎХґХўХёЦ‚Х¬ХЁ ХҐЦ‚ ФґХЎХґХЎХЅХЇХёХЅХЁ Х«ХЅХ¬ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЇХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЂХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚ХґХќ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХїХ« Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ ФјХёХёЦ‚ЦЂХҐХ¶ХЅ Ф±ЦЂХЎХўХ«ХЎЦЃХ«Х¶ ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Х¶ ХЎХѕХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ Х¶ХєХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХ¬ХёЦ‚Х¦ХґХЎХ¶ХЁЦ‰]Ц‰ Ф±ХјХЎХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ Х§Х¬ Х¶ХЎ ХЈЦЂХЈХјХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґХќ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ ХґХІХЎХ® ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЄХґ Х¶ХЎ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ХЅ ХЈЦЂХЈХјХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ` ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¦Х«Х»ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ«Х¶Ц‰ Х†ХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХµХЅ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ ХЎХјХЎХї Х¶ХµХёЦ‚Х© Х§ЦЂ Ц„ХЎХІХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХўХёХІХёЦ„Х«ЦЃ, ХёЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃЦЂХҐЦЃ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁХќ Х«ЦЂ ХҐЦ‚ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х¤ХҐХґ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХЎХ® Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХ«Х©ХёХѕЦ‰

Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ, ХґХ« ХЇХЎХЅХЇХЎХ®ХЎХґХ«Хї ХҐЦ‚ Х¤ХЎХЄХЎХ¶ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬, ХўХЎХµЦЃ ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХѕХЎХ­ХЇХёХї, ЦѓХЎХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎХ¶Х±ХЁ ФµХ¬Х¤ХЁХ¦-Х”ХёХ·ХЇ[53 - Ф±Х·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХЎХґХҐХ¶ХЎХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХіХёХ­ ХєХЎХ¬ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎХ¬Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ (500 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Ц„/Хґ), ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇ Х§ ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ФІХЎХ¬ХµХЎХ¶ХЁЦ‰] ХєХЎХ¬ХЎХїХёЦ‚Хґ, Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х¶ Х§ЦЂ ХЎХјХҐХ¬ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХЁ, ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХҐХЅ ХґХҐХ¶ХЎХЇ Х«Х¶Ц„ХЁ` Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ХґХ« ХјХҐХЄХ«Хґ, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂХЎХєХҐХЅ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬Х« Х№Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХґХ« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ Х¬ЦЂХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂХ«, ХўХЎХ¶ХїХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ« ХЎХµХ¬ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХїХҐХЅХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХЇХҐЦЂХє ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХїХҐХІХ« Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХёХѕ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЎХІХҐЦЂХЅХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХ¶Х°Х¶ХЎЦЂХ«Х¶ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х§ЦЂ Х¬ЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¤ХҐХґЦ‰ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶Х«, Х“ХЎЦЂХ«Х¦Х«, Х„ХЎЦЂХЅХҐХ¬Х« Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХ¦ХґХЎХєХЎХїХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХЎХґХў ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶Х­Х¶ХЎ, ХґХёХ¬ХҐХЈХ¶ХёХїЦ‰ 1889 Х©ХѕХ«Х¶, ХґХ«Х¶Х№ Ф±Х¶ХЈХ¬Хё-Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХґХҐХ® Х°ХЎХµХЎХ¶ХєХЎХЅХї ХЈХёЦЂХ® Х§ ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёХѕВ», Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХЇХЎХ¶Х№ХҐЦЃ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ ХҐЦ‚, Х«ЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Ц„ХЎЦЂХїХёЦ‚ХІХЎЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХЇХЅХҐХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХї, Х¦ХЎХµЦЂХЎЦЃХЎХ® ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐЦЃ, ХёЦЂ Х¶ХЎ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЈХ¬ХёЦ‚Х­, ХѕХҐЦЂХ» Х¤Х¶Х« ХЎХµХ¤ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф±ХѕХҐХ¬ХЎЦЃЦЂХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶, Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х«Х¶Ц„ХЁ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№ХєХ«ХїХ« ХїХЎ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ® Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ. ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х«Х¶Ц„ХЁ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХєХ«ХїХ« Х¶Х¦ХёХѕЦ„ Х¤Х¶Х« Х«ЦЂ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х§Х¬ Х№ХїХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЇХјХѕХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎ Х¤ХҐХґ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«ХЅ ХѕЦЂХЎ Х№Х« ХґХ¶ХЎ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« Х«ХЅХ¬ХЎХґ[54 - ХЉХҐХїЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶Х« ХёХ№ Х©ХҐ В«Х«ХЅХ¬ХЎХґВ», ХЎХµХ¬Хќ В«Х°ХЎХµВ». ХЇХЎХґ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎХµХЅХєХҐХЅ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬Хќ Ц„ХЎХ¶Х« Х¤ХҐХј ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«ХЅ ХҐЦЂХҐХЅХ«Х¶ ХЇХЎ ХґХҐХЇ Х«ХЅХ¬ХЎХґ, ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЇХјХѕХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х¤ХҐХґЦ‰]Ц‰

Զարհուրած պատրիարքը շտապեց այս կատաղի սպառնալիքը հաղորդել Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մակարին[55 - Մակար Ա Թեղուտեցի (1813-1891) – Ամենայն հայոց կաթողիկոս 1885-ից, նրա ջանքերով ռուսական պետությունը մասնակիորեն վերականգնել է կաթողիկոսական իրավունքները եւ թույլատրել վերաբացել հայկական դպրոցները, որ ռուսներն առաջին անգամ սահմանափակել եւ արգելել էին 1884-ին։] եւ աղաչել, որ նա մտածի թուրքահայ ժողովրդին փրկելու մասին` դիմելով ռուսաց կայսրին եւ աղաչելով, որ նա իր պաշտպանության տակ առնի նրան։ Մակարը, սակայն, ոչինչ չարավ։ Ալեքսանդր Գ-ն չպիտի լիներ այն մարդը, որ գնար ուրիշ երկրի հայերին պաշտպանելու, երբ իր երկրի հայերին ճնշում էր ամեն կողմով։ Մակարը պաշարված էր մի շարք պահանջներով, որոնք ուղղված էին հայոց լեզվի, հայ դաստիարակության դեմ։ Համիդյան Թուրքիան բարեկամական պետություն էր ցարի համար, որ անխնայորեն հալածում էր նրա դեմ դավեր նյութող հեղափոխականներին։ Ի՞նչ հրաշք պիտի հարկադրեր նրան խլել իր բարեկամ սուլթանից նրա հայ ժողովրդին։

ФµХѕ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶ХіХЎЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ¶Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХҐХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁЦ‰ ХѓХјХіХјХЎХ¶ ХіХЎХјХҐЦЂ ХЎЦЂХїХЎХЅХЎХ¶ХёХІ В«Х°ХЎХµХЎХЅХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁВ» Х№ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХїХЎХЈХ¶ХЎХє Х§Х«Х¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х«ХўЦЂ Х©ХҐ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХЎХ® ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХєХЎЦЂХ¦ ХёЦ‚ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХўХЎЦЃ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х°ХІХЎЦЃХЎХ® Х°ХЎХµХЎХ»Х¶Х»ХёЦ‚ХґХЁЦ‰ Х†ХЎ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХЅХ¬ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­Х¶ ХЎХ¶ЦЃХЎХ®` ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ ХЎХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰

ФµХѕ ХёХ№ ХёЦ„ Х№ХҐХІХЎХѕ, ХёЦЂ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶Х« ХЎХµХЅ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х« ХЎХ¦Х¤ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎЦ‰ Ф±ХµХ¶ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐЦЃ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶ Ц†ХҐХїХ«Х· Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ® ХґХҐЦЂ ХїХІХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХЁ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х°ХЎХґХ«Х¤ХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ Х« ХЇХЎХїХЎЦЂ ХЎХ®ХѕХҐЦЃ ХЎХґХўХёХІХ»ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰




ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ. 1888 – 1896 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐ





Ф±


Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХїХЎХЅХ¶ХЎХґХµХЎХЇХЁ, ХёЦЂ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ«, ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё, Х­ХґХёЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«, ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ№ХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ Х§ЦЂЦ‰ 1888-Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХєХҐХЅ Х±ХҐЦ‚ХЎХЇХҐЦЂХєХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х±ХҐЦ‚ХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚ХґХ¶ Х§, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЅХЇХ¦ХўХ« ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦЂХёХ¶ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЈХ®ХЎХЈЦЂХҐХ¬, Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХ«Хѕ ХҐЦ‚ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„[56 - Ф±ХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ ХЁХ¶Х¤ХЈХ®ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ«Х¶Х¶ ХҐХ¶Ц‰]Ц‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ХЇХёХІХґХҐЦЂ ХҐХ¶Хќ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХёХІХґХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХЎЦЂ ХҐЦЂХҐХЅХ« ХўХІХЎХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶Хќ В«ФїХјХ«ХћХѕВ»Ц‰ ФµХѕ ХЇХјХ«ХѕХ¶ ХЅХЇХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§` ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ ХёЦ‚ ХїХЎХ¶Х»ХЎХ¬Х«ЦЃЦ‰ ХЂХЎХµХЁ Х¶ХҐХїХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¤ ХЇХјХѕХ« ХґХҐХ» ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х©ХҐХ©ХҐЦ‚ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў` Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х№ХґХїХЎХ®ХҐХ¬ХёХѕ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§, ХёЦЂ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х¬ХЎХѕ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХѕХҐХ¬ Х§ ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х·ХЎХї ХїХЎЦЂХЎХ®ХѕХЎХ® ХҐЦ‚ Х·ХЎХї ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХ«Х№ ХґХ« ХҐЦЂХЈХ« ХґХҐХ»Ц‰

ХЂХҐЦЂХ«Х›Ц„, ХҐХ¬Х¶ХҐХ¶Ц„ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¶Ц„, Х©ХҐ ХґХҐХ¶Ц„ Х°ХЎЦЂХЎХ¦ХЎХї
ХЂХ«Х¶ Ц„ХЎХ»ХҐЦЂХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃХ¶ ХҐХ¶Ц„ ХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЎХї,
Ф№ХҐХҐЦ‚ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶Ц„ ХёХ›Х№ ХЅХёЦ‚ЦЂ, ХёХ›Х№ Х©ХёЦ‚ЦЂ, ХёХ›Х№ Х¶Х«Х¦ХЎХЇ,
Մեր բահերն էլ կանեն նրանց շանսատակ…

ХѓХ«Х·Хї ХёЦЂ, ХўХЎХ°ХҐЦЂХёХѕ ХЇХјХ«Хѕ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХ«ХѕХЁЦ‰ ФїХјХ«Хѕ ХґХЎХёЦ‚Х¦ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ Ф±ХµХ¶ ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦЂХҐХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёХІХЁ, ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХ¤ЦЂХёХІХЁ ХҐЦ‚ ХёЦЂХёХ· ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЎХґЦѓХёЦѓХёХІХЁ ХґХ« Х­ХёЦ‚ХґХў Х§ЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« Х°ХЎХµ ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ` Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХЎХ® ФєХ¶ХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х¤ХҐХј 1887-Х«Х¶ Х°Х«ХґЦ„ Х§ЦЂ Х¤ЦЂХѕХҐХ¬ ХґХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХҐЦЂХ©Х«, ХёЦЂХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ЦѓХёХ­ Х§ЦЂ ХЎХјХ¶ХѕХЎХ® ХјХёЦ‚ХЅ Х°ХјХ№ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ Х§ХґХ«ХЈЦЂХЎХ¶Хї Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ ХЂХҐЦЂЦЃХҐХ¶Х« В«ФЅХЏХЅХЏХЌХЏХЅВ»[57 - ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х¦ХЎХ¶ХЈВ», В«Х°Х¶Х№ХЎХЇВ», В«ХЇХёХ№Х¶ХЎХЇВ»Ц‰]-Х«ЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶ Х©ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§ЦЂ В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇВ»Ц‰ Ф№ХҐЦЂХ©ХЁ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХҐЦЃ 1888-Х«Х¶, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХЇХёХ№ХѕХҐХ¬ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ«Х¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ® ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

Х„Х«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ` ЦѓХЎХЇ Х®ЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ЦѓХёХЅХїХЁ ХґХҐХ¦ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х„ХЎЦЂХЅХҐХ¬Х« В«Ф±ЦЂХґХҐХ¶Х«ХЎХ¶В» ХҐЦ‚ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶Х« В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁВ», ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ© Х§Х«Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬, ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХєХёЦ‚Х· ЦЃХҐХ¶Х¦ХёЦ‚ЦЂХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ В«Х°Х«ХґЦ„ХҐЦЂ ХЅХЎХЅХЎХ¶ХҐЦЃХ¶ХёХІВ» Х°ХЎХґХЎЦЂХҐХ¬ ХЎЦЂХїХЎХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЎХµХ¤ Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Ф±ХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ ХґХҐХ® ХЈХЎХІХїХ¶ХЎХєХЎХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХўХЎХµЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХёЦ‚Х· ХґХҐХ¦ Х§ЦЂ Х°ХЎХЅЦЃХѕХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅ Х¶ХёЦЂ Х©ХҐЦЂХ©ХЁ` В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇХЁВ»` ХЎХґХҐХ¶ХЎХ®ХЎХµЦЂХЎХ°ХҐХІ ХЇХЎЦЂХґХ«ЦЂХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХµ Х©ХҐЦЂХ©ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХёЦЂХ« ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓ Х§ЦЂ ХєХЎХїХіХЎХјХёЦ‚Хґ ХґХҐХ¦` ХґХ«ХЎХґХ«Хї, Х¶ХЎХ°ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХѕХЎХјХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«ХЅЦ‰ ФїХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Х·ХїХЎХє, ХЎХ°ХёЦ‚Х¤ХёХІХёХѕ ХҐЦ‚ Х·ХїХЎХєХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃХЅ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬` ХЇХЎХ›Хґ ХєХЎХїХјХҐХ¬ХёХѕ, ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХЇХЎХ›Хґ Х©ХҐ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ЦЃХЎХ¶ХЇХЎЦЃХёХІХ¶ХҐЦЂХ« ХїХЎХ¬ХёХѕЦ‰ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х¶ Х§Х¬ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃ Х°ХЎХЅХёЦ‚Х¶ХЎЦЃХЎХ® ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ« ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХєХЎХїХѕХ«Х¶ Х§ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х°ХЎХЅХҐХ¬. ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ Х°ХЎХЅХїХЎХїХёЦ‚Х¶ ХўХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х¤ЦЂХҐХ¬ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶, Х©Х«ХЇХ¶ХҐХІ ХЄХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХґХ¶ХҐЦЂ` ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЇХЎХєХёЦЂХї ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°Х¶ХёЦЂХ¤ Х·Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХґХўХёХІХ» Ц…ЦЂХ¶ ХЎХ¶ХЈХёЦЂХ® Ц„ХЎХµХ¬ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ЦѓХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЇХЎХґ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХ«Х¶ХҐХїХ¶ХҐЦЂХ« ХґХёХї ХёЦ‚ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х°ХЅХЇХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ В«ХЇХЎЦЂХЈХЁВ» Х№Х­ХЎХ­ХїХѕХ«Ц‰ ФіХёЦЂХ® ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХёХћЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„, Х©ХҐХћ ХёХ№, ХҐХЅ Х№ХЈХ«ХїХҐХґЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХҐЦЂ ХЎХ¶Х­ХјХёХѕ, ХїХ«ЦЂХЎХєХЎХ° Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХєХЎХїХ·ХЎХіХЎХѕХёЦЂ Х¶ХҐЦЂХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХґХҐХ¦` ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ В«ХЎХ¦ХЈХЎХЅХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ХЅВ» Х§ЦЂ Х¬ХЎХѕ Х°ХЎХµХїХ¶Х«Ц‰ Х”ХЎХ·ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Х·ХЎХї ХўХЎХ¶Х« ХґХҐХ», ХґХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґХЅ ХєХЎХ°ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„, ХёЦЂ ХЎХµХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х¦ХёЦ‚ХµХЈ ХЄХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂ ХЇХЎХ¶Ц‰

Մի անգամ էլ գաղտնորեն, փսփսուքով լուր տարածվեց, թե Գանձակից եկել է դրանց ռոտմիստրը, եւ այդ ժամանակ արդեն կատարյալ ահաբեկումն էր մեզ բռնում։ Քանի-քանի անգամ նստել ենք ամեն մեկս առանձին մեր տներում, եւ ինքներս մեր ձեռքով ոչնչացրել մեր խղճուկ, նույնիսկ ամենաանվնաս ձեռագիր աշխատությունները, մեր հավաքած արտասահմանյան լրագրերը։ Մի ժամանակ արգելված էր նույնիսկ Կ.Պոլսի «Արեւելք» լրագիրը, եւ ես մի քանի անգամ վառել եմ նրա կապոցները՝ սպասվող խուզարկությունների մեջ «մաքուր» դուրս գալու համար։ Խե՜ղճ մեր երիտասարդական թռիչքներ ու հուզումներ. քանի՜ անգամ էիք դուք քննադատում մեզ, որ թղթի վրա գրում ենք ձեզ, որպեսզի մի ակնթարթում, կապույտ համազգեստի ահից, ոչնչանաք բոցերի մեջ, մեր՝ ձեզ ծնողներիս ձեռքով…

«Հնչակը» չափազանց վտանգավոր էր ոչ միայն այն պատճառով, որ հեղափոխական էր, այլ որովհետեւ նաեւ սոցիալիստական էր։ Եթե «Արմենիա», «Հայաստան» կարդալով՝ մենք Թուրքիայի թշնամիներն էինք դառնում, մի բան, որ մեծ մեղք էր, «Հնչակ» կարդալիս` արդեն միայն այդ մեղքի տերը չէինք դառնում, այլեւ ավելացնում էինք դրա վրա աններելին, ամենածանրն ու ամենադաժանը՝ դառնում էինք ռուսաց ցարի անձնական, անհանդուրժելի թշնամին։ Սոցիալի՜ստ… Այս մի սարսափելի խոսք էր նույնիսկ հասարակ, անգամ անգրագետ մարդու հասկացողության մեջ։ Դրանից վախենում էին` ինչպես ժանտախտից։ Եվ ոչ միայն դրանից, այլեւ ամեն բանից, որ դրա նմանությունն էր հնչեցնում։ Չեմ կարող մոռանալ հետեւյալ դեպքը։ Ես Շուշիի թեմական դպրոցի հոգաբարձու էի։ Մի օր հոգաբարձուական ժողովի մեջ կարդացվեց Գեւորգ Ղարաջյանի նամակը, որով նա իր ծառայությունն էր առաջարկում իբրեւ ուսուցիչ։ Նամակի մեջ հիշված էր եւ Ղարաջյանի ուսումնական ցենզը՝ licencie des sciens sociales[58 - Ֆրանսերեն՝ «արտոնագիր սոցիալական գիտությունների»։]. Կարապետ եպիսկոպոսը` հոգաբարձության նախագահը, բացականչեց. «Սոցիա՜լ… Մերժել, որդի՛ք»։

Նրան բացատրում են՝ թե իրեն սարսափեցնող բառերը պարզապես նշանակում են, թե Ղարաջյանը սովորել է հասարակական գիտություններ։ Զուր աշխատանք։ Եպիսկոպոսը հայտարարեց, թե ինչ որ էլ նշանակեն այդ խոսքերը, այնուամենայնիվ, «սոցիալ» բառը չի կարելի թույլ տալ, դպրոցը կվնասվի դրանից։ Երկար ժամանակ նա համոզում էր` բերելով առարկություններ եւ դատողություններ։ Հոգաբարձությունը Ղարաջյանին ընդունեց ուսուցիչ, բայց «սոցիալ» – ից անչափ վախեցած եպիսկոպոսն էլ իրենն արավ, թշնամություն սկսեց ուսուցչական խմբի դեմ` գլխավոր պատճառներից մեկն էլ այդ «սոցիալը» դարձնելով։

Ф±ХЅХѕХЎХ® Х§, ХёЦЂ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХѕХЎХ® ХєХїХёЦ‚ХІХЁ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ Х§ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХґХ«ХЅХЁ Х©ХҐ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХґХ«ХЅХЁ ХґХ« ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЃХёХІ В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇХЁВ» ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ© Х§ЦЂ ХґХҐЦЂ Х°ХҐХїХЎХґХ¶ХЎЦЃ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Ц…ЦЂХЈХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЇХјХѕХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ Х¶ХёЦЂХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` ХґХЎЦЂЦ„ХЅХ«Х¦ХґХЁ, ХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХєХЎЦЂХ¦ ХёЦ‚ ХґХҐХЇХ«Х¶ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХ¤ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ.

В«Х„ХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ ХґХҐХ®ХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХ¦ХґХёХІ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ, ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚ХґХ¶ (emancipation) ХЎХґХҐХ¶ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХёЦ‚ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¦ХёЦ‚ЦЂХЇ ХЅХїЦЂХЇХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х¶ХЎ ХҐХ¶Х©ХЎХЇХЎ Х§ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«ХЅХї, ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐЦЂ ХёЦ‚ Х«Х·Х­ХёХІ ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХ©Х«Хѕ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ, ХЇХ¬Х«Х¶Х« ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐХ¶ ХїХҐЦЂ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ«, ХёЦЂХєХ«ХЅХ«Ц„ ХҐХ¶ Х°ХёХІХЁ, ХЈХёЦЂХ®ХЎЦЂХЎХ¶ХЁ, Х°ХЎХ¶Ц„ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶В»Ц‰

ФµХѕ ХЎХєХЎ` В«Ф±Х¦ХЎХїХёЦ‚ХґХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ«` Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚ХґХ¶ ХЎХґХҐХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚, ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЅХҐХјХ«Х¶ Х§Х¬ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёХІ, Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶-ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХґХўХёХІХ» ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰

Х†ХҐЦЂХЇХЎ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶, ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХ№ХѕХЎХ®, ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎЦЂХЈХЎХ¶Х¤Х«ЦЃ, Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»Х«ЦЃ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х®Х¶ХёЦ‚Х¶Х¤ ХҐХ¶ ХїХѕХҐХ¬ ХёЦ‚ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃЦЂХҐХ¬ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ« Х¶ХёЦЂ Х±ХҐЦ‚Х« ХЎХґХҐХ¶ ХґХїХЎХѕХёЦЂ ХёЦ‚ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х¶ХёЦЂ Х±ХҐЦ‚Х¶ Х§Хќ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ (collectif)` Х°ХЎХґХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х±ХҐЦ‚ХЁ, ХёЦЂХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰

Ф»ЦЂ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎЦЂХїЦ„Х¶ ХёЦ‚ ХЈХёЦЂХ®Х¶ Х« ХЇХЎХїХЎЦЂ ХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХґХҐХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЁ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХ« Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХіХЎХ¶ХЎХ№ ХёЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚, Х«ЦЂ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ ХЈХїХ¶ХѕХЎХ® ХЎХґХҐХ¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ ХЈХёЦЂХ® Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї ХґХ«ХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ, Х±ХЈХїХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХЇХёХґХёЦ‚Х¶Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶, ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ¶ Х«ЦЂ Х±ХҐХјХЁ ХЇХЈЦЃХҐ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХІХҐХЇХЁ` Х­Х¬ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ Х«Х·Х­ХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ«ЦЃ, ХѕХҐЦЂХ» ХЇХ¤Х¶ХҐ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХ« ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХҐХІХЎХ® Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХѕХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЇХ°ХЎХЅХїХЎХїХҐ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰

Ф±ХµХ¤ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХїХЎ, ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ« ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ Ц…ЦЂХҐХ¶ХЅХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХҐЦ‚Х« ХїХЎХЇ, ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХµХёЦ‚ЦЂХЎЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¶Х°ХЎХїХ«Х¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ХёЦ‚, Ц„Х¶Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХёЦ‚ ХѕХіХјХҐХ¬ХёЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ. ХЎХµХ¤ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¬Х«ХЎХјХЎХї ХёЦ‚ ХЎХ¶ХўХјХ¶ХЎХўХЎЦЂХҐХ¬Х« ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЇХ¶ХєХЎХЅХїХҐ ХµХёЦ‚ЦЂХЎЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¶Х°ХЎХїХ« ХҐЦ‚ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, ХўХёХ¬ХёЦЂХќ ХЎХ¶Х°ХЎХїХЎХЇХЎХ¶, ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ«` ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¬Х«ХЎХЇХёХ№ ХґХЎХЅХ« ХёЦ‚ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХ¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇ ХёЦ‚ ХёЦЂХёХ· ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЇХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂХҐ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ФґХЎХ› Х§ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ« ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХ«ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХЎХґХҐХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦ‚Хґ. Х¤ХЎХ› Х§ ХЎХµХ¤ ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХї-ХјХЎХґХЇХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЎХЇХҐХїХЁВ»[59 - ХЂХЎХ·ХѕХ« ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХЎХµХ«Х¶ ХЎЦЂХЄХҐЦ„ХЁХќ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХ«Х¶ХЅ Х№Х« ХёЦ‚ХІХІХѕХҐХ¬ Х¬ХҐХ¦ХѕХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХҐХїХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х­ХіХёХІХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰]Ц‰

ФїХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХµХЅ ХїХёХІХҐЦЂХЁ, ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХЇХЎЦЂХ®ХҐХ¬, Х©ХҐ Х°ХЎХµ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХї-ХјХЎХґХЇХЎХѕХЎЦЂ (ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬-Х¤ХҐХґХёХЇЦЂХЎХї) Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ Х¶ХёЦЂ ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¬ХёЦ‚Х®ХґХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХёХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХїХ«ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶-ХЎХ¦ХЈХЎХґХёХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ Х№Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХўХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ ХёЦ‚ ХЇХЎХєХҐХ¬ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї. ХЎХµХЅ Х°ХЎХґХЎХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХіХ¶Х·ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«, ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХЇЦЂХёХ¶ХЁЦ‰ ФµХѕ ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, Х°ХЎХµ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«, Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХёЦ‚ХґХЁ Х°ХЎХµ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬-Х¤ХҐХґХёХЇЦЂХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ ХєХ«ХїХ« ХїХЎХ¶ХҐХ«Х¶ ХЎХµХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёХѕ, ХёЦЂ ХЈХ®ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЎХµХ«Х¶ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ (Х«Х¶ХїХҐЦЂХ¶ХЎЦЃХ«ХёХ¶ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ«) Х¶Х·ХЎХ¶Х« ХїХЎХЇ, ХёЦЂ ХґХ«ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХѕХЎХ® Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«Х¶` ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶ ХґХІХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХ¦ХЎХїХЎЦЂХЎЦЂ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХЁ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХёХІХ¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰

Х‰ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎЦЂХЎХ¶ ХєХ«ХїХ« ХўХЎЦЃ ХЎХ¶ХҐХ«Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХЈХёЦЂХ®ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ХєХ«ХїХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ«Х¶ ХЇХҐХІХҐЦ„ХѕХёХІ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХЁ, ХєХ«ХїХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ` Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ« ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХЎХґХўХёХІХ»ХЎЦЃХ¶ХҐХ«Х¶ Ф±ХЅХ«ХЎХµХ« ХўХЎХ¦ХґХЎХїХЎХ¶Х» Х°ХёХІХ« ХѕЦЂХЎ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХёХІ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„Х« ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХґХҐЦЂХЎХ·Х­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХєХ«ХїХ« Х«ЦЂХЎЦЂ ХґХёХїХҐЦЃХ¶ХҐЦЂ Х°ХЎХµ ХёЦ‚ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЅХёХѕХёЦЂХҐЦЃХ¶ХҐЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХёХ№ Х©ХҐ Х«ЦЂХЎЦЂ Х®ХЎХјХЎХµХҐХ¬, ХЎХµХ¬ ХґХ«ХЎЦЃХЎХ®` ХЇХјХѕХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХїХ«ЦЂХёХ» ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х« Х¤ХҐХґЦ‰ ХЌХЎ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХґХ« Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ, Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХЎХјХЎЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХєХЎХїХ«ХЇ Х¤ХЄХѕХЎЦЂХ«Х¶, Ц„ХЎХ¶ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХЎХєХЎХїХ«ХЇ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХҐЦЂХЎЦЂ ХёЦ‚ ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦЂХ®Ц‰

ФїХЎЦЂХёХћХІ Х§ЦЂ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХёЦ‚ХЅХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХўХЎЦЂХ±ХҐХ¬ ХґХ« ХЎХµХЅХ№ХЎЦѓ ХґХҐХ® ХєХЎЦЂХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Хќ Х©ХҐХЇХёЦ‚Х¦ ХЎХµХ¶ Х·ХЎХї Х¤ХЎХ¶Х¤ХЎХІХёЦЂХҐХ¶, ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХґХЎХЅХ¶Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХёХѕЦ‰ Ф»ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХёХѕ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂХќ ХёХ›Х№, Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІЦ‰ Ф±ХµХЅ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЇХёХґХёЦ‚Х¶Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХҐХјХЎХѕХёЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХґХҐЦЂХ±ХЎХѕХёЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁ, ХёЦЂХ«Х¶ Х¶ХЎ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶, ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ Х§ЦЂ, Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХЎХµХїХ¶Х« Х§, ХёЦЂ ФїХЎЦЂХ¬ Х„ХЎЦЂЦ„ХЅХ¶ ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХїХҐХЅХЎХЇ ХЈХёЦЂХ®ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶, ХїХҐХјХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«Х¶ХїХҐЦЂХ¶ХЎЦЃХ«ХёХ¶ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ ХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х«ЦЂХЎЦЂ Х№ХҐХ¶ Х­ХЎХ¶ХЈХЎЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±Х°ХЎ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х§ЦЂ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХёХІ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

«Հայ ժողովուրդը, – ասում էր երկրորդ հոդվածը, – ներկայումս գտնվում է միապետական-քաղաքական կարգերի տակ, որոնց կառավարական, հարկային ու ֆինանսական սիստեմներն ավերիչ են նրա համար. նա գտնվում է նաեւ այնպիսի տնտեսական մի շրջանում, երբ մի կողմից սկսել են ծագել արդյունաբերության կապիտալական կարգեր եւ մյուս կողմից` շարունակ ընկնում ու քայքայվում են տնտեսական նահապետական կերպերը։ Այդ բոլոր պայմանների շնորհիվ է, որ հայ սոցիալիստ-ռամկավարականի համար սոցիալիստական հասարակական կազմակերպության իրագործումը հայության մեջ՝ հայտնվում է հեռավոր նպատակ, եւ նրա գործունեության ու ձգտումների առաջ ներկայանում է մեկ ուրիշ անմիջական պահանջ, իբրեւ մոտակա նպատակ։ Ահա հենց այդ մոտակա նպատակն է, որ գործնականապես դրված է հայ սոցիալիստ-ռամկավարականի, հայ հեղափոխականի առջեւ, Հնչակյան կուսակցության առջեւ։

Ф±ХµХ¤ ХґХёХїХЎХЇХЎ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁ ХЇХЎХµХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХІХЎЦѓХёХ­ХҐХ¬ ХёЦ‚ ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХґХ«ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХЁ, ЦѓЦЂХЇХҐХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х«ЦЂ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЅХїЦЂХЇХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХїХЎХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ХёЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХѕХҐЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ Х­ХёХ№ХЁХ¶Х¤ХёХїХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎЦЂХЈХҐХ¬Ц„ ХҐХ¶ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶, ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ Х¶ЦЂХЎ ХЇХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х«ХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХ«Х¶ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХїХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХї ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х«ЦЂ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁ` ХЎХѕХҐХ¬Х« ХёЦ‚ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХҐХ¬ХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„Х« Х®ХЎХ¶ЦЂ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х±ХҐХјЦ„ ХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХёЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х¤ХµХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎ ХЎХµХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х»ХЎХ¶Ц„ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХєХҐХїЦ„ Х§, ХЎХґХҐХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬Х« Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ, Х¶ХєХЎХЅХїХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎ ХЎХјХЎХ»Х­ХЎХІХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х¤ХҐХєХ« Х°ХҐХјХЎХѕХёЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁВ»Ц‰

ХЋХҐЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶, Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬Х« Х¬ХҐХ¦ХѕХ«, Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХґХЎЦЂЦ„ХЅХ«ХЅХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХЇХјХѕХёХѕ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ ЦЃХЎЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ, Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎХєХЎ ХґХ« ХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХЈХёЦ‚ЦЃХҐ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎХ°ХЎХѕХёЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёХѕ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎХµХ« Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃ ХҐЦ‚ Х¶ХҐХїХҐХ¬ ХЇХёХґХёЦ‚Х¶Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХ«ЦЂХЇХЁЦ‰ Ф±Х¶Х°ХҐХ©ХҐХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХҐЦ‚ Х§Ц‰

«Այդ բոլոր նկատումների հիման վրա, – շարունակում էր ծրագիրը, – Հնչակյան կուսակցության մոտակա նպատակն է` կռիվ մղել միապետական կարգերը տապալելու համար եւ նրանց փոխարինելու հանրային ռամկավարական սահմանադրական կարգերով»։

Ф±ХµХ¤ ХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХЁ ХґХҐХ» ХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё, Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХўХЎЦЃ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁЦ‰

В«Х†ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЅХїХѕХЎЦЂ ХґХҐХ®ХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХўХ¶ХЎХЇХЎХѕХЎХµЦЂХЁ ХґХҐЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« Х°ХёХІХ« ХЎХґХҐХ¶ХЎХґХҐХ® ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§,

Х†ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХµХ¤ ХґХҐХ®ХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ФґХЎХїХЁ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х« Х¦ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХёЦЂХєХҐХЅ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐЦЂХ« Х¦ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХїХЎХ® Х§ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„Х« Х¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХѕХЎХ® ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ,

Х†ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶, Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХїХЎХ¶ХҐХ¬Х« ХіХ¶Х·ХґХЎХ¶ ХҐХ¶ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶,

Х†ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃ ХЎХµХ¤ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХ¶ХєХЎХµХґХЎХ¶ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЎХ¶Х°Х¶ХЎЦЂХ«Х¶ Х§ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶-ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х«ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХґХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„ ХёЦ‚ Х¦ХҐХ¶Ц„ Х§ Х¶ЦЂХЎ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ,

Х†ХЇХЎХїХҐХ¬ХёХѕ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶, ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶, Ц†Х«Х¶ХЎХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈ, ХЎХ¶ЦЃХµХЎХ¬ ХёЦ‚ ХЅХ¶ХЎХ¶ХЇХЎЦЃХЎХ® Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎ ХёЦ‚ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Х­ХјХёХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ЦЃХ¶ЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХЎХµХ¬ Х°ХЎХѕХЎХЅХїХ« ХёЦ‚ ХЎХ¶Х­ХёЦ‚ХЅХЎЦѓХҐХ¬Х« Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёЦЂХ®ХЎХ¶ХёЦ‚ХґХЁ, ХёЦЂХ«Х¶ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х§Х¬ Х¶ХєХЎХЅХїХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХіХЎХ­ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХµХ¬ ХґХЎХЅХҐЦЂХ« ХЅХ«ХЅХїХҐХґХЎХўХЎЦЂ ХєХЎХїХЎХј-ХєХЎХїХЎХј Х¬Х«Х¶ХҐХ¬Х¶, ХЁХ¶ХЇХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХЁ,

Ф±ХµХ¤ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х¶ХЇХЎХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х°Х«ХґХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»Х¶ХЎХЇХЎЦЂХЈ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Хќ

1. Х€ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХ« Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х¤ХЎХїХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦ‚ Х¬ХёЦ‚Х®ХґХЎХ¶` Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ ХґХёХїХЎХЇХЎ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ«,

2. Х€ЦЂ, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХЅХєХЎЦЂХҐХ¦Х¶ Х§ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ,

3. Х€ЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХ«ЦЃ ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤ХґХ«Х·Хї ХєХҐХїЦ„ Х§ Х¦ХЎХїХѕХ« Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈЦЂХ«ЦЃ, ХЁХЅХї ХёЦЂХёЦ‚Хґ, ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х» ХёЦ‚ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ[60 - Ф» ХєХЎХїХ«Хѕ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Хќ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐХ¬, ХёЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХЎХ® Х°ХЎХµ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ХЎ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХёЦ‚Хґ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХґХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚ХµХ© ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х«ЦЂХЎХєХҐХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰], ХёЦЂХ¶ Х§Х¬ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХёХѕ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§ ХґХёХїХЎХЇХЎ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ« ХґХ« Х°Х«ХґХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХЅХ¶ ХёЦ‚ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЁВ»Ц‰

Ф±ХµХЅХєХҐХЅ ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХґХ«Х¶Х№ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х©ХҐХ› Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЅХїХѕХЎЦЂ ХґХҐХ®ХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х±ХЎХ¶ЦЃ ХЁХґХўХјХ¶ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¬ХёХЇ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХ«, Х¬ХёХЇ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х«, ХЅХїХЎЦЃХѕХЎХ®Ц„Х« ХҐЦ‚ ХєХЎХїХѕХ« ХЎХєХЎХ°ХёХѕХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃ Х§ЦЂ` Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬Х« ХїХҐХІХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХґХҐХЅХї Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ, Х¶ХёЦЂХЎХЇХЎХ¦Хґ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х» Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХ« Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„, ХёЦЂ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ХЇХЎХїХЎХІХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶` Х¶ЦЂХЎ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХїХЎХ¬ХёХѕ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХЎХјХЎХ», Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ФґХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХ« 61-ЦЂХ¤ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®ХЁ Х№ХҐХ¶ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ ХЎХѕХҐХ¬Х«Х¶Ц‰

Ф»ХЅХЇ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХµХЅ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ.

В«Х„ХёХїХЎХЇХЎ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ«Х¶ Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«ХЎХЇ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ Х§ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХўХјХ¶Х« ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦѓХёХ­ХҐХ¬, Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХҐХ¬ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ` ХЇХјХ«Хѕ ХґХІХҐХ¬ХёХѕ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґХќ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰

Ф±ХµХ¤ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶Хќ

1. ХЉЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎ ХҐЦ‚ ХЎХЈХ«ХїХЎЦЃХ«ХЎ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬Х«, ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ Х­ХёХЅЦ„Х« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ХЎХ¦ХЈХ« ХґХҐХ», ХЎХґХҐХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚` ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХёЦ‚ ХЎХјХЎХ»Х¶ХЎХєХҐХЅ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ Х¤ХЎХЅХҐЦЂХ« ХґХҐХ»` ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёХѕ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХ» Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХёЦ‚ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂЦ‰

2. ХЏХҐХјХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХєХЎХїХ«ХЄ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХўХјХ¶ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХєХҐХЅ ХҐЦ‚ Х¬ЦЂХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХґХЎХїХ¶Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЏХҐХјХёЦЂХЁ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶Х« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХўХјХ¶ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХѕХЎХїХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ«ЦЃ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХ« Х¦ХҐХ¶Ц„Ц‰

3. Ф±ХЅХєХЎХїХЎХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХ« ХґХЎЦЂХїХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХЇХЎХґ ХЎХµХ¬ ХѕХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ЦЃХҐХІХҐЦЂХ« Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚, ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФёХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХЎХјХЎХ»ХЎХѕХёЦЂ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХ« Х¤ХҐЦЂЦ‰

4. ФїХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Хќ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХўХЎХІХЇХЎЦЃХЎХ® Х¬Х«Х¶Х« ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® Х­ХґХўХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЁ ХЅХҐЦЂХї ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЇХЎХєХѕХЎХ® ХҐХ¶ ХґХ«ХґХµХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХҐХЇ ХҐЦ‚ ХЎХґХўХёХІХ» ХґХЎЦЂХґХ«Х¶, ХґХ« ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЎХґХўХёХІХ»ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХґХҐХЇ ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХґХЎХїХ«Хє ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХёЦ‚ ХїХЎХЇХїХёХѕ ХЈХёЦЂХ®ХёХІ` ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХЎХ® ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёХІ ХґХ« ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХґХ¶Х«Ц‰

5. Ф±ХєХЅХїХЎХґХўХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂХЎХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰

6. ФёХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁЦ‰ Х€ЦЂХҐЦ‚Х§ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ, ХґХІХѕХЎХ® ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х¤ХҐХґ, ХєХҐХїЦ„ Х§ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐХ¬ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂ ЦЂХёХєХҐ ХґХёХїХЎХЇХЎ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ« Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХґХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂВ»Ц‰

Ф» ХѕХҐЦЂХ»Хё, ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅХєХҐХЅ Х§ЦЂ ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ Х¤ХҐХєХ« ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХЁ.

В«ХЋХЎХЅХїХЎХЇХҐХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХµХ¬ ХўХ¶ХЎХЇХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«, ХёЦЂХєХ«ХЅХ«Ц„ ХҐХ¶ ХЎХЅХёЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХґХЎХЇЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ХҐХєХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЁ ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЎХ»ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¤ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХЁ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ ХіХ¶Х·ХѕХЎХ® ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЁЦ‰

ХЂХЎХґХҐЦЂХЎХ·Х­ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¬Х®Х« ХїХЎХЇ Х°ХҐХ®ХёХІ ХЎХµХ¬ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХґХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х°ХҐХї Х»ХЎХ¶ХЎХ¬, ХҐХ©ХҐ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХҐЦЂХҐХ¶, Х°ХЎХґХЎХїХҐХІ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХҐХ¬ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚` Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґЦ‰

ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ»ХҐЦЂХґ Х«ХІХ±Х¶ Х§ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¶ХґХЎХ¶ Х‡ХѕХҐХµЦЃХЎЦЂХ«ХЎХµХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХўХёХ¬ХёЦЂ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„ХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХў Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ ХЎХ¦ХЎХїХѕХЎХ® ХЇХ¬Х«Х¶ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¬Х®Х«ЦЃВ»Ц‰




ФІ


Х‰ХЇХЎЦЂХ®ХҐХ›Ц„, ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХ›ХІ, Х©ХҐ ХҐХЅ Х±ХҐХ¦ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХїХЎХ¬ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦ‚ХЅХїХ«ХҐЦ‚ ХўХҐЦЂХҐЦЃХ« ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ Х€Х›Х№, ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х¤Х«ХїХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐХЅ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХґЦ‰ ФѕЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂ ХҐХ¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХјХЎХї Х¶ХµХёЦ‚Х©ХҐЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЇХёХІХґХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ЦЂХѕХЎХЈХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХёХѕ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ Х±ХҐХјЦ„ ХўХҐЦЂХҐХ¬ ХЎХѕХЎХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХґХҐХ», ХёЦЂ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤ХґХҐХ» ХїХҐЦ‚ХҐЦЃ 32 ХїХЎЦЂХ«` 1888-Х«ЦЃ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ 1920-Х« ХѕХҐЦЂХ»ХҐЦЂХЁЦ‰ Ф»ХЅХЇ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬ Х§ ХЎХµХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЁ, Х«Х¶Х№ Х°ХЎХµ ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХҐХ¬ Х§ ХЇХҐЦЂХїХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХіХЎХ¶ХЇХҐЦЂХ«ЦЃ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ»Х¬ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФїХЎЦЂХёХІ ХҐХ¶Ц„ ХѕХЅХїХЎХ° Х¬Х«Х¶ХҐХ¬, ХёЦЂ ХЎХµХЅХїХҐХІ ХЎХЅХѕХЎХ® Х§ ХЎХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№, ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐХ¬ ХҐХ¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХўХЎХјХҐЦЂХёХѕ, ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎХµХёХѕЦ‰

ФµХ©ХҐ ХїХЎЦЂЦЂХЎХ¬ХёЦ‚Х®ХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¶ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХЁ, ХёЦЂ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХ¤ЦЂХѕХЎХ® ХҐЦ‚ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХѕХЎХ® Х§ ХЎХµХЅ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎХїХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХїХЎХЇХЁ ХЇХґХ¶ХЎ Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦЂХ«Х¦ХЁ, ХЎХµХ¶, ХёЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЈХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЎХЇХҐХІХ®ХёЦЂХҐХ¶ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐХ¬ Х§ ХЇХјХ«Хѕ ХўХЎХ°ХҐЦЂХёХѕ. Х«ХЅХЇ ХґХҐХ¶Ц„ ХЇХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¶Ц„` ХґХЎХёЦ‚Х¦ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХґХЎХ¶Х¬Х«Х­ХҐЦЂХ«[61 - Ф¶Х«Х¶ХЎХїХҐХЅХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶Ц‰] Х¤ХҐХґЦ‰ Ф±Х°ХЎХЈХ«Х¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХ« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х­ХґХўХҐЦЂХёХѕЦ‰ ХѓХ«Х·Хї Х§, ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХҐХ®-ХґХҐХ® ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХїХҐХЅХҐХ¬ ХЂХёЦ‚Х¶ХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЌХҐЦЂХўХ«ХЎХµХёЦ‚Хґ, ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХёЦ‚Хґ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х§Х«Х¶, ХЈХ¶ХЎЦЃХҐХ¬-ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬Х« ХЇХҐЦЂХєХёХѕЦ‰ ФµХѕ ХЎХЅХҐХћХ¬, ХёЦЂ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ` Х¬ХёХЇ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХўХЎХ¦ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§Х«Х¶ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЎХ¦ХЈХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХјХѕХҐХ¬ ХҐХ¶ Ц„ХЎХ»ХЎХўХЎЦЂ, ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХєХЎХ·ХїХҐХ¬Х« Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХґХ«Х·Хї ХЎХ¦ХЎХїХёХІХЁ ХҐХІХҐХ¬ ХҐХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х„ХҐХ¶Ц„ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х­ХґХўХҐЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХёХћХѕ ХєХ«ХїХ« ХЈХЎЦЂ Х«ЦЂ Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёХѕ ХґХҐЦЂ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХ«ХѕХЁ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰ Х‰ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶Ц„Ц‰ ХЌХЇХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х¶ЦЂХЎ ХЈХ«Х¶Х¶ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х·ЦЂХ»ХЎХ°ХЎХµХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЇХ·ХјХЎХ¤ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰

ФїХјХ«Хѕ ХўХЎХ°ХҐЦЂХёХѕЦ‰ Ф±ХµХЅ Х©Х·ХѕХЎХј ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХѕЦЂХЎ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х§ЦЂ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХїХҐХјХёЦЂХЁ, ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХёЦ‚ХґХЁ, ХёЦЂ ХѕХЎХ­ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃ Х§, ХўХЎХµЦЃ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ Х№Х§, ХҐЦЂХў ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХ©Х«Хѕ ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХѕХёЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ Х„Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ Х§Х¬ ХґХ« ХЎХ¶ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇ Ц†ЦЂХЎХ¦ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃЦ‰ Х„Х« ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХєХҐХїЦ„ Х§ЦЂ Х¤ХҐХј Х¬ХЎХѕ Х¦Х«Х¶ХҐХ¬, Х«ХЅХЇ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶, ХѕХ«Х©Х­ХЎЦЂХ« ХґХ« ХЈХёЦЂХ® Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х«ЦЂ ХЎХІЦ„ХЎХїХ«ХЇ ХЈХЎХ¶Х±ХЎЦЂХЇХІХёХѕ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХўХҐЦЂХҐХ¬ ХґХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰

Ф»ХћХ¶Х№ Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶Ц‰ Ф¶ХїХҐХ¶Ц„ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХ¶ ХЎХѕХҐХ¬ХёЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ХЎХґХҐХ® ХЎХѕХҐХ¬ХёЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х­ХёХЅХҐХ¬Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЇЦЂХїХЎЦЂХЎХ¶ХЁ, ХҐХ©ХҐ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХҐХ¬ Х§ ХЇХ¶Ц„ХЎХ°ХЎХµЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎХєХЎ Х¶ЦЂХЎ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№ХЁ Х„ХЎЦЂЦ„ХЅХЁ Х№Х« ХҐХІХҐХ¬, ХЎХµХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ Х¶ХЎЦЂХёХ¤Х¶Х«ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ[62 - ФіХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёХІ, Х°ХЎХґХЎХµХ¶Ц„ХЎХµХ«Х¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦Хґ Х¤ХЎХѕХЎХ¶ХёХІ Х°ХЎХЇХЎХґХ«ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ (ХјХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶ В«ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤В» ХўХЎХјХ«ЦЃ), ХЈХёХµХЎХїХҐЦ‚ХҐХ¬ Х§ 1850-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХ»Х«ЦЃ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ 1890-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЅХЇХ«Х¦ХўХЁЦ‰ Х€Ц‚Х¶ХҐЦЃХҐХ¬ Х§ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚, ХЁХЅХї ХЎХµХ¤Хґ, Х¦ХўХЎХІХѕХҐХ¬ ХҐХ›Ц‚ Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХҐХ›Ц‚ ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў. ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХЎХ® ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХЎЦЂХ­Х«ХЅХї, ХЎХ¶Х°ХЎХєХЎХІ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХЎХЇХЎХ¶ ФІХЎХЇХёЦ‚Х¶Х«Х¶ХЁ, Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ФјХЎХѕЦЂХёХѕХЁ ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХґХЎХґХў Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ХЏХЇХЎХ№ХµХёХѕХЁЦ‰], Х°ХЎХ¶Х±Х«Х¶ ФІХЎХЇХёЦ‚Х¶Х«Х¶Х«, ХЏХЇХЎХ№ХµХёХѕХ« ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂХ«Ц‰ Ф»ХўЦЂХҐЦ‚ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂ` ХЇЦЂХ©ХѕХЎХ® ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇХ«В» Х°Х«ХґХ¶ХЎХ¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ФєХ¶ХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅ Х§ХґХ«ХЈЦЂХЎХ¶ХїХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХµХ¶ Х©ХҐЦ‚Х« ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ, ХёЦЂХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХЎЦЃЦ„Х« Х¤ХҐХґ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЉХ¬ХҐХ­ХЎХ¶ХёХѕХЁЦ‰ В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇХЁВ» Х«ЦЂ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚Х¶Ц‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ ХіХ«Х·Хї Х§ЦЂ Х·ХЎХї ХґХҐХ® Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕЦ‰ ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚ В«ФїХЎХµХ®ХҐЦЂХ«В» ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХјХЎХ¦ХґХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ В«ФїХЎХµХ®ХҐЦЂХ«В» Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХҐХІХ®ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФµХѕ ХҐЦЂХў ХЅХЎ ХЎХµХЅХєХҐХЅ Х§, Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§, Х©ХҐ Х„ХЎЦЂЦ„ХЅХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ Х°Х¶Х№ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№ХЁЦ‰ Х†ХЎ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ» ХђХЎЦ†Ц†ХёЦ‚Х¶ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х«ЦЃ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХѕХҐЦЃХ«Х¶, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ» Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬-Х¤ХҐХґХёХЇЦЂХЎХїЦ‰

Х†ХёЦЂХЎХЇХЎХ¦Хґ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёХѕ ФєХ¶ХҐЦ‚Х«ЦЃ, ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХ¶ХёХІ Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХёХЈХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХєХЎХµХґХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х­ХёХЅЦ„ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№Х¬Х«Х¶Х« ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ ФєХ¶ХҐЦ‚Х« ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЁ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХѕХҐЦЃ, ХёЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЅХЇХЅХѕХҐЦЃ ХґХ« Х·ХЎХї ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ХЏЦЂХЎХєХ«Х¦ХёХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХҐЦЃ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐ, ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХҐЦЂХЇЦЂХ« Х¶ХҐЦЂХЅХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХґХҐЦЂХ±ХЎХѕХёЦЂХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХїХҐХІХ«Хќ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« Х°ХҐХїЦ‰ Ф±ХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕХЎХµЦЂ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Хґ Х“ХёЦ„ЦЂ Ф±ХЅХ«ХЎХµХ« ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁЦ‰ Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ ХґХ« ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХўХёЦ‚ХµХЅ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` В«ФіХЎХІХїХ¶Х« ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ, ХёЦЂХ« ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХґХ·ХҐЦЃХ« ХЂХЎХЇХёХў ХЅХЎЦЂХЇХЎХѕХЎХЈХЁ ХҐЦ‚ ХЎХ¬ХЎХ·ХЇХҐЦЂХїЦЃХ« ХЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶-ХЎХІХЎХ¶[63 - Ф±ХµХ¤ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ ХҐХЇХҐХ¬ Ф¶ХҐХµХ©ХёЦ‚Х¶Х« 1878Х©. ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¦ХҐХµХ©ХёЦ‚Х¶ЦЃХ« ХЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х‰ХЎЦ„ЦЂХµХЎХ¶ХЁ, ХґХ·ХҐЦЃХ« ХЂХЎХЇХёХў ХЅХЎЦЂХЇХЎХѕХЎХЈХЁ (ХёЦЂХ«Х¶ Х°ХҐХїХё Х­ХёЦ‚ХЅХЎЦѓХёХІХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЅХєХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶) ХҐЦ‚ ХЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶-ХЎХІХЎХ¶ (ХЂХёЦ‚Х¶Хё), ХёЦЂХ«Х¶ ХёЦЂХёХ· ХѕХЎХѕХҐЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХѕХЎХ¶ХҐЦЃХ«Ц‰ ХЌЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї Х§ ХЇХЎХєХ« ХґХҐХ» ХҐХІХҐХ¬ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХЁЦ‰]Ц‰ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§ЦЂ ХЎХѕХҐХ¬Х« В«ХЌХЎЦЂХЇХЎХѕХЎХЈВ» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ, ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ, ХёЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї Х«ЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰

Այս սարկավագի խմբին միանալու համար էր, որ 1889թ. մայիսին Պարսկաստանի Սալմաստ գավառից դեպի Վան ուղեւորվեցին ժամանակի ռոմանտիկ տրամադրությամբ լցված երեք երիտասարդներ, որոնցից երկուսը վանեցի էին` [Հովհաննես] Ագրիպասյան [(արմենակյան)] եւ Գուլաքսզյան, իսկ երրորդը` թիֆլիսեցի` Վարդան Գոլոշյան[64 - Վարդան Գոլոշյան (1867-1889) – Հայ առաջին հայդուկներից։ Անցել է Սասուն, կազմակերպել ըմբոստացման ուղին, որ իր պտուղները տվեց դեռեւս 1891-92թթ. ինքնապաշտպանական ընդհարումների ժամանակ։]։ Մանավանդ վերջինը տարված էր րաֆֆիական գաղափարներով եւ միամիտ անձնազոհության մի սրտառուչ պատկեր էր ներկայացնում։ Երեքն էլ զինված էին, տանում էին իրենց հետ իրենց ստացած նամակները, նույնիսկ ճանապարհին օրագրական հիշատակարան էին գրում` նրա մեջ պատմելով իրենց հայրենասիրական զգացմունքները եւ թե ինչի համար են գնում։ Չուհ-Գյադուկ մեծ լեռնանցքի մի կիրճում երեք միամիտները հանդիպում են մի խումբ թուրք զապթիաների, կռվի են բռնվում նրանց հետ։ Գուլաքսզյանը փախչում ազատվում է, իսկ մյուս երկուսը սպանվում են։ Առաջին զոհերն էին սրանք, հայդուկային երեխայական մտայնության առաջին զոհերը։

Այս լուրը տարածվեց ամեն տեղ` հիացմունք եւ խանդավառություն պատճառելով հայ շրջաններին։ Նահատակներ… Այսպես են մեծարվում երկու ընկածները։ Զրույցների մեջ էին մտնում սրանք, ավելի եւս իդեալացրած, փայլուն կերպարանքով։ Այդ զրույցները մեզ մոտ` Շուշի էլ հասան. պատմվում էին հավաքույթների մեջ, հավաքական մտայնություն էին ստեղծում։

Իսկ Վանի Խալիլ-փաշան[65 - Տարիներ անց Արամ Մանուկյանը դարձավ Վանի ինքնապաշտպանության ղեկավարներից եւ կարողացավ պաշտպանել Վանի հայությանը Խալիլ-փաշայից. իսկ 1918-ին, երբ նույն Արամ Մանուկյանը ըստ էության միայնակ Հայաստանի Հանրապետություն էր կերտում, Երեւանում ստիպված եղավ կրկին հանդիպել նրան. այս առիթով մի այսպիսի հուզիչ հուշ է պատմում Վահան Նավասարդյանը, որ ամենից առաջ ցույց է տալիս Արամի անզուգական մեծությունը. «Ինձ ամենեն շատ հուզողն այն էր, թե ինչպե՞ս պիտի հանդիպեն այս երկու ոխերիմ ախոյանները… Ամենքի համար էլ այս նշանավոր հանդիպման էական վայրկյանը այդ էր… Եվ ահա, երբ գնացքը կանգ առավ, Արամը իր հայացքը նետեց դեպի աջ ու դեպի ձախ եւ գնացքի առաջ ձգված ծայրի վագոնում նշմարեց Խալիլի դեմքը։ Վճռական շարժումով նա իր քայլվածքը դեպի այն կողմը ուղղեց։ Խալիլը, նկատելով Արամին, դյուրաշարժ երիտասարդի նման անմիջապես ցատկեց վագոնից, ընդառաջ եկավ նրան, եւ երկուսն էլ ժպտադեմ, ջերմորեն ու բարեկամաբար իրար ձեռքեր թոթվեցին եւ… համբուրվեցին։ …Նույն օրը երեկոյան հանդիպեցինք Արամին։ «Այո՛, այս ժողովրդի փրկության համար համբուրեցինք մինչեւ իսկ Խալիլին», – հառաչանքով ասաց Արամը» (Արամը, Ե., 1991, էջ 492, ընդգծումը հուշագրողինն է)։] այս փոքրիկ, անհավասար կռվից ստեղծեց իրեն փառավորող մի ամբողջ պատերազմական գործ։ Երեքի արշավանքը մեծ դեպք հայտարարվեց։ Սպանվածների վրա գտնված թղթերը թարգմանվեցին եւ տպագրվեցին Կ.Պոլսի լրագրերում։ Դեպքի մասին խոսեցին ոչ միայն եվրոպական լրագրերը, այլեւ Կ.Պոլսի դեսպանները։ Փոքրիկ դրաման իր բոլոր մանրամասնություններով մտավ անգլիական պառլամենտական «Կապույտ գրքի» մեջ։ Աբդուլ-Համիդը փաստ ունեցավ ձեռքին, թե սկսվել է հայերի ապստամբությունը Թուրքիայի դեմ։ Խալիլ-փաշան ավելի եւս սաստկացրեց իր ճնշումները Վանի հայերի վրա, ստիպեց նրանց ստորագրել այնպիսի ուղերձներ, որոնց մեջ նրանք իրենց անսահման հլու հպատակությունն էին հայտնում սուլթանին, ասում, որ միանգամայն գոհ են, ոչ մի բարենորոգման կարիք չեն զգում եւ խնդրում էին, որ կառավարությունն անխնա պատժի հայ խռովարարներին, որոնք արտասահմանից գալիս են վրդովելու սուլթանի խաղաղ հպատակների կյանքը։

Х‰ХёЦ‚Х°-ФіХµХЎХ¤ХёЦ‚ХЇХ« Х¦ХёЦ‚ХµХЈ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХҐХ©ХҐ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХЎХЅХҐХ¬, Х¶ХЎХ­ХЎХїХёХ¶ХЎХЇ` ХЎХѕХҐХ¬Х« Х­ХёХ·ХёЦЂ, ХЎХѕХҐХ¬Х« Х­ХёЦЂ ЦЃХ¶ЦЃХёХІ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХ«, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХЎХўХЎЦЂ, ХЇХЎЦЂХі ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х®ХЎХµЦЂ Х§Х«Х¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ 1890 Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶. ХґХ« ХїХЎЦЂХ«, ХёЦЂ ХѕХіХјХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФґХҐХєЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ХЁ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎЦЃХЎХѕ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚Хґ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¤ ХїХЎЦЂХѕХЎ Х°ХёЦ‚Х¶Х«ХЅХ« 8-Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХЎХ® Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Х€ХЅХїХ«ХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХёХѕ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХҐЦЃ Х°ХЎХµХёЦЃ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХ« Х¶ЦЂХЎ ХґХҐХ»` ХєХЎХїЦЂХѕХЎХЇ ХўХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶, Х©ХҐ Х«Х¶Ц„ХЁ ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х«, ХёЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХґХҐХ» Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂХ« ХєХЎХ°ХҐХЅХї ХЇХЎЦ‰ ФІХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁ, Х¬ХЅХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХёХІ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХҐХ¬ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХЅЦЂХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈХҐХ¬ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХҐЦ‚ ХЇХЎХЅХЇХЎХ®ХҐХ¬Х« ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х« ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ Ц…ЦЂХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ЦѓХЎХЇХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЄХёХІХёХѕХѕХёЦ‚Хґ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХўХЎХЇХёЦ‚Хґ` Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х«ЦЃ ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХҐХІХЎХ® ХЎХ¶ХЎЦЂХЈХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ ХўХёХІХёЦ„ Х°ХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЉХЎЦЂХ¦ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х§ЦЂ, ХёЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґЦ‰

ХЋХЎХ¬Х«Х¶[66 - Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХєХҐХїВ»Ц‰] ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ Х§ ХўХЎЦЃХҐХ¬ Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х¶ХҐЦЂХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХ« Х­ХёЦ‚ХґХў ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХўХЎЦЃ ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХѕХЎХ¬Х«Х¶ Х¦ХёЦЂЦ„ Х§ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ХЎХґХўХёХ­Х« Х¤ХҐХґЦ‰ ХЂЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂХ¶ ХЅХЇХЅХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХҐХјХЎХ¶ХЎХ¶Ц‰ ФµЦЂХў ХЎХµХЅ ХЎХ¶Х¬ХЅХҐХ¬Х« Х§ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ, Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ ХҐХ¶ ХєХЎЦЂХєХёЦ‚Хґ Ц…Х¤Х« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХЅ Х§Х¬ Х№Х« Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХ« ХєХЎХµХ©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ Х¬ХЅХѕХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂ ХЅХєХЎХ¶ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Ц„Х·ХҐХ¬ ХЎХґХўХёХ­ХЁ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХЈХЎХѕХ©Х«ЦЃЦ‰ Ф¶Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХҐХ¶ ХЈХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁ Х­ХЎХјХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х«ЦЂХЎЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЅХѕХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЅХєХЎХ¶ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂЦ‰ ХЌХЎЦЂХЅХЎЦѓХёХѕ ХўХјХ¶ХѕХЎХ® ХЎХґХўХёХ­ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХЈХЎХѕХ©Х«ЦЃ ХҐЦ‚ ЦѓХЎХ­Х№ХёЦ‚Хґ Х¤ХҐХєХ« ХїХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Ф±ЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХҐХ®ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХЅ ХѕХЎХµЦЂХЇХµХЎХ¶Х«ЦЃЦ‰ Х“ХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ Х¬ЦЃХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХѕХЎХІЦ…ЦЂХёЦ„ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХ® ХҐЦ‚ Х¦Х«Х¶ХЎХ® Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х­ХёЦ‚ХЄХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ ЦѓХЎХ­Х№ХёХІ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ ФёХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎХјХґХЎХґХў ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХЇЦЂХЎХ® ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХґХёХї 20 ХЅХєХЎХ¶ХѕХЎХ® ХҐЦ‚ 200-300 ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂЦ‰

Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХЅХЇХ«Х¦ХўХ¶ Х§ЦЂ Х¤Х¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХЎХ® Х®ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЃХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ» ХЎХґХўХёХІХ» ХґХҐХІЦ„ХЁ ХЈЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, ХёЦЂ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅХќ Х©ХҐ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЇХёХїХёЦЂХҐХ¬Ц‰

Ф»ХЅХЇ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХёЦ‚Х¶Х«ХЅХ« 8-Х« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®ХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Х№ХїХҐХЅХ¶ХѕХЎХ® ХґХҐХ® ХЈХёЦЂХ®Ц‰ Ф±Х°ХЎ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХҐЦЃХ«Х¶, ХЎХ°ХЎ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ Х©ХЎЦѓХѕХҐЦЃЦ‰ ХЂХ«ХґХЎ ХёЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХЇХґХ«Х»ХЎХґХїХ«, ХЇХЎХ¦ХЎХїХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃЦ‰ ФµЦЂХЈ Х°ХµХёЦ‚ХЅХѕХҐЦЃ` Х­ЦЂХёХ­Хї, Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЅХїХЎХ°, ХЎХ¶Х№ХЎЦѓХёЦЂХҐХ¶ Х¬ЦЃХѕХЎХ® Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„Х«ЦЃ ХЄХЎХµХ©Ц„ХЎХ®, ХёЦЂ Х·ХЎХї ХєХЎЦЂХ¦ХёЦЂХҐХ¶ ХєХЎХїХЇХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХҐЦЂХЎХ® ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ.

ХЃХЎХµХ¶ ХґХЁ Х°Х¶Х№ХҐЦЃ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« Х°ХЎХµХёЦЃ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХҐХ¶,
Ф№ХёЦ‚Х¶Х¤-Х©ХёЦ‚Х¶Х¤ ХҐХ¬ХЎХ¶ Х°ХЎХµХёЦЃ ХЅЦЂХїХҐЦЂ Х¦ХҐХ¶Ц„Х« Х·ХЎХ№ХµХёЦ‚Х¶ХҐХ¶Ц‰
ХЂХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ Х¤ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃ Х« ХѕХҐЦЂ ХЅХёЦ‚ЦЂ, Х¦ХҐХ¶Ц„ Х№ХїХҐХЅХЎХ®`
ФґХЎХ·ХїХЁ Х©ХёХІХёЦ‚ЦЃ, ХЅХёЦ‚ЦЂ, Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ ХўХЎХ°Х« ХїХҐХІХ¶ ХЎХјХЎХѕЦ‰
Х”Х¶Ц„ХёЦ‚Х· ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁ Х®ХЎХ¶ЦЂ Х§ Х©ХѕХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ Ц…ЦЂХ«ХёЦЂХ¤Х«Х¶,
Ф¶ХҐХ¶Ц„ХЁ Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶ Х°ХёЦЂХ¤ХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХЎХµХёЦЃ Ц„ХЎХ»ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰
ХЂХЎХµ ХїХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХЅХїХ«ХєХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶ХёЦ‚Х¶ ХЈХ¶ХЎХ¬`
ХЉХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х¤ХЎХ·ХїХ« ХѕХҐЦЂХЎ ХѕХҐЦЂЦ„ ХїХЎХ¬` ХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬Ц‰
ХЂХЎХµ Х®ХҐЦЂХёЦ‚ХЇХЁ ЦЃХёЦ‚ХєХЁ Х±ХҐХјХ«Х¶ Х¬ХЎХ¬ХёХѕ ХїХҐХ¶Х№ХёЦ‚Хґ Х§`
ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ ХґХҐХјХ¶ХҐХ¬Ц‰
Ф±Х¶ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` ХїХёЦ‚Х¶ХЁ Ц„ХЎХ¶Х¤ХёХІ Х°ХЎХµХёЦЃ Х­ХҐХІХі ХЎХ¦ХЈХ«Х¶
ХЂЦЂХЎХЄХЎЦЂХҐЦЃХЎХѕ, ХїХҐХІХ« ХїХѕХЎХѕ ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХЎХµХ¶Х«Х¶Ц‰
ФјХЅХҐЦЃ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЁ ХёЦ‚ ХЅХЎХјХҐЦЃХЎХѕ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХѕХЎХїХ«Х¶,
Х‰Х§ЦЂ ХҐЦЂХЎХ¦ХҐХ¬ Х°ХЎХµХ«Х¶ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ Х¶ХЎ ХЎХµХ¤ ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶Ц‰
ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶ Х¬ХёЦ‚ЦЂХЁ Х°ХЎХЅХЎХѕ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ Х°ХЎХµ ХЈХҐХІХ»ХЇХ«Х¶,
Х€Ц‚ЦЂХЎХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХёХІХ»ХёЦ‚ХµХ¶ ХїХѕХЎХѕ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХҐЦЂХ«Х¶Ц‰
Х‘Х¶Х®ХЎ, ХґХЎХµЦЂ ХґХҐЦЂ, ХёХњХѕ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶, ХёЦЂХ¤Х«Ц„Х¤ ХґХ«ХЎЦЃХЎХ¶,
Ութ դարերու սուգ ու թախիծ քեզնից վերացան…

Ф±ХµХЅ ХЅЦЂХїХЎХєХ¶Х¤Х«Х№ ХЈХҐХІХЈХҐХІХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХЎХґХҐХ¶ Х¤Х«ЦЂЦ„ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХіХ«Х·Хї Х¬Х«Х¶ХҐХ¬, ХўХЎЦЃХ« ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХҐХЇХ«ЦЃ` ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«ЦЃЦ‰ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®ХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ В«Х« ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХЎХјХ¶ХѕХҐЦЃ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§Х¬ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐЦЃХќ ХўХёХІХёЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґЦ‰ Ф±ХµХ¤ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« Х¤ХҐХєЦ„Х«ЦЃ ХҐЦЂХҐЦ„ Х·ХЎХўХЎХ© Х°ХҐХїХё` Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅХ« 15-Х«Х¶, Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х°ХјХ№ХЎХЇХѕХЎХ® Х§ ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰ ХЂХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐХ¶ ХЎХµХ¶ Х¶ХЇХЎХїХЎХјХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐЦЃХ«Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х¶ ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« ХѕХЎХµЦЂЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х¶ХЇХЎХїХЎХјХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХҐХ¦ЦЂХЎХЇХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х‘ХёЦ‚ХµЦЃХ« ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ Х°ХҐЦЂХёХЅ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§, Х©ХҐ ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶.

В«1. ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ» ХєХЎХїХЎХ°ХЎХ® ХЇХёХїХёЦЂХЎХ® ХґХЁ ХҐХ©ХҐ ХЉХёХ¬ХЅХё ХґХҐХ» Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХЎХµХ«Х¶ ХўХёХІХёЦ„Х« ХҐЦ‚ Х¦ХЎХµЦЂХёЦ‚ХµХ©Х« ХїХҐХІХ« Х№ХїХЎ, Х°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХѕХ°ХЎХїХ«Х¶` ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ ХґХїХЎХ®ХёХІ Х№ХЇХЎ, ХҐЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХ¶Х°ХёЦ‚ХµХЅ ХёЦ‚ ХЎХ¶Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХёХІХ¶ХѕХЎХ® ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХўХЎЦЂХўХЎЦЂХёХЅ Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХ«Х№Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х±ХҐХјЦ„ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЎХ¶Х¶ХєХЎХЅХї ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ«Х¶ Х°ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚ХґХЁ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХёЦЂХЎХ®ХЎХЈ ХёХЈХёЦ‚Х¶ Х±ХёЦ‚Х¬ХґХЎХ¶ Х¤ХҐХґ ХґХҐХ® ХЎЦЂХЈХҐХ¬Ц„ ХґХЁ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХЎЦЂ. ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂ ХЇХ¤Х«ХїХѕХҐЦЂ ХЉХёХ¬ХЅХё ХґХҐХ», Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХёЦ‚ ХґХїХЎХѕХёЦЂ, ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ ХґХЁ ХЇХ¶Х·ХѕХҐЦЂЦ‰

2. ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХЎХ® ХЇХёХїХёЦЂХЎХ® ХґХЁ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХЎХ№Ц„ХҐХ¶ ХѕЦЂХ«ХєХҐХ¬ ХЇХЎХґ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ ХЈХёЦ‚ХµХ¶ХёХѕ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХѕХҐХ¬ ХЎХ¶ХёЦЂ, ХЇХЎХґ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХґХҐХ® ХЎХјХ¶Х№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ` ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¤Х«ХїХѕХҐХ¬ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХґХҐХ»Ц‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХ№Ц„Х«Х¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ» ХҐХЇХЎХ® ХёЦ‚ХЄХЈХ«Х¶ ХўХёХІХёЦ„ ХґХЁ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЇХ¶ХєХЎХЅХїХҐЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХЇХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ[67 - ХЏХЎЦЂЦ…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ Х¦ХёЦ‚ХЈХЎХ¤Х«ХєХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„Х« ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ХёХІ Х°ХЎХµ ЦЃХёЦ‚ЦЃХЎЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ 2008Х©. ХґХЎЦЂХїХ« 1-Х«Х¶, ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Х« ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХў ХїХЎЦЂХҐЦЂХЎХµХ¶ХёЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ«, Ф»ХїХЎХ¬Х«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐЦЂХ± Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХќ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХЈХ¶Х« ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦЂХєХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЎХєЦ…ЦЂХ«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤Х«ХґХҐХ¬, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¤Х«ХґХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Ц…ЦЂХѕХЎ ХЎХјХЎХѕХёХїХµХЎХ¶Хќ Х¬ХёЦ‚ХµХЅХЁ Х№ХўХЎЦЃХѕХЎХ®, ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶Х« Ф±Х¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХєЦ…ЦЂХ«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤Х«ХґХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ, ХЁХЅХї ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїХѕХµХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ«, 10 ХґХЎЦЂХ¤ Х¦ХёХ°ХѕХҐЦЃ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚ХґХќ 7-8 ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХЎХ¶ХґХҐХІ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХµХ¤ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХ¶ХѕХЎХ¦Х¶ ЦѓХЎХЅХїХҐЦЂХ« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХґХЎХґХў ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХјХёЦ‚ХґХёХѕ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ХЎЦЂ Х¬ХјХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х©ХҐХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ ХўХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚, ХҐЦ‚ ХўХЎЦЃХЎХјХѕХЎХ® Х§, ХёЦЂ ХїХҐХЅХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХґ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶Ц‰ Х„ХҐХЇ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХҐЦ‚ХЅ ЦѓХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х¤ХЎХЅХҐЦЂ Х№Ц„ХЎХІХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХїХЎХєХЎЦЂХїХѕХЎХ® ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎ ХёХІХўХҐЦЂХЈХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХѕХЎХЈХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ·ХїХЎХєХҐХЅ ХѕХҐЦЂХЎХєЦЂХҐХ¬ХёЦ‚. ХїХѕХµХЎХ¬ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ Х№ХЅХҐЦЂХїХЎХ® Х¤ХЎХЅХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎЦЂХЄХ«Х№ ХёЦ‚ХЄХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХҐЦЂХ©Х«Х¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°Х¶ Х§, ХёЦЂХ«Х¶ Х¶ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХЇХЎХґ Х№Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХёЦЂХёХ·ХЎХЇХ« ХЎЦЂХЄХҐЦ„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰]. ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХє Фї.ХЉХёХ¬ХЅХё ХўХЎЦЃХЎХјХ«ХЇ ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЎХ¶Х®ХЎХ¶ХёХ© Х№Х§ЦЂ ХёХ№ ХёЦ„Х«Ц‰

3. ФµХ©ХҐ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚ХґХЁ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎЦѓХЎХЇХѕХЎХ® ХґХ¶ХЎЦЂ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ», ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХўХЎЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХ«Хё ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎ ХєХ«ХїХ« ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ` ХЎХѕХҐХ¬Х« ХґХёХїХҐХ¶ Х·ХёХ·ХЎЦѓХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ¶ХёЦЂ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХҐЦ‚ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ ХЎХ¶ХёЦЂ ХєХЎХїЦЂХѕХЎХЇ ХґХЁ ХЁХ¶Х®ХЎХµХҐХ¬ Ц…ЦЂХ«Х¶ ХґХҐХЇХЁ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ, ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХЁ, ХїХЎЦЂХЎХ®ХѕХҐХ¬ХёХѕ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ` Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«Хё ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х«Х¶ ХґХҐХ», ХґХµХёЦ‚ХЅ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХ¬ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХ¤ХЎЦЂХ±ХѕХҐЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х­Х¶Х¤ЦЂХ«Х¶ ХѕЦЂХЎ, ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«Хё, Х¦ХёЦЂ, ХЇХ¶ХЇХЎХїХҐХ«Х¶Ц„, Х§ЦЂ Х¤ХЎХїХ«Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХґХЎХЇХ«ЦЂ, Ц„ХЎХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХ«ХЎХ¶Ц‰ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХЁ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ЦЃ ХґХ«Х»ХҐЦ‚ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ ХґХЁ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¶ХєХЎХЅХїХЎХѕХёЦЂ ХЇХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ ХґХҐЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚Х¶Ц‰

4. Х„ХҐЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ЦЃЦЂХѕХЎХ® ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ ХҐЦ‚ ХґХЎХµЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХґХҐХ» ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Ц…ХїХЎЦЂ ЦЃХҐХІХҐЦЂХёЦ‚ Х­ХЎХјХ¶ ХўХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇЦЂХ¶ХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¶Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХїХ¶ХҐХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХЎХµЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХґХҐХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐХ¬Х«Ц„ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ ХґХЁЦ‰ ХЂХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХўХЎЦЃХЎХјХ«ХЇ ХѕХ«ХіХЎХЇХ¶ ХЎХ¬ ХЇХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХЁ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЂ. ХЎХµХ¤ ХєХЎЦЂХЎХЈХЎХµХ«Х¶ ХЉХёХ¬Х«ХЅХЁ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х№Х§ЦЂ ХЎХ¶ХїХҐХЅ ХЁХ¶ХҐХ¬, ХёЦ‚ЦЂ 200 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХҐ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХµХҐЦЂ ХЇХўХ¶ХЎХЇХ«Х¶` ХєХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­ХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶Ц‰

5. Չարիքին աղբյուրը Պոլիս ըլլալով` հայտնի կնշմարվեր, թե բնաջնջման ծրագիրն էր, որ կգործադրվեր. նպատակահարմար կգտնեինք, որ առաջին բողոքն ալ պետք է ըլլար Կ.Պոլսո մեջ, նույն ինքն Պալատին քթին տակ…

6. ХЂХ«Х¶ХЈ-ХѕХҐЦЃ Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХҐ Х« ХѕХҐЦЂ ХЈХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х°ХҐХ®ХёХІ ХҐЦ‚ ХґХЎХЅХЎХґХў ХЅХїЦЂХЇХЎЦЃХЎХ® ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х« ХґХЁ ХґХҐХ» ХҐЦЂХў Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХўХҐЦЂХґХЎХґХў ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХ®ХЎХЈХ«, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎЦЂХїХЎХЇХЎХ¶ ХҐХ¶ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХҐХ¶ ХҐЦ‚ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХҐХ¶` Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХёХЈХ«Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХЅХїХЎХї, ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ ХЈХёЦЂХ®Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х­ХЎХѕХҐЦЂХёЦ‚ ХґХҐХ». ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХҐХ¬ХёЦ‚ ХёЦ‚ ХЎЦЂХ®ХЎЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХѕХёЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХ«ХЇ ХґХ«Х»ХёЦЃХЁ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Ц‰

7. ФµЦЂХў Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ«Х¶ ХґХ« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎХµХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ» ХїХ«ЦЂХёХІ Х°ХЎХґХҐЦЂХЎХ·Х­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХҐХ«Х¶, Х©ХҐ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХҐХ» Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЇХёХІХґХҐ ХїЦЂХѕХЎХ® Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®Х¶ ХЎХ¶ХєХЎХїХіХЎХј ХЇЦЂХ¶ХЎ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Х«ЦЂ Х°ХЎХЇХЎХ°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХЁ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХїХҐХІ ХґХЁ, ХҐЦ‚ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХЎХµХ¤ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХїХҐХІХ¶ ХЁХ¬Х¬ХЎЦЂ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅ` ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХµХ¤ Х­Х«Хї ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЁ, ХЇХҐХ¶Х©ХЎХ¤ЦЂХѕХҐЦЂ` ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХЎХѕХёЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЁ ХЇХ°ХҐХїХҐЦ‚Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХ«ЦЂ Х¶ХёЦЂ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХґХҐХ»В»Ц‰

Ф±ХµХЅ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХҐЦЂ ХЎХјХЎХ» ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХ« ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х¶ Х§ЦЂ ХЎХјХҐХ¬ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈХ«ЦЂХЁ, Х¶ЦЂХЎ Ц†Х«Х¦Х«ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х«ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ Х¤ХҐЦЂХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х©ХҐХ©ХҐЦ‚ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХїХ°ХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ« Х­Х¶ХЎХґЦ„ ХҐЦ‚ Х°ХёХЈХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¶ЦЂХЎ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶ХҐЦЂХќ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶, ХёЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХўХ¶ХЎХ»Х¶Х»ХґХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХЎХґХў, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х№Х§Х«Х¶ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХҐЦЂ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ ЦѓЦЂХЇХҐЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Ц†Х«Х¦Х«ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф»ХњХ¶Х№ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Хґ ХЎХјХЎХ® ХЎХµХЅ В«ХґХЎЦЂЦ„ХЅХ«ХЅХїВ» ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х°Х«Х¶ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶[68 - ФјХҐХёХµХ« ХЎХµХЅ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХіХЎХ­ ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёЦ‚Хґ ХўХЎХјХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ Х«ХґХЎХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХЁ. ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХїХҐЦЂХґХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚Хґ Х¤ХЎ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬Х« Х№Х§Ц‰ ФґХ«ЦЃХёЦ‚Ц„, ХЎХµХЅХїХҐХІ Х°ХЎЦЂХЇ Х§ЦЂ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ В«ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХЎХєХЎХ°В» ХўХЎХјХЁ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ В«ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶В» ХїХҐЦЂХґХ«Х¶ХЁ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х«Ц‰] В«Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶В» Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёХІ ХЇХІХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х« ХґХҐХ», ХёЦЂ ХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х„ХЎХЇХЎЦЂ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХ«Х¶, Х©ХҐ ХёХ№ ХґХ« ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ЦѓЦЂХЇХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХўХЎЦЃХ« ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ, ХҐЦ‚ ХЎХІХЎХ№ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶` Х¤Х«ХґХҐХ¬ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ Фі ХЇХЎХµХЅЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµЦЃХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ Х°ХёХѕХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХѕХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХґХЎХЇХ«ЦЂ Х§ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¤ХЎХїХ«Х¶Ц‰ ХЌХЎ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х№Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ ХҐЦЂХҐХЇХѕХЎ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХёХјХЎХ¶ХЎХ¬ ХЎХµХ¶ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ Х§ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х¤ХҐХґ` Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Ф»ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ХЈХ«Х·ХЎХїХ«Х№ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХ¬ ХґХ« ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х« Х¶ХЇХЎХїХґХЎХґХў, ХЎХµХЅ ХґХ« ХёХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХґХЎХ¶ХЇХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ[69 - ФјХҐХёХ¶, Х№Х¶ХЎХµХЎХ® Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЅХЇХЅХѕХЎХ® ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХґХ¬Х«Х№Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ·ЦЂХ»ХЎХ¶Х«Х¶, ХіХ·ХЈЦЂХ«Хї ХўХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Хґ Х§ Х« ХЅХЇХ¦ХўХЎХ¶ХҐ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХіХ«ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХЎХ® Х°ХЎХµ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶-Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХЇХЎЦЂХЈХѕХҐЦЃ ХёЦ‚ ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХґХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶ХЎЦ„ХЎЦЂХ« Х¤ХҐЦЂХ« Х°ХЎХѕХЎХЇХ¶ХҐЦЃ Х‚ХЎЦЂХЎХўХЎХІХµХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХЎЦЂХ·ХЎХ¬ХёЦ‚ХµХЅХ«Х¶ (1988-Х« ЦѓХҐХїЦЂХѕХЎЦЂ-Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅ)Хќ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ Х¶ХёХґХҐХ¶ХЇХ¬ХЎХїХёЦ‚ЦЂХЎХµХ«Х¶ ХѕХЎХІ-ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕЦ‰]Ц‰ ФїХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХЎХґХҐХ¶ХЎХ°ХҐХ·Хї Х­ХёЦЃХҐХ¬Х« ХїХҐХІХЁ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦ‚ЦЂ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х§Х«Х¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х­ХёХ·ХёЦЂ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁЦ‰ Х„ХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХѕХїХЎХ¶ХЈХѕХЎХ® ХЇХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХґХҐХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХЎХ® Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂ ХЇХ°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Х‰Х§Х«Х¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХїХЎХ®ХҐХ¬, ХёЦЂ, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХЁ, Х°ХҐХ¶ЦЃ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХѕХїХЎХ¶ХЈХѕХЎХ® ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐХ«Х¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶` ХёЦ‚ХЄХҐХІХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х¶ХЎ ХіХ¶Х·Х« Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХёХѕ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶Х« ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЏХІХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ХЎХµЦЂХЎХ°ХҐХІ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ` ХЇХЎЦЂХ®ХҐХ¬, Х©ХҐ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ Х©ХёЦ‚ХµХ¬ ХЇХїХЎ, ХёЦЂ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХ« ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎ, ХўХЎЦЃХ« ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х«ЦЃЦ‰ Х‰Х§Х«Х¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ ХҐХ©ХҐ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХ«ЦЃ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ«Х¶ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ ХїХЎЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХѕХҐЦЂХ» ХёЦ‚ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶Х« ХґХ« ХўХёЦ‚Хј ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬ХЁ Х°Х«ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХўХЎЦЂХҐХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х«ЦЂХЎХєХҐХЅ ХЇХ¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ ХЈХҐЦЂХ« ЦЃХЎХ¶ХЇХЎЦЃХЎХ® Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХҐХјЦ„Х«Ц‰

ФІХЎХµЦЃ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ Х®ХЎХ¶ЦЂ, ХґХІХ±ХЎХѕХЎХ¶Х»ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ Х¤ХёЦ‚Ц„ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ„ ХЎХµХ¶ ХўХЎХ¶Х« ХґХҐХ», ХёЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХ«ХїХҐХ¶, Х©ХҐ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХєХ«ХїХ« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃХ¶ХҐХ¶ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХЎХµХЅ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶, ХёЦЂ ХєХ«ХїХ« ХЎХјХЎХ» ХўХҐЦЂХҐХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХўХЎЦЂХҐХ°ХЎХ»ХёХІ Х¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф№Х·ХѕХЎХњХј ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤, ХёЦЂХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЎЦЂХЄХҐЦ„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х«ЦЂ ХґХ«Х»Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХ® ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶Х®ХЎХ¶ХёХ© Х№ХґХ¶ХЎХµХ«Х¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХґ ХЅХ­ХЎХ¬ ХґХҐХЇХ¶ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х№Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХўХЎХ¶ХѕХҐХ«Х¶Ц‰ Ф±Х·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶ ХґХёХїХ«ХЇ ХїХҐХІХҐЦЂ, Х¶ЦЂХЎ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Ц„Х©Х« ХїХЎХЇЦ‰ ФґЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ Х¤ХЎХїХЎХѕХіХ«ХјХЁЦ‰ ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХѕХіХјХҐЦЃ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐХ¬ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, Х«ХЅХЇ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х№ХҐХ¶ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХёЦ‚Хґ, Х№ХҐХ¶ ЦѓХЎХ­Х№ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЎХµХ¬ ХѕХіХјХҐХ¬ ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХёХѕ Х¤ЦЂХ¤ХҐХ¬, Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц‰

ФµХѕ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ Х¤ХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЇХёХЇХёЦЂХ¤Х«Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅ ХґХҐХІЦ„ХҐЦЂХЁ, ХїХІХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х°ХҐХ©ХҐХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х№Х§Х«Х¶ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФїХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ Х°ХёЦ‚ХµХЅ Х¤Х¶ХҐХ¬, ХёЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХ¦ХЈХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХ¶, ХЇХўХёЦ‚ХЄХѕХҐХ¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХ«ЦЃ, ХЇХЅХЇХЅХҐХ¶ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЂХёХѕ Х­ЦЂХЎХїХѕХЎХ® ХґХїЦ„Х« Х¬ЦЂХ»ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЁХґХўХјХ¶ХҐХ¬ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХЎХѕХёЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«, ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ« ЦѓХёХ­Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХјХҐХЎХ¬ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХҐХґХЎХї Х§Х¬ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХ« ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЇХїХЎХ¶ХҐХ¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ, Х« Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«, ХЎХµХ¤ Х°ХёЦ‚ХµХЅХҐЦЂХЁ Х№ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃХЎХ¶Ц‰ Ф»Х¶Х№ХєХ«ХЅХ« ХЅХЇХ¦ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХІЦ„ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х®Х¶ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХҐХІЦ„ХҐЦЂХёХѕ Х§Х¬ ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЇХёЦЂХ®ХЎХ¶ХёЦ‚ХґХЁЦ‰

1890Х©. ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ ХґХҐХ® Х­ХёХЅЦ„ ХёЦ‚ Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎЦЂХЎХ®ХѕХҐЦЃ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ¬Х« Х¤ХҐХєЦ„Х« ХґХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂХ« Х¶ХґХЎХ¶ХЁ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„ХЁ Х¤ХҐХј Х№Х§ЦЂ ХїХҐХЅХҐХ¬Ц‰ ФјЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂХЁ ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХіХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐЦ‰ Ф»Х¶Х№ ХЎХЅХҐХ¬ ХЇХёЦ‚Х¦Х«` ХёЦЂ Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅХ« 15-Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ХєХЎХїХіХЎХјХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ХЅ ХґХҐХ® Х°ЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„, Ц„ХЎХ¶ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®ХЁ. ХЂХЎХµХёЦЃ Х¤ХЎХїХЁ Х·ХЎХї ХґХҐХ® Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФїХЎХЅХЇХЎХ® Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ Х¬ХёЦ‚Хј Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХЎЦ‰ ХЂХҐХћХ·Хї Х§ЦЂ ХЎХЅХҐХ¬ХЁЦ‰ ФґХҐХј ХҐЦЂХҐХЇ ХЅХїЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЎХ¶ХЎХЅХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЎХјХЎХ» ХЈХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ ХЎХ¦ХЎХїХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х«Х¶, ХёЦЂ ХїХЎХЇХ¶ХёЦ‚ХѕЦЂХЎ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХґХўХёХІХ» Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅХЁ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ ХїХёХ¶Х«Хќ ФіХёЦ‚ЦЂХўХЎХ¶-ХўХЎХµЦЂХЎХґХ«[70 - Ф»ХЅХ¬ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХїХёХ¶, ХёЦЂ Х¶Х·ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Ф»ХўЦЂХЎХ°Х«ХґХ« (Ф±ХўЦЂХЎХ°ХЎХґ) ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х«ЦЂ ХёЦЂХ¤Х« Ф»ХЅХ°ХЎХЇХ«Х¶ (Ф»ХЅХЎХ°ХЎХЇ) Х¬ХҐХјХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ Ф±ХЅХїХ®ХёЦ‚Х¶ Х¦ХёХ°ХЎХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХ©Х«Хѕ. ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХЁ ХґХёЦ‚ХЅХёЦ‚Х¬ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ В«ХЈХёЦ‚ЦЂХўХЎХ¶В» (ХґХЎХїХЎХІ) ХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚ХґХќ ХЈХЎХјХ¶ХҐЦЂ ХґХёЦЂХ©ХҐХ¬ХёХѕЦ‰] Ц…ЦЂХЁ, ХЎХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶, ХҐЦЂХў Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЎХґХўХёХІХ» ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХЎХ® ФµХ¬Х¤ХЁХ¦Х« ХєХЎХ¬ХЎХїХёЦ‚Хґ, Х°ХЎХґХўХёЦ‚ЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« Ц„ХІХЎХ¶ЦЃЦ„ХЁЦ‰ ФґХҐХј ХҐЦЂХўХҐЦ„` Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅХЁ Х¶ХѕХЎХіХҐХ¬ХёЦ‚ Ц…ЦЂХ«ЦЃ Х№Х§ЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХѕХЎХ® ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ХЈХ¶ ХґХ« ХЎЦЂХЎЦЂЦ„ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЇХёХІХґХ«ЦЃЦ‰

Ф±ХµХЅ ХіХ«Х·Хї Х§` ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХҐЦЂХёХЅХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХєХЎХїХѕХҐХ¬ХёХѕ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐЦЂХ± Х°ХҐЦЂХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶Х±Х¶ХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ« ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХґХҐХ»` Х¶ХЎХµХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХ¶Х°ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЅХїХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХ« ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«, ХґХ« ХґХҐХ® Х¤ХЎХїХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

Գում-Գափուի ցույցն այս էր գծագրում. Հնչակյան կուսակցության կողմից խմբագրվել էր մի պահանջագիր, որի մեջ պահանջվում էր վերացնել հայ ժողովրդի վրա ծանրացած կացության դժոխային պայմանները։ Հնչակյան գլխավոր գործիչներից երկուսը, իրենց հետ վերցնելով հնչակյան զինված հայդուկներ, հուլիսի 15-ի առավոտյան, կիրակի, պիտի գնային Գում-Գափուի պատրիարքարանի Մայր եկեղեցին, եւ այդտեղ մեկը ժամերգության միջոցին պիտի բարձրանար սեղանին եւ կարդար հնչակյան պահանջագիրը, իսկ մյուսը, բռնելով այդտեղ գտնվող Աշըգյան պատրիարքին, պիտի հարկադրեր նրան գնալ իր հետ Ելդըզի պալատը, ուր այդ պահանջագիրը պիտի հանձնվեր սուլթան Աբդուլ-Համիդին։ Երկու գլխավորներն էին՝ Հարություն Ճանկյուլյան` վանեցի խանութպան Կ.Պոլսում, եւ Համբարձում Պոյաճյան` ուսանող, որ կրում էր Մուրադ[71 - Համբարձում Պոյաճյան (Մեծն Մուրադ) (1860-1915) – Մասնակցել է Գում-Գափուի ցույցին, ղեկավարել 1894-ի Սասունի ինքնապաշտպանությունը, ձերբակալվել, ենթարկվել կտտանքների, ցմահ աքսորվել, 1906-ին փախել է աքսորավայրից, իսկ 1908-ից դարձել օսմանյան խորհրդարանի անդամ՝ 1915-ին կիսելով հայազգի մյուս պատգամավորների ճակատագիրը։] կեղծանունը։ Եկեղեցու մեջ գլխավոր կարգադրողի դերն իր ձեռքն էր առել Ճանկյուլյանը, իսկ Մուրադը նրա օգնականի պես մի բան էր։

ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХєХЎХїХґХҐХ¬ Х§ ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХѕХЎ Х«ЦЂ В«Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁВ», ХҐЦ‚ ХґХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¤ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶Ц„, Х©ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х·ХЎХї ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ®ХҐЦЂ ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« ХґХҐХ»Ц‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ ЦЃХЎХїХЇХёЦ‚Хґ Х§ ХЅХҐХІХЎХ¶Х«Х¶, ХЅХЇХЅХёЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ В«ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХЈХ«ЦЂХЁВ»Ц‰ Х”ХЎХ°ХЎХ¶ХЎХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ, ХЎХ¶Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х«ХёЦЂХҐХ¶ ХґХёХїХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚Х«ЦЃ, Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® Х­Х¬ХёЦ‚Хґ Х§ Х©ХёЦ‚ХІХ©ХЁ Х¶ЦЂХЎ Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃ ХҐЦ‚ ЦѓХЎХ­Х№ХёЦ‚Хґ ХЅХҐХІХЎХ¶Х« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЁЦ‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХЁ ХўХјХ¶ХЎХ® ХѕХЎХ¦ХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХїХҐЦ‚Х«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ Х­ХЎХ№ХЇХЎХ¬Х« Х¤ХёЦ‚ХјХЁ ЦѓХЎХЇХѕХЎХ® Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ Х«Х»Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ ЦЃХЎХ®` ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХҐХІХЎХѕ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ ЦѓХЎХ­ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ЦЃЦ‰ Х€ХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ Х¶ХЎ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХєХЎЦЂХїХҐХ¦Х« ХіХЎХІХҐЦЂХ« ХґХёХї ХЇХ®ХЇХѕХЎХ®Ц‰ ХЏХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХїЦЂХіХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х« Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶` Х©Х·ХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ХЁ ХЅХЇХЅХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХІХЎХ№ХҐХ¬, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ Х№ХЅХєХЎХ¶Х«Ц‰ Ф»ХЅХЇ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ХЁ ХўХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎ ХґХёЦЂХёЦ‚Ц„Х«ЦЃ, ХѕХҐЦЂ Х§ ХЇХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х°ХҐХї ХЈХ¶ХЎ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ¬ХЎХїЦ‰ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶Х«ЦЃ, ХЎХІХЎХ№ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚Х·ХЎХ©ХЎЦѓХѕХёЦ‚Хґ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Ц‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХ¶ХёХІХёЦ„ Х§Ц‰

ФІХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЎЦЂХЎХ¶Х« Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХёЦ‚ЦЂ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ ЦѓХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ« ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХ« ХґХҐХ»Ц‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ ХєХЎХ·ХЎЦЂХґХЎХ¶ Х§ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХЁ` ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХ« ХґХёХї ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ® Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ. Х«Х¶Ц„Х¶ Х§Х¬ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ ХўХЎХ¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§ ХѕХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХєХЎХ·ХЎЦЂХѕХЎХ® ХЇХІХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶Х« Х°ХҐХї, ХЅХєХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ` Х¶ЦЂХЎ ХѕЦЂХЎ Х«ЦЂ ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХ·ХҐХ¬ХёХѕ, Х©ХҐ ХЇХЅХєХЎХ¶Х« Х¶ЦЂХЎХ¶, ХҐХ©ХҐ Х№ХЈХ¶ХЎ Х«ЦЂ Х°ХҐХїЦ‰ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ, ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХЎХІХЎХ№ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ, Х°ХЎХіХЎХ­ХЎХЇХ« Х¶ХѕХЎХІХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ, Х°ХЎХґХЎХјХёЦЂХҐХ¶ ХґХҐЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¤ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЁ. Х©ХҐХ› ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› Х¶ЦЂХЎ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХѕХЎХ­ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХҐЦ‚ ХґХ« Х°ХЎХµХ« ХѕЦЂХҐХЄХЁ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ЦѓХ·ЦЂХёЦ‚Хґ Х§ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЎЦЂХЎХ¶Х« Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ­ХѕХЎХ® Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂХІХёЦ‚Х¶ (ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х¦Х«Х¶ХЎХ¶Х·ХЎХ¶ХЁ) ХҐЦ‚ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« ХєХЎХїХЇХҐЦЂХЁЦ‰ ХЉХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХїХЎХ¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х·ХҐЦ†ХЁ Х¤Х«ХґХёЦ‚Хґ Х§ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶Ц‰ Х†ХёЦЂХ«ЦЃ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х« ХґХёХї` ХїХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ Х°ХҐХї ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂЦ‰ Х†ХҐЦЂХЅ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ ХєХҐХЅ ХЎХµХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х« ХѕЦЂХЎ, Х«ХЅХЇ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХґХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХёХѕ ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХҐХ¶, ХҐХ©ХҐ Х¶ХЎ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ Х№ХЈХ¶ХЎ Х«ЦЂ Х°ХҐХїЦ‰ ФµХѕ Х©Х·ХѕХЎХј Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЁ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ ЦЃХ¶ЦЃХёХІ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХЁ, ХѕХҐЦЂ Х§ ХЇХҐХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХїХёЦ‚ЦЂ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚ХґЦ‰

Х„Х« ХЎХ¶Х¦ХҐХ¶ ХҐЦ‚ ХѕХЎХ­Х«ЦЃ Х¤ХёХІХЎЦЃХёХІ ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х¶ Х¶ХѕХЎХіХҐХ¬ХЁ ХґХҐХ® Х°ХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФїХ«ХЅХЎХЎХ¶Х¦ХЈХЎ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¶ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ ЦѓХёХІХёЦЃЦ‰ ФїХ«ХїХѕХҐХ¬ Х§ ХґХҐХ® ХўХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФїХЎХ¶Х№ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶. В«ФїХҐЦЃЦЃХҐХ› ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ», В«ФїХҐЦЃЦЃХҐХ› ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В», В«ФїХҐЦЃЦЃХҐХ› ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ»Ц‰ ХЉХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х«Х¶ Х¶ХЅХїХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЇХЎХјЦ„Х« ХґХҐХ», Х«Х¶Ц„ХЁ` ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶Х¶ Х§Х¬ Х¶ХЅХїХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎ Х¤Х«ХґХЎЦЃ ХҐЦ‚ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХЎХ® Х§ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФєХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ЦЃЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХўХЎХµЦЃ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЇХЎХјЦ„Х« ХҐХїХҐЦ‚Х«ЦЃЦ‰ ХЂХЎХ¦Х«Хѕ Ц„Х«Х№ ХЎХјХЎХ» ХЎХ¶ЦЃХЎХ®` Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚Х·ХЎХ©ХЎЦѓХѕХёЦ‚Хґ Х§Ц‰ Х†ЦЂХЎХ¶ ХґХїЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХ« Х°ХёЦ‚ХµХ¶Х« Х¤ХҐХІХЎХїХёЦ‚Х¶, ХёЦ‚ЦЂ ХЅХ©ХЎЦѓХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№ Х¤ХҐХІХҐЦЂХёХѕ ХёЦ‚Х·Ц„Х« ХҐХ¶ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХЇХЎХјЦ„ Х¶ХЅХїХҐЦЃХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅХїХҐХІХ«ЦЃ Х·ХЎХї ХЎХјХЎХ» Х№ХЈХ¶ХЎЦЃХЎХ®Хќ ХҐЦЂХ©ХЁ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёЦ‚Хґ Х§ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХЇ ХҐЦ‚ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ«, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФґХҐЦЂХѕХ«Х·-ЦѓХЎХ·ХЎХ¶` Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ЦЃЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЏХҐХІХ« Х§ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХёЦ‚Хґ ХЇХјХ«Хѕ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х§Х¬ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЅХєХЎХ¶ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂЦ‰ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХґХҐЦЂХ±ХЎХЇХЎ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎЦЂЦЃ ХёЦ‚ ЦѓХёЦЂХ±Х« Х§ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶ХЁ Х±ХҐЦЂХўХЎХЇХЎХ¬ХѕХёЦ‚Хґ Х§Ц‰

Ф±Х›ХµХЅ Х§ЦЂ Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅХ« 15-Х« ХЎХґХўХёХІХ» ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁЦ‰ Ф»ХћХ¶Х№ Ц…ХЈХёЦ‚Хї ХўХҐЦЂХҐЦЃ Х¶ХЎ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ ХїХЎХјХЎХєХёХІ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф»ЦЂХҐХ¶Ц„` Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХїХѕХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦЂХҐЦ‚Х« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃЦ‰ ХѓХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¬ХµХЎХ¶Х« ХјХҐЦ‚ХёХ¬ХѕХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХЎХ® ХўХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХ«Х№ Х§Х«Х¶, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХґХїЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХґХўХёХ­Х« ХґХҐХ», ХўХЎХµЦЃ ХЇХЎЦЂ ХґХ« ХЎХ°ХЎХѕХёЦЂ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Х¶ХЅХҐХґХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, Х«Х¶Х№ХєХ«ХЅХ«Х¶ ХЁХ¶Х¤ХЈЦЂХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХґХїХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х№ХєХ«ХїХ« Х®ХЎХјХЎХµХҐЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ЦѓЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰ Ф±ХµХЅ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х·ХЎХї ХєХЎЦЂХ¦ Х§ЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХўХјХ¶ХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ Х­ХЎХјХ¶ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶` 1890-Х«Х¶Ц‰ Х“ХїХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°Х«ХґЦ„Х«ЦЃЦ‰ Х„Х«ХїЦ„ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ, ХҐХ©ХҐ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶, Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ, Х«ЦЂ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ ХЎХјХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХўХЎХ¶ Х№ХЇХЎЦЂ, ХёЦ‚ ХЇХјХ«ХѕХЁ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХҐХ¶ХЎХґХЎЦЂХї Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХҐЦ‚ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ ФµХѕ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХІХ©ХҐЦЂ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХ¶Х°ХЎХґХҐХґХЎХї ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХЇХёХІХґЦ‰

ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« Х¤ХҐХєЦ„ХЁ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЁ Х¬ХЎХѕ ХєХЎХїЦЂХѕХЎХЇ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЅХєХ«ХїХЎХЇ ХїХҐХјХёЦЂ ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХѕЦЂХЎЦ‰ ХЂХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХѕХёЦЂ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х¶ХҐХїХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХўХЎХ¶ХїХҐЦЂХ« ХґХҐХ»` ХґХЎХїХ¶ХѕХҐХ¬ХёХѕ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х¬ХёЦ‚Хј ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ Х¤ХЎХїХЎХѕХіХ«ХјХ¶ХҐЦЂ ХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐЦЃХ«Х¶, 10 ХїХЎЦЂХёХѕ ХўХЎХ¶ХїХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎЦ„ХЅХёЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¤ХҐХј Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХµХ«Х¶, ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ Х¶ХЅХїХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХёЦЂХёХ· Х№ХЎЦѓХёХѕ Х¦ХЅХєХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХ«Х¤ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ Х№ХЇХЎЦЂ, ХҐЦ‚ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХ«Х№ ХЇХЎХґХЎХµХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХ» ХёЦ‚ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ Х№ХЇХЎЦЂЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ В«ФїХЎХєХёЦ‚ХµХї ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХЁВ», ХЅХЎХЇХЎХѕХЎХ©Х«Хѕ ХҐХѕЦЂХёХєХЎЦЃХ« ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¬Х« ХҐХ¶ Ц„ХЅХїХґХ¶ХҐХ¬Х« ЦѓХЎХЅХїХҐЦЂХёХѕ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬Х« ХҐХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ ХЎХєЦЂХҐХ¬ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х°ХЎХґХЎХµХ¶Ц„Ц‰

ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХјХёЦЂХ«Х¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХґХ«ЦЂ ХїХҐХјХёЦЂХёХѕ, ХёЦЂХ« Х©ХЎХїХҐЦЂХЎХўХҐХґХ¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅХЁЦ‰ ХЌХєХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ ХґХЎХїХ¶Х«Х№Х¶ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХµ Х¬ЦЂХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х©ХѕХёЦ‚Хґ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ, ХЅХєХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х§Ц†ХҐХ¶Х¤Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХ«Х¶ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёХІ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЎХ¶Х°ХЎХїХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х¶ХЇХЎХїХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ХҐЦЂЦ‰

ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« ХґХ« Х®ХЎХ¶ЦЂ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„Х¶ Х§Х¬ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЈХ¬Х­Х«Х¶ ХґХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ Х§Х¬ Х§ЦЂ Х¶ХЅХїХёЦ‚ХґЦ‰ ФґХЎ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„Х¶ Х§ЦЂЦ‰ Х‘ХёЦ‚ХµЦЃХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ Х¶ХЎ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХѕХҐЦЃ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х°ХҐХї Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐЦЃ ХЎХµХ¤ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЁ, Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х«Х¶ Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х¶ ХЎХјХЎХѕ ХҐЦ‚ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐЦЃ Х«ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ°ХЎХѕХЎХїХЎЦЂХ«Хґ ХҐЦ‚ ХЇХЎХґХЎХЇХЎХїХЎЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¬ХЁ` Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ ХЇХјХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶ХЁ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХёХ№ ХґХ« ХёЦ‚ХЄ Х№ХЇХЎ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХґХЎХ¶ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ®, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х§ЦЂ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХёЦ‚Хґ, Х¶ЦЂХЎ В«ХЈХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХѕЦЂХЎ Х°ХёЦ‚ХµХЅ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ Х»ХЎХ¶Ц„ ХЈХёЦЂХ® Х§ЦЂ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ ХҐЦ‚ХЅ ХєХЎХїХѕХЎХЅХїХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХҐХ¬ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», Х©ХҐ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ЦЃХ¶ХёЦЂХЎХґХ«Хї ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶, Ц…ХїХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХґХ« ХЎХ¶ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХІХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶` Х¬ХёХЇ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« Х°Х«ХґХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХ°ХЎХѕХЎХїХ№ХµХЎЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶ Х№Х§Х«Х¶ Х°ХЎХѕХЎХїХёЦ‚Хґ, Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«Х¶ ХѕХЎХіХЎХјХёХІ Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶Ц‰ ФіХёЦ‚ЦЃХҐ Х¶ЦЂХЎ Ц„ХЎЦЂХёХ¦ХЎХ® Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«Х·ХЎХїХҐ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ, ХҐХ©ХҐ Х¶ХЎ Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХґХ« Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ«Х№ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х©ХҐ ХґХ« ХіХ«ХѕХЎХІ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬Ц‰ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х« Х­ХёХЅЦ„Х«Х¶ Х¶ХЎ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХ¬ Х«ЦЂ Х¦Х«Х»ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х¶ХЎ Х¦Х«Х»ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ Х№Х§ЦЂ ХіХЎХ¶ХЎХ№ХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ ХґХ«Х¶Х№ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х¶ Х«ЦЂ ХЇХёХ¶Х¤ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХіХЎХјХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХ«Х¶Ц„ Х§ЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х°ХєХЎХїХЎХЇХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х°ХЎХµХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХҐЦЃ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ[72 - ФЅХёХЅЦ„ХЁ 1860Х©. ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® ХҐЦ‚ 1863-Х«Х¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХЎХ® ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХїХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ 1896-Х«Х¶ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХѕХҐХ¬ Х§Хќ ХЇЦЂХЇХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ ХЅХЇХЅХҐХ¬ХёХѕ 1908-Х«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¶ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х«ХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХёХїХҐЦЃХґХЎХґХў ХЇХЎЦЂХЈХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХҐЦЂХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰ Ф»ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХҐХ¬ Х§ ХёЦЂХєХҐХЅ В«ХЂХЎХµ ХЎХ¦ХЈХ« ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В»Ц‰]` ХҐЦЂХҐХЅХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂХѕХЎ ХґХ« Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ ХїХҐХІХ« Х©ХҐ ХЎХ¶ХїХҐХІХ« Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЅХ«ЦЂХё ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХ®ХЎХ¶Ц„Х« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХ¶ Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХЁ ХЅХЎХЅХїХЇХЎХєХҐХЅ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХҐЦЃ Ф±Х·ХЁХЈХµХЎХ¶Х«Х¶Ц‰

Ф±Х°ХЎ, Х©ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ХҐХ®ХёХІ Х°ХЎХµ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ХѓХЈХ¶ХЎХЄХЎХґХ¶ ХЎХіХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰




Фі


Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« ХҐЦ‚ ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХЈХёЦЂХ®ХёХІ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ Х©ХҐ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў` Х­ХёХ·ХёЦЂ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЃХ«Х¶ ХҐЦ‚Х› ФїХёХѕХЇХЎХЅХ« Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚Х› ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х«Х¶ХїХҐХ¬Х«ХЈХҐХ¶Хї ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХЎХЅХЁЦ‰ ХЂХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХЎЦЂХїХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХїХҐХЅХЎХ¶Ц„, ХЅХЇХ¦ХўХ«ЦЃ ХҐЦ‚ХҐХ© ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х±ХҐХјЦ„ ХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ¬ХЎХѕ ХґХ«Х»ХёЦЃЦ‰ ХЏХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХ« Х©ХЎЦЂХґ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ Х§Х¬ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХѕХ« ХґХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Хќ В«ФµЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰

1890թ. ամռանը Թիֆլիսում էին գտնվում վերեւում հիշատակված մշեցի Սարկավագը[73 - Տեքստում թյուրիմացաբար գրված է «Սարգիս»։] եւ ալաշկերտցի Հարություն-աղան, որոնք եկել էին ռուսահայերից զինվորներ հավաքելու իրենց խմբերի համար։ Պետերբուրգից Թիֆլիս էր եկել եւ երիտասարդ ուսանող Սարգիս Կուկունյանցը[74 - Սարգիս Կուկունյան(ց) (1866-1914) – Ճեմարանական եւ համալսարանական կրթությամբ հայ ազատագրական շարժման գործիչ. նախապես գտնվել է հայ պահպանողականների ազդեցության տակ, այնուհետեւ ընկել ռուս նարոդնիկների եւ Գ.Արծրունու ազդեցության տակ։ Իր հայտնի արշավանքից հետո դատապարտվել է 20 տարվա բանտարկության եւ ուղարկվել Սախալին։ 1905-ին համաներմամբ ազատվելուց հետո Կովկասում դարձյալ շարունակել է գործունեությունը եւ կրկին ձերբակալվել 1909-ի փետրվարին (կարճ ժամանակ անց փախել է բանտից դաշնակցականների օգնությամբ), ապա՝ 1910-ի հոկտեմբերին (այդ ժամանակ՝ 1911-ին ինքն է Կամոյին օգնել փախչել Մետեխի բանտից)։ Այնուհետեւ տարվել է Օրյոլի բանտ, ուր եւ մահացել է։ Կուկունյանցի մասին կան դաշնակցական երգեր։]` մի ուտիացի հայ, Նուխիի գավառի Նիժ գյուղից։ Լսելով Սարկավագի եւ Հարություն-աղայի քարոզներն ու ծրագրերը` երիտասարդ Սարգիսն այնքան է ոգեւորվում, որ վճռում է թողնել ուսումը եւ, անմիջապես խումբ կազմելով, անցնել Թուրքահայաստան։ Նորակազմ «Երիտասարդ Հայաստանը» նրան աջակցում է։ Դրամական միջոցներ հավաքում է Գրիգոր Արծրունին։ Կուկունյանցը մարզում, հագցնում ու զինում է իր հավաքած խումբը, եւ նույն թվի սեպտեմբերին արդեն գտնվում էր Կարսում։ Նրա հետ էր եւ Սարկավագը։

ХЌХЇХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ« Х°ХјХ№ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХЎХ¶Ц„ХЁ` ХґХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХёЦ‚ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х§Х¬ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХ¦ХёХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХєХЅХЎХЇХёХѕЦ‰

ФµХЅ ХЇХ°Х«Х·ХҐХґ ХЎХµХ¤ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХЎХ¶Ц„Х« ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХєХЎХїХґХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х©ХҐХ› ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЎЦЃХ« ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЈЦЂХЎХѕХёЦЂ Х°Х«Х·ХЎХїХЎХЇХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХЁ Х¤ХҐХєХ« ХјХёЦ‚ХЅ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХЅХҐХєХїХҐХґХўХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХ»ХҐЦЂХ«Х¶` ХўХЎХЄХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХҐЦЂХҐЦ„ ХґХЎХЅХ«. ХґХҐХЇХ¶ ХЎХ¶Х±ХЎХґХў ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ¶ Х§ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Хґ, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХµХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЌХЎЦЂХ¤ХЎЦЂ Ф±ХѕХҐХїХ«ХЅХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХІХЎЦЂХЎХўХЎХІЦЃХ« Ф±ХўЦЂХЎХ°ХЎХґХЁЦ‰ 15 Х°ХёХЈХёЦ‚ Х°ХЎХ»ХёХІХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЂХЎХ­ХѕХҐЦЂХ«ХЅ[75 - ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«Ф±Х­ХѕХЎЦЂХЇВ», ХЎХµХ¬ ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ. Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХЌХёЦ‚ЦЂХґХЎХ¬ХёЦ‚Х« ХЈХЎХѕХЎХјХ« ХЂХЎХ­ХѕХҐЦЂХ«ХЅ ХЇХЎХґ ХЂХЎХ­ХѕХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ¶ Х§, ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂ ХҐХ¶ ХЎХєЦЂХҐХ¬Ц‰] ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХѕЦЂХЎ ХҐЦ‚ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХѕХ¶ХЎХЅ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц‰ ФіХµХёЦ‚ХІХ¶ ХЎХµХ¶ ХґХ«ХЎХЇ Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХ¶Ц„Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х°ХЎХµ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХїХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚, ХёЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ХЂХЎЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХ« ХўХ¶ХЎХЇХ«Х№Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХҐХї ХґХІХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЇХјХѕХ« ХҐХ¶ ХўХјХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї Х‰Х«Х№ХЎХЈХ¬Х« ХЇХ«ЦЂХіХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЈХ®Х«ЦЃ Х°ХҐХјХёЦ‚ Х№Х§ЦЂ, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХєХЎХ° ХјХёЦ‚ХЅ ХЇХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЇХјХѕХ« ХѕХЎХµЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХїХҐХІХҐХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶Ц‰ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ« ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х­ХёЦ‚ХµХЅ ХҐХ¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХҐЦ‚ ХЎХґЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХёЦЂХЅХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Ф№ХёЦѓЦЂХЎЦ„-ФїХЎХ¬ХҐХ«ЦЃ (Ф±Х¬ХЎХ·ХЇХҐЦЂХї) ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХЇХҐХЅ ХѕХЎХ·Хї Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„, ХҐЦ‚ ХґХҐЦЂ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¦Х«Хѕ ХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЎХїХѕХҐХ¬ ХЎХЅХЇХµХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐЦ‚ ЦЃЦЂХ«Хѕ ХЈХЎХ¬ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЇХёХІХґХҐЦЂЦ‰

Ф±ХµХЅХєХҐХЅ Х°ХҐХ·Хї Х№ХҐХІХЎХѕ ХјХёЦ‚ХЅ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХєХЎХ° Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХ¦ХЎХїХѕХҐХ¬ХЁЦ‰ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ« Х­ХґХўХ« ХґХ« ХґХЎХЅХЁ, ХґХёХїХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЈХ¬Х­Х«Х¶, Х°ХЎХґХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х« ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х«ЦЂ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХЁ, ХҐЦ‚, Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХҐХ¬ХёХѕ ХґХ« Х­ХёЦ‚ХґХў Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«, ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХІХ«ЦЃ Х¤ХҐХјХҐЦ‚ХЅ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х№ХҐХЇХЎХ®, Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ Х¬ХёХЇ ХЎХµХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХєХЎХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХєХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ 10 Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂ ХЇХЎХґ, ХёХґХЎХ¶ЦЃ ХЎХЅХҐХ¬ХёХѕ, Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂ[76 - Х†ХёЦ‚ХµХ¶Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х„.ХЋХЎЦЂХЎХ¶Х¤ХµХЎХ¶Х« ХЎХµХЅ ХїХёХІХҐЦЂХЁ ХґХҐХЇХ¶ХЎХўХЎХ¶ХґХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХ«Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶. В«Х†ХЎХ­ ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХ©Х«Хѕ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ ХїХІХҐЦЂЦ„ХЁ Ц„Х«Х№ ХґХЁ Х°ХЎХЈХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х¶ ХѕЦЂХҐХЄХ­Х¶Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ХЎЦЂХЎХѕХЁХќ Х¦ХЎХ¶ХёХ¶Ц„ ХЇХёХїХёЦЂХҐХ¬ХёХѕВ» (Х¶Х·ХѕХЎХ®ХЁ, Х§Х» 69)Ц‰]Ц‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ Ц…ЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ФіХµХёЦ‚ХґХёЦ‚Х·-Ф№ХЎЦѓХЎ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХЎХ¶ХїХЎХјХЁ` ФїХЎХІХ¦ХѕХЎХ¶Х« ХґХёХї, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХЎХ¶ЦЃХ¶Х« ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±Х¶ХїХЎХјХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХҐЦ„ Х°ХёХЈХ« ЦѓХЎХµХїХЎХ°ХЎХї Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ. Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ«Х¶ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЇХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ЦѓХЎХ­Х№ХҐХ¬ ХҐЦ‚, Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ФїХЎХІХ¦ХѕХЎХ¶, Х«ХґХЎЦЃ ХїХЎХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ ХЌХєХЎХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ ХґХ« Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХµХЎХЇ ХЇХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХҐХїХЎХєХ¶Х¤ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХµ В«ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«Х¶В», ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х­ХёЦ‚ХµХЅ ХїХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ ХЎХјХ»ХҐЦ‚Х«ЦЃ` Х©ХЎЦ„Х¶ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХёХїХЎХЇХЎ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХЎХµХЈХ«Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХ¤ХїХҐХІ Х§Х¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ХЎХ¶Х°ХЎХєХЎХІ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХїХёЦ‚ЦЂ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬Ц‰ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХҐЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХЇЦЂХЎХЇ Х§ ХўХЎЦЃ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХ«ЦЃ ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХґХ« ХЇХЎХ¦ХЎХЇЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂ ХЅХєХЎХ¶ Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ Х§ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚, ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» Ц…ЦЂ ХєХЎХ·ХЎЦЂХґХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёХѕ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ«Х¶, ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХїХёЦ‚ЦЂ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ Х«ЦЂ Х°ХҐХї ХҐХІХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃХёХѕЦ‰ Х€Хѕ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¦ХЎХїХѕХҐХ¬, ЦѓХЎХ­Х№ХёЦ‚Хґ Х§ ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶Ц‰

Ф±Х¶Х±Х¶ХЎХїХёЦ‚ЦЂ ХҐХІХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХјХёЦ‚ХЅ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХѕХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶Ц„ХЁ ХЇХЎХєХѕХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ ХўХЎХ¶Хї ХҐХ¶ Х¶ХҐХїХѕХёЦ‚Хґ, Х©ХҐХҐЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂХ¶ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХҐЦЂХє Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶, Х©ХҐ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х№ХҐХ¶, ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґ ХёХ№ ХґХ« ХѕХЎХї Х¤Х«ХїХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХҐХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХҐХ¬, ХЎХµХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ ХїХЎХ¶Х»ХѕХёХІ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХҐХІХўХЎХµЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХҐХЄХЁ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ ХЊХёЦ‚ХЅ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХЈЦЂХЈХјХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ Х­ХґХўХ« Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ХЅХҐЦЂХ«Х¶ ХЇХЎХєХЎХ® В«ХЂ. Х„.В» Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶ ХїХЎХјХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ В«Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«В»[77 - ФґХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ ХґХҐХЇХ¶ХЎХўХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х„Х«ХЎЦЃХµХЎХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В», ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х¤ХЎХїХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ ХЇХҐЦЂХєХќ В«Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«В», В«Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎЦЃВ» ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰]Ц‰ ХЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ« Х°ХҐХї Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х°ХЎХ·ХїХѕХҐХ¬ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁЦ‰ Х€Ц‚ХЅХїХ« ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х­ХЅХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХјХёЦ‚ХЅ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐЦЃХ«Х¶ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ« Х­ХґХўХ« ХЎХµХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶, Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х« Х°Х«ХґХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ, ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХїХҐХІ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХЅ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ХЎХґХўХёХІХ» Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ, ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХ« Х°ХҐХї ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶, ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶Х« Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЎХ¶Х« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х¤ХЎХїХЎХєХЎЦЂХїХѕХҐЦЃ ХїХЎХЄХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЂ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«` ХЌХЎХ­ХЎХ¬Х«Х¶ ХЇХІХ¦ХёЦ‚ХґЦ‰

Ահա այս իսկ երեխայական եւ իր կույր նացիոնալիստական բնազդներով անհամակրելի արկածախնդրությունն էր իր գործունեության իբրեւ սկիզբ ընդունում «Երիտասարդ Հայաստան» կազմակերպությունը։ Բայց նա այդ անունը պինդ չգրկեց։ Հայ հեղափոխության օգուտը պահանջում էր, որ բոլոր կազմակերպությունները միանան, մի ընդհանուր մարմին դառնան։ Այս մասին Թիֆլիսում կայացան խորհրդակցություններ, եւ վճռվեց, որ «Երիտասարդ Հայաստանը» կոչվի «Դաշնակցություն» եւ միացնի իր հետ Հնչակյան, Արմենական կուսակցություններն ու այդպիսով գոյություն ստանա մի կուսակցություն` դաշնակցային հիմքերի վրա, այսինքն` յուրաքանչյուրի ներքին ինքնավարության պայմանով։ Այդ «Դաշնակցությունը» պիտի հրատարակեր իր սեփական օրգանը՝ «Դրոշակ» անունով։ Այս երկու անուններն էլ` «Դաշնակցություն» եւ «Դրոշակ», թարգմանվեցին Ժնեւի հնչակյան մի ուսանողի առաջարկությամբ, ռուսաց հեղափոխական իրականությունից։ Ժնեւում այդ ժամանակ կար «Союз русских революционеров»[78 - Ռուսերեն՝ «Ռուս հեղափոխականների միություն (դաշնություն)»։], եւ այդ «союз» – ը թարգմանվեց «դաշնակցություն»։ Իսկ «Դրոշակը» Ամերիկայում հրատարակվող ռուս հեղափոխական «Знамя»[79 - Ռուսերեն՝ «դրոշակ»։] թերթի անունից էր վերցվում։

ФІХЎХµЦЃ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХҐЦ‚ ХєХҐХїЦ„ Х§ЦЂ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЇХЎХµХЎЦЃХЎХѕЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ Х« Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Ц‰ ХЂХЎХ·ХѕХ« Х№ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎЦЂХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХёЦ‚ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХ«ХЇ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ` Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х·ХЎХї Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХє ХўХјХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХёЦЂХ¤Х«, ХЎХ¶Х°ХЎХ·Хї Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ Х¤Х«ЦЂЦ„ХҐЦЂЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬, Х©ХҐ Х«Х¶Ц„Х¶ Х§ Х¬ХЎХѕ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎХї ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХµХёЦ‚ХЅХ«Х¶ ХЈХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ Х°ХЎХ­ХёЦ‚ХјХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХґХ«Хї ХёЦ‚ ХїХІХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХґЦЂЦЃХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХЎХµХЅ Х©ХЎХµЦ†ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЇХЎХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ ХєХїХёЦ‚ХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХ¬ХЎХ¶ХёХІХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХёХ№ ХёЦ„ Х№Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ, ХўХЎЦЃХ« ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«ЦЃЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ 1896Х©. ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¬ХЎХµХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХЈХЎХ©Х¶ХЎХЇХҐХїХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ Х¶ХЎ, ХЎЦЂХўХҐЦЃХЎХ® Х«ЦЂ Х¤Х«ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХҐЦ‚ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¬ЦЂХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХјХѕХёХѕ Х§ЦЂ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ 1896-Х«ЦЃ ХЅХЇХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¶ХЇХёЦ‚ХґХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ Х§Х¬ ХЇХјХ«ХѕХЁ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЇХёХєХ«Хї, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„` ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЎХІХҐХїХ¶ХҐЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁЦ‰

Եվ այսպես, 1890 թվականից սկիզբ է առնում Դաշնակցությունը։ Սկզբի երկու տարիներին նա շատ թույլ գործունեություն ուներ, համարյա միանգամայն աննկատելի էր, բավականանում էր գրեթե միայն նրանով, որ պարծենում էր իր անդրանիկ գործով` Կուկունյանցի դժբախտ արշավանքով։ Ես կարող եմ ասել, որ չնայած այս հանգամանքին` Դաշնակցությունը հենց սկզբից ռուսահայերի մեջ համեմատաբար ավելի համակրանք գտավ, քան Հնչակյան կուսակցությունը։ Այս երեւույթի պատճառը կարելի է հեշտ բացատրել` նկատի առնելով, որ Դաշնակցության կառուցողն ու պահպանողը սկզբի տարիներին մշակական[80 - «Մշակ» թերթի անունից։] երիտասարդությունն էր, ամենաեռանդունը, եթե կարելի է ասել` ամենակարմիրը ամբողջ ռուսահայության մեջ։ Պետք է ասել եւ այն, որ Հայաստանի ազատության գաղափարը մշակականության հետ միացնում էր եւ շատ տարրեր պահպանողական խավերից, որոնք սովորաբար կոչվում էին նորդարականներ[81 - «Նոր-դար» ազգային-պահպանողական թերթի (1883-1916թթ.) անունից, որի հիմնադիրը եւ խմբագիրն էր Սպանդար Սպանդարյանը՝ Սուրեն Սպանդարյանի հայրը։]…

Ф±ХµХЅ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ ХєХЎЦЂХ¦ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХґХҐЦЂ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»` Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х№Х°ХЎХ»ХёХІХѕХҐЦЃ Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚Хґ ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐ Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬, Х©ХҐХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХЎЦЂЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Х·ХёЦ‚Х·ХҐЦЃХ« ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХ«ХЅХ«Ц„ Х§Х«Х¶ ФІХЎЦЂХЅХҐХІ Ф¶ХЎЦ„ХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Х‡ХґХЎХѕХёХ¶ ХЂХёХѕХ°ХЎХ¶ХµХЎХ¶ХЁ (ФіХЎХўЦЂХ«ХҐХ¬ ФїХЎЦ†ХµХЎХ¶)Ц‰ Ф»ХЅХЇ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХІХЎХµХ«Х¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐ ХЇХЎХ¦ХґХѕХҐЦЃ Х°ХҐХ¶ЦЃ 1891 Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«ЦЃ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎХ¶Х¤ХЎХґХЎХЈЦЂХѕХҐЦЃХ«Х¶ Х©ХҐХ› ХґХ·ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› Х¶ХёЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х№ХҐХ¦ХёЦ„ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФµХЅ Х§Х¬ Х§Х« ХЎХ¶Х¤ХЎХґЦ‰ ФµХѕ ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ Х«ХћХ¶Х№ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶Ц„ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬Х«ХЅ. ХЎХµХ¶ ХґХ«ХЎХµХ¶, ХёЦЂ ХґХҐЦЂ ХјХёХіХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХґХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦЂХёХ· ХїХёХЇХёХЅ ХѕХіХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶Ц„ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЈХЎХ¶Х±ХЎХ® ЦѓХёХІХЁ ХґХҐЦЂ ХЈХЎХ¶Х±ХЎХїХЎХ¶ Х­Х¶ХЎХµХёХІХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЇХІХ« ХґХҐХ» ХєХЎХ°ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХҐЦЂХў ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХёХІ Х§ЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¬ХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„, ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХёЦ‚Хґ ХЅХЇХЅХѕХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХѕХҐХіХҐЦЂ ХёЦ‚ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰

ФІХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХ¶ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЅХЇХЅХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ` Х©ХҐХ› Х¦ХёЦ‚Хї Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ№ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХІХ« ХѕЦЂХЎ, ХҐЦЂХҐХ­ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶Ц‰ Х„Х« ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХЈХёЦЂХ® Х§Х¬ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« ХґХҐЦЂ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐЦЃЦ‰ Х„ХҐЦЂ ХЈХЎХ¶Х±Х«ЦЃ 60 ХјХёЦ‚ХўХ¬Х« Х®ХЎХ­ХЅХҐЦЃХ«Х¶Ц„ ХҐЦ‚ ХґХ« Х¬ХЎХѕ Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ ХЈХ¶ХҐЦЃХ«Х¶Ц„ Х¤ХЎЦЂХЎХ¬ХЎХЈХµХЎХ¦ЦЃХ« ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ц„ХЎХ°ХЎХ¶ХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ Ц„ХЎХ»Х« Х°ХЎХґХўХЎХѕ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЈХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃ Х‡ХёЦ‚Х·Х« Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ ХґХҐХ¦ Х°ХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х©ХҐ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ Х§ ХЈХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХ«Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХґ, Х©ХҐ ХёЦЂХєХ«ХЅХ« Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХѕХёЦ‚Хґ ХїХҐЦЂ-ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ«Х¶Ц‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐХ¬ Х§Х«Х¶Ц„ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« Х©ХҐХґХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ« ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№ ХЂХЎХЇХёХў ХѓХЎХІХЎЦЂХўХҐХЈХµХЎХ¶Х« ХґХёХї ХёЦ‚ Х°Х«ХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃ Х§Х«Х¶Ц„ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХїХҐЦЂХїХҐЦЂХ« Х°ХҐХї, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХҐЦЂХє ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХҐХ¦ Х°ХЎХѕХЎХї Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХҐХ¬, Х©ХҐ Х«Х¶Ц„ХЁ ХЇХЇХЎХїХЎЦЂХ« Х«ЦЂ Х­ХёХЅЦ„ХЁ ХҐЦ‚ ХЇХҐЦЂХ©ХЎ ХЇХјХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХѓХЎХІХЎЦЂХўХҐХЈХµХЎХ¶ХЁ Х¬ХЎХѕ Х­ХёХЅХҐХ¬ ХЈХ«ХїХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ« ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ ХіХЎХј ХЎХЅХЎЦЃ, ХґХҐХ¶Ц„ ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЅ Х°ХЎХґХўХёЦ‚ЦЂХҐЦЃХ«Х¶Ц„ ХїХҐЦЂХїХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХҐЦ‚ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° Х¤ЦЂХ«Х¶Ц„ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц‰

ФіХ¶ХЎХћЦЃ Х¶ХЎ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ„, ХҐХЅ Х№ХЈХ«ХїХҐХґЦ‰ Х„ХёХї Ц„ХЎХјХёЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Х§ЦЂ, Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХёЦЂ ХҐХЅ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« Х©ХҐЦЂХ©Х« ХєХЎХїХЇХҐЦЂХЎХ¦ХЎЦЂХ¤ Х°ХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®Х« ХґХҐХ» ХїХҐХЅХЎ ХґХ« ХЇХЎХґХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х­ХґХўХ« Х¶ХЇХЎЦЂЦ‰ ФїХЎХґХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХЎХ»ХҐЦ‚Х«ЦЃ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХЎЦѓХ¶Х»Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХ¶ ХЈЦЃХЎХ®, ХґХЎХёЦ‚Х¦ХҐЦЂХЁ ХўХјХ¶ХЎХ® ХґХ« Х±Х«ХЎХѕХёЦЂЦ‰ Х†ХЇХЎЦЂХ« ХїХЎХЇ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х¤ХЎ Х¤ХЎЦЂХЎХ¬ХЎХЈХµХЎХ¦ЦЃХ« ХїХҐЦЂ-ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ¶ Х§, 75-ХЎХґХµХЎ Х°ХЎХЅХЎХЇХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХҐХЅ Х°Х«Х·ХҐЦЃХ« ХґХҐЦЂ ХїХѕХЎХ® Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ЦЂХ¤ХµХёХћЦ„ ХЈХ¶ХЎЦЃ Х¶ХЎ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХґХ«ХћХ©ХҐ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬-Х№ХЈХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ» Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎЦЂЦЃХЁ ХґХҐЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХґХҐХ» Х§ЦЂ, ХґХҐЦЂ` ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХёЦЂХёЦ‚Ц„ХЎХѕХёЦЂ ХґХ« Х­ХёЦ‚ХґХў ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„, Х©ХҐ ХґХ« Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶, ХґХ« Ц„ХЎХ» ХґХЎЦЂХ¤ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎ, ХґХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚ХЄ ХҐХ¶Ц„ ХЅХїХҐХІХ®ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ ХЅХЎХЅХЎХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЈХЎХ°ХЁЦ‰ Ф±ХґХЎХ№ХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЎХµХЅ ХЎХ¶Х®ХЎХµЦЂ ХґХ«ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХґХҐХ¶Ц„ Х№Х§Х«Х¶Ц„ ХЇХЎЦЂХёХІ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ ХґХҐЦЂ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХҐЦ‚ ХёХ№ ХёЦ„ Х№Х§ЦЂ ХЎХґХЎХ№ХёЦ‚ХґЦ‰

Մի ուրիշ գործ էլ կատարեց Շուշիի տեղական կոմիտեն, բայց այն ժամանակ ես արդեն հեռացել էի իմ ծննդավայրից։ Կոմիտեն մի ամբողջ խումբ կազմակերպեց Շուշիի դատարկապորտ երիտասարդներից, որոնք ամեն տեղ հայտնի են «լոթի» անունով։ Մինչեւ Թիֆլիս հասնելու համար, ուր նրանք պիտի մտնեին կենտրոնական կոմիտեի տրամադրության տակ, այդ լոթիները բավական փող ստացան իբրեւ ճանապարհածախս։ Բայց դուրս գալով Շուշիից` միայն մի քանի վերստ գնացին. մի կողմ թողնելով խճուղին` գնացին Խանքենդի (այժմ՝ Ստեփանակերտ) ավանը եւ ամբողջ մի շաբաթ քեֆ անելուց ու բոլոր փողերը մսխելուց հետո վերադարձան քաղաք։ Աբդուլ-Համիդը բախտավոր աստղի տակ էր ծնվել, թե չէ…

Х„Х« Ц…ЦЂ Х§Х¬ Х¬ХёЦ‚ЦЂ ХЎХјХЎХ¶Ц„, Х©ХҐ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Ц„ХЎХµЦ„ХЎХµХѕХёЦ‚Хґ Х§Ц‰ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ ХґХ« Х¶ХёЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№` Х¬ХҐХјХ¶ХЎХµХ«Х¶ Х«Х¶ХЄХҐХ¶ХҐЦЂ ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х«Х¶ ФЅХЎХїХ«ХЅХµХЎХ¶ХЁ, Х·ХЎХї ХЇЦЂЦ„ХёХї ХґХ« ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤, ХёЦЂХ«Х¶ ХёЦЂХёХ· Х№ХЎЦѓХёХѕ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х¶ЦЂХЎ Х°ХёЦЂ ХЈЦЂХЎХѕХЎХ® ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЁ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ ХЉХЎХїХґХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х¶ХЎ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХїХЎХ¶Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХёЦЂХҐХ¶ ХёЦ‚ХЄХЎХ¶ХЎХЇ Х§ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ» Х¶ХЎ ХґХҐХ® Х°ХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬Х«ХЅЦ‰ Х†ХЎ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»Х«ЦЃ ХґХ« Ц†ЦЂХЎХЇЦЃХ«ХЎ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂ ХєХ«ХїХ« ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХЎХўХЎЦЂ` Х«ЦЂ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХ® Х®ЦЂХЎХЈЦЂХёХѕЦ‰ Х„Х« Ц…ЦЂ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ¦ХґХѕХЎХ® Ц†ЦЂХЎХЇЦЃХ«ХЎХµХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х‡ХёЦ‚Х·Х« ХҐХЇХЎХѕ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№ Х„ХЎХ¶ХёЦ‚ХЇ Ф±ХўХҐХІХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐЦЃ ХґХҐХ¦` ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ« ХЎХ¶Х¤ХЎХґХ¶ХҐЦЂХ«ХЅ, ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХҐХ¬ ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х«Х¶ ФЅХЎХїХ«ХЅХµХЎХ¶Х« Ц†ЦЂХЎХЇЦЃХ«ХЎХµХ« ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬, ХёЦЂ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎ ХЎХµХ¤ Ц†ЦЂХЎХЇЦЃХ«ХЎХµХ« ХўХЎХЄХЎХ¶ХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁЦ‰ ФЅХЎХїХ«ХЅХµХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ» ХѕХЎХј ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х·ХЎХї ХЇХЎХµХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ ХҐХЅ ХЎХµХЄХґ ХґХёХјХЎЦЃХҐХ¬ ХҐХґ Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„Ц‰ ХЂХ«Х·ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЅ ХґХҐХ» ХґХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х§ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХґХїЦ„ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХґХҐХ® ХїХҐХІ Х§Х«Х¶ ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ХЄХЎХ¶ХЎХЇХЎХµХ«Х¶ ХјХёЦ‚ХґХўХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ХЎ Х¶ХЎХ­ХЎХЈХ®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХЈХёЦЂХ®ХЎЦЂХЎХ¶ Х°Х«ХґХ¶ХҐХ¬ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХёЦ‚ХґЦ‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х№Х°ХЎХЇХЎХіХЎХјХҐЦЃХ«Х¶Ц„ ХЎХ¶ХЈХЎХґЦ‰ Х€Хѕ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х§ Х©ХёХІ ХЎХ¦ХЎХїХ« ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ` ХґХҐХ¶Ц„ Х°ХёХЄХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХҐХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ ХЎХґХЅХЎХЇХЎХ¶ ХїХёЦ‚ЦЂЦ„ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХїХЎХ¬Ц‰ ФґЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ¶Ц„ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х№Х§Х«Х¶Ц„ Х«ХґХЎЦЃХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х№ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶Ц„Ц‰

Բայց Խատիսյանի ֆրակցիան շուտով ջուրն ընկավ, եւ Դաշնակցությունն էր, որ մնաց գործի գլուխ։ Այդ ժամանակ էր, որ այն իրենց ձեռքն էին առնում մի քանի կարող երիտասարդ ուժեր, որոնց մեջ արդեն անուն էին հանել մանավանդ երկուսը՝ Քրիստափոր Միքայելյանն[82 - Քրիստափոր Միքայելյան (1859-1905) – Նախկին նարոդնիկ, ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, գաղափարախոսը, նաեւ «Դրոշակ» թերթի հիմնադիրը, զոհվել է ռումբ փորձարկելիս։] ու Սիմոն Զավարյանը[83 - Սիմոն Զավարյան (1865-1913) – ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, մինչեւ կյանքի վերջը ՀՅԴ բյուրոյի անդամ, մասնագիտությամբ գյուղատնտես, քաղաքականություն է մտել պատանի հասակից՝ որպես նարոդնիկ։ Լեոն օգտագործում է «Սիմեոն» ձեւը, որ ուղղել ենք՝ հետեւելով դաշնակցական գրականությամբ ավանդվածին։]։ Մեր վճարումներն առաջվա պես գնում էին Դաշնակցության կենտրոնական կոմիտեին։ Շուտով նրա կողմից Շուշի եկավ ուսանող Տիգրան Հովհաննիսյանը։ Եկել էր մի մեծ գումար տանելու, եւ որոշվել էր այսպիսի մի հեքիաթ։ Կազմակերպությունը, իբրեւ թե, արտասահմանում գնել էր մեծ քանակությամբ զենք, որ նավով ուղարկված էր Պարսից ծոց` այնտեղից, Պարսկաստանի վրայով, Թուրքահայաստան փոխադրելու համար։ Ճանապարհածախսի համար հարկավոր էր մի մեծ գումար։

Ф±ХµХЅ Х°ХҐЦ„Х«ХЎХ©Х¶, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х«Х¶Ц„ХЁ` ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶ ХЂХёХѕХ°ХЎХ¶Х¶Х«ХЅХµХЎХ¶ХЁ Х№Х§ЦЂ Х°Х¶ХЎЦЂХҐХ¬, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎ ХґХ·ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХЎХѕХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХёЦЂ Х¶ХЎ Х§Х¬ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х°ХҐЦ„Х«ХЎХ©Х«Х¶, ХёЦЂ Х¤ЦЂХЎ Х·ЦЂХ»Х«ХЇ Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х«Х№Х¶ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬, Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХ›ХµХ¶ Х§ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХґХҐХ¦ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХѕХҐЦЂХЎХєХЎХ° Х°ХЎХѕХЎХїХ¶ Х§ЦЂ Х©ХЎХЈХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ Ц„Х¶Х¶ХЎХ¤ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХўХЎЦЃХЎХЇХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХЅХЎЦЃХҐХ›Ц„` ХёХћЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐЦ„ ХЎХµХЅЦ…ЦЂ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, Х©ХҐ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚ХґХ¶ Х§ ХґХҐХ®ХЎЦ„ХЎХ¶ХЎХЇ Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂХ« ЦѓХёХ­ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎХµХёХѕХќ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЈХЎХІХїХ¶Х«Ц„ХЁ Х№ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХЇХҐЦЂХєХёХѕЦ‰ Ф»Х¶Х№Ц„ХЎХћХ¶ Х®ХЎХ­ХЅ ХЇХ¶ХЅХїХҐХ¶ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ЦЂХёХІ Ц„ХЎЦЂХЎХѕХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ХЏХ«ХЈЦЂХЎХ¶ ХЂХёХѕХ°ХЎХ¶Х¶Х«ХЅХµХЎХ¶Х¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХҐЦЃ Х·ХЎХї ХЅХ«ЦЂХЎХ¬Х«ЦЂ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ, ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° Х¤ЦЂХѕХҐЦЃ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ` ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ЦѓХёХІХ«Ц‰ ХЉХЎХїХіХЎХјХ¶ ХЎХµХ¶ Х№Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХЅХЇХЎХ®ХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х©ХѕХёЦ‚Хґ ХґХҐХ¦Ц‰ Х“ХёХІ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶Ц„. ХҐХ©ХҐ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶Ц„, ХЇХїХЎХµХ«Х¶Ц„, Х«Х¶Х№ Х­ХёХЅЦ„Ц‰




Фґ


1892Х©. ФїХёХѕХЇХЎХЅХ« Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„ХёЦ‚Хґ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂЦ‰ Х„ХЎХµХ«ХЅХ«Х¶ Ф·Х»ХґХ«ХЎХ®Х¶ХёЦ‚Хґ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐЦЃ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶. ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЇХёХІХґХҐЦЂХ«ЦЃ (Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«ЦЃ, ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ, ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ) ХҐХЇХЎХ® ХєХЎХїХЈХЎХґХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х±ХЎХµХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЁХ¶ХїЦЂХѕХҐЦЃ Х„ХЇЦЂХїХ«Х№ ХЎЦЂЦ„. ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ХЁ (ХЂХЎХµЦЂХ«ХЇ ХЇХёХ№ХѕХЎХ®)Ц‰ ХЌХЎ ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґЦ‰ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ХЁ` ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ ХҐЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХЎХІХҐХґХ« ХҐЦЂХЈХ«Х№Х¶ ХёЦ‚ Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х«Х№ХЁ, ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ФµЦЂХёЦ‚ХЅХЎХІХҐХґЦ‰ Х†ЦЂХЎ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХґХ·ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХѕХЎХІХҐХґХ« ХўХЎХІХ±ХЎХ¶Ц„Х«Х¶ Х°ХЎХЅХЎХ®, ХёЦЂ 1884 Х©ХѕХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅ ХЋХЎЦЂХЄХЎХєХҐХїХµХЎХ¶Х« Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХґХЎХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕЦ‰ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶Х«Х¶ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХ«ЦЃ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ©ХёХјХ« ХѕЦЂХЎ Х¶ХЅХїХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ` ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЇХЎЦЂХ®ХҐХ¬, ХґХ« Х·ХЎХї Х¶ХєХЎХЅХїХЎХѕХёЦЂ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐЦЂХ©ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎХ±ХЈХҐХ¬Х« Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Х€Ц‚ХЅХїХ« ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ Х№ХЎЦѓХёХѕ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¤ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚Х«ХЅХЇ ХЈХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Ф·Х»ХґХ«ХЎХ®Х«Х¶Хќ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« ХҐЦ‚ Ц…ХїХЎЦЂ ХїХҐХІХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐХЇХЎХ® ХєХЎХїХЈХЎХґХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХїХҐХЅХ¶ХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХёЦ‚ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХЇЦЃХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

Նույն տարին առանձնապես շեշտվեց նաեւ մի շարք նշանավոր գործիչների մահերով։ Մեռան Գամառ-Քաթիփան, Խորեն Նար-Պեյը[84 - Խորեն Գալֆայան (Նար-Պեյ) (1832-1892) – Բանաստեղծ, թարգմանիչ, հրապարակախոս, եպիսկոպոս, հասարակական գործիչ։ Եղել է Բեռլինի կոնգրեսի հայկական պատվիրակության կազմում։], Գարեգին Սրվանձտյանցը[85 - Գարեգին Սրվանձտյան(ց) (1840-1892) – Հայ առաջին եւ անգերազանցելի բանահավաքը, «Սասնա ծռեր» էպոսի առաջին գրառողը։ Եպիսկոպոս, որ մասնակցել է Վանի «Միություն ի փրկություն» (1872) գաղտնի կազմակերպության ստեղծմանը, «Սեւ խաչի» աշխատանքներին. հետապնդվել է օսմանյան իշխանությունների կողմից։], իսկ տարվա վերջին` նաեւ Գրիգոր Արծրունին։ Մանավանդ այս վերջին մահը չափազանց խոր տպավորություն թողեց ամբողջ հայության վրա, եւ դեկտեմբերի 27-ին նրա թաղումը Թիֆլիսում տեղի ունեցավ այնպիսի մի հանդիսավորությամբ, որի նմանը դեռ երբեք չէր տեսել այդ քաղաքը։

Իբրեւ Շուշիի բարեգործական ընկերության կողմից պատգամավոր` ես էլ ներկա էի այդ թաղմանը։ Դեկտեմբերի 27-ը դարձավ միաժամանակ քաղաքական մի խոշոր ցույց՝ ցարական բյուրոկրատիայի դեմ։ Սահմանված էր, որ թաղման հանդեսը Վանքի եկեղեցուց դուրս գալով` Բարյատինսկայա փողոցով կբարձրանա Գոլովինսկի պրոսպեկտ եւ Երեւանյան հրապարակով կմտնի Միջին փողոցը` դեպի Խոջիվանք գնալու համար։ Թիֆլիսի նահանգապետ Շերվաշիձեն, սակայն, փոփոխություն էր մտցրել այդ երթուղու մեջ` հպատակվելով Կովկասի կառավարչապետ Շերեմետեւի[86 - Շերեմետեւ Սերգեյ Ալեքսեեւիչ (1836-1896) – Կովկասի կառավարչապետ (1890-1896), գեներալ-համհարզ, գեներալ-ֆելդմարշալ։] ցուցումներին, որ Հայկական դատի եւ շարժումների թշնամին էր։ Պատճառ բերելով կառավարչապետի հիվանդոտ դրությունը` Շերվաշիձեն անհարմար էր համարել, որ ժողովրդական կուտակումներից բաղկացած սգերթը պալատի առջեւով անցնի, ուստի ճանապարհ էր նշանակել Լոռիս-Մելիքյան փողոցը։ Երիտասարդությունը, վրդովվելով այդ կարգադրությունից, որոշեց չհնազանդվել դրան։ Այդ պատճառով, երբ եկեղեցական հանդեսը բարձրանալով Բարյատինսկայա փողոցով` ուզեց մտնել Լոռիս-Մելիքյան փողոցը, հետեւից եկող բազմահազար ժողովուրդը նրան սաստիկ հրելով առաջ քշեց` ոտքի տակ տալով բազմաթիվ քաղաքապահ ոստիկանների, եւ դուրս գալով Գոլովինսկի պրոսպեկտ` այն լցրեց ծայրից ծայր եւ, անդիմադրելի լավայի պես առաջ շարժվելով, պալատի մոտ եւ Դվորցովայա փողոցում լռեցրեց հոգեւորականության ձայնը՝ երգեր երգելով եւ «Կեցցե՛ Հայաստան» կանչելով։ Ոստիկանապետը կազակներով թռավ ցույցի տեղը, բայց ուշ էր արդեն, ժողովրդական ծովի հետ արդեն ոչինչ չէր կարելի անել։ Նրան մնաց բավարարվել հանդիսատեսի դերով։

Ф±ХµХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ Х·ХЎХї Х­ХёЦЂ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х©ХёХІХҐЦЃ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ Х«Х¶Х±` ХЈХЎХѕХЎХјХ«ЦЃ ХҐХЇХЎХ® ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х«ХЅ ХѕЦЂХЎЦ‰ Х‡ХёЦ‚ХїХёХѕ ХҐХЅ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎЦЃХЎ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї, ХёХѕЦ„ХҐЦЂ Х¶ЦЂХЎ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎЦЃХҐХ¬Ц‰

Ф№ХЎХІХёЦ‚ХґХЁ ХїХҐЦ‚ХҐЦЃ Х·ХЎХї ХҐЦЂХЇХЎЦЂЦ‰ ХѓХЎХјХЎХ­ХёХЅХ¶ХҐЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁ ХґХҐХ® Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХіХЎХјХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х·ХЎХї Ц„Х№ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХїХ«Хє ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ФґЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ Х§ЦЂ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶Х« ХіХЎХјХЁ. Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇ, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤Хќ Х°ХЎХЇХЎХЇХІХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶` ХёЦ‚ХІХІХѕХЎХ® ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ХЁ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХЎХ® ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ ХїХҐЦЂХїХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰

Х„ХёЦ‚Х© Х§ЦЂ, ХҐЦЂХў ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХ¶Ц„ ФЅХёХ»Х«ХѕХЎХ¶Ц„Х« ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ХЎХїХ¶Х«ЦЃЦ‰ Х„Х« ХґХҐХ® Х­ХґХўХёХѕ ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶Ц„ ХўХЄХ«Х·ХЇ ХЂ. ФјХёХјХ«ХЅ-Х„ХҐХ¬Х«Ц„ХµХЎХ¶Х« ХїХёЦ‚Х¶, ХЋХҐХ¬ХµХЎХґХ«Х¶ХёХѕХЅХЇХЎХµХЎ ЦѓХёХІХёЦЃХ« Х®ХЎХµЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶Ц„ ХёЦ‚ ХґХ«-ХґХ« ХўХЎХЄХЎХЇ Х©ХҐХµ Х­ХґХҐХ«Х¶Ц„Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЇХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ« ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХЎХЇХЎХ¶ В«Ц…ЦЂХЎХЇХЎЦЂХЈВ»Ц‰ ФґХЎ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХґХ·ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х·ХҐЦ† ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬` ХѕХЎХ­ХіХЎХ¶ХѕХЎХ® Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶ХёЦ‚ ХїХҐХІЦ‰ Х„ХҐХ¦ Х°ХҐХї Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶Х¶ ХёЦ‚ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х·ХЎХї Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХїХЎЦЂХ« Х§Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХ«ЦЃЦ‰ Х†ХЎХ­Ц„ХЎХ¶ Х©ХҐХµХ« Х¶ХЅХїХҐХ¬ХЁ` Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХёХѕ Х«Х¶Х± ХїХЎЦЂХЎХ¶ ХєХЎХїХёЦ‚Х°ХЎХ¶Х« ХґХёХї` Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХ« ХґХ« ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЅ ХґХїХҐЦЂХґХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х« ХїХҐХЅХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї, ХҐЦ‚ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ ХѕХЎХµЦЂХЇХµХЎХ¶Х«ЦЃ Х°ХґХЎХµХѕХЎХ® Х§Х« Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХёЦ‚Х· ХѕХЎЦЂХѕХҐЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХёЦ‚ ХґХїХҐЦЂХґХЎХЇХЎХ¶ ХЅЦЂХїХЎХўХЎЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ ХґХ« ХїХ«ХєХ«ХЇ ХјХёЦ‚ХЅ Х¶ХЎЦЂХёХ¤Х¶Х«ХЇ Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ХЅХЎ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ ХґХ« ХЎХґХёЦ‚ЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХЎХјХ¶ХѕХЎХ®Ц„ Х§, ХўХЎХµЦЃ ХЇХёХЅХґХёХєХёХ¬Х«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х¬ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ Х°ХЎХµ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХҐЦЂ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶[87 - ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёХІ (Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶, ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЊХёХЅХїХёХґ) ХЎХ¶Х±ХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ ХґХ«ХЎХЇХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎХ­Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў (ФјХёХјХ«, ХЈХµХёЦ‚ХІ Ф±ХµХЈХҐХ°ХЎХї) Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХѕХЎХµЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ ХґХµХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Хќ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХёЦЂХёХ·ХЎХЇХ«ХёЦЂХҐХ¶ ХЇХїЦЂХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХ¶Х¤ЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х°ХЎХµ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂЦ‰]Ц‰

Х„ХҐЦЂ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»Х¶ Х§ЦЂ ХєХїХїХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФµЦЂХЇХёЦ‚ ХЅЦЂХїХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ, Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶ЦѓХёЦѓХёХ­ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ ХЄХєХ«ХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХѕХЎХ®, Х«Х¶Х± ХєХЎХїХґХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦЂХҐХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® Х§, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХїХЎЦЂХ« Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЄХёХІХёХѕ, ХёЦЂХ¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ Х§ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ Х­ХёХЅЦ„Х«ЦЃ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«Хґ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёХЈХ«Х¶Ц‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«Х¶Х± ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХҐЦЃХ«Х¶, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х§ ХЎХµХЄХґ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЉХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х­ХґХўХҐЦЂХќ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х±ХҐХјЦ„ Х§Х«Х¶ ХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХєХЎХµХ©ХёЦ‚ЦЃХ«ХЇ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХҐЦЂЦ‰ ФіХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ Х°ХҐХ¶ХЎХЇХҐХї ХЁХ¶ХїЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХїХҐХЅХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¦Х«Х¶ХЎХ¶ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Х„Х« Х­ХёХЅЦ„ХёХѕ, ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ« ХєХЎХїХґХҐХ¬ХёХѕ` ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐХјХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х« ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ©ХёЦ‚ХµХ¬ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ Х§ЦЂ, ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х№Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х№Х§ЦЂ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х« Х°ХҐХїЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХЎХ¶Х¶ ХёЦ‚ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶Х¶ Х«Х¶Х± Х­Х¶Х¤ЦЂХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂ Х‡ХёЦ‚Х·Х« ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЎХ·Х­ХЎХїХҐХґ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶, ХҐЦ‚ ХїХѕХҐЦЃХ«Х¶ Х«Х¶Х± Х¶ХёЦЂХЎХ°ХЎХЅХїХЎХї Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰ ФµХЅ Х­ХёХЅХїХЎЦЃХЎ ХЎХ¶ХҐХ¬ Х«Х¶Х№ ХёЦЂ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂ Х§, ХҐЦ‚ ХґХҐХ¶Ц„ Х«ЦЂХЎЦЂХ«ЦЃ ХўХЎХЄХЎХ¶ХѕХҐЦЃХ«Х¶Ц„ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХѕХЎХІХҐХґХ« ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґХ¶ХҐЦЂЦ‰

Ф№ХҐХµХ« ХѕЦЂХЎ Х­ХёХЅЦ„ ХўХЎЦЃХѕХҐЦЃ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶ХёЦ‚ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤Х« ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ Ф№ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х¤ХҐХґ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХ«Х¶, ХёЦЂ ХЅХЎ ХґХ« ХєХЎЦЂХЎХє Х°ХЎЦЂЦЃ Х§, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Х¬ХёЦ‚Х®ХҐХ¬ ХґХ« ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХєХЎХїХЎХ°ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§Ц‰ Ф±ХѕХҐХ¬Х« Х¬ХЎХѕ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХҐЦЃ` Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂ Х«Х¶Ц„ХЁХќ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х¬ХёЦ‚Х®Х«, Х©ХҐ ХёХѕ ХЇХ¬Х«Х¶Х« ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х« ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХЁЦ‰ ФµХѕ ХЅХЎ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃХ« Х§ЦЂЦ‰ ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х­ХёЦЂ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХєХ«ХїХ« ХґХїЦЃХ¶ХҐЦЂ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХёЦЂ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХґХ« ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ Х№ХєХ«ХїХ« ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎЦЂ, ХЎХµХ¬ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х«Ц‰

ФµХѕ ХЎХµХЅХєХҐХЅ, ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХїХЎЦЂХёЦ‚ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЇХ«ХЅХЎХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ№ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХЎЦѓ Х§ЦЂ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ 1892-Х«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ, Х¶ЦЂХЎ Х°Х«ХґХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚ХґХЁ, Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ, ХЎХµХЅ Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«ЦЃ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х°ХЎХ·ХѕХҐХ¬Ц‰ Х†ХЎ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХёЦЂХёХ· ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХ¦ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х°ХЎХµХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х«Х¶Х№ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁЦ‰

ФµХѕ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ ХѕХЎХµЦЂХЇХµХЎХ¶Х«ЦЃ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХґХ« Х·ХЎХї ХєХЎЦЂХ¦ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Ц‰ Ф±ХµХ¶, ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ ХЈХЎХ¬ХёХѕ ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® Х­ХёХЅЦ„ХёЦ‚Х¦ЦЂХёЦ‚ХµЦЃХёХѕ, ХіХЎХјХҐЦЂХёХѕ, ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ, Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х¶ХёЦЂ ХўХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ ХґХїЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х« ХґХҐХ», ХёЦЂ Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬, ХЎХµХ¶ Х§` Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ ХЌХЎ ХґХ« ХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂ Х№Х§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ Х¬ХёХЇ ХЇЦЂХЇХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ«Ц‰ Х†ХёЦ‚ХµХ¶ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХ«ХѕХЁ, ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХЁ` ХїХҐХјХёЦЂХЁ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХєХЎХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц†ХҐХїХ«Х·Х«Х¦ХґХЁЦ‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ХЁ Х¶ХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ ХїХЎХ¬ХёЦ‚, Х¶ХёЦЂ ХёЦ‚ХІХ«Х¶ХҐЦЂ Х№Х§ЦЂ ХЈХ®ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ Х°ХЎЦЂХ©ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ ХєХЎЦЂХ¦ХЎХєХҐХЅ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХЅХїХҐХ¬ Х°Х¶Х№ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХҐХІХЁ ХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ Х¶ХґХЎХ¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХҐХІХЎХѕЦ‰ ХЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХЅ ХґХ«ХЎХ¶ХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, Х©ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Х«Х¶Х±, ХёЦЂ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎХІХ« Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ ХґЦЂЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ ФІХЎХ­ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХёХ№ Х©ХҐ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёХ№ Х©ХҐ ХїХЎХЇХїХ«ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХјХЎХ¦ХґХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХЁ, ХЎХµХ¬ ХўХЎХ­ХѕХёХІХЁ ХґХ«Х·Хї ХҐЦ‚ ХЈХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХЎХєХҐХЅ ХЇХЎХ·ХѕХ« Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ Х§ЦЂЦ‰

Х†ХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ХЅ ЦЃХЎХµХїХёЦ‚Х¶, ХЎХ№Ц„ Х®ХЎХЇХёХІ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂХќ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХ¶ Х§Х¬ ХґХҐХ»ХїХҐХІ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХґХЎЦЂЦ„ХЅХ«Х¦ХґХЁХќ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` Х«ЦЂ ХЇХЎЦЂХґХ«ЦЂ Ц„ХІХЎХґХ«Х¤ХёХѕ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФґХЎ ХҐХЅ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХ« Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х­ХёХЅХҐХ¬Х«ХЅЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ Х«Х¶Х± Х©ХёЦ‚ХµХ¬ ХЇХїХЎХґ Х¶ХґХёЦ‚Х·Х¶ХҐЦЂ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХўХЎЦЂХўХЎХјХёХѕЦ‰

«Այն ժամանակեն, – կարդում ենք ներածության մեջ, – երբ մարդկությունը մտեր է քաղաքականության[88 - Թերեւս պետք է լինի «քաղաքակրթության» (՞)։] ճամբուն մեջ, այն ժամանակեն, երբ նա սկսեր է իր պատմությունն ունենալ, ամեն տեղ եւ ամեն ժամանակ կտեսնենք իշխողներ եւ կեղեքվողներ, տանջողներ եւ տանջվողներ։ Տառապյալներու լացին ու կոծին, աշխատավորին ծանր տնքոցին հետ ամեն տեղե մեր ականջին կհասնին ձրիակեր իշխողներու ցնծալից աղաղակները։ Այսպես եղել է անցյալին մեջ, այսպես է այժմ, սակայն այդպես պիտի չըլլա ապագային մեջ. մենք վստահ ենք ասոր։ Շատ լավ կտեսնենք, թե ինչպես իշխող դասակարգերը միշտ կիյնան ավելի ու ավելի, թե ինչպես աշխատանքը հետզհետե ձեռք կձգե իր իրավունքները, թե ինչպես կեղեքվող տարրը հսկայական քայլերով կմոտենա իր վերջնական հաղթության։ Եվ այդ տարրը կհասնի կատարյալ հաղթության, երբ կվերանան ամեն տեսակ դասակարգեր, երբ աշխատանքի միջոցները եւ արդյունքը կդառնան աշխատավորին կատարյալ սեփականությունը, երբ մարդոց կառավարության կփոխարինե իրերու կառավարությունը։

ФІХЎХµЦЃ Х«Х¶Х№ХєХҐХћХЅ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХўХЎХІХ±ХЎХ¬Х« ХЎХєХЎХЈХЎХµХ«Х¶Ц‰

ФїХЎЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ЦЃХЎХѕХҐЦЂХЁ ХўХёЦ‚ХЄХҐХ¬ХёЦ‚, ХїХ«ЦЂХёХІ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х»Х¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚, ХҐХІХўХЎХµЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХЎХїХёЦЂХ¶ХҐЦЂ (ХўХЎЦЂХҐХ¶ХёЦЂХёХЈХ«Х№Х¶ХҐЦЂ) ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХёХѕ, Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХёЦЂХёХ· В«Х°ХЎХѕХЎХїХёЦЃ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕВ»Ц‰ ХЂХЎХґХёХ¦ХѕХЎХ® Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¤ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХѕХЎХ® ХѕХҐХ° Х¦ХЈХЎЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХЇЦЂХҐХ¬ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇ Х¦ЦЂХЇХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ, Х¦ХёХ°ХҐХ¬ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х¶ Х«ХЅХЇ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХЎЦЂХґХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ` ХЎХµХ¤ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХЎХїХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХ¶ХЎХµХҐХ«Х¶ ХЎХґХўХёХІХ» ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎЦ‰ Ф±Х¶ХёХ¶Ц„ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХЎХ® Х§Х«Х¶, Х©ХҐ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХЁ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х«Х¶Х№ ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶Х«Х¶, Х©ХҐ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¶ХЎХ¬ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХѕХЎХІХЁ, ХєХҐХїЦ„ Х§ ХґХ«ХЎХµХ¶ Ц„ХЎЦЂХёХ¦ХҐХ¬, Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХ¶ХёЦЂ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬Ц‰

Ф±Х¶ЦЃХЎХ¶ Х¤ХЎЦЂХҐЦЂ, ХґХҐХЇ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐЦЃ ХґХµХёЦ‚ХЅХ«Х¶, Х·ХЎХї ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХЎХїХёЦЂХ¶ХҐЦЂ Х¦ХёХ°ХѕХҐЦЃХЎХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЇХїХҐХЅХ¶ХҐХ¶Ц„, Х©ХҐ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХЇ ХґХЎХЅХЁ, ХёЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХ«Х¬Х¶ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·Хї Х§, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХ¶ХёЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХЇХЈХїХ¶ХѕХ« ХЎХ¶ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХ¬Х«Х¶, Х¤ХҐХјХҐЦ‚ХЅ Х№Х§ Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХҐХ¬, Х№ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃ Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХҐХЇ ХЇХҐЦЂХє ХЎХ¬ Х№Х« Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХҐЦЂ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХїХ«ХЇХЎ Х«ЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶ Х№Х« ХЈХЎЦЂЦ‰ ХЂХЎХґХёХ¦ХҐЦЃХҐЦ„ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇЦЂХ©ХѕХЎХ® Х¬ХёЦЂХ¤ХЁ, Х©ХҐ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶Х« Х«ХјХ¬ХЎХ¶Х¤ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХҐХІХҐЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚, Х°ХЎХґХёХ¦ХҐЦЃХҐЦ„ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚Хґ ХЅХїХЎЦЃХЎХ® ХЈХёЦЂХ®ХЎЦЂХЎХ¶ХЎХїХҐЦЂХЁ, Х©ХҐ ХЎХ¶ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х§, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХЈЦЂХєХЎХ¶ХЁ ХЇХ¬ХҐЦЃХ¶ХҐ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХЁ, Х°ХЎХґХёХ¦ХҐЦЃХҐЦ„ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ Ц„ХµХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ Х«Х¶Ц„ХЁ ХёХ№ ХґХҐХЇ ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶Х« ХЎХ¬ХЎХ·ХЇХҐЦЂХїЦЃХ«Х«Х¶ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰

ХЉХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ ХёЦ‚ Х¤ХЎХЄХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХҐЦЂХЁ ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХҐЦ‚ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХѕХ«Х¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶, Х©ХҐ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХ¶Х»ХѕХЎХ® ХґХЎХЅХ«Х¶ Х«ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬ХЁ, Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХ«Х¬ХЁ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х«ХЅХЇ Х¦ХЎХµХ¶ ХўХЎЦЂХҐЦѓХёХ­ХҐХ¬ХёЦ‚ ХўХЎХІХ±ХЎХ¬ХЁ Х¤ХҐХјХҐЦ‚ХЅ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х©ХҐ ХЎХЅХЇХҐ Х¦ХЎХї ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·Хї Х§ Х±ХҐХјЦ„ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄ ХЎХ¬Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХЁ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®ХЎХЇХ« Х№ХЅХїХҐХІХ®ХѕХҐЦЂ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХ¶Х«ХЇХЎ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„ Х§ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЇЦѓХёЦѓХёХ­ХѕХ« ХЎХµХ¤ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХҐХґХЎХї, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХєХЎЦЂХ¦ Х§, Х©ХҐ ХёХ№ ХґХҐХЇ Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХЎХ¬ Х«Х¤ХҐХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¬Х¬ХЎ, ХґХҐХЇ ХЎХ¶ХЈХЎХґХҐХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, Х©ХҐ ХЎХµХ¤ Х«Х¤ХҐХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЂХҐЦѓХёХ­ХҐХ¬ХёХѕЦ‰

Ф±Х°ХЎ ХіХ«Х·Хї ХЎХµХЅ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХґХҐХ¶Ц„ ХЎХЅХєХЎЦЂХҐХ¦ Х№ХҐХ¶Ц„ Х«Х»ХҐЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ХїХёХєХ«ХЎХЇХЎХ¶ (ХґХїХЎЦЃХЎХ®Х«Х¶) ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёХІХ¶ХҐЦЂ, Х№ХҐХ¶Ц„ Х±ХЈХїХҐЦЂ ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х«Х¶ ХґХҐХ» ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ В«Х¤ХЎХѕХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ»` Х°ХЎХ¶Х¤ХҐЦЂХ± Х«ЦЂ В«Х°ХЎХ¶ХЈХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕВ», ХґХҐЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х№ХҐХ¶Ц„ Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂ ХЎХµХЄХґ ХЎХµХЅ ХЇХЎХґ ХЎХµХ¶ Х«Х¤ХҐХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х«ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ Х„ХҐЦЂ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ Х§, ХёЦЂ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХЇХҐХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¬Х¬ХЎ, ХґХҐЦЂ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х§ ХґХҐЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ. ХґХҐЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ¶ Х§ ХЎХ¶ХёХІХёЦ„ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎХ№ХЎХј Ц„Х¶Х¶ХЎХ¤ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХ«ХЅ ХґХҐХ» ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХґХҐЦЂХЇХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ЦЃХЎХѕХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃХґХҐ ХЇХїХЎХ¶Х»ХѕХ« ХґХҐЦЂ ХўХЎХ¦ХґХЎХ№ХЎЦЂХ№ХЎЦЂ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХҐЦ‚, Х°Х«ХґХ¶ХѕХЎХ® ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХѕЦЂХЎ, ХєХЎЦЂХ¦ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ЦЃХЎХѕХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х§ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЇХЎХїХЎХІХ« ХЇХјХ«Хѕ ХґХІХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ЦЃХЎХѕХҐЦЂХЁ ХєХЎХїХіХЎХјХёХІ Ц†ХЎХЇХїХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ (ХЅХЎХїХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚) Х¤ХҐХґЦ‰ ХЂХ«ХґХ¶ХѕХЎХ® ХЎХµХ¤ Х¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ ХєХЎХµХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎ` ХЇХЎЦЂХ®ХЎЦЂХ®ХҐХ¶Ц„, ХЇХєХЎЦЂХ¦ХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¦ХёЦЂ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·Хї ХЇХ°ХЎХґХЎЦЂХҐХ¶Ц„, ХёЦЂ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХ«Х¶ХҐ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХ«Х¶В»Ц‰

Դաշնակցական գաղափարախոսները մեզ հավատացնում են, թե այս ներածությունը կարդացված եւ ընդունված չի եղել 1892-ի ընդհանուր ժողովում, այլ գրվել է հետո, երբ ընդհանուր ժողովն իր ընտրած հատուկ հանձնաժողովին հանձնարարել է իր ընդունած ծրագրային որոշումների վերջնական խմբագրությունը։ Խմբագրական հանձնաժողովը, գտնելով, որ լավ չէ միմիայն չոր ու ցամաք կազմակերպչական կանոններ դնել ծրագրի մեջ, որոշել է տալ եւ մի ընդհանուր ներածություն, որի հորինումը հանձնել է իր անդամներից մեկին` մարքսիստ Ստեփան Զորյանին[89 - Ռոստոմ (Ստեփան Զորյան) (1867-1919) – ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, մասնագիտությամբ գյուղատնտես, քաղաքականություն է մտել որպես նարոդնիկ, ՀՅԴ ծրագրի տեսական մասի հեղինակը, «Դրոշակ» թերթի խմբագիր։] (Ռոստոմ, «Քոթոթ» անվանված), որի մտքի արդյունքն է կազմում ներածությունը։ Մի գործ, որ վերին աստիճանի բնորոշ է նորակազմ հեղափոխական մարմնի համար։ Այստեղ չկա հնչակյան ծրագրի սկզբում դրված «մարքսիստական» հայեցակետը։ Այստեղ «մարքսիզմն» ընդունվում էր քողարկված ձեւի տակ, ակնարկների մանվածապատ եւ մշուշապատ դարձվածքների մեջ։ Պետք է նկատի առնել, որ հնչակյան սոցիալիզմը խրտնեցնում էր շատ շատերին։

ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х­ЦЂХїХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х«ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°Х«ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ»ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎЦ‰ Х„Х©Х¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х°ХҐХїЦ„ ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶` Х«ХўЦЂ Х©ХҐ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХёЦЃ ХўХЎЦЂХўХЎХј, ХёЦЂ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ Х№Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ®ХѕХЎХ®, ХЎХµХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХ«[90 - ФјХҐХ¦ХѕХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХёЦ„ЦЂ-Х«Х¶Х№ ХѕХҐЦЂХ¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ ХїХёХІХҐЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂ ХҐХ¶, ХЎХµХ¬ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХ¶Х±Х«Х¶Ц„, ХҐХ©ХҐ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ФјХҐХёХ¶ Х«Х¶Ц„ХЁ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХґХЎХ¶ ХґХҐХ», Х«Х¶Х№ХЁ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х§Ц‰]Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« ХґХ« ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶-ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХІХ« ХѕЦЂХЎ` ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХІХёЦЂХ¤ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХјХЎХґХЇХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Х€Ц‚ХЅХїХ« ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЇХҐХЅ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХёХѕ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁЦ‰ В«ФґЦЂХёХ·ХЎХЇХ«В» ХґХҐХ» Х¶ХЎ Х§Х¬, ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХґХЎХ¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХјХЎХѕХёЦЂ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЇХЎХ›Хґ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ, ХЇХЎХ›Хґ Х·ХЎХї Ц„Х«Х№ Х§ЦЂ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰

Ф±ХµХЅХєХҐХЅ, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶ ХґХ« ХҐЦЂХҐХЅХёХѕ Х¤ХҐХєХ« ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎ, ХґХµХёЦ‚ХЅ ХҐЦЂХҐХЅХёХѕ` Х¤ХҐХєХ« ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґЦ‰ Ф±ХµХЅ ХҐЦЂХЇХҐЦЂХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ¶ХЎЦЃ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ Х°ХЎХїХЇХЎХ¶Х«Х·ХЁ, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»ХЁЦ‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХїХҐХІ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х©ХҐХ› Х¶ХЎЦЃХ«ХёХ¶ХЎХ¬Х«ХЅХї-ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ Х­ХґХўХЎХєХҐХїХЁ, ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х«ХўЦЂ Х°ХЎЦЂХЎХ® ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХёХІХЁЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХЁ Х°ХЎХѕХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х«ЦЂ ХЎХЅХѕХЎХ®Х¶ Х§ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХґ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, ХёЦЂ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§Х¬ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ Х№Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« Х·ХЎХї Х°ХҐХїХЎХґХ¶ХЎЦЃ ХҐЦЂХЇЦЂХ« ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤, ХґХ«Х·Хї Х§Х¬ Х­ХёЦЂХ© ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ Х¤ХЎХїХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХІХѕХёХІ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХЁ Х¶ХЇХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Ц‰ Ф±ХјХЎХ» ХЎХєЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЈХїХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХєХЎ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХёЦЂХёХ·ХҐХ¬, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЎХєЦЂХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХЅ ХўХЎХ¶Х« ХґХҐХ» Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶, Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХЎХЇХЎХґХЎЦЂХї ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬Ц‰




Фµ


Х”. Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЌ. Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶Х«Х¶ ХїХѕХЎХ® Х­ХёХЅЦ„ХЅ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«Х·ХЎХїХҐ ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂ Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕЦ‰ ФїХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ®ХЅ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХѕХҐЦЃ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХҐЦ‚ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХґХҐХјХЎХ® ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ ХґХ« ХґХҐХ® ХўХЎХ¶ Х№Х§ЦЂЦ‰ Ф»Х¶ХїХҐХ¬Х«ХЈХҐХ¶ЦЃХ«ХЎХµХ« ХґХ« Х·ХЎХї ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎЦѓХЎХЇ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶` ХўХЎХІХЇХЎЦЃХЎХ® Х°ХЎХµХёЦЃ Х¤ХєЦЂХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХўХЄХ«Х·ХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐЦ‚ ЦѓХЎХЅХїХЎХўХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ. ХЎХ°ХЎ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЇХЎХґХЎХѕХёЦЂ ХЎХґХЅХЎХѕХіХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х·ХЎХї Х°ХЎХґХҐХЅХї ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ ХЈХЎХ¶Х±ХҐХ¬Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х¬ХЎХµХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёХї ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤Х«ХЅХїХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµХѕ ХўХЎЦЃХ« Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ, Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ«ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё, ХҐХЅ Х‡ХёЦ‚Х·Х«ХёЦ‚Хґ ХґХ¶ХЎЦЃХ« ХЁХ¶Х¤ХЎХґХҐХ¶ХЁ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХґХ«ХЅЦ‰ 1893-Х« ХЈХЎЦЂХ¶ХЎХ¶ХЁ ХҐХЅ Х©ХёХІХҐЦЃХ« Х«Хґ 12-ХЎХґХµХЎ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ХґХїХЎ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶Х« ХґХҐХ»` ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХҐХ¬ХёХѕ ФІХЎЦ„ХёЦ‚Ц‰

Ф»Хґ В«Х­ХёХ¦ХҐХµХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶В» Х§Х«Х¶ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї Х·ХёЦ‚Х·ХҐЦЃХ« ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х«Хґ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ФІХЎЦ„ХѕХёЦ‚Хґ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёХѕХ« ХїХєХЎЦЂХЎХ¶ Х§Х«Х¶ ХўХЎЦЃХҐХ¬Ц‰ Ф»Х¶Х± Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ«Х№, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ Х©ХҐХ› Х«Х¶Х± Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХµХ«Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¬ХЎХµХ¶ Х№ХЎЦѓХҐЦЂХёХѕ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХєХЎЦЂХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ФІХЎЦ„ХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХµ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅ ХєХҐХїЦ„Х¶ Х¦ХЈХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХѕХЎХІХёЦ‚ЦЃЦ‰ Х†ХЎХѕХ©ХЎХµХ«Х¶ ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х« ХґХҐХ» Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ ХёЦ‚ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЎЦЂХҐХ¬, Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХўХЎЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХѕХЎ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎЦЂХЈХ« Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХҐХґХЎХї, ХєХҐХїЦ„ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ№ХЎЦѓ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ ХЇХ¬Х«Х¶ХҐХ¶ ХґХ« ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶-Х°ЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХѕХёЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФіХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х« ХґХҐХ® ХёЦ‚ ХѕХЎХј Х°ХёЦ‚ХµХЅХҐЦЂХёХѕ, ХўХЎХµЦЃ ХїХҐХЅХЎ ХґХ« Х¤ХЄХёХ­Ц„, ХёЦЂХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, ХўХЎЦЂХ« ЦЃХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХЅХЎХ¬ХЎХ°ХЎХїХЎХЇХЎХ®Ц‰ Ф±ХґХўХёХІХ»ХёХѕХ«Х¶ ХґХ« ХЎХ¶ХЎХЅХ¶ХЎХЇХЎХ¶-ХҐХЅХЎХґХёХ¬ ХЇХµХЎХ¶Ц„, ХґХ« Х°ХЅХЇХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐЦЂ ХёЦ‚ Х­ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х®Х«Х®ХЎХІ Х§Х«Х¶ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХїЦ„ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЄХҐЦ„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ ХЂХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х°ХЎХµ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХёХѕ ХЇХЎХґ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, В«ХЎХ¦ХЈХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўВ» ХєХЎЦЂХЎХєХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ« Х­ХёЦ‚ХґХў ХѕХЎЦЂХЄХЎХєХҐХїХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХЅХЎХЇХЎХѕХЎХ©Х«Хѕ Х«Х¶ХїХҐХ¬Х«ХЈХҐХ¶ХїХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎХІХ« ХѕХ¬ХѕХ¬ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХ« ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЃЦЂХҐХ¬, ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХҐХІЦ„ Х§Х¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х·ХЎХ°Х«ЦЃ, ХҐХЇХЎХґХёЦ‚ХїХ«ЦЃ, ХґХёЦ‚ЦЂХ°ХЎХЇХ«ЦЃ ХёЦ‚ Ц†ХёХ¶ХїХЎХ¶Х«ЦЃ[91 - ФЅХёХЅЦ„ХЁ ЦЃХЎХµХїХёХІ Х¶ХЎХѕХ©Х« Х·Х«Х©Х«, Х·ХЎХїЦЂХѕХЎХ¶Х«, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х°ХЎХ¶Ц„ХЎХ°ХёЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§Ц‰] Х­ХёХЅХҐХ¬ХЁЦ‰ ФµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ХЎХєХҐХЅ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х« ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХѕХЎЦЂХїХ«Ц„ Х«Х¤ХҐХЎХ¬Х«ХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХґХҐХЇХёХѕ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰

Ф±ХґХҐХ¶Х«ЦЃ Х·ХЎХї ХЎХјЦ…ЦЂХµХЎ, ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ Х·ХЎХї Х°ХёЦ‚Х¦ХёХІ Х°ХёХЈХЅХ¶ ХЎХµХ¤ Х­ХґХўХ« ХґХҐХ», Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ Х§ЦЂЦ‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х­ХёЦЂ ХЎЦЂХґХЎХїХ¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ Х±ХЈХҐХ¬ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХµХ«Х¶ ХґХ©Х¶ХёХ¬ХёЦЂХїХ« ХґХҐХ»Ц‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐХЅ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х№Х¶ХЇХЎХїХҐЦЃХ«Ц‰ Х„Х«Х¶Х№Х¤ХҐХј, ХҐХ©ХҐ ХіХ«Х·Хї Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎЦЂЦ„ХЅХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«ХґХ¶ХЎЦ„ХЎЦЂХЁ, Х¶ХЎ Х§Х¬, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХєХ«ХїХ« ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХ¶ХёХІ Х¤Х«ЦЂЦ„ ХҐЦ‚ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎЦЃХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХЎХєХ·ХҐЦЂХёХ¶ХµХЎХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХµ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ Х°ХЎХ·ХѕХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ ХЎХЅХҐХґ, ХёЦЂ Х¦ХёЦ‚Хї ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« ХЇХёХІХґХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХєЦЂХёХ¬ХҐХїХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЎХµХ«Х¶ ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХҐХј Х№ХЇХЎЦЂ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х¶ЦЂХЎ Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х§Х«Х¶ Х©ХЎЦѓХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФіХёЦЂХ®ХёХІХЁ, Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХЎЦЃХёХІХЁ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂЦ‰ Х„Х« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХѕХҐЦЃХ« ХїХҐХІХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ« Х¶Х«ХЅХїХҐЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХЎ, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ Х¬ХёХЇ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ Х«ЦЂ ХЎХґХЅХЎХѕХіХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ« ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ«ХЎХЇ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХ«Х№ХЁЦ‰

ФїХёХґХ«ХїХҐХ« ХЎХ¶Х¤ХЎХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХЁ` Х†ХҐЦЂХЅХҐХЅ ФґХЎХѕХ©ХµХЎХ¶ХЁ, ФІХЎХ¬ХЎХ­ХЎХ¶Х«[92 - Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХ°ХёЦЂХ¶ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х§ ЦѓХёЦЂХѕХҐХ¬, ХЇХЎ 14-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХ« ХЎХґЦЂХёЦЃ, ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХЎХѕХЎХ¶ Х§ЦЂ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХґХҐЦЂХ±ХЎХЇХЎХµЦ„ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХµ-Х©ХЎХ©ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХўХЎХ­ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХҐХІХҐХ¬, Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚ Ф±Х¤ЦЂХўХҐХ»ХЎХ¶Х« Х­ХёХ·ХёЦЂХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХІХўХЎХ¶ХёЦЃХЁЦ‰] ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¦ХҐХЇХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎХєХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ« Х°ХҐХїЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х°Х«Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХґ, ХёХ№ Х·ХЎХї ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х§Х¬ Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХєХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХґХҐХ»Ц‰ ХЌХЎ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¶ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂ ФґХЎХѕХ©ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХЎХґХ«ХЅ ХґХїЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ« Х¤ЦЂХЎХґХЎЦЂХЇХІХЁ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕХіХЎЦЂХ¶ХҐЦЂЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХїХёЦ‚ЦЂЦ„Х¶, ХЎХµХёХ›, ХґХҐХ® Х№Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¬ХЎХѕ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХ°ХЎХ¶Ц„ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХўХЎХ¶ХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХєХЎХїХѕХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ. ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХїХҐХІХ«ЦЃ` ХЎХµХЅ Х­ХЎХѕХҐЦЂХ«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХ¶ Х·ХЎХї ХёЦ‚ Х·ХЎХї ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХёХІХёХІХҐЦЃХ«Х¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¤ХЎХ·ХїХҐЦЂХЁ` Х©ХҐХ› Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶Х«, Х©ХҐХ› ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎХ¶Х°ХЎХµХї ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂЦ‰

ФІХЎХµЦЃ Х№Х« ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« ХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶, ХўХЎЦЃХ« ХЎХґХЅХЎХѕХіХЎЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ, ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХЅ ХґХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ ХҐХґ ХҐХІХҐХ¬ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х¶Х«ХЅХїХҐЦЂХ«, ХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂ Х§Х¬ Х§Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХ¤ХєХ«ХЅХ«Х¶ Х§Х«Х¶, Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ, Х«Х¶ХЄХҐХ¶ХҐЦЂ ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х«Х¶ ФЅХЎХїХ«ХЅХµХЎХ¶Х« Х¦ХҐХЇХёЦ‚ЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶ ХїЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х­ХёХЅХҐХ¬ХёЦ‚ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФµХѕ Х¶ХЎ ХєХҐЦЂХіХёЦЂХҐХ¶ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЇХјХ«ХѕХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХѕХіХјХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХў ХЇХ«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХ« Х«ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ, ХёЦЂ Х§ЦЂ` ХЌХЎХ¬ХґХЎХЅХїХёЦ‚Хґ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» Х¬ХЎХўХёЦЂХЎХїХёЦЂХ«ХЎ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ХЁ` Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХєХЎХµХ©ХёЦ‚ЦЃХ«ХЇ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХҐЦЂ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф»ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЈХҐХї, Х¶ХЎ ХЇХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» ХїХҐХ­Х¶Х«ХЇХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХ­ХЎХЈХ®ХҐЦЂ, Х¶ХЎХ­ХЎХ°ХЎХ·Х«ХѕХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶, Х»ХҐЦЂХґХёЦЂХҐХ¶ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х«ЦЂ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ХїХёХєХ«ХЎ, ЦЃХ¶ХёЦЂЦ„Х¶ХҐЦЂ Х№ХҐХ¶, ХЎХµХ¬ ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐХ¶ Х°ХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХЈХЎХ¬, ХҐХ©ХҐ ХґХ« 25-30 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ ХјХёЦ‚ХўХ¬Х« Х¤ЦЂХЎХґХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХЈХїХ¶ХѕХ«Ц‰

Եթե գտնվի… Բայց որտեղի՞ց գտնվեր։ Բաքուն, մի անսպառ ոսկեհանք էր Մանթաշյանների[93 - Մեծահարուստ հայ ընտանիք Ռուսական կայսրությունում. զբաղվել է նավթարդյունահանմամբ, բանկային գործունեությամբ եւ մեծածավալ բարեգործությամբ. ծագումով պարսկահայ։], Ղուկասյանների եւ նրանց նման շատերի համար, բայց մի անպտուղ ու անջրդի անապատ էր այն գործի համար, որ առաջ էր տարվում Բալախանի, Սեւ Քաղաքի[94 - Բաքուն եզերող նավթարդյունահանող ավանների գոտին էր այսպես կոչվում, ներկայումս Բաքու քաղաքի վարչական տիրույթում է։] հալումաշ բանվորների գրոշներով։ Խատիսյանի այս ձեռնարկությունն էլ գլուխ չեկավ։ Եվ նա ինքն էլ շուտով դարձավ գործարանատեր, խրվեց շահագործման եւ հարստացման հոգսերի մեջ ու բոլորովին մոռացավ Սալմաստն էլ, Խոյն էլ, Վանն էլ…

1892-1893Х©Х©. Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶-Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎЦ„ХµХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХ« ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХёЦ‚Хґ` ХЅХЇХЅХЎХ® ФїХ«Х¬Х«ХЇХ«ХЎХµХ«ЦЃ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х€Ц‚ЦЂХґХ«ХЎ Х¬Х«ХіХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЎХґХўХёХІХ» ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ« Х¬ХјХ«ХЇ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХўХЎХЄХЎХ¶ХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХµХЅХєХҐХЅ` ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ Х§ЦЂ ХЎХјХҐХ¬ ХЎХґХўХёХІХ» ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХЁ, Х“ХёЦ„ЦЂ Ф±ХЅХ«ХЎХµХ« ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁ, Х«ХЅХЇ ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х©ХҐХ› Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХїХҐХІХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х­ХґХўХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХЎХ¶ЦЂ ХЇХјХ«ХѕХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ Ф№ХҐХ› ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁЦ‰ 1893-Х«Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЇХЎЦЂХ®ХҐЦ„ Х©ХҐ, ХЈХїХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХѕХҐХ¬Х« ХёЦ‚ХІХ«ХІ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Ц‰ Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ЦѓХёЦЂХ±ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёЦ‚Х¶Х« ХґХҐХ»` ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ ХєХЎХїХѕХЎХЅХїХҐХ¬ХёХѕ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХІХҐЦ„ХѕХёХІ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ ХЎХµХЅ Х­ХҐХ¬ХЎЦЃХ« ЦѓХёЦЂХ±ХЁ ХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХѕХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« ХЎХ¶Х·Х¶ХёЦЂХ°Ц„ ХЇХҐЦЂХєХёХѕЦ‰

Х“ХёХ­ХЎХ¶ХЎХЇ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЄХЈХёХ° ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХґХёХїХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЅХҐЦЂХї ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХЎХ°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂ Х¤ХҐЦЂ ХЅХїХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ЦЂХЎХѕХҐЦЂХ¶ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХёЦ‚` Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х­ХЎХўХҐХўХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЇХ«ЦЂХЎХјХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХ¶ Х§` ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЇХҐХІХ® ХЇХёХ№ХҐЦЂ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©ХҐ ХЈЦЂХѕХЎХ® ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ. ХЅЦЂХЎХ¶Ц„ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЇХјХ«Хѕ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ ФїХҐХІХ®Х«Ц„ХЁ Х№Х­ХЎХўХҐЦЃ ХёХ№ ХёЦ„Х« ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХјХ«Х© ХїХѕХҐЦЃ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х±ХҐЦЂХўХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХҐЦ‚ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®, ХёЦЂ Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х§ Ф±Х¶ХЇХµХёЦ‚ЦЂХЎХµХ« ХЇХЎХґ ФіХЎХІХЎХїХ«ХЎХµХ« Х¤ХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХѕХЎЦЂХїХѕХҐЦЃ ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ Х¤ХЎХїХЎХѕХіХ«ХјХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰

Х„Х«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х±ХҐХјЦ„ Х§ЦЂ ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХЎЦЂХґХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ ХЎХіХёХІ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ 1892Х©. Х¶ЦЂХЎ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХёХѕ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂ` ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ ХЇХЎХ¦ХЎХЇ[ХЎХЇХЎХ¶] Х¦ХёЦЂЦ„Х« Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХёХѕЦ‰ Ф±Х¶ХЇХЎХ¶ХёХ¶ Х°ХҐХ®ХҐХ¬ХЎХ¦ХёЦЂХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХЁ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«ХҐ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФїХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¦ХҐХ¶Ц„ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐХ©ХҐЦ‚ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХ¦ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х§ЦЂ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚, ХЎХґХҐХ¶ ХґХ« ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХїХҐХІХёЦ‚Хґ, ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¦ХёЦЂХЎХЄХёХІХёХѕ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёХѕЦ‰ Х€ЦЂЦ„ХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Ц„ХёХІХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЇХЎХїХЎХјХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХёХ№ ХґХҐХЇХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЈХЎХІХїХ¶Х«Ц„ Х№Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«ХҐ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХґХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ, ХҐХ©ХҐ ХёХ№ ХґХ«ХЎХЇ, Х·ХЎЦЂХЄХЎХјХ«Х©ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х¦ХЅХєХҐХ¬Х¶ Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Х¶ХёЦЂ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХѕХїХЎХ¶ХЈ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЌХЎ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХЎХјХЎХ» Х«ЦЂХҐХ¶Ц„` Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ Х·ХЎХїХҐЦЂХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЇХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃ Х¤ЦЂХ¤ХѕХЎХ®` Х©ХёХІХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХҐЦЂХЇХ«ЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЈХЎХІХ©ХёЦ‚Хґ Ц…ХїХЎЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХїХ¶ХѕХёХІ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х°ХµХёЦ‚ХєХЎХїХёХЅХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰

Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ« ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХµХёЦ‚ХєХЎХїХёХЅХЁ Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ¶Х¤ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХЎХ® ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХЇХµХёЦ‚ХІХ« Х©ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ», ХёЦЂ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х«ЦЂ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х«Х¶ ХґХ« Х©ХёЦ‚ХІХ© ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХЅХєХЎХјХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, Х«ХЅХЇ ХЎХ¶ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХҐХ¶ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ Х¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХЎХ® Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂХёХѕ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ®, ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХєХҐХЅ ХЎХєХЎХ°ХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚ Х¤Х«ЦЂЦ„Х« ХґХҐХ» Х¤ЦЂХѕХЎХ® Ц„ЦЂХ¤Х« Х¬Х«ХЎХЇХЎХїХЎЦЂ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇЦ‰

Ф±ХµХЅ ХЎХ°ХҐХІ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЈХ¶ХЎХ°ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х№ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎЦЃХЎХѕЦ‰ ФїХЎЦЂХ®ХҐЦ„, Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚ХґХЁ ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ© Х№Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХ¤ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХЎЦЂХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ Ф±ЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎХїХЎЦЂХЎХ® Х»ХЎЦЂХ¤ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХЎХ® ХґХ« Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХґХ«Х»ХёЦЃЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х¶ХЎ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ Х»ХЎЦЂХ¤Х« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ Х№ХЎЦЂХҐЦЃЦ‰ ХЌХєХЎХЅХҐЦЃ, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХЎХјХ«Х© ХїХЎХ¶Ц‰

Եվ երկար չսպասեց։ Նույն 1892-ի աշնանը Անգլիայում տեղի ունեցան պառլամենտական ընտրություններ։ Հաղթությունը տարավ ազատական կուսակցությունը, եւ կառավարության գլուխ անցավ Գլադստոնը, որ պառլամենտում հերոսական պայքար սկսեց Իռլանդիային ինքնավարություն տալու համար։ Այդ ազատական պայքարը պիտի թեւավորեր եւ հայ հեղափոխականներին` ավելի եւս բորբոքելով նրանց եվրոպապաշտությունը։ Բայց Գլադստոնը ծերության պատճառով չկարողացավ մինչեւ վերջ տանել իր պայքարը եւ 1893-ի սկզբներին հրաժարական տվեց` իր տեղը տալով ազատամիտ կուսակցության մյուս լիդերին` լորդ Ռոզբերիին[95 - Արչիբալդ Ֆիլիպ Պրիմռոուզ Ռոզբերի (1847-1929) – Անգլիայի լեյբորիստ վարչապետ 1894-1895-ին։], որ շարունակեց կռիվն անգլիական պահպանողականների եւ կալվածատեր լորդերի դեմ։ Գլադստոնի հիվանդանալն, ուրեմն, ոչինչ չէր փոփոխում Անգլիայի ազատասեր տրամադրության մեջ. Հայոց հարցը պետք էր նորից կենդանացնել եւ լուծելու համար հանձնել անգլիական ազատամիտ կառավարությանը։

ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХёХѕ ХґХ« ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐЦЃ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎХґХ«ХЅХ¶ХҐЦЂ Х« ХѕХҐЦЂ ХЎХµХ¤ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЂХЎХґХўХЎЦЂХ±ХёЦ‚Хґ ХЉХёХµХЎХіХµХЎХ¶ХЁ (Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤[96 - Ф±ХЇХ¶Х°ХЎХµХї ХїХєХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕЦЂХ«ХєХЎХЇ ХЇХЎ (ХЈЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ ХїХєХѕХЎХ® Х§ В«ХЏЦЂЦЃХЎХіХµХЎХ¶В», Х«ХЅХЇ Х°ХЎХїХѕХЎХ®ХЁ ХѕХҐЦЂХЎХїХєХЎХ® ХєХЎЦЂХўХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ В«ХЏЦЂХ¤ХЎХїХµХЎХ¶В»). Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХҐХ¶ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХєХҐХїХҐЦЂХќ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХЁ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ (Х„ХҐХ®Х¶ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ХҐЦ‚ ХЌХҐХўХЎХЅХїХЎЦЃХ« Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤), ХґХ¶ХЎЦЃХµХЎХ¬ХЁХќ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х·ХЎХї Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ Х­ХёХЅЦ„ХЁ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЂХЎХґХўХЎЦЂХ±ХёЦ‚Хґ ХЉХёХµХЎХіХµХЎХ¶Х«Хќ Х„ХҐХ®Х¶ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёХѕ Х°ХЎХіХ¶ХҐЦЃХ« Х§ЦЂ (ХїХҐХ›ХЅ ХЅХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ¬Х­Х« ФІ ХґХЎХЅХ« Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎХЈЦЂХёЦ‚ХґХЁ)Ц‰ ХЂХЎХ»ХёЦЂХ¤ХЁ ХЌХҐХўХЎХЅХїХЎЦЃХ« Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х¶ Х§ (1874-1918)Хќ Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХѕХЎХґХўХќ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ (ФїХµХёЦ‚ЦЂХ«ХЇХµХЎХ¶), ХЌХҐХўХЎХЅХїХ«ХЎХµХ« ФЅХёЦЂХёХ­ХёХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬ ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« 1904Х©. ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, Ф±Х¶Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ХЇХ« ХЇХЎХґХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х»ХёХЇХЎХїХёЦ‚Хґ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇЦЃХҐХ¬ Х§ ФµЦЂХ¦Х¶ХЇХЎХµХ«, Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ«, ХЌХЎЦЂХ«ХІХЎХґХ«Х·Х« ХґХЎЦЂХїХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ 1918-Х«Х¶ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХЇХёХґХёЦ‚Х¶ХЎХµХ« Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХЅХ« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х¦ХёХ°ХѕХҐЦЃ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« Х¤ХҐХґ ХґХЎЦЂХїХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХїХЎХµХЅХёЦ‚ ХЈЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёХІХЁ ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶Х¶ Х§Ц‰ ФіЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¬ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х¶ХҐЦЂ Х№ХҐХ¶ Х°Х«Х·ХЎХїХЎХЇХѕХёЦ‚ХґЦ‰])Ц‰ Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ 1893-Х« ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХіХЎХ­ХЎЦЃХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ Ф»ХЅХЇ 1894-Х« ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ, ХґХҐЦЂХЄХҐХ¬ХёХѕ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂ ХїХЎХ¬, ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХµХЅХїХҐХІ Х·ХїХЎХєХҐЦЃ Х‰ХёЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ` Ф¶ХҐЦ„Х«-ЦѓХЎХ·ХЎХµХ« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ХЌХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ Х§` ХёХ№Х«Х¶Х№ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХёЦ„Х« Х№Х­Х¶ХЎХµХҐХ¬Ц‰ ФµХѕ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ 27 Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂ ХЇХёЦЂХ®ХЎХ¶ХѕХЎХ® ХҐХ¶. ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁ ХёХґХЎХ¶Ц„ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ 10 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХ«, ХЅЦЂХ« Х§ Ц„ХЎХ·ХѕХЎХ®Ц‰ ФјХҐХјХ¶ХЎХµХ«Х¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ Х«ЦЂ ХЎХµХЅ Х­Х«Х¦ХЎХ­ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х¬ЦЃЦЂХҐЦЃ Х«ЦЂ Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХ¦ХёХ°ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЅЦ„ХЎХ¶Х№ХҐХ¬Х« Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї Х¶ХµХёЦ‚Х© Х§ЦЂ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХЎХ® ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х« ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚Х· Х°ХЎХЅХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХЇХёХ№ХѕХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х­ХёХЅХїХёХѕХЎХ¶ХҐХ¬, ХёЦЂ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х« Х©ХёХІХЎХ® ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎХї ХёЦ‚ХЄХҐХІ Х§ЦЂЦ‰ ФІХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬ХЁ Х®ХЎХµЦЂХҐХ®ХЎХµЦЂ Х¬Х«Ц„Х¶ Х§ЦЂ ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ, Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ Х„Х«ХїХ«Х¶ХЈХ¶ХҐЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶, Х¦ХЎХјХЎХґХµХЎХ¬ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇ Х«Х»ХЎХѕ` Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎХ¶Х«Х®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ Х§ЦЂ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХґХ« Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶, ХёЦЂ, Х©ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х°ХЎХґХЎХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХўХ¶ХёЦ‚ХµХ© ХєХ«ХїХ« ХЅХїХЎХ¶ХЎЦЂЦ‰ Ф»ХЅХЇ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ (ХҐХЅ ХЎХµХЅ Х§Х¬ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂ ХҐХґ ХѕХЇХЎХµХҐХ¬) ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї ХЅХєХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦЃХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§, ХёЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕЦ‰ ХЏХ­ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХї Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ« ХїХҐХЅХЎХЇ Х¦ХЅХєХѕХЎХ® ХЈХёХ°ХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ ХґХҐХЇХЁ, ХЇХЎЦЂХ®ХҐЦ„, ХЇЦЂХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФіХЎХґХЎХј-Х”ХЎХ©Х«ХєХЎХµХ« Х©ХёЦ‚Х¶ХёХї Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХЁХќ В«Х“ХЎХјЦ„ Ф±ХЅХїХ®Хё, Х°ХЎХµХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ ХЎХ¬ ХёХ©ХҐЦЃХЎХѕВ»Ц‰ Ф±ХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХ® Х§, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х¬Х«Х¶Х« Х¶ЦЂХЎХ¶ ХґХёХјХЎХ¶ХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐХ¬Ц‰

Սասունի ապստամբությունը դառնում էր ազգային պանծալի գործ, որ նախանձ էր պատճառում Դաշնակցությանը։ Ես լսել եմ իմ ականջներով, որ դաշնակցականներն իրենց կուսակցությանն էին վերագրում Սասունի ապստամբությունը եւ նույնիսկ հավատացնում էին, թե Սասունի գլխավոր հերոս Մուրադը հնչակյան չէ, այլ դաշնակցական է։ Այս վեճը նույնիսկ մամուլի մեջ էլ մտավ։ Դաշնակցականները չէին ուզում զրկվել Հայոց հարցի լուծման պատվից։ Նրանց նախաձեռնությամբ 1895-ի ձմռանը Թիֆլիսի հայ հասարակության կողմից մի քանի ներկայացուցիչ ուղարկվեց Էջմիածին` խնդրելու համար Խրիմյան կաթողիկոսին, որ նա գնա Պետերբուրգ, ներկայանա Նիկոլայ ցարին[97 - Նիկոլայ Բ Ռոմանով (1868-1918) – Ռուսների վերջին կայսրը (1894-1917), նրա օրոք տեղի ունեցան հայ-թաթարական ընդհարումները, բռնագրավվեց Հայ եկեղեցու գույքը, փակվեցին հայկական դպրոցներ եւ պարբերականներ, հալածվեցին ու սպանվեցին հայ գործիչներ. իր ընտանիքի հետ միասին գնդակահարվեց 1918-ին, Եկատերինբուրգում։] եւ խնդրի նրան` միջամտել Հայոց հարցի մեջ։ Մի այդպիսի պատվիրակություն էլ Բաքվից պիտի գնար, եւ մի ժողովում էլ ես պատվիրակ ընտրվեցի, բայց հրաժարվեցի այդպիսի մի պաշտոն ստանձնելուց։

ФІХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х«Х¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, Х©ХҐ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХєХЎХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶ ХЅХ­ХЎХ¬ХѕХЎХ® Х№Х« ХҐХІХҐХ¬Ц‰ Х“ЦЂХЇХЎЦЂХЎЦЂ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ, Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« Х­ХҐХІХі ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХїХѕХЎХ® 10 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Х¦ХёХ°ХҐЦЂХ« ХЈХ¶ХёХѕЦ‰ ХЊХёХ¦ХўХҐЦЂХ«Х« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ[98 - Ф±ХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёХІ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ В«ХЎХµХЅХ«Х¶Х№Х« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬ ХёЦЂХєХҐХЅ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХєХҐХїХ« ХЇХЎХўХ«Х¶ХҐХїХќ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Ц‰] Х°ХЎХ»ХёХІХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х¶ХёЦЂ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇХ«ЦЃ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ« Х°ХҐХїЦ‰ Ф±ХµХЅ ХҐЦЂХҐЦ„ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХµХёЦ‚ХєХЎХїХёХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐЦЃХ«Х¶ Х„ХёЦ‚Х· Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚ХґХќ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х« Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Ц„Х¶Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХЇХ¶ХЎХјХёЦ‚ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ ХҐХјХµХЎХЇ Х¶Х«Х¦ХЎХЇХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ` ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎ, Ф±ХѕХЅХїЦЂХ«ХЎ ХҐЦ‚ Ф»ХїХЎХ¬Х«ХЎ, Х№Х§Х«Х¶ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Хґ ХЎХµХЅ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„Х« ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ«Х¶ Х¬ХЎХѕХЎХ®ХЎХ¶ХёХ© Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХҐХїХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХЅ ХґХ« ХЎХ¶ХЅХ­ХЎХ¬ Х¶Х·ХЎХ¶ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎХ¶ Х«ЦЂ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЎХ­ХёЦЂХЄ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХёЦЂ ХєХ«ХїХ« ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎ ХҐЦЂХҐЦ„ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х«ХґХєХҐЦЂХ«ХЎХ¬Х«Х¦ХґХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХёЦ‚Х¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х¶ХґХЎХ¶ ХґХ« ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХѕХҐХї ХёЦ‚ ХЎЦЂХЈХЎХЅХЎХўХҐЦЂ ХҐЦЂХЇХ«ЦЂХЁ ХЈХЎХІХёЦ‚Х©ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁЦ‰

ФІХЎХІХ¤ХЎХ¤Х« ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶[99 - ФІХҐХјХ¬Х«Х¶-ФІХЎХІХ¤ХЎХ¤ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХёЦ‚ Х·ХёЦ‚ЦЂХ» ХўХЎХ­ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЇХЎХјХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХЎ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХјХЎХ¦ХґХЎ-ХЅХїЦЂХЎХїХҐХЈХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХµХёЦЂХҐХ¶ Х·ХёХ·ХЎЦѓХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁ. Ф№ХҐХёХ¤ХёЦЂ ХЂХҐЦЂЦЃХҐХ¬Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХ»ХёХІХҐХ¬ХёЦ‚ Х­Х¶Х¤ЦЂХҐЦЃ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х°ЦЂХҐХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Ц…Х»ХЎХ­ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХѕХ« Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Х« ХґХ« Х°ХЎХїХѕХЎХ®ХёЦ‚ХґХќ Х¤ЦЂХЎ Х¤Х«ХґХЎЦЃ Х« Х·ХЎЦЂХЅ ХЎХµХ¬ХёЦЃ Х­ХёХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х°ХёХЈХЎХ¬ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХ« ХґХ«Х»ХёХѕ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬Х«Ц„ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХёЦ‚ Х·Х«Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х« Х®ХЎХ­Ц„ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЁ Х№Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХҐЦЃЦ‰ ФµЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХѕХҐХ¬ 1888-Х«Х¶Ц‰ ФґХЎ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎХµХ« ХЈХЎХІХёЦ‚Х©ХЎХїХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ±Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂХЁ ХўЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎЦЃХ«Ц„ ХёЦ‚ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХёЦЂХєХҐХЅ ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ« ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф№ХҐХҐЦ‚ ХўЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХЇХ¦ХўХ«ЦЃ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХґХЎХїХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХҐХ¬ ХЈХҐЦЂХґХЎХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХёЦ‚ Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ Х¶ХҐЦЂХ¤ЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬, ХўХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¤ХЎ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂХҐЦЃЦЂХ«Х¶ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХїХ« Х¶ХЎХ­Ц…ЦЂХҐХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¶ ХЎХѕХЎЦЂХїХѕХҐЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ 1940-Х«Х¶Ц‰] ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХµХ¶ ХґХҐХ® Х·ХЎЦЂХЄХ«Х№Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х«Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЈХҐЦЂХґХЎХ¶ Ц†Х«Х¶ХЎХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¶ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« Х°ХҐХї ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ, ХҐЦ‚ ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬ХґХЁ[100 - ФЅХёХЅЦ„ХЁ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎХµХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЇХЎХµХЅЦЂ ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬Хґ ФІ-Х« (1859-1941) ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ Х«Х·Х­ХҐХ¬ Х§ 1888-1918Х©Х©.Ц‰ Ф№ХёХјХ¶ Х§ЦЂ ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬Хґ Ф± ХЂХёХ°ХҐХ¶ЦЃХёХ¬ХҐХјХ¶Х« (1797-1888), ХёЦЂ ХЉЦЂХёЦ‚ХЅХ«ХЎХµХ« Х©ХЎХЈХЎХѕХёЦЂХ¶ Х§ЦЂ 1861-Х«ЦЃ ХҐЦ‚ ФІХ«ХЅХґХЎЦЂХЇХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎХІХЎХ¶Х¤Х« Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«ХѕХќ ХЈХҐЦЂХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХЁХќ 1871-Х«ЦЃЦ‰] ХЅХїЦЂХёЦ‚ХЇХ« Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЇХЎХїХЎХІХ« ХЎХµХ¤ ХїХ«ЦЂХёХ» Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµХѕ ХєХЎЦЂХ¦ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х©Х«ХЇХёЦ‚Х¶Ц„ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХ·ХёЦЂ ХґХ«Х¬Х«ХїХЎЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ` ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХјХ«Х© Х№Х§ЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХµХёЦ‚ХІ Х¦ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХї Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐХЇХЎХ® ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХёЦ‚ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ« ХЎХјХЎХ»Ц‰ ХЌХЎ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХЎХµХЅ ХҐХјХЎХєХҐХїХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х­ХЎХ­ХёЦ‚Хї Х§, ХЎЦЂХ°ХҐХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХЎЦЂХґХЎЦЂ ЦЂХёХєХҐХ«Х¶ ХєХ«ХїХ« ХєХЎХµХ©Х«Ц‰

Х”ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХҐХїХ¶ХЎХўХҐХґХёЦ‚Хґ Х©ХЎЦ„Х¶ХѕХЎХ® ХЎХµХЅ Х«ЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХїХҐХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х©ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХҐЦЂХҐЦ„ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎХї ХЎХґХёЦ‚ЦЂ Х§ ХҐЦ‚ ХЇХ¬Х«Х¶Х« ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎЦЂХЈХЎХЅХЎХѕХёЦЂЦ‰ ФµХѕ ХЎХµХЅ Х¬ХЎХѕХЎХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎХї Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ Х§ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХўХҐЦЂХёЦ‚ХґХёХѕЦ‰ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« Х°ХµХёЦ‚ХєХЎХїХёХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХЄХёХІХёХѕХЁ, Х№Х¶ХЎХµХЎХ® Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХЎХ® ХўХёХ¬ХёЦЂ Х»ХЎХ¶Ц„ ХёЦ‚ Х°Х¶ХЎЦЂЦ„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХІХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХЎХ® ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® Х­ХЄХ¤ХЄХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФµЦЂХҐЦ„ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶` ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶ ХґХ·ХЎХЇХҐХ¬ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХ« Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х°ХЎХЅХїХЎХїХ« ХЎХµХ¶ ХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХ« Х°ХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ ХѕХҐЦЃ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФґХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ·ХЎХЇХЎХ® Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХѕХҐЦЃ 1895-Х« ХґХЎХµХ«ХЅХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХЎХµХ¶ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ Х„ХЎХµХ«ХЅХµХЎХ¶ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂ[101 - ХЏХҐХ›ХЅ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЅХёХѕХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Х¶Х·ХѕХЎХ®ХЁ, Х§Х» 130-147, 767, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х°ХІХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰] ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х©ХёЦ‚ХІХ©Х¶ ХЎХ¶Х°ХёЦ‚Х¶ Х°ЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„Х« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЋХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХњХЅЦ‰ ХЋХЎХ­ХіХЎХ¶ Х§Х«Х¶ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХѕХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х¤ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂ ХїХЎХјХЎХєХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х„ХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х«ЦЂХЎЦЂ Х·Х¶ХёЦЂХ°ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї Х°ХЎХґХўХёЦ‚ЦЂХѕХёЦ‚ХґЦ‰

Х„ХЎХµХ«ХЅХµХЎХ¶ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХҐХЅХї ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХёХ¤ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ХѕХҐЦЂЦЃХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ, Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х¶ХёЦЂ, ХЎХ¶Х¶ХЎХ­ХЁХ¶Х©ХЎЦЃ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¶ХёЦЂ Х«ЦЂХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈ Х№Х§ЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХјХёЦ‚ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ¶Х»ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХ¶ХёЦЂХёХЈХґХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХЎХ®Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХ№ХҐХ¬ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї ХЎХєЦЂХёХІ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х¬Х«ХёХѕХ«Х¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХЇХ«ХЅХЎХѕХЎХµЦЂХҐХ¶Х« Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХєХ«ХїХ« Х¶ХЅХїХҐЦЂ Х°ХЎХµХ« Х°ХҐХї ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ ХєХ«ХїХ« ХѕХіХ«Хј ХїХЎЦЂ ХЇЦЂХ©ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ® Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰

Բայց եւ այնպես, թուրք կառավարությունը, հավատարիմ մնալով իր վաղեմի սովորությանը, գործադրում էր ձգձգումների քաղաքականությունը, մինչեւ որ թուլանար ու եղծվեր պետությունների համաձայնությունը։ Նրա այս ակնկալությունը հետզհետե սկսում էր իրականանալ։ Ռուսաստանը, արտաքին գործերի մինիստր Լոբանով-Ռոստովսկու[102 - Լոբանով-Ռոստովսկի Ալեքսեյ Բորիսովիչ (1824-1896) – Ռուս դիվանագետ՝ Ռյուրիկից սերող իշխանական տոհմից. 1859-1863թթ. Ռուսաստանի բանագնացը Կ.Պոլսում, 1867-1878 ՆԳ փոխնախարար, 1878-ին՝ դեսպան Կ.Պոլսում, 1879-1895թթ.՝ դեսպան Լոնդոնում, Վիեննայում, Բեռլինում, 1895-1896թթ. արտգործնախարար։ Սուլթանին ուժեղացնելու գծի կոմնակից։ Ըստ Լեոյի՝ «Հայաստանն առանց հայերի» կարգախոսի հեղինակն է։] ղեկավարությամբ, նահանջի ճանապարհներ էր որոնում։ Խրիմյան կաթողիկոսին, որ ճանապարհվել էր Պետերբուրգ, հարկադրեցին երկար սպասել Նոր Նախիջեւանում, մինչեւ որ ցարը բարեհաճեց ընդունել նրան։ Այսպես էր արվում, որպեսզի թուրքաց սուլթանը համոզվի, թե այդ ճանապարհորդությունը քաղաքական նշանակություն չունի եւ կապված չէ հայերի կոտորածի հետ։ Ցարական բյուրոկրատներին, բացի դրանից, վրդովեցնում էր այն ագիտացիան, որ թուրքահայերի օգտին Անգլիայում մղում էր Ռուսաստանի հայությունը։ Թիֆլիսի հայերը ուղերձներ եւ ընծաներ էին ուղարկում Գլադստոնին, մինչդեռ ոչ մի դիմում չէին անում ռուս կառավարությանը։

ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ ХўХҐЦЂХѕХҐЦЃ Ф±Х¶ХёЦ‚Х· ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХґХ« ХЇХ«Х¶, ХёЦЂХ¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХѕХҐЦЃ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ ХҐЦ‚, Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х°ХЎХ¶ХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х¶ХЅХїХҐЦЃХѕХҐЦЃ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХЇХёХІЦ„Х«Х¶` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х« ХєХЎХїХЇХҐЦЂ` Х«ЦЂ Х¬ХёЦ‚Хј ХёЦ‚ ХґХёЦ‚Х¶Х» ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ® Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ХёЦ‚ ХЎХЅХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЁ Х±ХҐХјХ¶ХёЦ‚Х¶ХЎХµХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХ±ХЎХѕ ХЉХҐХїХҐЦЂХўХёЦ‚ЦЂХЈХ«ЦЃ, Х«ХЅХЇ ФјХёХўХЎХ¶ХёХѕ-ХЊХёХЅХїХёХѕХЅХЇХ«Х¶, ХёЦЂ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХ« ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЇХҐХІХ® ХЄХєХ«ХїХ¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ Х¶ХѕХ«ЦЂХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶, Х«ЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХўХЎХ¶ХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐЦЃ` В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«В»Ц‰ Х„ХЎЦЂХ¤ХЎХЇХҐЦЂ ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХ«Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х°ХёХІХЁ Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ Х§ЦЂ, Х·ХЎХї Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ Х№Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХєХҐХЅ Х§ЦЂ ХґХ« ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬Х« ХЇХЎХґ Х¶ЦЂХЎ ХЅХїЦЂХёЦ‚ХЇ ХєХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХҐХ¦Х« Ц„ХґХЎХ°ХЎХіХёЦ‚ХµЦ„ХЁ, ХёЦЂХ«ЦЃ ХЎХґХўХёХІХ» ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХёХ№Х¶Х№ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЎХ¶Х°ХҐХї ХЇХёЦЂХ№ХёЦ‚ХґЦ‰

Ազատական (լիբերալ) Անգլիան էր հայերի անկեղծ բարեկամը համարվում։ Բայց այս բնագավառում էլ երեւան էին գալիս նշաններ, որոնք ցույց էին տալիս, թե, անշուշտ, ցնորամիտներ են նրանք, ովքեր կարծում են, թե քաղաքագիտության մեջ բացի կոպիտ եւ եսամոլ հաշիվներից կա ուրիշ որեւէ սրբություն։ Լորդ Ռոզբերին, քանի դեռ հարցը թղթե պահանջներ անելուն էր վերաբերում, համաձայն էր Գլադստոնի հետ, բայց երբ բանը եկավ հասավ այն աստիճանին, որ պետք էր հարկադրել սուլթանին, որ նա կատարի այդ թղթե պահանջները, Ռոզբերին հրաժարվեց Գլադստոնի առաջարկած ստիպողական միջոցները գործադրելուց ու մի ճառ արտասանեց պառլամենտում, որով ոչնչացրեց իր գործադրած բոլոր հայանպաստ ջանքերը։ Նա, իհարկե, նույնքան իրավացի էր իր տեսակետի մեջ (թե այլ է թուղթը եւ այլ է ստիպմունքը), որքան [որ] իրավացի էր Գլադստոնը 1880 թվին` ճիշտ նույնանման հանգամանքների մեջ։ Բայց անգլիական հայասիրությունն ուրիշ հրաշք էլ ուներ իր մեջ։ Ռոզբերիի կառավարությունը հեռացավ գործերից, նրա տեղը բռնեց Սոլսբերիի կառավարությունը։ Եվ ո՜վ սքանչելիք. Սոլսբերին, որ Կիպրոսի դաշնագիր էր հնարել Բեռլինում, Սան Ստեֆանոյի 16-րդ հոդվածն էր այլանդակել, որ ջնջել էր Հայաստան անունը եւ այն փոխարինել Քուրդիստան անունով, այժմ հանդես էր գալիս իբրեւ ջերմ պաշտպան Հայոց հարցի…

ХЌХЎ Х·ХЎХї ХєХЎЦЂХ¦ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Х°ЦЂХЎХ°ХЎХЅХёЦ‚Х¶ Х»ХҐЦЂХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°Х«ХґЦ„ ЦѓХјХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХѕХЎХіХЎХјХЎХЇХЎХ¶Х« ХёЦЂХёХ· Х°ХЎХ·Х«ХѕХ¶ХҐЦЂХ« ХЅХЎХјЦЃХЎХЇХёЦ‚ХµХїХЁЦ‰ Ф№ХҐХ› 1880-Х«Х¶` ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› 15 ХїХЎЦЂХ« ХЎХ¶ЦЃХЎХ®Хќ ХЊХёХ¦ХўХҐЦЂХ«Х« ХёЦ‚ ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« ЦЃХЎХѕХ¶ ХёЦ‚ Х°ХёХЈХЅХ¶ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХїХЎХ¶Х»ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХЈХЎХ¬ХЎЦЂХѕХёХІ ХґХ« ХўХёЦ‚Хј ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х№Х§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХґХ«Х·Хї ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶, ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХҐЦ‚ ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ` Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« ХїХ«ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ФµХЈХ«ХєХїХёХЅХёЦ‚ХґЦ‰ Ф»Х¶Х№ХєХҐХЅ 15 ХїХЎЦЂХ« ХЎХјХЎХ», ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х¬ ХЎХµХЄХґ, ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХЅХїХ«ХєХҐХ¬ХёЦ‚, ХѕХЎХ­ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ Х¶ХёЦЂ Х¦Х«Х»ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ФµХЈХ«ХєХїХёХЅХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХЎХґХўЦ‰ ХЏХЎЦЂХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХґХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ 1880Х©. Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х¤ХҐХј ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐХҐЦ‚ ХїХЎХ¶Х»ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ Ф»ХЅХЇ 1894-1895-Х«Х¶ Х¶ХЎ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХЎХєЦЂХёХІ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ Х№Х§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХґХёЦЂХ©ХѕХёХІЦ‰ ФµХѕ Х¶ЦЂХЎ Х¬ХіХЎЦЃХЎХ® ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х№ХЎЦѓХёХѕ-ХЇХ·ХјХёХѕ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХѕХЎХіХЎХјХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, ХЉХҐХїХҐЦЂХўХёЦ‚ЦЂХЈХёЦ‚Хґ, ФІХҐХјХ¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ, ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ Х“ХЎЦЂХ«Х¦ХёЦ‚ХґЦ‰

Ф»ХЅХЇ Х°ХЎХµ ХҐЦЂХЎХ¦ХЎХЅХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХЇЦЂХЇХ¶ХЎХєХЎХїХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎХ¶ХЎЦЂХЄХҐЦ„ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХЁЦ‰ 1895-Х« ХЎХґХўХёХІХ» ХЎХґХЎХјХ¶ ХЎХ¶ЦЃХЎХѕ ХЎХ¶Х°ХЎХµХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Х‰ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶` ХєХ«ХїХ« ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶Х«Хћ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЁ Х„ХЎХµХ«ХЅХµХЎХ¶ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ, Х©ХҐХћ ХёХ№Ц‰ ФіЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»ХҐЦ‚ Х¤ХҐХј Х№Х§Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХҐХ¬Ц‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х«ЦЂ Х°ХЎХґХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х†ХЎ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х©ХёЦ‚ХµХ¬ХЎХїЦЂХҐХ¬Х« ХЈХїХЎХѕ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« Х¤ХЎХ¶Х¤ХЎХІХЇХёХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ХёЦЂХёХ·ХҐЦЃ ХЅХїХ«ХєХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶, ХёЦЂ Х·ХёЦ‚Хї ХЅХїХёЦЂХЎХЈЦЂХ« ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х‰Х§ЦЂ ХґХёХјХЎЦЃХѕХҐХ¬ ХЎХ¶ЦЃХµХЎХ¬Х« ЦѓХЎХјЦ„ХЁ. Х°Х«Х¶ХЈ ХїХЎЦЂХ« ХЎХјХЎХ» ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ¶ Х§ЦЂ, ХЎХµХЄХґ` 1890-Х« Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅХµХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ ХґХ« ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶ХҐЦЂЦ‰ ХЂХ«Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂ Х°ХҐХїХё ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХґХ« Х¬ЦЂХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐХі` Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХЈЦЂХёХІ ФјХҐЦ‚ХёХ¶ ФІХЎХ·ХЎХ¬ХµХЎХ¶Х« ХҐЦ‚ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ Х°Х«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЊ[ХёЦ‚ХўХҐХ¶] ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХїХ«[103 - ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¤ХµХЎХ¶, ХёЦЂ ХёЦ‚ХІХІХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„. Х­ХёХЅЦ„ХЁ В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇВ» Х©ХҐЦЂХ©Х« Х°ХЎХґХЎХ°Х«ХґХ¶ХЎХ¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХїХ« (ХЊХёЦ‚ХўХҐХ¶, Х†Х·ХЎХ¶ ФїХЎЦЂХЎХєХҐХїХµХЎХ¶) (1862-1929) ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёХѕ Х«ЦЂХёЦ„ ХҐХІХҐХ¬ Х§ ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰] ХґХҐХ» ХЎХµХ¶ Х¤ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХїХЎХЅХ¶ХЎХґХµХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« ХіХЎХЇХЎХїХЎХЈЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХ¤ХїХҐХІХ«ЦЃ ХҐХЅ Х«ХґХЎЦЃХЎ, ХёЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХєХёХ¬ХЅХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХёХЈ Х§Х«Х¶ ХїХЎЦЂХҐХ¬, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х­ХЎХјХ¶ХѕХЎХ® Х№Х¬Х«Х¶ХҐХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« ХґХҐХ» ХҐЦ‚ Х№ХѕХ¶ХЎХЅХѕХҐХ¶Ц‰ ФІХЎХ·ХЎХ¬ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅ ХЈХ¶ХЎЦЃ ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХїХЁЦ‰ Ф±ХґХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХёЦЂХёХ·ХѕХҐЦЃ, Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХѕХҐЦЃ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХЁ ХЅХЇХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Ц…ЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЄХЎХґХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х¤ЦЂХЎ Х¶ХЎХ­Ц…ЦЂХµХЎХЇХ«Х¶, ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХїХ¶ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХЎХѕ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ«ЦЃ` Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХїХЎХ¶ Х«ЦЂ Х°ХІХЎЦЃХЎХ® ХЈХёЦЂХ®Х« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ФµХѕ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЁ Х¦ХЎЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХҐХ¬Х« ХҐХІХЎХѕЦ‰

Ցույցը տեղի ունեցավ 1895-ի սեպտեմբերի վերջին օրը։ Այն պիտի սկսվեր դարձյալ Գում-Գափուի պատրիարքական եկեղեցուց։ Որոշված էր, որ այն խաղաղ, անզեն լինի։ Բազմությունը պիտի եկեղեցուց գնար Բ.Դուռը եւ այնտեղ պիտի ուղերձ տար, որի մեջ պահանջվեր անհապաղ ընդունել եւ վավերացնել երեք պետությունների մշակած ռեֆորմները։ Ցույցն այս անգամ ստանալու էր «Բաբը-Ալիի ցույց» անունը։ Անգլիական պաշտոնական հաղորդագրությունների մեջ նա որակված է «Հիմար ցույց» անունով։ Պատրիարք Իզմիրլյանն[104 - Մատթեոս Բ Կոստանդնուպոլսեցի Իզմիրլյան (1845-1910) – Խրիմյան Հայրիկի անձնական քարտուղար, Եգիպտոսի թեմի առաջնորդ, 1894-96թթ. Կ.Պոլսի պատրիարք (Մատթեոս Գ անունով), 1896-ին աքսորվել է Երուսաղեմ, 1908-ին վերստին պատրիարք, նույն թվականին ընտրվել է Ամենայն հայոց կաթողիկոս (Մատթեոս Բ անունով)։], ինչպես ասված է այդ հաղորդագրությունների մեջ, հնչակյաններին երկար համոզել էր ցույց չանել, հավատացրել էր, թե ռեֆորմների գործն ապահովված է, եւ երեք պետությունները թույլ չեն տա, որ սուլթանի համառությունը հաղթանակի։ Պետք էր միայն սպասել մի քիչ էլ։ Սակայն հնչակյանները խիստ կերպով մերժեցին այդ զգաստացնող առաջարկությունը։ «Շատ ենք սպասել»` աղաղակեցին նրանք ցասկոտ հեգնությամբ։ Եվ գնացին։ Թուրք ոստիկանությունը կտրեց ցուցարարների ճանապարհը։ Եվ այն ժամանակ «անզեն» հայտարարված ցույցը դիմադրության դիմեց։ Լսվեցին ատրճանակների կրակոցներ։ Ոստիկանությունը եւ զորքերը կրակ բաց արին։

ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ Х¤ХҐХј Х¶ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂЦ‰ Х†ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХЇХјХ«ХѕХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХЎХ¦Х¤ХЎХ¶Х·ХЎХ¶ ХґХ« ХѕХЎХІЦ…ЦЂХёЦ„ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХЎХ® ХҐЦ‚ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХѕХЎХ® ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰ ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ¶ ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХЎЦЂХЈХ¶ Х§ЦЂ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬Ц‰ Ф±ХµХЄХґ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХїХЄХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ ХЎХ¶Х­ХїХ«ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Ц„Х©Х« ХїХЎХЇ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕ ХґХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Ц‰ ХЂХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ Х©ХЎХІХҐЦЂХЁ Х¬ЦЃХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХҐЦ‚ ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х­ХҐХ¬ХЎХЈХЎЦЂХѕХЎХ® Х¤ХҐХЅ ХёЦ‚ Х¤ХҐХ¶ ЦѓХЎХ­ХЎХѕЦ‰

ХЌХЎ ХґХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї Х¶ХЎХ­ХЎХїХёХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Ц„ХЅХїХґХ¶ХҐХ¬Х«, ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х·Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ (ЦЃХ«Х¶Х«Х¦ХґХ«) ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х«ЦЂ Х¶ХґХЎХ¶ХЁ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХґХ« Х¦ХЎХѕХҐХ·ХїХ«, ХёЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХјХёЦ‚Х·Хї ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¦ХґХЁ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХЇХёХ№ХѕХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ» Х­ХЎХІХЎХ¬ХёЦ‚Ц‰ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХЎХµХ¤ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХѕХЎХѕХҐЦЂХЎЦЃЦЂХҐЦЃ Х„ХЎХµХ«ХЅХµХЎХ¶ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚ХґХЁ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХҐЦЃ Х‡ХЎЦ„Х«ЦЂ-ЦѓХЎХ·ХЎХµХ«Х¶Ц‰ Х“ХЎХ·ХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХѕХҐЦЃ ХЎХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХІ ХґХїЦЃЦЂХҐЦЃ ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶` Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®ХЎХµХ«Х¶ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂ ХЅХЎЦЂЦ„ХҐЦЃЦ‰ ФїХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ® ХґХ« ХёХіХ«ЦЂ, ХёЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХёХѕ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¦ХўХёХЅХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХµХЎХўХ¶ХЎХЇ ХЈХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХѕ Х¬ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰ Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ«ЦЃ ХЎХ¶ЦЃХЎХ¶ ХЏЦЂХЎХєХ«Х¦ХёХ¶, ХЎХµХ¶ХїХҐХІХ«ЦЃ Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ« Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х«ХЅХЇ Х“ХёЦ„ЦЂ Ф±ХЅХ«ХЎХµХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХЁЦ‰

Երեք դեսպանները, սուլթանից ստանալով իրենց մշակած ռեֆորմների վավերացումը, իրենց գործը վերջացած համարեցին։ Համաձայնություն այլեւս չմնաց։ Ցարական կառավարությունն այլեւս ավելորդ էր համարում թզենու տերեւով ծածկել իր լպիրշ մերկությունը։ Մինչ այդ նա սուլթանին ծածուկ խրախուսել էր դիմադրել Անգլիայի պահանջներին Հայկական հարցի մեջ, իսկ այժմ խրախուսում էր նրան կոտորել հայերին։ Ռուս հրապարակախոսներից մեկը (Ամֆիտեատրով[105 - Ամֆիտեատրով Ալեքսանդր Վալենտինովիչ (1862-1938) – Ռուս գրող, քննադատ, խմբագիր, անվանել են «ռուսական Էմիլ Զոլա»։ 1889-ին աշխատել է Թիֆլիսի «Նովոյե օբոզրենիե» թերթում (այստեղ է աշխատել նաեւ Քրիստափոր Միքայելյանը)։ Հրապարակումների պատճառով երկու անգամ ձերբակալվել եւ աքսորվել է։ Խորհրդային իշխանությունից ընտանիքի հետ 1921թ. նավակով փախել է Ֆինլանդիա։ Հայրն է երաժիշտներ Դանիել, Մաքսիմ, Ռոման Ամֆիտեատրովների եւ նշանավոր գրող-լրագրող Վլադիմիր Ամֆիտեատրով-Կադիշեւի։]) այս մասին գրած ունի բացարձակորեն։ Նա գրում էր, թե ռուսաց դեսպան Նելիդովը շարունակ ասելիս է եղել Աբդուլ-Համիդին «Massacrez, Majeste, Massacrez»[106 - Ֆրանսերեն՝ «Կոտորեցե՛ք, Ձերդ մեծություն, կոտորեցե՛ք»։]։ Այս բացարձակ մեղադրանքը չեն հերքել ո՛չ Նելիդովը, ո՛չ Նիկոլայի կառավարությունը։ Նույնիսկ եթե հերքեին էլ, դարձյալ կմնային բազմաթիվ փաստեր, որոնք ապացուցում են ցարի եւ սուլթանի գործակցությունը 1895-1896 թվերի կոտորածների մեջ, որոնց զոհ գնացին մոտ 300 հազար հայեր։

ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶Х¶ Х«ЦЂ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХЎХµХ«Х¶ ХіХЎХјХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐЦЃ ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХєХЎХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃЦЂХҐЦЃ, Х©ХҐ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХєХЎХЇХЎХЅ Х№Х§ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ ЦЃХЎЦЂХЁ, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎХЇХ¶ ХЎЦЂХЎХїХЎХѕХёЦЂХҐЦЃ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЎЦЂХµХЎХ¶ ХЈХҐХїХҐЦЂХёХѕЦ‰ 1895-Х«Х¶, ХґХ«Х¶Х№ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х¶ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХІХёХІ Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ, ФїХёХѕХЇХЎХЅХ« ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХїХҐЦЂХЁ Х¬ЦЃХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў. Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХїХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЇХЎХ¬ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬, Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬Ц‰ ФІХЎХµЦЃ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХґХҐХґХЎХїХЎХўХЎЦЂ ХґХҐХІХґ Х§Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¤ХҐХј Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ Х№Х§Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЃХ« Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃХќ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¶ХґХЎХ¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХ¶ХҐЦЂ Х№Х§Х«Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚ХґЦ‰ ФЅХ«ХЅХї ХєХЎХїХ«ХЄХ¶ХҐЦЂХ« ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐХ¶ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Хґ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ, Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ«ЦЃ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« В«ХѕХїХЎХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«ХЅХїХ¶ХҐЦЂВ», Х«Х¶Х№ХєХ«ХЅХ«Ц„ Х§Х«Х¶ Х‡Х«ЦЂХѕХЎХ¶Х¦ХЎХ¤ХҐХ¶, Х‚ХЎХ¦ХЎЦЂХёХЅ Ф±ХІХЎХµХЎХ¶ХЁ, ХЌХҐЦ‚ ХЌХЎХ¶Х¤ЦЂХёХ¶ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХ« Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¤ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХёЦ‚ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« Х°Х«ХґХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎХѕ, ХёЦЂ ХҐЦЂХў Х°ХЎХµХёЦЃ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЁ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХҐЦЃ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХёХЈХҐХ°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХїХ¶ХҐЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ Х­ХёХІЦ„ХЎХІХѕХЎХ® Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХІХёХ©Ц„Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬, ХёЦЂ ХҐЦЂХЇХ«Х¶Ц„ХЁ ЦѓЦЂХЇХҐ ХЇХёЦЂХ№ХёХІ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, ХЇХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х°ХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ В«Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХЅХЎХЅХҐЦЂВ» ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« Х¦ХёЦЂХЎХѕХЎЦЂ Х‡ХҐЦЂХҐХґХҐХїХҐЦ‚Х«, ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХҐЦЃ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХ¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶ ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЎХµХ¤ ХґХ«ХЎХЇ, Х©Х·ХѕХЎХј ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂХ¶ Х§Х¬Ц‰ ФІХЎЦЃХ« ХЎХµХ¤, ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ХЅ ХўХ¶ХёЦЂХёХ· ЦѓХЎХЅХїЦ‰ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЁ ХґХ« ХЅХїЦЂХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХІХҐЦЂХЅХЎХЈЦЂХёХѕ Х¤Х«ХґХҐЦЃ В«ХЎХј ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ ХїХҐЦЂХ¶В» Х†Х«ХЇХёХ¬ХЎХµ ФµЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХІХЎХ№ХҐЦЃ-ХєХЎХІХЎХїХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ Х”ЦЂХ«ХЅХїХёХЅХ«, Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ Ф±ХЅХїХ®Хё, Х« ХЅХҐЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЅЦЂХўХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«` ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ Х«ЦЂ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХґХ¶ХЎЦЃХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХ¶ХЎХ»Х¶Х»ХёЦ‚ХґХ«ЦЃЦ‰

ФІХЎХµЦЃ Х«ХћХ¶Х№ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ В«ХЎХЅХїХ®Хё Ц…Х®ХµХЎХ¬ХЁВ»Ц‰ ФјХёХўХЎХ¶ХёХѕ-ХЊХёХЅХїХёХѕХЅХЇХ«Х¶ Х°ХЎХµХёЦЃ Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х« ХЇХІХҐЦЂХЎХєХҐХїХ«Х¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃ, Х©ХҐ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶, ХёЦЂ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« Х¤ХҐХґ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂ ХҐЦ‚ ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ® Х§ Х«Х¶Ц„Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ ФµХѕ ЦЃХЎЦЂХ« ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ Х®ХЎХјХЎХ¶ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХ¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂ ХєХҐХї` Х©ХІХ©ХҐЦЂ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХ« Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, Х­ЦЂХЎХїХ«, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х­ХҐХ¬ХёЦ„ ХЇХҐХ¶ХЎХ¶, Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤ХѕХҐХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Х€ЦЂХєХҐХЅХ¦Х« Х·ХҐХ·ХїХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶Х« ЦЃХЎЦЂХЎ-ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЅЦЂХїХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХ¶ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х« ХёХіХ«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХµХ¤ Х«ХЅХЇ ЦЂХёХєХҐХ«Х¶ ЦЃХ¶ЦЃХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХґХўХёХІХ» Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХҐХЅ ХєХ«ХїХ« ХЎХЅХҐХґ, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХіХ«Х·Хї ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХєХЎХ°ХЎХ¶Х» ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х°ХЎХµХёЦЃ ХєХЎХїЦЂХ«ХЎЦЂЦ„ХЁ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰

Այսպիսին էր Ռուսաստանը` մի արյունռուշտ բռնակալություն, որ երբեք հաշիվ ու համար չի տվել իր արած գազանությունների վերաբերմամբ։ Նրա դաշնակիցն էր հանրապետական Ֆրանսիան, որ այդ ժամանակ կամավորապես ինքն իրեն լակեյ էր գրել ցարական սպասին եւ հոգով-մտքով տարված ցարականությունը շոյելու, իր սրտին կպցնելու, իր միլիարդներով, իր պերճանքներով հմայելու ու այդ կերպով դաշնակցությունը ամուր պահելու մտքով` ենթարկվում էր Լոբանով-Ռոստովսկու կամքին ու ցուցմունքներին, մանավանդ որ ինքն էլ շատ հաշիվներ ուներ Թուրքիայի մեջ եւ մանավանդ Եգիպտոսում, ուր նրա առջեւ մրցակցի դերում ժայռացած էր Անգլիան։ Ֆրանսիական արտաքին գործերի մինիստր Հանոտոն[107 - Գաբրիել Հանոտո (1853-1944) – Ֆրանսիայի արտգործնախարար 1894-1895-ին եւ 1896-1898, Աբդուլ-Համիդի մտերիմը, ֆրանսիական ակադեմիայի պրեզիդենտ, պատմագիտական ուսումնասիրությունների հեղինակ։] այնքան ջերմեռանդ թուրքասիրություն էր ցույց տալիս, որ այն սարսափելի ժամանակներում, երբ ամբողջ աշխարհը զզվանք էր արտահայտում մինչեւ գլուխը հայի արյան մեջ թաղված Աբդուլ-Համիդի վերաբերմամբ, նա` այդ լուսավորյալ ֆրանկը, այժմ ֆրանսիական ակադեմիայի անդամ, ընդունեց սուլթանի ուղարկած շքանշանը եւ ֆրանսիական մամուլի մի մասից ստացավ «Հանոտո-փաշա» հեգնական հորջորջումը։

Х„Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶Ц‰ Х†ЦЂХЎ ХѕЦЂХЎ Х§ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ЦЂХҐХ¬ Х«ЦЂ Х°ХёЦ‚ХµХЅХЁЦ‰ ФјХёЦЂХ¤ ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёХѕ, ХЎХ¶ХѕХҐЦЂХЎХєХЎХ°ХёЦЂХҐХ¶ Х°Ц…ХЈХёЦ‚Хї Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤Х¤ХҐХґ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Ц‰ ФµЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚ХµХ©Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХєХЎЦЂХ¦ ХёЦ‚ ХєХҐЦЂХіХЎХ­ХёХЅ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х¶ХѕХЎХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х¶ХҐЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬Х¶ ХёЦ‚ Х­ХЎХўХѕХҐХ¬ХЁЦ‰ ФІХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬Х« Х№Х§, ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЁ ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ Х·ХЎХї, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ЦѓХЎХјХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ` Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ХЎХјХЎХ» ХўХҐЦЂХҐХ¬ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ Ф№ХҐХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎhХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХЅХєХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦЃХ« Х§ЦЂ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХЇХѕХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХґХЎХµХЎЦЃХҐХ¬. ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ, Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї Х§Х«Х¶ Х¤ХҐХј ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХ¶ХЎЦЃХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂ Х§Х¬ Х¦ХёХ°ХҐХ¬ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЇХЅХѕХЎХ® ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰




Ф¶


1895-Х« Х¶ХёХµХҐХґХўХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХёЦЂ Х§Х«Х¶ ХЅХЇХЅХёЦ‚Хґ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ ХѕХҐЦЃ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї ХѕХ«Х¬ХЎХµХҐХ©Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХўХЎХ­ХїХ¶ Х«Х¶Х± Х°ХЎХ»ХёХІХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ¦ХЎХїХѕХҐХ¬ ФІХЎЦ„ХѕХ« Х¤ХЄХёХ­Ц„ ХґХ©Х¶ХёХ¬ХёЦЂХїХ«ЦЃ, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» ХҐХЅ ХЎХєЦЂХҐХ¬ Х§Х« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЇХҐХЅ ХїХЎЦЂХ«` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х­ХёЦЂХ© ХёЦ‚ Ц…ХїХЎЦЂ ХґХ« ХґХЎЦЂХ¤, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЎХЇХЎХґХЎ ХєХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­Хї` ХҐЦЂХЇХ¶Ц„Х« ХЎХµЦЃХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЅХєХЎХЅХёХІЦ‰ Х€Х№Х«Х¶Х№ Х№Х§Х« ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х№ХЎЦЂ ХёЦ‚ ХЎХ¶Х°ХёХЈХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦ‚Хґ, ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХўХЎХ¶, ХёЦЂ ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂ Х«Хґ Х°ХёХЈХҐХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФіЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХЁ ХґХ« ХЇХёХІХґ Х§Х« Х¶ХҐХїХҐХ¬, Ц…ЦЂ ХёЦ‚ ХЈХ«Х·ХҐЦЂ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ® Х§Х« В«Ф±ЦЂХёЦЂВ» ХїХєХЎЦЂХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХґХ« Х­ХёХ·ХёЦЂ Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х«Хґ В«Х­ХёХ¦ХҐХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХ«В» Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±Х·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ ХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХёХѕ ХґХїЦЂХЎХЇХѕХЎХ®` ХҐХЅ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§Х« Ц…ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЅХЇХЅХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х¬ХёЦ‚ХµХЅ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х¬ХЎХѕ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХїХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰

Այսպիսի դրության մեջ ինձ համար երկնքի իսկական «այցելություն» էր «Մշակ» լրագրի հրատարակիչ, պրոֆեսոր Անդրեաս Արծրունու[108 - Անդրեաս Արծրունի (1847-1898) – Գրիգոր Արծրունու եղբայրը, քիմիայի դոկտոր, նշանավոր երկրաբան, բազում գյուտերի հեղինակ, եվրոպական մի շարք համալսարանների պրոֆեսոր, Պետերբուրգի, Թուրինի, Բավարիայի ակադեմիաների թղթակից անդամ, նրա անունով է կոչվում «Արծրունիտ» միներալը։ Զբաղվել է նաեւ հայագիտությամբ, ազգագրությամբ, հովանավորել է եղբոր «Մշակ» թերթը նաեւ նրա մահից հետո։] նամակը, որն առաջարկում էր ինձ մշտական աշխատակցի, խմբագրական քարտուղարի եւ էքսպեդիտորի[109 - Բաժանմունքի վարիչ ցարական ժամանակների հիմնարկներում։] պաշտոն` 1000 ռուբլի տարեկան ռոճիկով։ Իմ «խոզեինները» դրանից մի քիչ ավել էին տալիս, բայց ես թողեցի ամեն ինչ, շտապեցի Թիֆլիս, ուր ոչ միայն գրական կյանքն էր խտացած, այլեւ, եթե կարելի է այսպես ասել, կերտվում էր հայոց ժամանակակից պատմությունը։ Ես մտա այն ժամանակվա գործող երիտասարդության շրջանները, ծանոթացա քաղաքական եւ հեղափոխական տրամադրություններին։

Պետք է ասեմ, որ «Մշակի» խմբագրատան մեջ ես գտա բավական զգաստ եւ լրջմիտ վերաբերմունք դեպի կատարվող սարսափելի դեպքերը։ Խմբագրության գլխավոր ղեկավարն էր Խաչատուր Մալումյանը, որ վերջը դարձավ դաշնակցական գլխավոր շեֆերից մեկը` Է. Ակնունի[110 - Ակնունի (Խաչատուր Մալումյան) (1860-1915) – Հրապարակախոս, թարգմանիչ, ծնունդով մեղրեցի։ Սպանվել է Հարություն Ճանկյուլյանի, Ռուբեն Զարդարյանի, Խաժակի եւ այլոց հետ։] կեղծանվամբ. 1895-ին նա դեռ գունավորված դաշնակցական չէր եւ իր համակրանքներով ավելի դեպի հնչակականությանն էր թեքված, թեեւ «Մշակի» խմբագրությանն ավելի մոտ էին կանգնած Դաշնակցության գլխավորները եւ ամենից շատ` Քրիստափոր Միքայելյանը, որ այն ժամանակ «Новое обозрение»[111 - Ռուսերեն՝ «Նոր հայեցում (տեսություն, հանդես)»։] թերթի սրբագրիչն էր եւ շատ հաճախ (գրեթե ամեն օր) գալիս էր մեզ մոտ։ Շատ անգամ էին մեր խմբագրատանը վիճաբանություններ սկսվում Թուրքահայաստանի դրության մասին։ Մալումյանը միշտ վրդովված էր, երբ հեղափոխականներից լսում էր, թե Սասունի եւ այլ տեղերի կոտորածները հարկավոր էին, որպեսզի Եվրոպան ճանաչի հայ ժողովրդին, տեղեկանա նրա դատին…

– Կոտորել տալ 100, 200 եւ ավելի հազար մարդ` լոկ մեր փոքրիկ ժողովուրդը ճանաչեցնել տալու համա՞ր, – բացականչում էր Մալումյանը տաքացած, – այս ի՞նչ աշխարհայեցողություն է, ասացե՛ք` խնդրեմ…

Միեւնույն հայացքին էին եւ խմբագիրը` Ալեքսանդր Քալանթարը[112 - Ալեքսանդր Քալանթար (1855-1913) – Հարավային Կովկասում անասնաբուծական գիտության հիմնադիրը, նաեւ՝ գրող, թարգմանիչ, գրականագետ, թատերագետ, Կադետական կուսակցության անդամ, 1893-ից մինչեւ կյանքի վերջը խմբագրել է «Մշակը», գլխավորել է Հայ հրատարակչական ընկերությունը, նշանավոր թատերական գործիչ Լեւոն Քալանթարի հայրը եւ պրոֆեսոր, աշխատանքային հերոս Ավետիս Քալանթարի եղբայրը։] եւ մյուս գլխավոր աշխատակիցը` Հովհ. Տեր-Մարկոսյանը։

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ ХґХҐХЇХ«ХЇ-ХґХҐХЇХ«ХЇ ХѕХҐЦЂ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ Х®ХЎХ¶ЦЂ, ХґХІХ±ХЎХѕХЎХ¶Х»ХЎХµХ«Х¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Х¤ХЎЦЂХ±ХҐЦЂХЁ, ХҐХЅ Х°ХЎХґХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХЎХµХ¶ Х­ХёЦЂ Х°ХЎХґХёХ¦ХґХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ, ХёЦЂ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ Х«ЦЂ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х°ХЎХЇХЎХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЎЦЂЦ„Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЎХ°ХЎХѕХёЦЂ ХѕХ¶ХЎХЅХ¶ХҐЦЂ Х№Х« ХєХЎХїХіХЎХјХҐХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХҐХ¬ Х§ 1895-Х« Х«ЦЂ Х»ХҐЦЂХґ Х°ХЎХµХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ФїХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХіХ«Х·Хї ХЎХµХ¶, Х«Х¶Х№ Х°ХЎХ¶ХіХЎЦЂХҐХІ ХєХЎЦЂХ¦ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ ФїХјХ«Х¬ХёХѕХ¶ Х«ЦЂ В«ФїХЎХїХёЦ‚ ХҐЦ‚ Х­ХёХ°ХЎЦЂХЎЦЂВ» ХЎХјХЎХЇХ« ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХёХѕ Х»ХЎЦЂХ¤ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХўХµХёЦ‚ЦЂХҐЦЂХёХѕ, Х«ХЅХЇ ЦѓХЎХјХЎХ°ХҐХІ Х¬ХёЦЂХ¤ ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«Х¶ ФІЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХҐХ® ХЇХІХ¦ХёЦ‚ ЦѓХЎХјХЎХ°ХҐХІ ХЎХјХЎХ¶Х±Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХіХЎХјХҐЦЂХёХѕ, ХЅХёХЅХЇ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХіХЎХјХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХґХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶, ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­Х«ХЅХї Х¤ХЎЦЂХ±ХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ« ХЎХЅХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХҐХЇХҐХ¬ Х°ХЎХЅХҐХ¬ Х§ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХ»ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ЦЃХ¶ЦЃХёХІ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХґХЎХ°ХЎХўХҐЦЂ, ХёЦЂ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶Х« Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®ХЎХґХЎХ° ХҐХІХЎХѕ. Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х©ХҐЦЂХ©ХҐЦЂХЁ` Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЅХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХ« ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХ¶ ХёХїЦ„Х« Х§ЦЂ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐХ¬ ХґХ« ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚ ХєХҐХЅЦ‰

Ամենօրյա մամուլի էջերը լցվում էին հարյուրավոր հայանպաստ միտինգների մանրամասն նկարագրություններով։ Անգլիայի վարչապետը, այսպիսով, իր հակասուլթանական հոխորտանքների մեջ ամուր ու հաստատ կերպով հենվում էր երկրի` կազմակերպված ու միացած հասարակական կարծիքի վրա։ Իսկ Աբդուլ-Համի՞դը… «հուզվում էր եւ ուտում» կռիլովյան կատվի նման։ Նրա մոտ, Բոսֆորի ափերին, կային հզորներ, որոնք փսփսում էին նրա ականջին «Massacrez, Majeste, Massacrez»։ Եվ կոտորածները շարունակվում էին։ Սուլթանն այնպես վարպետորեն էր տանում իր մեծ դահճապետի դերը, որ նույնիսկ վախեցածի կերպարանք էր ընդունել եւ ինքնագիր նամակ ուղարկել Սոլսբերիին` այնտեղ գրելով, թե ինքը վճռել է իր վավերացրած ռեֆորմներն անպատճառ մտցնել ասիական նահանգներում։ Անողորմ, արյունոտ ծաղր… Իսկ Սոլսբերին, մի խեղճացած սուլթան երեւակայելով իր առջեւ, ավելի եւս խստացնում էր իր սպառնալիքները ճառերի, լոկ ճառերի մեջ։

ФµХѕ Х°ХЎХЇХЎХіХЎХјХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХҐЦЂ ХѕХҐХіХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХґХҐХ¦ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶.

– Չե՞ք տեսնում` Անգլիան չափազանց առաջ է գնացել, որպեսզի կարողանա մտածել նահանջի մասին։ Դրված է նրա պետական պատվի հարցը, Անգլիան երբեք թույլ չի տա, որ իր պատիվը ոտնահարվի, այն էլ այնպիսի մի ողորմելի հակառակորդի կողմից, որպիսին թուրքաց սուլթանն է։

Х„Х©Х¶ХёХ¬ХёЦЂХїХ¶ ХЎХґХўХёХІХ»ХёХѕХ«Х¶ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХїХёХЈХёЦЂХѕХЎХ®Ц‰ ХЂХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ (Х­ХёХЅЦ„ХЅ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї Х°ХёХІХҐЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХјХёЦ‚) Х«ЦЂХҐХ¶ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶, Х©ХҐХҐЦ‚ Ц…ЦЂХ¶ Ц…ЦЂХ«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХҐХЇХЁ ХґХµХёЦ‚ХЅХ«ЦЃ Х¦ХЎЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХҐХ¬Х« ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХґХІХ±ХЎХѕХЎХ¶Х»ХЎХµХ«Х¶ ХїХЎХЈХ¶ХЎХєХ« ХґХҐХ» Х§Х¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ Ц…ЦЂХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЎХ¦Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х°ХµХёЦ‚ХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇ ХєХЎХїХЎХ°ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Х„Х« Ц…ЦЂ Х°ХҐХјХЎХЈХ«ЦЂ ХҐХЇХЎХѕ Х•Х¤ХҐХЅХЎХµХ«ЦЃ, Х©ХҐ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХѕХЎХїХёЦЂХґХЁ ХјХґХўХЎХЇХёХ®ХёЦ‚Хґ Х§ Фї.ХЉХёХ¬Х«ХЅХЁЦ‰ Ф±Х¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х¬ХёЦ‚ЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ® ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х€ЦЂЦ„ХЎХњХ¶ Х°ЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„, ХёЦЂХєХ«ХЅХ«Хњ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФґХЎЦЂХҐЦЂХёХѕ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХѕХЎХ® ХѕХ«Х·ХїХ¶ Х§ЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЇЦЂХЎХ® ХїХЎХјХЎХєХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«, ХґХ«Х¬Х«ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ Х¦ХёХ°ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХҐХЄХ¶ Х§ЦЂ Х¬ХёЦ‚Х®ХѕХёЦ‚ХґЦ‰

Բայց երազները շուտ գունատվեցան… Սու՛տ էր Կ.Պոլսի ռմբակոծումը, սու՛տ էր եւ այն, թե Անգլիայի համար պետական պատվի հարց էր դարձել Հայոց հարցը։ Ի՜նչ պատիվ, ի՜նչ բան։ Սոլսբերին Աբդուլ-Համիդի կատաղությունն անհունորեն գրգռելուց հետո նահանջի ճամփան բռնեց` առանց դժվարություններ զգալու։ Նա առաջարկեց հավաքական ճնշում գործ դնել սուլթանի վրա, բայց Ռուսաստանը, նրան հետեւելով` եւ Ֆրանսիան ընդդիմացան այդ առաջարկին։ Այն ժամանակ Սոլսբերին հայտարարեց, թե Անգլիան միայնակ ոչինչ չի կարող անել, թե բրիտանական զրահակիրները չեն կարող բարձրանալ Հայաստանի լեռները։ Նրան պատասխանեցին, թե այդ բանի կարիքը չկա, քանի որ անգլիական կառավարությունը դեռ շատ միջոցներ ունի իր ձեռքում` մենակ գործելու համար։ Գլադստոնն ասաց, թե բավական կլինի նույնիսկ դժգոհության, անբավականության մի ցույց, օրինակ, եթե անգլիական դեսպանը ետ կանչվի Կ.Պոլսից, դիվանագիտական հարաբերությունները խզվեն Անգլիայի եւ Թուրքիայի միջեւ։

ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ Х¬Ц„ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХїХґХЎЦЂХ¤Х« ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХёХѕЦ‰ ФјЦ„ХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў Х¤ХҐХј Х¬ХёХІХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎЦЂХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЅХёХѕХ¶ ХёЦ‚ Х°Х«ХѕХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХµХЎХ©ХЎХІХЎХ¶Х« Х©ХёХІХЎХ® ХєХЎХЇХЎХЅХЁ Х¬ЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚Ц‰ ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«Х¶ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХ« ХЎЦЂХµХЎХ¶ Х¬ХіХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚, ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚, Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Х°ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁЦ‰ Х†ХЎ ХҐХї Ц„ХЎХ·ХѕХҐЦЃ, Х¬ХјХҐЦЃ, ХЇХЎЦЂХ®ХҐХЅ` ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х§ЦЂ Х§Х¬ ХЎЦЂХҐХ¬. ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х­ХёХЅЦ„ ХёЦ‚ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¶ЦЂХЎ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХЎХ®, Х¶ЦЂХЎ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ Х¦ХёХ°ХѕХЎХ® ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ Х§ЦЂ Х©ХёХІХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ ХЎХµХ¤ ХґХ«ХЎХґХ«Хї, Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЃХёХІ Х¦ХёХ°ХЁЦ‰

Եվ արդար լինելու համար հարցնենք` իսկ ո՞վ չէր շահագործում հայի արյունը։ Գերմանիա՞ն արդյոք։ Վիլհելմն այնքան մոտեցել էր սուլթանին, որ Գերմանիայում արդեն գրականություն էլ էր կազմում հայկական ջարդերն արդարացնելու համար։ Եվ երբ կոտորածների միջոցին Լոնդոնից Գերմանիա գնաց մի հայ բողոքական պրոֆեսոր` հայ բյուրավոր որբերի համար լոկ ողորմություն հավաքելու նպատակով, գերմանական ոստիկանությունը պարտավորեցրեց նրան 24 ժամվա ընթացքում հեռանալ գերմանական սահմաններից։ Նողկալի տեսարան ի ցույց հանեց եւ Եվրոպայի բուրժուական մամուլը Գերմանիայում, Ավստրիայում, Ֆրանսիայում։ Իր վաճառվող, պոռնիկ հոգին նա ծախում էր թուրքական ոսկիներին եւ չարախոսությունների կույտեր էր բարձում Հայաստանի աշխատավոր ժողովրդի վրա։ Ես չեմ կարող լռության տալ եւ մի ուրիշ նողկալի պատկեր. կաթոլիկ մի քահանա, Շարմտան անունով, հանդես եկավ Փարիզում իբրեւ քրիստոնեական սիրո քարոզիչ եւ, իր «բարձր» հոգու հոգս դարձնելով կոտորածներից ազատված հայերին մի կտոր զգեստ եւ մի կտոր հաց տալը, հօգուտ հայերի եռանդուն կերպով հանգանակություն կատարեց։ Վերջն ի՞նչ պատահի, որ լավ լինի։ Այդ Շարմտանն իր հավաքած փողերն ուղարկեց Վան, ուր նրա գործակալները ողորմելի փշրանքներ տվեցին միայն այն մերկ ու քաղցած հայերին, որոնք համաձայնեցին կաթոլիկ դառնալ։ Սկսվել էր հոգիների մի ընդարձակ առ ու ծախ։ Նշանակված էր սակագին` հոգուն երկու ֆրանկ։ Եվ իրեն «հայր» կոչող Շարմտանը կոչեր էր հրատարակում Փարիզում` հորդորելով «բարի կաթոլիկներին», որ ամեն մեկը չմոռանա երկու ֆրանկ մտցնել` մի «հերձվածող» հայի հոգի գնելու եւ Հռոմի պապի ոտների տակ դնելու համար…

Ես «Մշակի» մեջ վարում էի մամուլի բաժինը։ Եվ քանի անգամ, բերելով այսպիսի քստմնելի փաստեր, ավելացնում էի իմ կողմից՝ «Էլի փա՛ռք թուրքին»…

1894-1896Х©Х©. ХЅХєХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦЃХЁ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х­ЦЂХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХ«ХїХ« Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХґХ« ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ Х§ Х«ЦЂ Х№ХЎЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХўХЎЦЂХ«Х¶, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶` Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» Х«Х¶Ц„Х¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§, ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ« ХЎХµХ¶ ЦѓХёХ­Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХҐ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х¶ Х§ ХїХ«ЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХѕЦЂХЎЦ‰

ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х­ЦЂХЎХїХѕХҐЦЃХ«ХћХ¶Ц„ ХґХҐХ¶Ц„Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶Ц‰

ФµХѕ ХЎХ°ХЎ Х§Х¬Х« ЦѓХЎХЅХїЦ‰ Х„Х« Х¶ХёЦЂ, ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ХЈХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ` ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФїХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ ХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ ХЌХёХ¬ХЅХўХҐЦЂХ«Х« ХїХґХЎЦЂХ¤Х« ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХїХ«ЦЃ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬, ХҐЦ‚ ХґХҐХ¶Ц„ ХґХёХјХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶Ц„ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц‰ Х€Х›Х№, ХЎХµХ¤ ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХїХ«ЦЃ ХЁХ¶Х¤ХЎХґХҐХ¶ХЁ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХґХ«ХЅ Х§ЦЂ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬, ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХїХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХҐХј ХґХҐХ¦ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х­ХҐХІХ¤ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХЎЦЂ Х®ХЎХ¶ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХҐЦ‚ ХґХҐХ¶Ц„ Х¶ХёЦЂ ХґХ« ЦѓХёЦЂХ±Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Х§Х«Х¶Ц„ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ®Ц‰ 1896-Х« Ц…ХЈХёХЅХїХёХЅХ«Х¶ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕ Х¤ХҐХєЦ„ХЁ, ХёЦЂХЁ ХЇХёХ№ХѕХҐЦЃ ФІХЎХ¶ХЇ-Х•ХїХёХґХЎХ¶Х« Х¤ХҐХєЦ„Ц‰

Ուշ երեկո էր, երբ ստացվեց հեռագրական գործակալության հեռագիրն այդ դեպքի մասին։ Ես թարգմանեցի, տարա տպարան ու այնտեղ երկար մնացի, մինչեւ որ շարեցին, սրբագրեցին, մտցրին արդեն պատրաստ համարի մեջ։ Լուսաբացին էր, որ հազիվ ազատվեցի գործից եւ գնում էի տուն` հանգստանալու։ Հանդիպում եմ Քրիստափոր Միքայելյանին, որ նույնպես նոր էր վերջացրել «Новое обозрение» – ի սրբագրությունը։ Քայլում ենք ամայի փողոցներում, մեր խոսքն, իհարկե, օրվա խոշոր եղելությունն էր։ Ոչ այն, որ հենց այդ միջոցին Նիկոլայ ցարն իր մինիստր Լոբանով-Ռոստովսկու հետ գնացել էր Ավստրիա` Արեւելյան հարցի[113 - Այսպես էր կոչվում քայքայվող Օսմանյան կայսրության տարածքներով Մերձավոր արեւելք, նաեւ Հյուսիսային Աֆրիկա եւ Հնդկական օվկիանոս դուրս գալու հարցը մեծ տերությունների համար, որի պատճառով մրցակցում էին միմյանց հետ եւ շահարկում կայսրության ժողովուրդների ազատագրական իղձերը. աշխարհագրության բերմամբ՝ Արեւելյան հարցի մաս էր կազմում Հայկական հարցը։] վերաբերմամբ Ֆրանց-Իոսիֆ կայսրի կառավարության հետ համաձայնություն կայացնելու համար, այլ այն, որ տեղի էր ունեցել Կ.Պոլսում եւ որի նկարագրությունը պարունակող հեռագիրը ես զետեղել էի «Մշակի» առաջին երեսում ցիցերո[114 - Ակնառու տառատեսակ, որով 1467թ. տպվել են Ցիցերոնի նամակները։] տառերով։ Տպավորությունը մեզ` երկու առաջին ընթերցողներիս վրա խիստ է։ Մի քանի հոգի հայեր, ռումբերով զինված, մտել են օսմանյան բանկի շինության մեջ, տիրացել են միջազգային կապիտալի այդ խոշոր մթերանոցին` դուրս քշելով ծառայողներին ու պահապաններին։ Ի՞նչ դուրս կգա այս աննախընթաց հանդուգն գործից։

ФµХЅ Х¤ХЎХїХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХґ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, Х«ХЅХЇ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХ« ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХЅХЎХѕХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХҐХїХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ Х†ЦЂХЎ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХЎХјХ¶ХѕХЎХ®Ц„Х¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х¬ХЎХѕ ХЁХґХўХјХ¶ХҐХ¬ Х§, ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х°ХёХµХЎХЇХЎХє Х§Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ Х№Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х¦ХўХЎХІХҐЦЃХ¶ХёХІХЁ, ХЎХµХ¬ ХЎХµХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, Х©ХҐ ХёХћХѕ Х§ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХўХЎХ¶ХЇХ« ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚ХґХЁЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐХћЦЂХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ„, Х©ХҐХћ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФїХЎЦЂХ®ХҐХЅ ХЅХЎ ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х№Х§ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃЦ‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЁ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХґХ« Х¶ХҐХІХЅХ«ЦЂХї ХЎХІХЎХ¶Х¤ХЎХѕХёЦЂ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХЎХ¶Ц„ХёХѕЦ‰

Հեռագիրը չէր բացատրում այս հանգամանքը։ Նա շարունակ գործ էր ածում «հեղափոխական հայեր» դարձվածքը` առանց, իհարկե, իմանալու, թե դրանով որքան է գրգռում դաշնակցական շեֆի անբավականությունը։ Այս անորոշությունն անփոփոխ մնաց հեռագրերի մեջ հետեւյալ օրերին էլ։ Բանկի գրավման հետեւանքով Կ.Պոլսում հայերի մեծ կոտորած էր սկսվել` երկրորդը մի տարվա մեջ, եւ այս երկրորդի զոհերն անհամեմատ շատ էին առաջինից, մոտ 6 հազար մարդ։ Քրիստափոր Միքայելյանն ամեն առավոտ գալիս էր ինձ մոտ` «Մշակի» խմբագրատուն։ Դաշնակցական կոմիտեն տեղեկություններ չուներ, եւ Միքայելյանը գալիս էր ինձանից իմանալու, թե չկա՞ն նամակներ «Մշակի» թղթակիցներից։ Մի քանի օր շարունակ մենք էլ առանց տեղեկությունների էինք։ «Ախպե՛ր, մեռա, դե մի բան ասա, էլի՜», – այսպիսի խոսքերով էր ամեն անգամ Քրիստափորը դիմում ինձ` նստելով կողքիս, բազմոցի վրա եւ սեղմվելով ինձ։ Ես նայում էի նրա համակրելի, գունատ դեմքին եւ զարմանում ինքս իմ մեջ։ Այս զարհուրելի ժողովրդական դժբախտությունը, հազարավոր դիակներ, ո՜վ գիտե վաղը քանի՜-քանի հազարները պիտի նորից պառկեն գյուղական Հայաստանում, իսկ այս ֆիզիկապես թույլ կազմված (նա կաղ էր), բնությամբ շատ բարի ու խաղաղ մարդը շարունակ եւ միալար այն բանով էր հետաքրքրվում, թե ովքեր են այդ արյունոտ, ողբերգական շարժման հեղինակները։

Х„ХҐХћХ¶Ц„, Х©ХҐХћ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„Ц‰ ФїХЎЦЂХ®ХҐЦ„` ХЅХєХёЦЂХїХ« Х°ХЎЦЂЦЃ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х©ХҐ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЈХ¬Х­Х«Х¶ ХєХЎХµХ©ХЎХ® ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХї ЦѓХёХ©ХёЦЂХЇХ« Х°ХЎЦЂЦЃЦ‰

ФµХѕ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ, ХґХ« Ц…ЦЂ Х¶ХЎ Х«ХґХЎЦЃХЎХѕ Х«Х¶Х±ХЎХ¶Х«ЦЃ, ХёЦЂ ФІХЎХ¶ХЇ-Х•ХїХёХґХЎХ¶Х« Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶Ц‰ ХЏЦЂХЎХєХ«Х¦ХёХ¶Х«ЦЃ ХґХҐХ¦ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ Х¤Х«ХґХёЦ‚ХґХЁ, ХёЦЂ ХЎЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶` Х°ХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ, Х©ХҐ ФІХЎХ¶ХЇ-Х•ХїХёХґХЎХ¶Х« ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚ХґХ¶ Х«ЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х¶ Х§ ХҐЦ‚ Х¶ХєХЎХїХЎХЇ ХёЦ‚Х¶Х« Х°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚, ХёЦЂ ХѕХҐЦЂХ» ХїЦЂХѕХ« Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХїХЎХ¶Х»ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶` Х®ЦЂХЎХЈЦЂХѕХЎХ® ХјХҐЦ†ХёЦЂХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕЦ‰ ХЂХЎХЇХЎХјХЎХЇ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ ХЅХєХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХўХЎХ¶ХЇХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ФїХЎХЅХЇХЎХ® ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶ Х№ХЇХЎЦЂЦ‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЅ ХЎХµХ¬ХЎХЇХҐЦЂХєХѕХҐЦЃ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХЈЦЂХЇХҐЦЃ Х«Х¶Х±, Х¶ЦЂХЎ ХЈХёЦ‚Х¶ХЎХї Х¤ХҐХґЦ„Х« ХѕЦЂХЎ ХЇХЎЦЂХґЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЃ, ХҐЦ‚ Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ Х­ХґХёЦЂХЎХїХ«Хє Х¤Х«ХґХёЦ‚ХґХЁ` Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЈХ¶ХЎЦЃ ХЇХЎХІХ«Х¶ ХїХЎХ¬ХёХѕЦ‰

Ф»ХЅХЇ ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХјХЎХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц‰ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» Х©ХІХ©ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ«ЦЃ ХЎХѕХЅХїЦЂХ«ХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХёХЅХїХёХѕ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х°ХЎХї ХґХЎХ¶ЦЂХЎХґХЎХЅХ¶ ХҐЦ‚ ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХ¶Ц„, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, Х№Х§Х«Х¶ ХїХєХЎХЈЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХЎЦ„Х¶Х¶Х№ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЈХҐХ¬Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕЦ‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЁ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ Ц…ЦЂ, ХЄХЎХґХҐЦЂХёХѕ Х­ХёЦЂХЎХЅХёЦ‚Х¦ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХїХ«Хє Х¶ХµХёЦ‚Х©ХҐЦЂХ« ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ ХЂХ«Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХґ` Х¶ЦЂХЎХ¶ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХҐЦЃ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХґХ« Х¶ХЎХґХЎХЇ, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х©ХІХ©ХЎХЇХ«ЦЃХ¶ ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ ХґХ« Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎЦЃХ« Х°Х«ХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХµХЅ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХҐЦ‚ ХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ` Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХѕХҐХЅХїХ« ХґХҐХ» ХѕХЎЦЂХєХҐХїХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХЈХёЦЂХ® ХЇХЎХїХЎЦЂХЎХ® Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶Ц‰ Ф»ЦЂ ХЎХµХЅ ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х·ХҐЦ†Х¶ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХёЦ‚ХјХ¶ ХЇХҐЦЂХєХёХѕЦ‰ Ф»Хґ ХЎХјХЎХ» ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® Х§ЦЂ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХјХёХґХЎХ¶ХїХ«Х¦ХґХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХґХЎЦЂХґХ¶ХЎЦЃХёЦ‚ХґХЁЦ‰

ФјХЎХѕ, Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕЦ‰ ФІХЎХ¶ХЇХЁ ХѕХҐЦЂЦЃХѕХЎХ® Х§, ХёХ№ ХёЦ„ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХЈХёЦЂХ® Х№Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬, ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶Ц„ ХЎХµХ¶ Х«ХЅХЇ, Х©ХҐ ХёХ№ ХёЦ„ ХЎХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ Х§Х¬, В«ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«В», Х№ХєХ«ХїХ« ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХўХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬Ц‰ ХЂХҐХїХёХћЦ‰ Ф»ХћХ¶Х№ Х«ХґХЎХЅХї ХЇХЎ ХЎХµХ¤ ХЎЦЂХїХЎХЇХЎЦЂХЈ Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰

Х„ХҐХ¦ ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ХґХЎХЅХїХЁЦ‰ ФµХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х«Х¦ХґХЁ, ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х«ЦЂХҐХ¶ ХѕХїХЎХ¶ХЈХѕХЎХ® ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХїХ«ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ Х¤Х«ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¤ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЁ Х«ЦЂХҐХ¶Х«ЦЃ Х°ХҐХјХёЦ‚ ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЇХ°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХ« ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶ ХўХЎХѕХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХ¬ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ ХЎХ°ХЎ, Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ«Х»Х«ЦЃ Х«ЦЂ ХїХ­ХґХЎЦЂ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­Х¶ Х§ЦЂ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¶ ХёХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХґХїХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х±ХҐЦ‚ХЎХЇХҐЦЂХєХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°Х¶Х№ХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶Ц‰ ФµХЅ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х­ХёХЅХҐХ¬ ХҐХґ Х¶ЦЂХЎ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХїХҐХІ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐХ« ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°Х«Х·ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬, Х©ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХїХЇХЎЦЂ Х§ЦЂ, Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х¦ХёЦ‚ЦЂХЇ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁЦ‰ 1890 Х©ХѕХ«Х¶ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х¶ Х«ЦЂ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬, ХЎХµХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶Ц‰ ФµХѕ ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ ХўХЎХ¶ХЇХ« Х¤ХҐХєЦ„Х«Х¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃ Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« Х»ХЎЦЂХ¤ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎХґХЎЦЂХµХЎ ХёХ№ ХґХ« ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХЎЦЂХҐЦЃ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎЦ‰ ФїХёХїХёЦЂХЎХ®Х« ХґХµХёЦ‚ХЅ Ц…ЦЂХЁ, ХҐЦЂХў Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ЦѓХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХҐХј ХЇХЎЦЂХґЦЂХЎХ® Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµХ« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬Хґ ХЇХЎХµХЅЦЂХЁ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶ ХЁХ¶Х®ХЎ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐЦЃ Х«ЦЂ ХєХЎХїХЇХҐЦЂХЁ` Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХѕХЎХ® Х©ХЎХ¶ХЇХЎХЈХ«Х¶ Ц„ХЎЦЂХҐЦЂХёХѕЦ‰

Ф±Х°ХЎХ› Х«Х¶Х№ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬ХЁЦ‰ Х€ЦЂЦ„ХЎХ¶ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХѕХЎХ­ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХєХ«Х¶Х¤ Х§ЦЂ Х¶ХЎ ХЂХЎХґХ«Х¤Х«Х¶ ХЅХҐХІХґХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХЅЦЂХїХ«Х¶Ц‰

Իսկ ի՞նչ շահեցին հայ հեղափոխականները – խաբված հերոսների փառքը միայն։ Բանկ-Օտոմանի մեջ ամրացած դաշնակցականների հետ դեսպանների անունից բանակցություններ սկսեց ռուսական դեսպանության թարգման Մակսիմովը։ Նա հավատիացրեց սրանց, թե դեսպանները խոստանում են անպատճառ ռեֆորմներն իրագործել տալ, եթե միայն իրենք համաձայնեն դուրս գալ բանկից։ Խոստացան, որ նրանց բոլորին հնարավորություն կտրվի առանց որեւէ վնասի հեռանալ Կ.Պոլսից։ Հեղափոխականները համաձայնություն տվեցին, եւ Մակսիմովը նրանց տարավ նավ նստեցնելու, որ գնան Մարսել։ Ամերիկայի «Հայք» թերթի մեջ էլ այն ժամանակ կարդացի անգլիական լրագրերից վերցրած տեղեկություն, թե Մակսիմովը վերջին րոպեին, հրաժեշտ տալով գնացող հեղափոխականներին, ասել է նրանց. «Այժմ ինձ թույլ տվեք, պարոննե՛ր, ասելու, որ դուք էշ եք»։

Ф·Х·ХЎЦЃХ¶ХёХІ ХјХёЦ‚ХЅ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХЁ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХёХѕ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ Х«ЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶, Х«ХЅХЇ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХєХ«ХїХЎХ¬Х« ХѕЦЂХЎ Х±ХҐХјЦ„ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХ¶ХёХІ ХґХ«ХЎХґХ«ХїХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ЦѓЦ„ХѕХҐХ¬ В«ФІХЎХ¶ХЇХ« Х°ХҐЦЂХёХЅВ» ХїХ«ХїХІХёХЅХёХѕЦ‰ ХЂХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ ХЎХґХЎХјХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ« Х°ХҐХї Х«Х¶Х± Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎЦЃЦЂХҐЦЃ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ` Х„ХёЦ‚Х·ХїХЎХµХ«Хї ХЎХµХЈХёЦ‚ХґЦ‰ Х†ХЅХїХҐЦЃХ«Х¶Ц„ Х©ХҐХµ Х­ХґХҐХ¬ХёЦ‚, ХҐЦ‚ ХҐХЅ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХёХЅХ«Х¶ Х№Х§Х« Х¤Х«ХїХёЦ‚Хґ, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х·ХҐЦ†Х«Х¶, ХёЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХҐЦЂХёХЅХЁ ХґХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХєХЎХ·ХїХЎХґХёЦ‚Х¶Ц„ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬Ц‰

Պաշտում էին։ Բայց ինչի՞ համար… Ի՞նչ էր ստացել հայ ժողովուրդը Բանկ-Օտոմանի գրավումից, եթե ոչ միմիայն վեց հազար դիակներ։ Օգուտը լիաբար ստացել էր Վիլհելմը` իր հավատարիմ հպատակ բանկիրների բերանը գցելով Բաղդադի երկաթուղու նման մի չաղ պատառ։




ФіФјХ€Х’ФЅ ФµХђФїХђХ€ХђФґ. Ф±Х†ФїХ€Х’Х„ ФµХЋ ФІФ±ХђХЃХђФ±Х‘Х€Х’Х„





Ф±


1896В Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶ХЁ, ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ЦЃХ¶ЦЃХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХґХ«Х»ХёЦЃ, Х®ХЎХ¶ЦЂ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Х¶ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇЦ‰ Х†ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХµЦ„ХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХЇХЅХѕХёЦ‚Хґ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ». Х°Х«Х·ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« Х§ЦЂ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ, ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХЁ, Х©ХёЦ‚Х¬ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ Х°ХЎХЇХЎХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¤ХҐХј, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х№Х§ЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х°ХҐХї ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХёЦ‚ХґЦ‰ Х†ХЎ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ЦѓХёЦ„ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬Ц‰

ХЂЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХ« Х°ХЎХїХ«ХЇ ХґХ«ХЎХ±ХёЦ‚ХµХ¬ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХіХЈХ¶ХЎХЄХЎХґ Х№Х§ЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Ф№ХҐХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ, ХўХЎХµЦЃ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ ФІХЎХ¶ХЇ-Х•ХїХёХґХЎХ¶Х« ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХёХѕ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂ Х©ХёЦ‚Х¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХЎХ¶ХЇХґХЎХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±Х°ХјХҐХ¬Х« ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХҐХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХјХҐХЎХЇЦЃХ«ХЎ Х§Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ Ф±ХѕХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ХЅ ХЅХЎХЅХїХЇХЎЦЃХЎХ® Х§ЦЂ ХјХҐХЎХЇЦЃХ«ХЎХ¶ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚, ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ, ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Ф±ХµХЅ Х­ХЎХѕХЎЦЂ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁ Х¤ЦЂХ¤ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ [Х¤ХҐХєХ«] ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶` Х­ХҐХІХ¤ХҐХ¬ХёЦ‚ Х«ЦЂ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХґХўХёХІХ» ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х¦ЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХїХЎЦЂЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХ¶ХЈХЎХґ, Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ` ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰ ХѓХ¶Х·ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЇХҐХІХҐЦ„ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐХ¬Х« ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«, Х«ХЅХЇ ХЅХҐХєХЎЦЃХЎХ® ХЄХЎХµХјХҐЦЂХ«Х¶ Х¤ХҐХґ ХїЦЂХѕХЎХ® Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№ХЈХ«ХїХҐЦЂ Х§Х¬ Х«Х¶Х№ ХЎХ¶ХҐЦЂЦ‰

ХѓХ«Х·Хї Х§, Х¤ХҐХј ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°Х«Х¶ ХЎЦЂХ°ХҐХЅХїХЁ` Ц†Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ (Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶) ХЇХјХ«ХѕХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х¤ХЎ Х§Х¬ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХґХҐХ® ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ, Х©ХҐХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХ«ЦЂХ¶ Х«ЦЂ ХґХ«Х»Х«ЦЃ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ Ц„ХЎХ», Х°ХјХ№ХЎХЇХѕХЎХ® Ц†Х«Х¤ХЎХµХ«Х¶ХҐЦЂХ« (ХЌХҐЦЂХёХў Ф±ХІХўХµХёЦ‚ЦЂ, ФіХҐЦ‚ХёЦЂХЈ Х‰ХЎХёЦ‚Х· ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂ)Ц‰ 1897-Х«Х¶ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХ»ХёХІХҐЦЃЦЂХҐЦЃ ХґХ« ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХ¶ХёХІ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХЎХ¶Ц„. ХЈХ«Х·ХҐЦЂХёХѕ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЃ Ц„ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ« ЦЃХҐХІХ« ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂХ« ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХ¶ Х§ЦЂ Х‡ХЎЦЂХёЦ‚Ц†-ХўХҐХµХЁ, ХёЦЂХ¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХѕЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґХќ ФЅХЎХ¶ХЎХЅХёЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХѕХЎХ® ХїХҐХІХёЦ‚Хґ, Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„-ХєХЎЦЂХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЈХ¬Х­Х« ХѕЦЂХЎЦ‰ Ф±ХµХЅ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х·ХЎХї ХёЦ‚ХјЦЃЦЂХ«Х¶ ХёЦ‚ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃЦЂХ«Х¶ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ` Х°ХЎХґХЎЦЂХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХЁЦ‰ Ф±ХµХ¤ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ ЦЃХҐХІХЁ Х‡ХЎЦЂХёЦ‚Ц†-ХўХҐХµХ« Х°ХҐХї Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХѕХҐЦЃ ХўХ¶ХЎХ»Х¶Х»ХѕХЎХ® ХҐЦ‚, ХЎХµХЅХєХ«ХЅХёХѕ, Х¶ЦЂХЎ Х¦ХёХ°ХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХѕЦЂХҐХЄХЁ Х°ХЎХ¶ХѕХЎХ®Ц‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ ХґХ« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶Ц‰ ФЅХЎХ¶ХЎХЅХёЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®ХЎХЇХ« ХҐХЇХЎХ® Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХїХ¶ХҐЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶, ХЇХёЦЂЦЃЦЂХ«Х¶ Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХґХ¶ХЎЦЃ Х‡ХЎЦЂХёЦ‚Ц†-ХўХҐХµХЁ, ХёЦЂХ¶ ХЎХ¶ЦЃХЎХѕ Х„ХёЦ‚Х·Х« ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХЎХµХ¶ХїХҐХІХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ ХїХЎХ¶Х»ХҐХ¬, Х­ХёЦЂХёХѕХҐХ¬Ц‰

Х‰ХЎЦѓХ«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ЦѓХЎХјХЎХўХЎХ¶ХѕХЎХ® Х°ХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§Х¬ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐХІХЎХѕ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї Х©ХёЦ‚Х¬ХЎЦЃХёЦ‚ХґХЁ, ХёЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХѕХїХЎХ¶ХЈХҐХ¬ХёЦ‚ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х¬ХЎХµХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂХ«ЦЃ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХёХѕ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХҐЦЃ ХЄХ¶ХҐЦ‚` ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂ ХґХ¶ХЎЦЃ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¦ХёЦ‚ЦЂ Х»ХЎХ¶Ц„ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХґХїЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ 1898Х©. ХЅХЇХ¦ХўХ«Х¶ Х‹ЦЂЦ…ЦЂХ°Х¶ХҐЦ„Х« Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅХ«Х¶, ХЋХЎХ¶Ц„Х« ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ ХўХЎХЇХёЦ‚Хґ, Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ ХґХёХїХҐЦЃХЎХѕ Х«Х¶Х± ХҐЦ‚ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХїХЎЦЂЦ…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎЦЂХҐЦЃЦ‰

Դաշնակցությունը գրեթե բոլորովին մոռացվել ու լքվել է ամենքից։ Ինքը որոշել է կազմակերպությունը փրկելու համար` նրա ղեկավարությունը հանձնել հայ բուրժուազիային։ Թող գան նրանք` Աբգար Հովհաննիսյանը[115 - Աբգար Հովհաննիսյան (1849-1904) – «Փորձ» եւ «Արձագանք» հանդեսների հիմնադիր եւ խմբագիր, Թիֆլիսի հայկական թատրոնի տնօրեն, Թիֆլիսի հայերեն գրքերի հրատարակության ընկերության նախագահ, թարգմանիչ, հրապարակախոս, փիլիսոփայության դոկտոր, ավարտել է Լայպցիգի համալսարանը, 1879-1904թթ. եղել է Թիֆլիսի փոխադարձ վարկի ընկերության բանկի կառավարիչ։] եւ ուրիշները, բերեն իրենց հետ դրամական միջոցներ, մարդիկ։ Նա ինքը` Զավարյանը, որոշել էր դիմել Աբգար Հովհաննիսյանին, իսկ ինձ առաջարկում էր` արդյո՞ք չեմ կարող գնալ Թիֆլիսում այն ժամանակները շատ հայտնի բժշկապետ Գասպարյանցի մոտ, որ թեեւ հայտնի էր իր կոպիտ եւ անհրապույր բնավորությամբ, բայց ինձ անշուշտ կընդուներ, իբրեւ իր հայրենակցի եւ «Մշակ» – ականի։ Ես պիտի այս մարդուն առաջարկություն անեի, որ գար մտներ Դաշնակցության մեջ եւ դառնար նրա ղեկավարներից մեկը։

ФµХЅ ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХґХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х« ХЎХєХ·ХЎХ®Ц‰ ФµХ©ХҐ Х°ХҐХїХЅ Х­ХёХЅХёХІХЁ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ Х№Х¬Х«Х¶ХҐЦЂ, ХєХ«ХїХ« Х¬ХЅХЎХ®ХЅ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХҐХ« Х®ХЎХІЦЂ Х«Хґ Х°ХЎХЅЦЃХҐХ«Х¶Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЌХ«ХґХёХ¶ХЁ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¬ЦЂХ»ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇ Х°ХЎХґХёХ¦Х«Х№ Х·ХҐХ·ХїХёХѕЦ‰ ХЉХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃХ«, Х©ХҐ ХўХЄХ·ХЇХЎХєХҐХї ФіХЎХЅХєХЎЦЂХµХЎХ¶ЦЃХ« Х°ХҐХї ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХґ, ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХґ Х§Х¬` Х№ХҐХґ ХЇХЎЦЂХёХІ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЎХ¶ХҐХ¬` Х¬ХЎХѕ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ ХўХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЎХµХ¶ Х§Х¬ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХєХ«ХЅХ«Х¶ Х§ ХґХ« Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶, Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХѕХёХІ ХЈХЎХІХїХ¶Х« ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐХ¬ХЁЦ‰ ФµХѕ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХїХѕХ« Х¶ЦЂХЎХ¶` Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ ФіХЎХЅХєХЎЦЂХµХЎХ¶ЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХ® ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ЦЃХЎХЇХ«ЦЃЦ‰

Պատմում եմ այս փոքրիկ դեպքը, որպեսզի ցույց տամ, թե ինչ հուսահատական դրության մեջ էր գտնվում այդ միջոցին Դաշնակցությունը։ Քիչ անցած Զավարյանը մի քանի խորհրդակցական ժողովներ գումարեց` ինձ էլ հրավիրելով մասնակցել այդ ժողովներին։ Ես գնում էի իմ ընկեր Վալերիան Լունկեւիչի[116 - Լունկեւիչ Վալերիան Վիկտորովիչ (1866-1941) – Էսէռական կուսակցության լիդերներից, ծնվել է Երեւանում, ռուս ազնվական բժշկի ընտանիքում։ Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, կենսաբանության դոկտոր։ Հետապնդվել է ցարիզմի ժամանակ, խորհրդային իշխանության օրոք։ Թիֆլիսում եւ Բաքվում կազմակերպել է էսեռների եւ Դաշնակցության համագործակցությունը, Ժնեւում եղել է Ինտերնացիոնալի եւ ՀՅԴ-ի հովանավոր-կապավորը։ Մահացել է էվակուացիայի ճամփին, ամփոփված է Եկատերինբուրգում։] հետ` մերժած չլինելու համար Սիմոնի` մեր երիտասարդական շրջանների այդ ականավոր ներկայացուցչի խոսքը։ Շատ լավ եմ հիշում առաջին ժողովը, որ կայացավ գյուղատնտես Հարություն Փիրալյանի բնակարանում` Միքայելյան փողոցի վրա։ Բացի մեզանից կային եւ մի քանի անձնավորություններ, որոնցից հիշում եմ միայն Ավետիք Սահակյանին (դաշնակցական, հայտնի Հայր Աբրահամ[117 - Ավետիք Սահակյան (Հայր Աբրահամ) (1865-1923) – ՀՅԴ ղեկավար անդամ, Անդրկովկասյան Սեյմի պարենավորման նախարար, Հայաստանի Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի առաջին նախագահ։]անունով)։ Սիմոնը սկսեց մի երկար եւ մանրամասն զեկուցում Դաշնակցության կազմալուծման մասին։

Այս հանգամանքի գլխավոր պատճառը նա համարեց կազմակերպության ծրագիրը։ Գործունեության այն եղանակը, որ ընդգրկել էր այն` բերելով իր հետ արյունահեղություններ եւ խորտակում, հոգնեցրել ու խրտնեցրել է ժողովրդական խավերին, եւ ամենքն այժմ երես են դարձնում նրանից։ Հարկավոր է, ուրեմն, վերակազմել կուսակցությունը նոր հիմքերի վրա։ Այս նպատակով էլ ահա հրավիրված էր խորհրդակցությունը։ Ինքը` զեկուցողը կարծում էր, որ կազմակերպությունը պիտի ստանա ավելի խիստ ազգային գունավորում` դուրս ձգելով ծրագրի եւ գործողության եղանակների միջից ամեն բան, որ հակառակ է ազգայնության հոգուն, որ եւ խրտնեցնում է հայ ժողովրդի պահպանողական բուրժուական տարրերին, որոնց վրա պիտի հենվի հայ հայրենական ազատագրության գործը[118 - Անշուշտ, ցանկացած ազգային-ազատագրական շարժում կարող է հենվել միայն սեփական ժողովրդի զանգվածների եւ դրամատեր խավի վրա, քանի որ առաջինն իր մղումների, իսկ երկրորդը՝ սեփական շահի պատճառով ուզում է ազգային ազատություն. բայց քանի որ Դաշնակցությունն ի սկզբանե (ծրագրից դատելով) չի հետապնդել պետականության վերականգնման խնդիր, ուստի, բնականաբար, չէր կարող գիտակցել եւ գործողություն դարձնել վերոնշյալ մոտեցումը։]։ Այս բանի մեջ նա ոչինչ հետադիմական կամ հակաժողովրդական բան չէր տեսնում։ «Եթե, – ասաց նա, – ռուս ժողովուրդն իր համար ազգային սրբություն է դարձրել Մատուշկա-Վոլգան, ինչո՞ւ պիտի հայի համար խոտելի համարվի այն, որ նա իր ազգային սրբություն դարձնում է Մասիս սարը»։

ХЂХЎХЇХЎХіХЎХјХҐХ¬ХёХѕ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶Х«Х¶` Ф±ХѕХҐХїХ«Ц„ ХЌХЎХ°ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ ХЎХјХЎЦЂХЇХҐЦЃ, Х©ХҐ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХЁ, ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХ¬ХёЦ‚Х®ХѕХЎХ® Х№Х§, ХЎХµХ¬ В«Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂ Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ ХЇХҐХ¶ХЅХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФµХ©ХҐ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ФїХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХµХ¬ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х§ ХЅХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХҐХєХ« ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¤ХЎ ХґХҐХ® Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х«, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХї Х§ ХўХёЦ‚Х¶ ХҐЦЂХЇЦЂХ«` Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХґХ«ХЎХЇ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶Х¶ Х§ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ ЦЃХЎХ¶ХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХґХҐХ¶Ц„ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¶Ц„ ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶ Х§Х¬ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇЦЃХёЦ‚Хґ Х§ ХґХҐХ¦Ц‰ Х€Ц‚ЦЂХҐХґХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ ЦѓХёЦѓХёХ­ХҐХ¬ХёЦ‚ ХёХ№ ХґХ« Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХЇХЎЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ·Х­ХЎХїХҐХ¬, ХёЦЂ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХґХЎХЇЦЂХЎХ¶Ц„ ХҐЦ‚ ХѕХЅХїХЎХ°ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№Х« ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х§Х¬Ц‰ Ф№ХёХІ ХЈХЎХ¶, ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХёХѕЦ„ХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХҐХ¶Ц‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х­ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХҐХ¶Ц„ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ, ХґХҐХ¦ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х­ХЎХѕХҐЦЂХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХЁ ЦЃХЎХ¶ХЇХЎХ¬Х« Х§В»Ц‰

Տուն վերադառնալիս ես եւ Լունկեւիչն իրար ասում էինք, թե Զավարյանի այս ձեռնարկումից ոչինչ չի դուրս գա։ Այդպես էլ եղավ։ Եթե չեմ սխալվում, մի անգամ էլ հավաքվեցինք Փիրալյանի բնակարանում եւ հետո… Ամեն ինչ մնաց հին դրության մեջ։ Իսկ կուսակցության վերակենդանացումը Թիֆլիսում չէր հիմնավորվում, այլ Ժնեւում։ Այնտեղ Քրիստափոր Միքայելյանը ծավալեց մի եռանդուն կազմակերպչական գործունեություն։ Սա ամենից առաջ արտահայտվեց հայդուկային գրականության մեջ։ «Դրոշակի» մեռած պաշտոնական բովանդակությունը նշանավոր չափով կենդանացավ։ Այնտեղ երեւան եկան Ղարիբը (Ահարոնյան[119 - Ավետիս Ահարոնյան (1866-1948) – Դաշնակցական գրող, հրապարակախոս, քաղաքական գործիչ։ Ուսանել է Լոզանի եւ Փարիզի համալսարաններում։ Ազգային խորհրդի նախագահ, Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի պատգամավոր, ապա՝ նախագահ, ստորագրել է Սեւրի հաշտության պայմանագիրը։])` իր վեպիկներով եւ պոեմներով, որոնք դրվատում էին հայդուկներին եւ հայդուկականությունը, Է. Ակնունին (Մալումյանը), որ նույնպես տեղափոխվել էր Ժնեւ եւ ոտքով-գլխով դաշնակցական դարձել։ Վերջապես, ինքը` Միքայելյանն էլ ձեռքն էր առնել հրապարակախոսի ժլատ գրիչը` գաղափարախոսական կառուցվածքներ հիմնավորելու համար։ 1901 թվականին էր, որ նա «Դրոշակի» մեջ տպագրեց իր «Ամբոխային տրամաբանությունը» փոքրիկ աշխատությունը, որը, սակայն, ահագին դժբախտությունների աղբյուր դարձավ հայ ժողովրդի համար։

ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ В«Ф±ХґХўХёХ­ХЎХµХ«Х¶ ХїЦЂХЎХґХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ» Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХґХ« ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ ХЈХ«ЦЂЦ„, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Ф±ХѕХҐХїХЎЦЂХЎХ¶ХЁ, Х‚ХёЦ‚ЦЂХЎХ¶ХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎ ХґХҐХ» Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХЎХ® ХґХїЦ„ХҐЦЂХ¶ ХҐЦЂХЇХ¶ХЎХјХЎЦ„ ХіХ·ХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХёЦ‚ХІХІХЎХ°ХЎХѕХЎХї Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф»ХћХ¶Х№ Х§Х«Х¶ ХўХЎЦЂХўХЎХјХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ ХіХ·ХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ХЂХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х·ХЎХїХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х°ХЎХґХёХ¦ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ, Х©ХҐ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х»ХЎЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХЁ, ХҐЦ‚ ХҐХ©ХҐ ХЎХµХ¶ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХѕХ«, Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХўХ¶ХЎХ»Х¶Х»ХёЦ‚ХґХЁ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХ¶Х­ХёЦ‚ХЅХЎЦѓХҐХ¬Х« Х§Ц‰ ХЌХЎ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х°ХЎХЇХЎХ°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ` ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї Х°ХЎХ·ХѕХ« Х¶ХЅХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Ц‰ Ф±ХµХ¤ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х« ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ ЦѓХЎХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х§ЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ ХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХўЦЂХёХ·ХµХёЦ‚ЦЂХЁЦ‰ Х†ЦЂХЎ ХґХҐХ» ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХҐЦЂХёХѕ, Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХѕХёЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ [Х¶ХЎ] ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ, Х©ХҐ Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎ Х§, ХЎХµХ¶ХїХҐХІ ХЎХєЦЂХёХІ Х¶ХЎЦЃХ«ХЎХ¶ХҐЦЂХЁ ХєХ«ХїХ« ХЇХёХїХёЦЂХѕХҐХ¶ ХёЦ‚ ХїХЎХ¶Х»ХѕХҐХ¶, ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х§` Х«Х¶Х№ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§Х¬ ХЈХїХ¶ХѕХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„` Х­ХЎХІХЎХІ, Х°Х¬ХёЦ‚-Х°ХєХЎХїХЎХЇ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х©ХҐ ХЁХґХўХёХЅХї-Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰

Այսպիսով դաշնակցական շեֆը միանգամայն ապացուցված էր համարում, թե թուրքահայերի կոտորածները կապ չունեն թուրքահայերի հեղափոխական շարժումների հետ, եւ, ուրեմն, հեղափոխությունը պիտի շարունակի իր գործը` առանց ուշադրություն դարձնելու սուլթանի ջարդարար եռանդի վրա։ Հեղափոխության տեսականը Միքայելյանը պարզում եւ զարգացնում էր ռուս նարոդնիկական ընդվզողականության (բունտարության) պատիվ բերող փայլով։ Հեղափոխությունն է միակ միջոցը ջարդերի դեմ կռվելու համար։ Մինչեւ այժմ հայ հեղափոխությունը խղճի մտոք է կատարել իր ազատարար առաքելությունը եւ, եթե հաջողություն չի ունեցել, այդ նրա մեղքը չէ։ Պատճառը միշտ եղել է Եվրոպայի դավաճանությունը…

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХёХѕ 20-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХ« Х°ХҐХї ХґХҐХ¦ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХҐХЇХЎХ® ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЎХѕХҐХїХЎЦЂХЎХ¶ХЁ, ХґХҐХ¶Ц„ ХєХ«ХїХ« Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¶Ц„ ХёХ№ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ« ХґХїЦ„Х« ХЅХ¶ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХЎХµХ¶ ХўХЎХ¶Х«, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°Х«ХєХ¶ХёХЅХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, Ц„Х·ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¤ХҐХєХ« ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ ХёЦ‚ Х­ХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХёЦЂ ХґХ« ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ«` ХґХҐЦЂХЇ Х©ХҐЦ‚ХҐЦЂХёХѕ ХЇХјХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ФїЦЂХёЦ‚ХєХєХ« Х©Х¶Х¤ХЎХ¶ХёХ©Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ЦЂ, ХіХ«Х·Хї ХёЦЂ, Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ ХїХ°ХЎХЅ ХґХ« ХЎХґХўХёХ­, ХґХ« Х­ХёЦ‚ХЄХЎХ¶` Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ ХҐХ©ХҐ 1896-Х« Ц…ХЈХёХЅХїХёХЅХ«Х¶ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХјХёЦ‚ХґХўХҐЦЂХёХѕ Х№Х­ХёЦ‚ХЄХҐХ«Х¶ Х§Х¬ ФІХЎХ¶ХЇ-Х•ХїХёХґХЎХ¶Х« Х¶ХҐЦЂХЅХЁ, Фї.ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¶ХёЦ‚ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«Хѕ, ХЇХґХёЦЂХ©ХѕХҐХ«Х¶ 6000 Х°ХЎХµХҐЦЂЦ‰

[ХѓХ«Х·Хї Х§,] Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ ХѕХҐЦЂХЎХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ [ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶] ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХґХ«Х·Хї ХґХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х°Х«Х¶ Х¶ХЎЦЂХёХ¤Х¶Х«ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХѕХЎХ¶Х¤Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЇХёЦ‚ЦЂХёЦЂХҐХ¶ Х°ХєХЎХїХЎХЇХѕХёХІ` ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№ХЅХёХѕХёЦЂХҐХ¬ХёХѕ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х«ЦЃ ХҐЦ‚ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№ХґХёХјХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х°Х«Х¶ ХґХёХ¬ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Х†ХЎ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХёЦЂ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ Х±ХҐХјЦ„ ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶Х« Х«ЦЂХҐХ¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х«ЦЃ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЇХїЦЂХёЦ‚ХЇ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХІХ«ХІ ХґХ«Х»ХёЦЃ` ХЅХєХЎХ¶ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц‰




ФІ


Ф±ХµХЅ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ Х§Х«Х¶ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂЦ‰ ФµХѕ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЁ Х©ХёХІХҐЦЃ ФєХ¶ХҐЦ‚Х¶ ХёЦ‚ ХЈХ¶ХЎЦЃ ФІХЎЦ„ХёЦ‚` Х°ХЎХµ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¶ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎХµХ«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ ХЇХ©ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЌХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„ Х§` ХёХѕ Х°ХёХЄХЎЦЂ ХЇХЎХґЦ„ХёХѕ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂ Х№Х« ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ«Х¶ХЁ ХґХЎХ°ХѕХЎХ¶ ХҐЦЂХЇХµХёЦ‚ХІХ« ХїХЎХЇ Х§ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х°ХЎХЅХї ХЈЦЂХєХЎХ¶ХЁЦ‰ ФіХёЦЂХ®ХЁ ФІХЎЦ„ХѕХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ»ХёХІХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ ХҐХІХЎХѕ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂ ХґХІХҐХ¬Ц‰ Х–Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХёЦЂХ¤Х« Х¤Х«ЦЂЦ„ХёХѕ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХѕХ« ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬-Х¤ХҐХґХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХ¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¤ХҐХј Х©ХёЦ‚ХµХ¬ Х§ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХѕХЎХ®Ц‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЁ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ«ЦЃ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ ХїХѕХҐЦЃ Ф±Х°ХЎЦЂХёХ¶ХµХЎХ¶Х«Х¶` ХѕХ«ХіХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХѕХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФµХѕ ХґХ« Ц…ЦЂ Ф±Х°ХЎЦЂХёХ¶ХµХЎХ¶Х«Х¶ ХїХҐХЅХЎ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХ®` Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХёХѕЦ‰ Х†ХЎ Х°ХЎХІХ©ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХѕХ«ХіХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ», ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ Ц…ХѕХЎЦЃХ«ХЎХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° Х§ЦЂ Х¤ЦЂХҐХ¬ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЇХЎХµХЎЦЂХЎХ¶, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ Х«ЦЂ ХґХЎХ¦ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХЇХёХ¶Ц†ХҐХїХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ ЦЃХЎХ¶ХҐХ¬Х«ХЅ ХҐХ¶ ХҐХІХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ ХѕЦЂХЎЦ‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂХЁ ЦѓХёХІХЎХјХЎХї ХЈЦЂХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ФєХ¶ХҐЦ‚` Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХїХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ЦѓХҐХїЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ« В«Х“ХёХ©ХёЦЂХ«ХЇВ» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХїХҐХјХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ, ХёЦЂ Х«ХЅХЇХЎХєХҐХЅ ЦѓХёХ©ХёЦЂХ«ХЇ Х§Х¬, ХЄХЎХ¶ХїХЎХ­Хї Х§Х¬ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ Х°ХЎХµ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФЅХёХ·ХёЦЂ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХёЦ‚Хґ ФєХ¶ХҐЦ‚Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХ¶Ц‰

Միջոցների տեր դառնալով` Միքայելյանը նախեւառաջ Փարիզում հիմնեց մի փոքրիկ կիսամսյա ֆրանսերեն թերթ` «Pro Armenia»[120 - Բառացի նշանակում է «Հայաստանի կողմում (օգտին, հայաստանամետ)»։] անունով, որի նպատակն էր Հայոց հարցի պրոպագանդան։ Աշխատակիցների կոչումով թերթին իրենց անունները տվեցին մի քանի նշանավոր ֆրանսիացի։ Այսպես, խմբագրական կազմը հայտարարված էր հետեւյալ անձերից` Ժորժ Կլեմանսո[121 - Ժորժ Կլեմանսո (1841-1929) – Բժիշկ, ակադեմիկոս, 1906-1909թթ. եւ 1917-1920թթ. Ֆրանսիայի վարչապետ, Վերսալի հաշտության պայմանագրի համահեղինակ։], Ժան Ժորես[122 - Ժան Ժորես (1859-1914) – Ֆրանսիացի աջ սոցիալիստ, II Ինտերնացիոնալում ռեֆորմիստների ղեկավարներից, «Յումանիտե» թերթի հիմնադիր, սպանվել է I համաշխարհայինի նախօրյակին։], Անատոլ Ֆրանս[123 - Անատոլ Ֆրանս (1844-1924) – Ֆրանսիացի գրող, լրագրող, հրապարակախոս, ակադեմիկոս, Նոբելյան մրցանակակիր։], Ֆրանսիս դե Պրեսանսե, Լ. դե Ռոբերտի, խմբագրապետն էր Պիեռ Քիյարը[124 - Պիեռ Քիյար (1864-1912) – Ֆրանսիացի գրող, լրագրող, բանասեր, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ, դասավանդել է հայկական վարժարաններում, Մարդու իրավունքների պաշտպանության լիգայի անդամ։]։

Այս խմբակի շուրջ, ճիշտ որ, կազմակերպվեց մի համաեվրոպական պրոպագանդա, որին մասնակցեցին եւ ուրիշ երկրների գրական-հասարակական գործիչներ (օրինակ` Գեորգ Բրանդես, Էդուարդ Բերնշտեյն եւ ուրիշներ)։ Կազմակերպվեցին դասախոսություններ Եվրոպայի զանազան կողմերում` Հայոց հարցի էությունը քարոզելու եւ ժողովրդականացնելու համար։ Այս նպատակով Անատոլ Ֆրանսը ճանապարհորդեց Իտալիայում։ Մի խոսքով, վերակենդանացվեց նախահեղափոխական շրջանի քաղաքական պրոպագանդան, որի կազմակերպողն էր, ինչպես տեսանք, Անգլո-հայկական ընկերությունն իր «Հայաստան» թերթով։ Պետք է, սակայն, այստեղ եւեթ ասել, որ պրոպագանդան լոկ Դաշնակցությանը չէր պարտական իր վերակենդանացմամբ։ Համիդյան խժդժություններից Եվրոպա փախած թուրքահայ գրողները նվիրվեցին նույն գործին, եւ նրանցից միայն մեկը` Արշակ Չոպանյանը[125 - Արշակ Չոպանյան (1872-1954) – Նշանավոր բանասեր, գրող, խմբագիր, թարգմանիչ, Ռամկավար կուսակցության անդամ։], այս ուղղությամբ աշխատելով մեծ աշխույժով եւ հմտությամբ` կատարեց իսկը որ ահագին դեր։ Նրա անխոնջ ջանքերով կազմվել է գրեթե մի ամբողջ գրականություն` հայ պատմության, գրականության, արվեստի եւ մշակութային այլ հարցերի վերաբերյալ։ Թարգմանելը եւ ժողովրդական բանահյուսության այդ գոհարները, միջնադարյան ու աշուղական երգերը տպագրելը Չոպանյանը բավարար չի համարել ու նշանավոր գրողների եւ գիտնականների հանձնարարականներն է խնդրել ու զետեղել այդ հրատարակությունների մեջ` իբրեւ ներածություն, կարդացել է դասախոսություններ, դիմումներ է արել եւ այլն, եւ այլն։

Ф»ХћХ¶Х№Х¶ Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЁЦ‰ ХЂХЎХµ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХЁ` Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶, ХЎХµХ¶ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї ХґХёХ¬ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§Х«Х¶ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХҐХ©ХҐ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХ«ЦЂХ© ХЇХёХ№ХѕХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЁ (ХЅХЎ ХЎХЅХҐХ¶Ц„ Х§Х¬Х« ХёЦ‚ Х§Х¬Х«)` ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶, ХЅХЎХјХ¶ХЎХЅЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х§ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЇЦЂХЎХ® ХЎХ¶Х°ХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ ХїХЎХјХЎХєХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х¶ХЎ Х№Х« ХіХЎХ¶ХЎХ№ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, Х№ХЈХ«ХїХ«, ХёЦЂ Х°ХЎХµХЁ ХґХ« Х°Х«Х¶ ХЇХёЦ‚Х¬ХїХёЦ‚ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ Х§, ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х«ХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХЎХЇ, Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ Х« ХѕХҐЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎХѕХёЦЂ ХєХЎХ°ХЎХЇ Ф±ХЅХ«ХЎХµХ« Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, ХЈХёХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ Х­ХЎХІХЎХІ ХўХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¶ЦЂХЎ ХЅХїХҐХІХ®ХЎХЈХёЦЂХ®ХёХІ, ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХўХҐЦЂХёХІ ХЎХјХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ Х©Х·ХѕХЎХјХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х¶ЦЂХЎ ХЇЦЂХЎХ® Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµЦЃХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

Այո՛, եռանդ եւ ընդունակություն շատ էին վատնվում։ Բայց… Այդ բոլորը անճարության ջղաձգումներ էին։ Հայ ժողովրդին իբր թե բոլորովին չէի՞ն ճանաչում եւ այն ժամանակ, երբ նա 300 հազար զոհ էր տալիս եւ իր տանջանքներով լցնում ամբողջ աշխարհը` բեւեռից բեւեռ. սա մի անասելի միամտություն էր։ Միամտություն, մանավանդ այն մտածողության տեսակետից, որ ասում էր, թե այդ ժողովրդին պետք է փրկել այն պատճառով, որ նա կուլտուրական է, իր անցյալում Տիգրան, Նարեկացի, Շնորհալի, Տրդատ ճարտարապետ է ունեցել։ Կարծեք թե մի ուրիշ ժողովուրդ, որ բոլորովին անցյալ չուներ, որ վայրենի էր, իրավունք չուներ ապրելու առանց տանջանքների, առանց կոտորածների։ Կարծում էին, որ եթե Փարիզի կամ Լոնդոնի միջակ բուրժուան, մանր ռենթիեն[126 - Ֆրանսերեն՝ «տարեկան կայուն հասույթ ունեցող»։] (հասութակերը) գան գեղեցիկ խոսքեր լսելու հեռու ինչ-որ աշխարհում տանջվող բոլոր մարդկանց մասին, դրանից կփոխվի Ֆրանսիայի կամ Անգլիայի քաղաքականությունը, եւ վճռող խոսքը վերջիվերջո հանոտոններին եւ սոլսբերիներին չէր տրվի, այլ հենց այս ունկնդիր քաղաքացիներին…

ХЌХЎ ХґХ« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХЎХ¶ХЈЦЂХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХґХҐХ», ХўХЎХµЦЃ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁЦ‰

ХЂХЎХµХЎХ¶ХєХЎХЅХї ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« ХѕХЎЦЂХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ Х°ХёЦ‚ХµХЅХЁ Х¤ЦЂХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ« ХѕЦЂХЎ, ХҐЦ‚ Х“ХЎЦЂХ«Х¦ХЁ` Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶ХЇХ«ЦЂХЁ, Х«ХўЦЂ ХєХ«ХїХ« Х°ХЎХµХЎХ¶ХєХЎХЅХї ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« ХЅХ«ЦЂХїХ¶ ХёЦ‚ Х°ХёХЈХ«Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂЦ‰ Х„Х«ХЎХµХ¶ ХЎХµХЅ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ ХёЦЂЦ„ХЎХњХ¶ Х§ЦЂ Х­ХЎХўХёЦ‚Хґ ХґХҐХ¦Ц‰ Х„Х«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХµХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЁ, ХёЦЂ ФєХёЦЂХЄ ФїХ¬ХҐХґХЎХ¶ХЅХёХ¶, Ф±Х¶ХЎХїХёХ¬ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХЁ, ФєХЎХ¶ ФєХёЦЂХҐХЅХЁ ХўХЎЦЂХҐХ°ХЎХіХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХґХҐХ¦ Х°ХЎХґХЎХЇЦЂХҐХ¬, ХёЦЂЦ„ХЎХњХ¶ ХґХЎХ¶ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХҐЦЃХ«Х¶ ХґХҐХ¦, ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХґХёХ¬ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶Х¤Х¶ХҐЦЂ ХЈХЎХ°ХЎХѕХ«ХЄХҐЦЃЦЂХ«Х¶Ц‰

1900 թե 1901 թվականին Փարիզի հայ գաղութը լուր ստացավ, որ Կիլիկիայում պատրաստվում է հայկական մի նոր կոտորած։ Այն ժամանակ [Ֆրանսիայի] արտաքին գործերի մինիստրն այլեւս թուրքամոլ Հանոտո-փաշան չէր, այլ Դելկասեն[127 - Թեոֆիլ Դելկասե (1852-1923) – Ֆրանսիացի քաղաքական գործիչ, 1894-1896թթ. եղել է գաղութների, 1898-1905թթ.՝ արտաքին գործերի, 1911-1913թթ.՝ ծովային, 1914-1915թթ. դարձյալ արտաքին գործերի նախարար։] էր։ Մի պատվիրակություն, Արշակ Չոպանյանի գլխավորությամբ, դիմեց Դելկասեին եւ խնդրեց պաշտպանել հայերին։ Դելկասեն սիրով ընդունեց եւ հայտարարեց, թե ինքը թույլ չի տա հայկական նոր ջարդեր։ Եվ ֆրանսիական մի ռազմանավով գնաց դեպի Կիլիկիայի ափերը։ Ջարդ տեղի չունեցավ, եւ այս հանգամանքը վերագրվեց Դելկասեին եւ նրա ճառին։

ФµХѕ ХЎХµХЅЦ„ХЎХ¶Х«ЦЃ` Х«ХњХ¶Х№ Х°ЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„, Х«ХњХ¶Х№ ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФґХҐХ¬ХЇХЎХЅХҐХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶Ц‰ Х„Х« Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎЦЃХ« ХЈЦЂХҐЦЃ, Х©ХҐ ФґХҐХ¬ХЇХЎХЅХҐХ¶ ХґХ«ХЎХЇ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХҐХїХ¶ Х§ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х¦ХёЦ‚ЦЂХЇ Х№Х§ ХЅЦЂХїХ«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¤ ХЅХ«ЦЂХїХ¶ Х§Х¬, Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕ, ХЇХ°ХЎЦЂХЇХЎХ¤ЦЂХҐЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ Х¤Х¶ХҐХ¬ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХҐЦ‚ Х¬ХёЦ‚Х®ХҐХ¬ ХїХЎХ¬Ц‰ ФІХЎХµЦЃ ХЅХЎ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, ХґХЎХ¶ХЇХЎХЇХЎХ¶ Х©ХёХ©ХёХѕХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„ХЁ` ФґХҐХ¬ХЇХЎХЅХҐХ¶, Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХҐЦЃ, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХҐХїХ«, Х¦ЦЂХєХЎЦЂХїХёЦ‚Хґ ХҐХ¶` Х«Х¶Х№-ХёЦЂ ХЅХ«ЦЂХї Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХЇЦЂХ®Ц„Х« ХїХЎХЇЦ‰ ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ХЎ ХёХ№ ХґХ« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХЎЦЂХҐЦЃЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХҐЦЂХў ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХҐЦЂХЄХҐЦЃ ХѕХіХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХ«, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ФґХҐХ¬ХЇХЎХЅХҐХ¶ Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХѕХЎХїХёЦЂХґХ¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐЦЃ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х»ЦЂХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХѕХ©ХЎЦЂ ХЅХїХЎЦЃХЎХѕ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХ« ХўХёХ¬ХёЦЂ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰

ХЌХЎ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ ХєХЎЦЂХ¦ Х§ЦЂ` ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¤ХЎХЅ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х‰ХёХєХЎХ¶ХµХЎХ¶ХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХҐЦЃ Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬, ХёЦЂ В«Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦Х¶Х«Хѕ ХЎХ¦ХЈХЁВ» ХєХ«ХїХ« ХЎХ¦ХЎХїХ« Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ХЎ Х№Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х°ХЎХѕХЎХїХ« ХїХҐЦЂЦ‰ Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶Х« ХґХїЦЃЦЂХЎХ® ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХ¦ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХ«` Х¤Х«ХґХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХґХҐХ® ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« (ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ«) ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ФєХ¶ХҐЦ‚Х« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЁ` В«ФґЦЂХёХ·ХЎХЇХ«В» Х­ХґХўХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х«ЦЂ ХєХЎХ°ХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ« ХґХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХҐХ¬Х«Ц„ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХґХ« Х°ХЎХї ХјХҐХ¤Х«Х¶ХЈХёХї[128 - ФµЦЂХЇХЎЦЂ ХЅХҐЦЂХ©ХёЦ‚ХЇЦ‰], ХґХ« Х°ХЎХї Х§Х¬ ЦЃХ«Х¬Х«Х¶Х¤ЦЂ[129 - ФјХЎХµХ¶ХҐХ¦ЦЂ, ХЈХ¬ХЎХ¶ХЎХ±ХҐЦ‚ ХЈХ¬Х­ХЎЦЂХЇЦ‰]` Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХґХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХёХІ Х«ЦЂ ХЎХјХЎЦ„ХµХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХЈЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФіХ¶ХЎХ¬, Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎХ¶ХЎХ¬ ХґХ« ХёЦЂХҐЦ‚Х§ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХ« Ц„ХЎЦЂХїХёЦ‚ХІХЎЦЂХ« Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶, Х­ХёХЅХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХї В«Х°ХЎХµХёЦЃ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤ХЎХїХ«В» ХґХЎХЅХ«Х¶, ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХѕХЎЦЂХ« ХЇХҐХІХ® Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂ Х¬ХЅХҐХ¬ ХёЦ‚ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬. ХЅХЎ В«ЦѓЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХЈХёЦЂХ® Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёЦ‚Хґ` ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х¶ХЎХ­ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х¶ХЅХїХҐХ¬ХЁЦ‰

ФµХѕ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµ ХїХЎХІХЎХ¶Х¤ХЎХѕХёЦЂ ХҐЦЂХЈХ«Х®ХЎХўХЎХ¶ ФµЦЂХѕХЎХ¶Х¤ Х•ХїХµХЎХ¶ХЁ, ХҐЦЂХў Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х§ЦЂ В«Х¶ХЎХ­ХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХ« ХЎХ¦ХЈВ» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰




Фі


Х€Х›Х№ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХµХ« ХЈХёЦЂХ®ХЁ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХёЦ‚Хґ, ХёХ›Х№ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ХЄХҐХІХЎЦЃХёХІ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЇХјХ«ХѕХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХҐХј ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ Х№Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х©ХҐЦ‚ХЎХЇХёХ­ХҐЦЂ ХѕХҐЦЂХЎХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х« ХґХҐХ»Ц‰ ХЂХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХёХІХґХҐЦЂХ¶ Х§Х¬` Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ХЁ, ХѕХЎЦЂХЇХЎХўХҐХЇХѕХЎХ® Х§Х«Х¶Ц‰ ФІХјХ¶Х« ХґХ«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ ЦѓХёХІ ХЇХёЦЂХ¦ХҐХ¬ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ ХҐХї Х§ЦЂ Х·ХєЦЂХїХҐХ¬ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎХµХ«Х¶Ц‰

ФІХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ ХіХЈХ¶ХЎХЄХЎХґХЎХµХ«Х¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ХґХ« ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ ХҐХЇХЎХѕ Х¬ХЎХµХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХҐХІХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХ¤ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ Х°ХµХёЦ‚ХЅХѕХҐЦЃ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХєХёЦ‚Х· ХѕХЎХµЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰

1896-ին Կովկասի վարչապետ նշանակվեց իշխան Գոլիցինը[130 - Գոլիցին Գրիգորի Սերգեեւիչ (1838-1907) – Կովկասի կառավարչապետ 1896-1905-ին, մոր կողմով լեհ՝ ռուս նացիոնալիստ միապետական, ռուսիֆիկացման բիրտ մեթոդների կողմնակից, հալածել, ձերբակալել, աքսորել է հայ մտավորականների ու ազգային գործիչների, գրաքննել եւ փակել է հայկական պարբերականներ, բարեգործականներ, դպրոցներ, կառավարության որոշմամբ թալանել է Հայ եկեղեցին, պնդել է «Ամենայն հայոց կաթողիկոս» տիտղոսի վերացման մասին։ Հովանավորվել է Մեծ իշխան Միխայիլ Նիկոլաեւիչի կողմից։]` մի կրքոտ մարդ, կապ-կտրածներից մեկը, բռնի ռուսացնող բյուրոկրատի մի ամենաբնորոշ տիպ։ Եկել էր փութացնելու Կովկասի ռուսացումը[131 - Այստեղ հետաքրքիրը «փութացնել» բառն է. այսինքն՝ Լեոն գիտեր, որ Ռուսաստանի վերջնական նպատակն ազգերի ձուլումն էր, ռուսացումը, եւ խնդիրը միայն արագությունների մեջ էր։ Դա պատկերացնող հայ մտավորականը չէր կարող ունենալ ռուսական կողմնորոշում, օրհնել «ռսի ոտը»։]. այդ պատճառով նրա համար ատելի էին առհասարակ այն ազգությունները, որոնք իրենց սեփական ազգային բավականաչափ արժեքներն ունեին ռուսացմանը դիմադրելու համար, բայց մասնավորապես հայերը, որոնց վերաբերմամբ գոլիցինյան ատելությունը կատարելապես մի հիվանդագին երեւույթ էր կազմում։ Իր առաջին իսկ քայլերից Գոլիցինը հայտարարեց, թե պիտի արմատախիլ անի Հայոց հարցը։ Հետո, հետզհետե, բանը հասավ այն աստիճանին, որ Գոլիցինն անհանդուրժելի էր համարում, որ հայ ժողովուրդ է ապրում աշխարհիս վրա։ Ոչնչացնե՛լ ամենքին եւ միայն մի հատ թողնել մարդաբանական թանգարանի համար` սա՛ էր ցարական կոպիտ ու ինքնահավան սատրապի իդեալը[132 - Հետագայում հայերս անընդմեջ ինքներս մեզ փորձեցինք համոզել (ոչ առանց խորհրդային քողարկված խրախուսման եւ ուղղորդման), թե այս նշանաբանի հեղինակային իրավունքը պատկանում է երիտթուրքերին։]։

Գոլիցինը, ձեռք առնելով այս ուղղությունը, [իր] առաջին գործը դարձրեց Կովկասի մայրաքաղաք Թիֆլիսում հայահալած մամուլ ստեղծելը։ Մինչ այդ հայերի դեմ հալածանք մղելու պաշտոնը կատարում էր Պետերբուրգի եւ Մոսկվայի վաճառված հետադիմական մամուլը։ Այժմ նրա վրա ավելացավ եւ Թիֆլիսի պաշտոնական «Кавказ»[133 - Ռուսերեն՝ «Կովկաս»։]] լրագիրը, որի խմբագրությունը Գոլիցինը հանձնեց երկրորդական շնորհքի տեր, հետո եւ բոլորովին մոռացված բանաստեղծ Վելիչկոյին, ով մեծ եռանդով եւ մի ավելի լավ գործի արժանի համառությամբ սկսեց օրն օրին ծավալել մի անհաշտ, մի անխելք, կատաղի թշնամություն հայերի դեմ եւ առհասարակ այն ամենի դեմ, ինչ հայկական էր։ Այդ պալատական հրապարակախոսը` պալատական ռուբլիներին[134 - Ռուսական դրամական միավոր։] ծախված ստոր հոգին, բավական լավ պաշտպանված էր հակաճառություններից։ Մինչ նա օր օրի վրա վարժվում էր մեկը մյուսից անպատկառ, փողոցային հայհոյանքներ հերյուրելու եւ մի ամբողջ ժողովրդի դեմքին խփելու մեջ, մենք` հայ հրապարակախոսներս, ստիպված էինք եզոպոսյան դարձվածքների մեջ որոնել գոնե մի բան ասելու հնարավորություն, այն էլ գրեթե միշտ տեսնում էինք մեր այդ գրվածքներն անխնայաբար կարմիր թանաքի կեր դարձած[135 - Խոսքը գրաքննության մասին է, որ պահպանվեց մինչեւ Խորհրդային կայսրության փլուզումը։]։

Վելիչկոյի հայակերական զառանցանքներին սիրով ձայնակցում էր եւ վրաց «կնյազական» մամուլը։ Իլյա Ճավճավաձե[136 - Իլյա Ճավճավաձե (1837-1907) – Վրացի իշխան, պետական պաշտոնյա, գրող, խմբագիր, հրապարակախոս, հայացքներով հեղափոխական-դեմոկրատ, գործողություններով՝ վրաց նացիոնալիստ. սպանվել է կասկածելի հանգամանքներում։ Վրացիների պաշտամունքի առարկաներից։], Ակակի Ծերեթելի[137 - Ակակի Ծերեթելի (1840-1915) – Վրացի իշխան, գրող, խմբագիր, հրապարակախոս, հայացքներով հեղափոխական-դեմոկրատ, գործողություններով՝ վրաց նացիոնալիստ, անկախական։ Նրա «Կորչի» բանաստեղծությունը դարձել է հակառուսական հիմն, իսկ մի շարք ոտանավորներ՝ ժողովրդական երգեր։ Դարձյալ վրացիների պաշտամունքի առարկաներից։], [Նիկոլայ] Նիկոլաձե[138 - Համարվում է վրաց հրապակախոսության եւ գրականության գագաթներից, ամենաեռանդուն հասարակական գործիչներից։ Կրթություն է ստացել Պետերբուրգում եւ Ցյուրիխում։ Կովկասյան ինքնավարության ջատագով էր։] եւ նրանց նման ուրիշ շատեր «Кавказ» – ի բանաստեղծ-խմբագրի համհարզներն էին։ Թուրքերից Ահմեդ-բեկ Աղաեւն[139 - Ահմեդ-բեկ Աղաեւ (1868-1939) – Ծնունդով շուշեցի արեւելագետ, իսլամագետ, իսլամիստ-լիբերալ, համարվում է ադրբեջանական մամուլի հայր, ադրբեջանական առաջին քաղաքական կուսակցության («Դիֆաի») հիմնադիր։ Կրթություն է ստացել Շուշիում, Թիֆլիսում, Պետերբուրգում, Փարիզում։ Համառուսական մուսուլմանական առաջին միության հիմնադիր։ 1909-ից տեղափոխվելով Թուրքիա՝ դարձել է երիտթուրքերի խորհրդարանի պատգամավոր, 1918-ին որպես Նուրի-փաշայի խորհրդական Բաքու գալով՝ ընտրվել է նաեւ Ադրբեջանի պատգամավոր։ Նրան անգլիացիք Փարիզի հաշտության կոնֆերանսին թույլ չտվեցին մասնակցել եւ աքսորեցին Մալթա։ Վերադարձից հետո մինչեւ կյանքի վերջն ապրեց Թուրքիայում՝ հրատարակելով «Ազատ մարդկանց երկրում», «Առանց հոգու անհնար է», «Ինչ եմ ես», «Պետություն եւ անհատականություն» եւ այլ գրքեր։ «Հայության ամենեն թունոտ ու կատաղի ոսոխներեն մեկը, միանգամայն ամենեն համոզված համաթուրանականը»՝ այսպես է նրա մասին գրում Միքայել Վարանդյանը (տե՛ս նշվածը, էջ 310)։] էր ձայնակցում, իսկ մի անգամ էլ Շուշիում դուրս եկավ Դալի-Աբբաս անունով մեկը, նախկին պոլիցիական պաշտոնյա, թղթամոլ եւ գինեմոլ մի տիպ, որ նույնպես աքացի տվեց հայերին։

Վելիչկոյի գործունեությունը հող էր պատրաստում։ Երբ Գոլիցինը տեսավ, որ հողը բավականաչափ պատրաստված է, կոպիտ կերպով դուրս շպրտեց «Кавказ» – ի խմբագրությունից իր վարձկան բանաստեղծ լակեյին։ Լռեց թունալից խոսքը։ Բայց դրանից ի՞նչ ուրախություն։ Գոլիցինն սկսեց պաշտոնական ճանապարհով, օրենսդրական կարգով զրկել հայերին բոլոր իրավունքներից։ Փակեց եղած սակավաթիվ հայ լրագրերից մեկը, փակեց հայոց դպրոցները, փակեց բարեգործական եւ կրթական հիմնարկությունները, գրադարանները եւ վերջիվերջո եկավ հասավ այն բանին, որ Նիկոլայ Բ-ից հրաման բերեց Հայոց եկեղեցական կալվածքները եւ գումարները խլելու մասին[140 - Նման բան Հայ եկեղեցին չէր տեսել ոչ մի անգամ՝ ո՛չ պարսիկների, ո՛չ արաբների, ո՛չ մոնղոլների, ո՛չ իսկ թուրքերի տիրապետության դարերում։]։ 1903-ի ամռանն էր հրապարակվում այս օրենքը։

ХЌХЎ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХґХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХїХЎЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х€ЦЂЦ„ХЎХ¶ ХЅХЎХЅХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХµХЎХ¶ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЎХґЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХїХЎЦЂХЎХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁЦ‰ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶, ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х№Х§Х«Х¶ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХѕХҐХ¬ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃХёХѕЦ‰ ФіХЎХІХїХ¶Х« Х¤ХЎХЅХҐЦЂ, Х¤ХЎХЅХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ` ХЎХ°ХЎХ› Х«Х¶Х№ Х§ЦЂ Х¶ХЇХЎХїХѕХёЦ‚Хґ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ Х­ХёЦ‚Х¬ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Ф¶ХёЦ‚ЦЂ Х№Х§ЦЂ Х­ХёХЅЦ„ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬, Х©ХҐ В«ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХµ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐЦЃВ»Ц‰

Այս ազգային հողի վրա էր, որ հեղափոխական երկու կազմակերպություններն էլ` հնչակյանները եւ դաշնակցականները, մտնում էին ժողովրդի խորքերը, այնտեղ հաստատուն հող էին նվաճում իրենց համար։ Ես այդ ժամանակներում առիթ եմ ունեցել ծանոթանալու Շիրակի հայ գյուղական կյանքի հետ եւ նկատել եմ շատ բնորոշ երեւույթներ։ Գյուղերը բաժանված էին դաշնակցականների եւ հնչակյանների միջեւ։ Կային գյուղեր, որոնց մի մասը դաշնակցական էր, մյուսը` հնչակյան։ Երկու կուսակցությունների փոխադարձ ատելությունն ու թշնամությունը ծայրահեղության էր հասել։ Այդպես էին հարաբերությունները եւ նրանց «ծուխերը» կազմող գյուղերի ու գյուղամասերի միջեւ։ Կողմերն իրար հետ գնալ-գալ չունեին, իրար աղջիկ չէին տալիս[141 - Ճիշտ նմանօրինակ հարաբերություններ էին հայ առաքելականների, հայ կաթոլիկների, հայ բողոքականների միջեւ. սա մեկ անգամ եւս ապացուցում է առաջին հայ կուսակցություններին տված Լեոյի բնորոշումը՝ աղանդներ։]։ Գյուղերում բացված էին գաղտնի դպրոցներ։ Ես իմացա, որ Կարսի շրջանում այդ գաղտնի դպրոցները նույնիսկ թեմական տեսուչ ունեն, եւ այդ տեսուչն էր Ն. Աղբալյանը[142 - Նիկոլ Աղբալյան (1873-1947) – Դաշնակցական տաղանդավոր գրականագետ, լեզվաբան, մանկավարժ։ Եղել է Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի պատգամավոր, լուսավորության եւ արվեստի նախարար։ Կոմունիստ Եղիշե Չարենցի առաջին գնահատողն է։ 151. Ռուսերեն՝ «հրամանագիր»։]։ Հեղափոխական կազմակերպություններն իրենց ձեռքն էին առել եւ ժողովրդական դատաստանը։ Պետական դատարաններին դիմող համարյա այլեւս չէր մնացել։ Ամեն կուսակցություն ուներ իր զինվորությունը։ Անիի շրջակայքում` Արազի գյուղի մեջ, գրեթե իշխում էր դաշնակցական զինվոր Ազիզը։ Եվ ես տեսել եմ, թե ինչպես էին գյուղացիները, անգամ քրդերը, հպատակվում նրա հրամաններին։

Ф±Х°ХЎХ› Х«Х¶Х№ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х«Х·Х­ХЎХ¶ ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶Х« ХЅХЎХ¶Х±ХЎЦЂХ±ХЎХЇ, Х°ХЎХµХЎХ°ХЎХ¬ХЎХ® Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФєХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х­ХёЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«Х¶Ц„Х¶ Х«ЦЂ ХґХҐХ» ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЅХїХЎЦЃХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎ ХґХҐХ» Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х·ХЎХ°ХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

Օդն, այսպիսով, էլեկտրականացած էր, երբ հանկարծակի պայթեց ցարական ուկազը[143 - Պլեւե Վյաչեսլավ Կոստանդինովիչ (1846-1904) – Ռուս շովինիստ, զբաղեցրել է տարբեր բարձրագույն պաշտոններ, ընդհուպ՝ մինչեւ կայսրության ՆԳ նախարարի (համատեղությամբ եւ վարչապետի)։ Տենդագին զբաղվել է Ֆինլանդիայի ռուսիֆիկացիայով, կազմակերպել է հրեական ջարդեր (ամենաարյունալին Քիշինեւի ջարդն էր), եղել է կովկասյան ժողովուրդներին միմյանց դեմ թշնամացնելու եւ ընդհարումների տանելու գաղափարախոսը, Հայ եկեղեցու ունեցվածքը բռնագրավելու հրամանագրի հեղինակը, ձերբակալել եւ աքսորել է մեծաթիվ հայ մտավորականների եւ գործիչների, ճնշել է ազգային դիմադրության փորձերը։ Սպանվել է էսէռ ահաբեկչի ձեռքով՝ ի հատուցում Քիշինեւի բարբարոսության։]` եկեղեցական կալվածների մասին։ Ինքը` Գոլիցինն էլ զգում էր, որ դա համբերության բաժակը լցնող մի քայլ էր։ Չէ՞ որ նույնիսկ Նիկոլայ Բ-ի բոլոր մինիստրները չէին իրենց համաձայնությունը տվել, այլ միայն Պլեւեն[144 - Պոբեդոնոսցեւ Կոստանդին Պետրովիչ (1872-1907) – Ռուս շովինիստ, զբաղեցրել է տարբեր բարձրագույն պաշտոններ. Հայ եկեղեցին թալանելիս եղել է Սինոդի գլխավոր դատախազը. աղանդ է համարել ոչ ռուս եկեղեցիներին (այդ թվում՝ Հայ), պաշտոնապես հետապնդել է կրոնական այլ համայնքներին, եղել է Արեւմտյան քաղաքակրթության մոլի թշնամի։] եւ Պոբեդոնոսցեւը[145 - Ռուսերեն՝ «Աստված, պահպանիր ցարին»։]։ Որ այնուամենայնիվ այդ չնչին փոքրամասնության կամքն էր օրենք դարձել, պատճառն այն էր, որ նրան միացել էր եւ ինքնակալ Ռոմանովը։

Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ Х®Х¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ«ХїЦ„ХЁЦ‰ Ф±ХґХЎХјХѕХЎ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХҐХЅ ХЈХ¶ХЎЦЃХ« ХЉХµХЎХїХ«ХЈХёЦЂХЅХЇ` Х°ХЎХ¶Ц„ХЎХµХ«Х¶ Х»ЦЂХҐЦЂХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ® ХҐХІХЎ ХЇХ«ХЅХЎХї Х©ХёХІХ¶ХҐХ¬ ХўХёЦ‚ХЄХёЦ‚ХґХЅ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ, ХёЦ‚ЦЂ Х«Х¶Х± ХЅХїХ«ХєХёХІХЎХўХЎЦЂ ХЇХЎХ¶Х№ХҐЦЃХ«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХёХѕЦ‰ ФїХЎХ¶Х№ХёХІХЁ Х¶ХёЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХЇХёХ№ХѕХЎХ® ХЈХЎХІХїХ¶Х« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ ХїХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХ¶ХїХҐХІ Х№ХЇХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХґ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Ц‰ ФїХЎХ¦ХґХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХґХҐХ» ХҐЦ‚ ХґХҐХЇ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶` ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХї ХЏХҐЦЂ-Х„ХЇЦЂХїХ№ХµХЎХ¶Ц‰ Ф»ЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ХЎ ХЅХЇХЅХҐХ¬ Х§ЦЂ ХґХ« Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХ№ХёХѕ, ХёЦЂХ« ХіХЎХЇХЎХїХ«Х¶ Х§ЦЂ Х¤ЦЂХҐХ¬. В«ФІХёХ¬ХёЦЂ ХіХ¶Х·ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂ, ХґХ«ХЎЦЃХҐХ›Ц„В»Ц‰ ХЂХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х°ЦЂХЎХѕХҐЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХёХѕ Х°ХЎХґХЎХј ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¶ХЇХёЦ‚Х¶ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ` ХЇХёХ№ХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХўХЎЦЃХЎХЇХЎХ¶Х№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ` В«ФїХёЦЂХ№Х« ХґХ«ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ФїХҐЦЃЦЃХҐХ› ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХ¦ХЎХї ХЎХ¦ХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХµХ«Х¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ»Ц‰

ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХўХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХЅ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХўХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФІХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎХєХёЦ‚Х·ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХµХЅХєХҐХЅ Х§ЦЂ ЦѓХёЦЂЦѓЦЂХёЦ‚Хґ ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХ« Х°Х«ХґЦ„ХҐЦЂХЁЦ‰

ФІХЎХµЦЃ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ ХґХµХёЦ‚ХЅ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х§Х¬ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХёХѕ Х§Х¬ Х¶ХЎ Х«Х¶Х± ХЇХЎХ¶Х№ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЉХµХЎХїХ«ХЈХёЦЂХЅХЇХ«ЦЃЦ‰ Ф·Х»ХґХ«ХЎХ®Х¶Х«ЦЃ ХўХҐЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХєХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёХІ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХ« ХґХ« ХґХҐХ® ХЇХёЦ‚ХµХїЦ‰ Ф»Х¶Х± Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ ХёЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ ХґХ« ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХІХҐХЇХЎХЈХ«ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂХЁ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХ¶ Х«ЦЂ ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХєХ«ХїХ« ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐЦЂ Х†Х«ХЇХёХ¬ХЎХµХ«Х¶` ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХ¬ХёХѕ, Х©ХҐ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐХ¶` Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХЎХ® ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХїХ«ЦЂХёХІХ¶ХҐЦЂХ«, Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х­ХЎХ¶ХҐЦЂХ« Х°ЦЂХёХѕХЎЦЂХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕЦ‰ ФїХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ ХЇХЎХґХЎХ№ХҐЦЃХ¶ХҐХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎЦЂХЈХ« ХЇХўХҐЦЂХҐХ«Х¶ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬Х«Х¶Ц‰

Ф¶ХўХЎХІХѕХЎХ® Х§Х« Х«Х¶Х± Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХ® ХЎЦЂХ­Х«ХѕХ« ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ Х§Х« Ф»Х¶Ц„Х¶ХЎХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХґХ«ХїХҐХ« ХЈХЎХІХїХ¶Х«, ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЎХЅХЎХ®, ХјХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁЦ‰ Х„Х«Х»ХёЦЃХ¶ХҐЦЂ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х¶ХЎ` ХёХ›Х№ ХјХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶, ХёХ›Х№ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶Ц‰ ФµХѕ ХҐХ©ХҐ, ХЎХµХ¶ХёЦ‚ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«Хѕ, Х«ЦЂХҐХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐХІ Х§ЦЂ Х¦ХЈХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¤ Х§Х¬ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Хѕ ХЎХµХ¶ ХЁХґХўХёХЅХї ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХёЦЂ ХўХјХ¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶Ц‰ Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХїХҐХІХҐЦЂХёЦ‚Хґ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХҐХІХҐХ¬, ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХҐЦ‚ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ ФµХѕ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЎХіХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰

ФіХЎХѕХЎХјХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХќ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХҐХ¬ХёЦ‚, ХёЦЂ Х¦Х«Х»ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ Х№Х¬Х«Х¶ХҐХ¶, ХёЦЂ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїЦЂХѕХ«Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХґХ« Ц…ЦЂ В«Х„Х·ХЎХЇХ«В» Х­ХґХўХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶ ХґХїХЎХѕ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂХЎХєХёХ¬Х« ХЇХёХІХґХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐХЇХЎХ® ХґХ« ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ Ц„ХЎХ°ХЎХ¶ХЎ, ХёЦЂ ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶Х«Х¶ ХЅХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХїХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Х‰ХЈХ«ХїХҐХґ Х«Х¶Х№Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХҐЦЃ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶Х¶ ХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХЇХЎЦЂХ®ХҐХґ, ХЈХЎХІХїХ¶Х« ХЇХёХґХ«ХїХҐХ¶ Х№Х§ЦЂ ХѕХЅХїХЎХ°ХҐХ¬ ХЎХ¶ЦѓХёЦЂХ± ХЈХҐХІХ»ХёЦ‚ХЇХ«Х¶ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХґХ« Х¬ХёЦ‚ЦЂХ» Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ ХЂХ«Х·ХЎХїХЎХЇХёЦ‚Хґ ХҐХґ ХЎХµХЅ ХўХЎХ¶ХЁ, Х¬ХёХЇ ХЎХµХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ, ХёЦЂ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ ХїХЎХґ, Х©ХҐ ХёЦЂ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х«Х¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХҐХ¬ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХЎХЅХёЦ‚ХґХЁЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х·ХЎХї Х­Х«ХЅХї ХЎХ№Ц„Х« Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХє Х§Х«Х¶` ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХҐЦ‚ ХЅХ«ХЅХїХҐХґХЎХїХ«ХЇ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

Ф±Х°ХЎ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐЦЃ, Х©ХҐ Х«ЦЂ ХѕЦЂХЎ Х§ ХѕХҐЦЂЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЁЦ‰ ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЎЦЂХѕХЎХ® ХґХ« Ц„ХЎХµХ¬ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬-Х№Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎЦЂЦЃХЁЦ‰ Х‘ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х«ЦЃ Ц„ХЎХІХЎЦ„, ХЎХѕХЎХ¶Х«ЦЃ ХЎХѕХЎХ¶ Х§Х«Х¶ ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЇХёХїЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХєХЎХ°ХёХІ ХЅХ¶Х¤ХёЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, ХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХҐХІХЎХ® ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, Х«ХЅХЇ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ Х«ЦЂ Х¦ХЎХµЦЂХёЦ‚ХµХ©Х¶ ХёЦ‚ ХѕХ«Х·ХїХЁ ХґХёХјХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х¶ЦЂХЎХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ ЦѓХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂХ« ХјХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХЁ ХґХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХёЦЂХ®Х« ХґХҐХ»` ХїХҐХјХёЦЂХ« ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶` ХЅХЇХЅХҐХ¬ХёХѕ ФіХЎХ¶Х±ХЎХЇХ« ЦѓХёХ­Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХєХҐХїХ«ЦЃЦ‰

Ցարական ոճիրի մի երեսն էր սա` Հայոց հարց նաեւ Ռուսաստանում, [ինչպես նաեւ`] ժողովրդական համակրանքով վերակենդանացած, ուժեղացած, հայ հեղափոխական իրականության տեր ու հրամայող դարձած Դաշնակցություն…

Ф№ХҐХҐЦ‚ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ«Х¶ Х§ЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХёХІ Х¶ХёЦЂ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХ« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х¬ Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ Х°ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ХЈХ¶ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ. Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ 1903-Х« ХЎХ·Х¶ХЎХ¶ХЁ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ± ХЇХЎХїХЎЦЂХҐЦЃХ«Х¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ№ХЎХєХҐХї ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶Х« ХѕЦЂХЎЦ‰ Х“ХёЦЂХ±Х¶ ХЎХ¶Х°ХЎХ»ХёХІ Х§ЦЂЦ‰ Х‘ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХїЦЂХЎХєХЁ Х№ХЅХєХЎХ¶ХѕХҐЦЃ, ХЎХµХ¬ ХѕХ«ЦЂХЎХѕХёЦЂХѕХҐЦЃ ХЈХ¬Х­Х«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХїХҐХІХ®ХѕХҐЦЃ ХґХ«ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХґХ«Х»ХҐЦ‚Ц‰ ХЂХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХґХЎХ®ХЎХѕХЎХ¬ ХЇХЎХїХЎХІХ« ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Ц‰ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚Хґ ХЎХґХўХёХІХ» Х©ХЎХІХҐЦЂ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЎХµХ«Х¶ Х­ХёЦ‚Х¦ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«, Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХѕХёЦЂ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ, ХЅХёХЅХЇ ХЇХЎХЅХЇХЎХ®ХёХѕ ХґХ«ХЎХµХ¶, ХЎЦ„ХЅХёЦЂ Ц„Х·ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Ц‰

Ф±ХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХҐХЅ Х®ХЎХ¶ЦЂ Х°Х«ХѕХЎХ¶Х¤ Х§Х«Ц‰ ХЂХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬Х« Х§, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ ХѕХЎХ­ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХўХјХ¶ХѕХЎХ® ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ХЅ Х«Хґ ХѕХ«ХіХЎХЇХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХЎХґХўЦ‰ Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ Х§Х¬ ХЎХ№Ц„Х«ХЅ ХЎХјХЎХ» Х§ Х«Хґ Х­ХҐХІХі, ХєХЎХјХЎХѕ ХґХЎХµЦЂХЁ, ХёЦЂ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЅХїХёЦ‚ХЈХҐХ¬ХёХѕ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХ«ХЅ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХєХЎХ°ХЎЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ Х«Хґ ХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ` ХѕХ¶ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¶ХѕХ¶ХЎХЅХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х»ХёХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф»Х¶Ц„Х¶ ХЎХ¶ХЈЦЂХЎХЈХҐХї Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ Х«Х¶Х± ХўХЄХ«Х·ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХґХҐХ»Ц„Х«ХЅ ХѕЦЂХЎ ХєХЎХјХЇХЎХ® ХґХ¶ХЎХ¬Ц‰ ФґХёХІХ¤ХёХІХёЦ‚Х¶ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХґХЎХµЦЂХЅ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХ«ХЅ Х§ЦЂ ХґХёХїХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ« ХЇХїХёЦЂ Х©ХёЦ‚ХІХ©, ХёЦЂ ХёЦЂХёХ·ХҐХґ Х¶ЦЂХЎ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х№ХЎЦѓХЁЦ‰ ФµХЅ Х±ХЎХ¶Х±ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«, Х¤ХЄХЈХёХ°ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХµХїХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЎХЅХёЦ‚Хґ` Х©ХёХІ Х«Х¶Х№ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х§ Х¬Х«Х¶Х«, Х«ХЅХЇ Х¶ХЎ ХЎХ¶ХЅХєХЎХј ХґХЎХµЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХўХҐЦЂХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х­Х¶Х¤ЦЂХёЦ‚Хґ, Х°ХЎХґХёХ¦ХёЦ‚Хґ, ХЎХІХЎХ№ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХѕХҐХ¬Х« Х¶ЦЂХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐХЅ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х©ХІХ©ХҐЦЂ ХёЦЂХёХ·ХҐЦЃХ« Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂЦ‰ Х„ХЎХµЦЂХЅ ХїХЎЦЂХЎХѕ Х¤ЦЂХЎХ¶Ц„, Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХЎХµЦЂХҐЦЃ Х­ХёХ°ХЎХ¶ХёЦЃХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎЦЃХЎХѕ` ХЎХ¦ХЎХїХЎХ® Х°ХЎХґХЎЦЂХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚Х¶ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХїХ«ЦЃ ХёЦ‚ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХ«ЦЃЦ‰ ФЅХҐХњХІХі Х«Хґ Х©ХІХ©ХҐЦЂ, Х°ХЎХµ ХЈЦЂХёХІХ« ХЇХ«ХЅХЎХї ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂ, Х¶ХЇХЎХїХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂЦ‰ Х€ХћЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХѕХ¶ХЎХЅХҐХ¬Ц‰ ФІХЎХµЦЃ Ц„ХЎХ¶Х«-Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х«Хґ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХѕХҐХ¬ ХЎХ¶Х­Х¶ХЎ ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХґХЎХ¶` ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЄХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХґХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХµХёЦ‚Х© Х№ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ХЂХ«ХґХЎ, ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐЦЃХҐЦ„` Ц„ХЎХ¶Х«ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎХµХ«Х¶ Х«Х¶Х± ХєХҐХЅ, Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЎХµЦЂХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї Х­ХҐХІХ¤ХёХІ ХїХЎХЈХ¶ХЎХєХ¶ХҐЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ ХЈХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХµХЎХ¶ ХїХҐХјХёЦЂХ« ХЎХµХ¤ Х­ХЎХѕХЎЦЂ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ФґХЎ ХґХ« ХґХІХ±ХЎХѕХЎХ¶Х» Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х№ХёЦ„ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ« Х°ХЎХµХ« ХЇХёХЇХёЦЂХ¤Х«Ц‰ ХЂХЎХµХ¶ ХЎХµХЅХїХҐХІ` Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХµХЎ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х¬ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ Х¤ЦЂХѕХЎХ®Ц‰ ФµХѕ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х§Х¬, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ [Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ], Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХµХ«Х¶ ХґХїХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХїХ«ЦЂХёЦ‚Хґ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХўХёХ¬ХёЦЂ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Х¤Х«ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ ХЂЦЂХЎХґХЎХµХёХІХЁ, Ц…ЦЂХҐХ¶ХЅХ¤ЦЂХёХІХЁ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ, ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ХЁЦ‰ ФїХЎЦЂХёХћХІ Х§ЦЂ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХҐЦЂХє Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ ХґХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ», ХёЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х°Х«Х·ХҐЦЃХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХЁ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ Ц†Х«Х¤ХЎХµХ«Х¶ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶, ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХѕЦЂХҐХЄ Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ Х–Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХјХёЦ‚ХґХўХ«ЦЃ ХёЦ‚ Х¤ХЎХ·ХёЦ‚ХµХ¶Х«ЦЃ ХЎХ¦ХЎХї Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХЁ, ХҐХ©ХҐ Х¶ХЎ ХЇХЎХЅХЇХЎХ®ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХґХЎХїХ¶Х«Х№Ц‰ ФїХµХЎХ¶Ц„ХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХҐХ®Ц„Ц‰ Ф№ХҐ ХёЦЂЦ„ХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐХІ Х§ЦЂ Х¤Х«ХЇХїХЎХїХёЦ‚ЦЂХЎХ¶, ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ ЦѓХЎХЅХїХЁЦ‰

Գոլիցինի վերքը մի ժամանակ վտանգավոր բարդություն առաջացրեց։ Խելառ բռնավորը տապակվում էր 40 աստիճանի հասնող տաքության մեջ։ Սպասում էին, թե նա կմեռնի… Եվ սկսեցին ստրկական ցույցեր։ Ռուսները, վրացիները, հույները, հրեաները, թուրքերը, մինչեւ իսկ հայ կաթոլիկները մաղթանքներ էին կատարում, ասել է՝ աղաչում էին իրենց «բարերար» աստծուն, որ նա բարիք անի աշխարհին` առողջություն պարգեւի Գոլիցինին։ Ամեն օր զանգահարություն, աղոթք եւ երգ։ Եվ միայն հայ լուսավորչական բազմաթիվ զանգակատներն էին, որ պահպանում էին խորին, գերեզմանային լռություն։ Ոչ ոք չհամարձակվեց ծպուտ անգամ հանել` ստրուկի պարտքը կատարելու համար։ Արգելված էր։ Արգելողները հեղափոխականներն էին։ Մի շատ ազդու, շատ հանդուգն ցույց էր այդ զանգային ցուրտ լռությունը։ Այն ռուս բյուրոկրատներին բացատրում էր, թե հայերը կատարյալ պատերազմի մեջ են իրենց դեմ։

ХЌХЎ Х«ХґХЎЦЃХЎХѕ ХҐЦ‚ Х°Х«ХѕХЎХ¶Х¤ ХєХЎХјХЇХЎХ® ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХЁЦ‰ ФїХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХїХЎХЈХ¶ХЎХє, ХґХ«ХЎХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ ХѕХЎХ­. ХЎХ°ХЎХ› Х«Х¶Х№ХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ЦѓХёХ©ХёЦЂХЇХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎ ХЅХЎХїЦЂХЎХєХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХ°Х«ХіХЁЦ‰ ФµХѕ ХґХ« Ц…ЦЂ ХЎХґХўХёХІХ» Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХ¶ ХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐХЅ ХҐХІХЎХѕ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХїХҐХЅХЎЦЂХЎХ¶Х«. ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ№ХЎХєХҐХїХ« ХєХЎХ¬ХЎХїХЁ, ФіХёХ¬ХёХѕХ«Х¶ХЅХЇХ« ХєЦЂХёХЅХєХҐХЇХїХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ, Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХѕХҐЦЃ ХЅХЎХЇЦЂХЎХѕХёЦЂ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХёХѕ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХґХ« Х­ХёЦЂ Х­ЦЂХЎХґХЎХї Х§Х«Х¶ ЦѓХёЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ Х“ХёЦЂХёХІ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ Х№Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ, ХЈХҐХїХ¶Х« ХїХЎХЇ Х§Х«Х¶ ХґХїХҐХ¬, ХЎХµХ¶ХїХҐХІ Х§Х«Х¶ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЎХ¶ЦЃЦ„ХҐЦЂ ЦѓХёЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХЎХ¶Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХѕ, ХёЦЂ ХѕХЎХ­ХЇХёХї ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХЁ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ Х«Х¶Х№-ХёЦЂ ХЅХїХёЦЂХҐЦЂХЇЦЂХµХЎ Х±ХЎХµХ¶ХҐЦЂ Х§ Х¬ХЅХҐХ¬Х«ХЅ ХҐХІХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХЎЦЂХ®ХҐХ¬ Х§, Х©ХҐ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶ ЦѓХёХЅ ЦѓХёЦЂХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХєХЎХ¬ХЎХїХ¶ ХЎХЇХЎХ¶ХёХѕ ХєХЎХµХ©ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХіХЎХєХЎЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ Х­ХёЦЂ Х­ЦЂХЎХґХЎХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХёЦ‚ ХЅХїХёЦЂХҐЦЂХЇЦЂХµХЎ ХЎХ¶ЦЃЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХёЦ‚ХЄХҐХІХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂ ХЎХ¶Х±Х« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х„Х«Х¶Х№Х¤ХҐХј В«Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЅХїХёЦЂХҐЦЂХЇЦЂХµХЎ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХЁВ» Х¬ХёХЇ Х­ХЎХ¶ХЈХЎЦЂХѕХЎХ® ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХµХёЦ‚ЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Х±ХЎХµХ¶ХЁ, ХёЦЂ Х¬ХЅХҐХ¬Х«ХЅ Х§ ХҐХІХҐХ¬ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ№ХЎХєХҐХїХ« Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХїХЎХ¶ХЁ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёХІ ХїХєХЎЦЂХЎХ¶Х« ХґХҐЦ„ХҐХ¶ХЎХµХ« Х±ХЎХµХ¶Х¶ Х§ ХҐХІХҐХ¬Ц‰

Թե ինչ պետք էր սպասել այսքան բացարձակ թշնամական կերպարանք ստացած հարաբերություններից` դժվար չէ գուշակել։ Գնալով պիտի սաստկանար ցարական կառավարության կռիվը հայության դեմ։ Բայց այս ընթացքին խանգարեց 1904թ. սկզբին հանկարծակի պայթած ռուս-ճապոնական պատերազմը։ Գոլիցինը զբաղվեց հայրենասիրական ցույցեր կազմակերպելով։ Ոստիկանության ձեռքով կազմակերպվեցին թափորներ, երթեր. ցուցարարները` մեծագույն մասամբ փողոցային երեխաները, տիրացել էին տրամվային եւ դես ու դեն էին թռչում` «ուռա» կանչելով եւ «Боже, царя храни»[146 - Միքայել Նալբանդյանի «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունն է, որ դարձավ Հայաստանի Առաջին եւ Երրորդ Հանրապետությունների պետական օրհներգը։] երգելով։ Բայց, թե որքան անկեղծ էին այդ երգերը, երեւում է նրանից, որ մանավանդ ուշ երեկոները, կենտրոններից հեռու փողոցներում «Боже, царя храни» – ն ընդհատվում էր, եւ նրա փոխարեն բարձրանում էր «Մեր հայրենիք»[147 - Միքայել Նալբանդյանի «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունն է, որ դարձավ Հայաստանի Առաջին եւ Երրորդ Հանրապետությունների պետական օրհներգը։] հայերեն երգը։

Х‡ЦѓХёХ©ХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х„ХЎХ¶Х»ХёЦ‚ЦЂХ«ХЎХµХ« Х¤ХЎХ·ХїХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХґХІХѕХёХІ Х¤ХЄХўХЎХ­Хї ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёХѕ, ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХЁ ХґХ« Ц„Х«Х№, ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЎХЅХЎХ®, ХЇХЎЦЂХЈХ« ХҐХЇХЎХѕ, ХґХ« Ц„Х«Х№ Х«Х¶Ц„Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ Х¦ХЅХєХҐЦЃ, ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХјХ«ХѕХ¶ ХЎХјХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЇХЎХ¶ХЈ ХЎХјХЎХѕЦ‰ 1904Х©. ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ Х†Х«ХЇХёХ¬ХЎХµ ФІ-Х¶ Х«ЦЂ ХЅХ«ЦЂХЎХ® ХЅХЎХїЦЂХЎХєХ«Х¶ ХЇХЎХ¶Х№ХҐЦЃ ХЉХҐХїХҐЦЂХўХёЦ‚ЦЂХЈ` ХґХ·ХїХЎХєХҐХЅ Х«ЦЂ ХїХҐХЅХЎХ¤ХЎХ·ХїХёЦ‚Хґ ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЂХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ, ХґХ« Ц„Х«Х№ ХЎХ¦ХЎХї Х·ХёЦ‚Х¶Х№ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃЦ‰

ФµХѕ ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶, ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЎХїХЎХѕХёЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХёХіЦЂХЎХЈХёЦЂХ® Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХµХ¶ Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЇХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Х¶ Х§Х¬ ХЈЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХ«ЦЂХЇХЁ, Х°ХЎХґХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ Ц†Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶-Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХЅХёЦ‚ЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХёЦЂХёХґХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХїХ¶ХЇХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХЎЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« ХЅЦЂХїХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ЦЂХЎХЈХ«ЦЂХЁ Х¬ХЎХµХ¶ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ. ХґХ«Х¶Х№ ХЎХµХ¤ Х¶ХЎ ХЇХјХѕХ« ХґХ« ХіХЎХЇХЎХї ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХЎХјХ»ХҐЦ‚, Х«ХЅХЇ ХЎХµХЄХґ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХіХЎХЇХЎХїЦ‰

1903թ. վերջերից առանձին կենդանություն սկսվեց թուրքական ճակատի վրա։ Այս անգամ էլ Դաշնակցությունը (միշտ կրկնող հնչակյան ձեռնարկությունների) ապստամբեցրեց Սասունը։ Նրա խմբապետ Անդրանիկը բավական ժամանակ հաջողությամբ դիմադրեց թուրքական զորքերին։ Այդ ֆիդայական պատերազմի հետ միաժամանակ Դաշնակցությունը կազմեց մի ազգային պատվիրակություն, որ, Խրիմյան կաթողիկոսի ներկայացուցիչ հանդիսանալով, գնաց շրջելու Եվրոպայի մայրաքաղաքները եւ դիվանագիտության գթությունը խնդրելու։ Պատվիրակությունն Ամերիկա էլ անցավ, ամեն տեղ Բեռլինի դաշնագրի 61-րդ հոդվածի խոսքն արավ։ Գործադրված էր ամեն ինչ, որ իբրեւ միջոց կար հայ հեղափոխականի ձեռքին։ Բայց ոչինչ չօգնեց։ Անդրանիկը վերջիվերջո ստիպված թողեց Սասունը եւ հեռացավ։ Հետեւանքն այն եղավ, որ դարձյալ մի 5-6 հազար հայ կոտորվեց Սասունի լեռներում եւ Մուշի դաշտում։ Իսկ աղերսարկու պատվիրակությունը քաղաքավարությամբ ճամփվեց բոլոր մայրաքաղաքներից, չնայած որ «Pro Armenia» – ի եւ ուրիշ հայասիրական շրջանակների պրոպագանդան այդ ժամանակ ավելի եւս գործուն ու եռանդուն էր դարձել։

Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶Х« ХЎХґХўХёХІХ» Х®ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂХЁ, ХҐЦЂХҐЦ„-Х№ХёЦЂХЅ ХїХЎЦЂХѕХЎ ХЎХ¶Х­ХёХ¶Х» ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х»ХёЦ‚ЦЂХ¶ ХЁХ¶ХЇХЎХ¶Ц‰ Ф»ЦЂ ХЎХ№Ц„ХёХѕ Х¶ХЎ ХґХ« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х¬ ХїХҐХЅХЎХѕ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ФµХѕЦЂХёХєХЎХ¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХҐЦЃ[148 - ФјХҐХёХ¶ Х«Х¶Ц„ХЁ ХўХЎХ¦ХґХ«ЦЃХЅ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂХЎЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХЈХҐЦЂХЎХЇХЎ Х·ХЎХ°ХЁ ХҐЦ‚ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХҐЦЂХ©Х«Х¶ Х°ХҐХїХЎХґХёЦ‚Хї Х§ЦЂ Х¤ЦЂХЎХ¶, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, ХЎХµХ¶ХёЦ‚ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«Хѕ, Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЇХ«ЦЂХЎХјХёЦ‚Хґ Х§ В«Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХҐХ¬В» ХўХЎХјХЁЦ‰]ХЂХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х§Х¬Х« Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХҐЦЃ Х°ХЎХѕХЎХїХЎХ¬ ХЎХµХ¤ Х«ХЅХЇ ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ«Х¶Ц‰ Ф»ЦЂ ХЎХ№Ц„ХёХѕ Х¶ХЎ ХїХҐХЅХЎХѕ Х«ЦЂ ХґХ« ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х·ХЎХї Х­ХёХ·ХёЦЂ Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХґХЎХ¶ ХѕХ«ХЄХёЦ‚ХґХЁ ХҐЦ‚ХЅЦ‰ Ф±Х°ХЎХЈХ«Х¶ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ Х®ХЎХ­ХЅХҐХ¬ХёХѕ, ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х¶ХЎ ХґХ« Х·ХЎХї Х¶ХёЦ‚ЦЂХў ХҐЦ‚ ХѕХЎЦЂХєХҐХї Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХЎЦЂЦ„ХҐЦЃ, ХёЦЂХ« Х¦ХёХ°ХЁ ХєХ«ХїХ« Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ ХЂХЎХґХ«Х¤ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХЎХ°ХЎЦѓХёЦЂХ±ХЁ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕ 1904-Х« ХЈХЎЦЂХ¶ХЎХ¶ ХЅХЇХ¦ХўХ«Х¶, ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў Ф±Х¶Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ХЇХЁ Х¤ХҐХј Х°ХЎХІХ©ХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХҐХ¬ХЎХґХ¬ХЁЦ„Х« ХЎЦЂХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ[149 - Х€Ц‚ЦЂХўХЎХ© Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎХ¬ХЎХїХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ¦ХЇХ«Х©ХёЦ‚Хґ ХЎХІХёХ©ХҐХ¬ХёЦ‚. Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЎХґХҐХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХѕХё ХєХЎХ°ХЎХЇХЎХ­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХґХ«Х¤ ФІ-Х« Х¤ХҐХґ ХґХЎХ°ХЎЦѓХёЦЂХ±ХЁ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ Х€ХІХ»ХёЦ‚ХµХ¶Х«Хќ ХЌХҐХ¬ХЎХґХ¬ХЁЦ„Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕЦ‰] Х¶ХҐЦЂХЇХЎ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ФµХ¬Х¤Х¦Х« ХєХЎХ¬ХЎХї ХґХїХЎХѕ ХґХ« ХҐХѕЦЂХёХєХЎЦЃХ«` Х·Ц„ХҐХІ ХЇХЎХјЦ„ХёХѕ, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х¤ЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ Х¤ХЄХёХ­ХЎХµХ«Х¶ ХґХҐЦ„ХҐХ¶ХЎЦ‰ Х„ХҐЦ„ХҐХ¶ХЎХ¶ ХѕХЎХІХЎХЄХЎХґ ХєХЎХµХ©ХҐЦЃ, ХЅХєХЎХ¶ХҐЦЃ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ«, Х«ХЅХЇ ХЂХЎХґХ«Х¤Х¶ ХЎХ¶ХѕХ¶ХЎХЅ ХґХ¶ХЎЦЃЦ‰ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶ХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, Х№Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХѕХҐЦЃ, ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐХ¬ ХґХ« Х¶ХёЦЂ Х¤ХЎХѕХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х«Х¶Ц„Х¶ Х§Х¬ ХєХ«ХїХ« ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇЦЃХҐЦЂ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХёХІ ХїХҐХјХёЦЂХ«ХЅХїЦ‰ ФІХЎХµЦЃ Х¦ХёХ° ХЈХ¶ХЎЦЃ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХёЦ‚Хґ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬Х«ХЅ ХєХЎХµХ©ХЎХ® ХјХёЦ‚ХґХўХ«Х¶Ц‰

ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ХЅХЇХЁ ХёЦЂ ХёЦЂХўХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ` Х¦ЦЂХЇХѕХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХёЦ‚ХЄХҐХІ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёХІХ«ЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХЎХјХ¶ХѕХЎХ®Ц„Х«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¶ХёЦ‚Х°ХҐХїХҐЦ‚ Ц†Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ ХѕХҐЦЂХЎХ®ХѕХҐЦЃ Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ ХґХЎХ¶ЦЂ Х­ХґХўХЎХµХ«Х¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«Ц‰ Х„Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х¬ ХЎХІХҐЦЂХЅХЎЦЂХЇХёЦ‚ ХєХЎХїХѕХ«ЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХѕХҐЦЃ ФјХЎ ХЂХҐХµ[150 - Ф» Х¤ХҐХє, 21-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХёЦ‚Хґ ФјХЎ ХЂХҐХµ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХґХЎХ°ХЇХЎХ¶ХЎЦЃХёЦ‚Х¶ ХЇХ¶Ц„ХҐЦЃ ХЅХҐЦЂХў ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ Х„Х«Х¬ХёХ·ХҐЦ‚Х«Х№ХЁ. ХЎХµХ¤ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х« ХґХҐХЇХёЦ‚ХЅХЎЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„, ХёХѕЦ„ХҐЦЂ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ® Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰] Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЁ` ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ Х®ХҐХ®ХҐХ¬ХёЦ‚, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х§Х¬, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХґХ«Х·Хї, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХёЦЂХҐЦ‚Х§ Х°ХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Ц‰

ХЂХ«ХґХЎ Х«ХћХ¶Х№ ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХёЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХґХ« ХЇХЎХ­ХЎЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХЇХ« ХґХҐХ» Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХєХїХїХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХѕХҐЦЂХ» ХёЦ‚ ХЎХ¶Х°ХёЦ‚ХµХЅЦ‰




Фґ


ХЊХёЦ‚ХЅ-ХіХЎХєХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ 1904Х©. ХЎХґХјХЎХ¶ХЁ ХґХ« Х·ХЎЦЂЦ„ Х­ХЎХµХїХЎХјХЎХЇ ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХўХҐЦЂХҐЦЃ Х†Х«ХЇХёХ¬ХЎХµ ЦЃХЎЦЂХ« Х¦ХҐХ¶Ц„Х«Х¶Ц‰ Ф»Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ Х©ХҐХ› Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХєХЎЦЂХїХҐХ¬Х« ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х°ХҐХ©ХҐХ© Х°ХЅХЇХЎХµХ« Х°ХЎХґХўХЎХѕ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂЦ‰ Ф±ХµХЄХґ ХЅХїХЎЦЃХѕХҐЦЃ, ХёЦЂ Х¤ХЎ ХґХ« Х¤ХЎХїХЎЦЂХЇ Х°ХҐЦ„Х«ХЎХ© Х§ ХҐХІХҐХ¬Ц‰ Ф»ЦЂ ХЎХґХўХЎЦЂХїХЎХѕХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХЁ Х®ХЎХІЦЂ ХёЦ‚ Х®ХЎХ¶ХЎХЇХ« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХґХҐХ®ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХЄХҐХІХ¶ХҐЦЂХ«, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ЦѓХёЦ„ЦЂХҐЦЂХ« ХёЦ‚ ХїХЇХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰

ХЂХЎХµ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ, ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎХЅХҐХ¬ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХєХЎХ°ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«, Х°ЦЂХіХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ ХЌХЎ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ ХїХҐХІ ХҐЦ‚ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ФїХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Ц„ХЎХµХ«Х¶ Х»ЦЂХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХҐХЅ Х§Х¬ ХўХЄХ·ХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х« 1904 Х©ХѕХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅ Х°ЦЂХіХѕХЎХ¶Ц„ХЁ Х¶ХЇХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х°ХЎХ·ХѕХ« Х§Х«Х¶ ХЎХјХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЉХҐХїЦ„ Х§ЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХЉХµХЎХїХ«ХЈХёЦЂХЅХЇХ« ХҐЦ‚ Ф·ХЅХҐХ¶ХїХёЦ‚ХЇХ«Х« ХўХёЦ‚Х¬ХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Ц…ЦЂХЁ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХҐЦЂХў Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§Х«Х¶ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ ХЎХјХЎХѕХёХїХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХҐХЇХёХµХЎХ¶ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХҐЦЂХЁЦ‰ ФґЦЂХЎХ¶Ц„ Х®ХЎХ­ХёХІ ХҐЦЂХҐХ­ХЎХ¶ХҐЦЂХЁ ХѕХЎХ¦ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХўХІХЎХѕХёЦ‚Хґ Х¶ХёЦЂ ХЅХїХЎЦЃХЎХ® ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХўХёХѕХЎХ¶Х¤ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХєХЎХїХґХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХјХёЦ‚ХЅ Х¦ХёЦЂЦ„Х« ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶Ц‰ ХЋЦЂХ¤ХёХѕХѕХЎХ® ХЈХҐХ¶ХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЅХєХЎХ¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЂХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХЎХѕХЎХіХЎХјХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ Х­ЦѓХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХёЦ‚Хґ Х¬ХјХҐХ¬. ХўХЎХµЦЃ ХґХ« Ц„Х«Х№ Х°ХҐХјХёЦ‚ Х¬ЦЂХЎХЈЦЂХЎХѕХЎХіХЎХјХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ Х©ХЎЦѓХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХ« ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХўХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХҐЦ‚ Х¬ЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂХ« ХЇХёЦ‚ХµХїХҐЦЂХЁ ХґХ« ХЎХЇХ¶Х©ХЎЦЂХ©ХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХ¶ХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ Х·ХЎЦЂЦ„ХҐЦЂХёХѕ Х¶ХЅХїХёХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ХЅХїХЎЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХҐЦ‚ Х­ХёЦЂХЎХЅХёЦ‚Х¦ХѕХёЦ‚Хґ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰ ФІХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЎХ°ХЎХ› Х«Х¶Х№ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ ХЎХµХ¤ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХёХІ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґЦ„ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Х•ХїХЎЦЂХЎЦЃХ« Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Ц‰ ФїХЎЦЂХ®ХҐЦ„ Х©ХҐ ХґХ« Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶Ц„Ц‰

ФІХЎХµЦЃ ХґХ«ХћХ©ХҐ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХЎХЅХҐХ¬, Х©ХҐ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ Х°ЦЂХіХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ Х€Х›Х№, ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХўХЎХ¶ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х« ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« ХЎХЅХҐХ¬Ц‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХЁ Х°ЦЂХіХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ Х§Х«Х¶, ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХёХ№Х«Х¶Х№Ц‰ Ф»ХЅХЇ Х°ЦЂХіХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶` ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х¬ХҐХ¦ХѕХ«, ХЅХҐХјХ«, Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ЦЂЦ„Х« ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХѕХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х­ХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х¤ХЄХЈХёХ° Х§Х«Х¶ ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХ«ЦЃ, Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х№ХЎЦЂХ«Ц„ ХҐЦ‚ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХўХЎЦЂЦ…ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃЦ‰

ФµХѕ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХЎЦЃХ¶ХёХІХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХіХЎХєХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХҐХ¶Ц„ХЁ Х№Х§ЦЂЦ‰ ФµХЅ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХҐХґ Х°Х«Х·ХёЦ‚Хґ, Х©ХҐ ХЇХёЦ‚ЦЂХёЦЂХїХЎХµХ«Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«Х¶Х№ХєХ«ХЅХ« ХєХЎХµХ®ХЎХј ХҐЦ‚ Х¦ХѕХЎЦЂХ© ХЄХєХ«ХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХґХ« ХЎХґХЎХјХЎХµХ«Х¶ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХјХЎХѕХёХї ХЉХ¬ХҐЦ‚ХҐХ« ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХёЦ‚ЦЂХЁЦ‰ Х„Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХµХЎХ¬ ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ» Х§Х«Х¶ Х«Х¶ХїХҐХ¬Х«ХЈХҐХ¶Хї Х·ЦЂХ»ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХ¤ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¦ХЈХҐЦЃХЎХѕ, ХҐЦЂХў ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Ц…ЦЂХЁ Х°ХҐХјХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХЈХёЦ‚ХЄХҐЦЃ, Х©ХҐ ХѕХЎХ­ХіХЎХ¶ХѕХҐХ¬ Х§ Ф±Х¶ХїХёХ¶ Х‰ХҐХ­ХёХѕХЁ` ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХґХ©Х¶Х·ХЎХІХ« ХЎХµХ¤ ХґХҐХ®ХЎЦ„ХЎХ¶Ц„ХЎЦЂ ХҐЦЂХЈХ«Х№ХЁЦ‰

Պլեւեն իր հետ տանում էր ռուսական միապետության վերջին հենարանը։ Ցարիզմը ջախջախվում էր։ Աշնանը եկավ Սվյատոպոլկ-Միրսկին[151 - Սվյատոպոլկ-Միրսկի Պյոտր Դմիտրիեւիչ (1857-1914) – Ռուս գեներալ, նահանգապետ, 1904թ. օգոստոսից (Պլեւեի սպանությունից հետո) մինչեւ 1905թ. հունվարի 18-ը՝ ՆԳ նախարար, մեղմացրել է ռեժիմը, մասնակի համաներում է իրականացրել, ծրագրել է ռեֆորմների փաթեթ, սակայն Արյունոտ կիրակիից հետո (1905թ. հունվարի 9) հրաժարական է տվել։], որ թեեւ ժանդարմների շեֆ էր, բայց ռեժիմի մեջ բերեց մի բարեփոխություն, որ պաշտոնականի[152 - Նկատի ունի պաշտոնական մամուլը։] շողոքորթներն անվանեցին «գարուն»։ Մամուլն ուրանում[153 - «Ուրանալ» – ի իմաստն այստեղ անհասկանալի է, թերեւս պետք է լինի «ավելի ազատ էր դառնում», «ուրախանում էր», «ուժեղանում էր» կամ նման մի այլ բան։] էր, համեմատական հովեր էին փչում, բանվորական զանգվածները սկսեցին հզոր շարժումներ։ Այդ շարժումները ծայր առան նաեւ կովկասյան իրականության մեջ` Բաքվում։ 1905-ի հունվարի 9-ի արյունոտ օրը Պետերբուրգում` զայրույթի եւ վրեժի հրային ալիքներ տարածեցին ամեն տեղ, եւ Կովկասի ժողովուրդներն աշխատանքի, պրոլետարական համերաշխության զգացմունքներով միացած` պատրաստվեցին դուրս գալ տիրողների եւ կեղեքիչների դեմ։ Մինչ այդ հալածական միացման նոր սկզբունքներն արդեն բացորոշ արտահայտվում էին բանվորական գործադուլների եւ ցույցերի մեջ։

ХЏХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶ХЁ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х·ХїХЎХєХёЦ‚Хґ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х»Х¬ХЎХїХҐХ¬, Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХ¶ХѕХ¶ХЎХЅ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ХјХіХЎЦЃХёХІ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХЁЦ‰ ФґЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х¶ХЎ ХѕХҐЦЂХЎХ¶ХёЦЂХёХЈХҐЦЃ Х«ЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, ХёЦЂ ХЎХјХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ ХіХЎХєХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁЦ‰ ФіХёХ¬Х«ЦЃХ«Х¶ХЁ ХЈХёЦЂХ®Х« ХґХҐХ» Х№Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х«Х¶Ц„ХЁ` ХЈХёЦЂХ®ХЁ, Х¬ХЎХѕ ХЅХЎЦЂЦ„ХѕХЎХ® Х§ЦЂЦ‰ Х‘ХЎЦЂХ«Х¦ХґХ¶ Х«ЦЂ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Х№Х§ЦЂ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, ХЎХµХ¬ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЎХ¶ХЈХ«ХїХЎХЇХ«ЦЃ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶, Х¤ЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХЇХёХїХёЦЂХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ, Х©ХЎХ¬ХЎХ¶ХҐХ¬ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЈХёЦ‚ХµЦ„ХЁЦ‰ Ф±ХµХЅ Х¤ЦЂХ¤ХёЦ‚ХґХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХѕХЇХЎХµХѕХЎХ® Х§ Х·ХЎХї Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХўХҐЦЂХЎХ¶ХёХѕЦ‰ ХЂХЎХЅХїХЎХїХѕХЎХ® Х§ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ, ХёЦЂ Х«Х¶Ц„ХЁ` ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х¦ХҐХ¶Ц„ ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ 1905-Х« ЦѓХҐХїЦЂХѕХЎЦЂХ«Х¶ ХЅХЇХЅХѕХҐЦЃХ«Х¶, ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХѕХЎХ®, Х°ХЎХµ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФІХЎХµЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХіХ«Х·Хї ХЇХ¬Х«Х¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХµ-Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ. ХґХ« ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ, ХёЦЂ ХїХЎЦЂХ« ХёЦ‚ ХЇХҐХЅХ«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХїХҐЦ‚ХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶ХёХѕ ХёЦ‚ ХЎХѕХҐЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х¬ЦЃЦЂХҐЦЃ Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХµХЎХ¶ Ф±Х¶Х¤ЦЂХЇХёХѕХЇХЎХЅХ« ХЎХµХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХїХҐХІХҐЦЂХЁ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХµ ХёЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®, ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЅХєХЎХЅХҐХ¬Х«ХёЦЂХҐХ¶ ХЎХјХЎХ» ХҐХЇХЎХѕ ХёЦ‚ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄХёЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХҐЦЃ ХЎХµХ¤ Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰

Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, Х«ХЅХЇ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ ХЇХЎХ›Хґ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХЇХЎХ›Хґ` Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х§Х¬ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ, ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ ХЇЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ. Х«ХЅХЇ В«Х­ХҐХІХіВ» ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х©ХёЦ‚ХµХ¬, ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¦ХЅХєХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎХµХ¤ ЦѓХёХ­ХЎХ¤ХЎЦЂХ± ХЇХЎХїХЎХІХ« Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ Х«ХЅХЇ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ ФІХЎЦ„ХѕХ« Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХєХҐХї [Х„Х«Х­ХЎХµХ«Х¬] Х†ХЎХЇХЎХ·Х«Х±ХҐХ¶[154 - ХЂХЎХµ-Х©ХЎХ©ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ«Х№ ХҐЦ‚ Х©ХЎХ©ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХўХЎЦЃХҐХ«ХўХЎЦЃ ХЎХ»ХЎХЇЦЃХёХІ ХЎХµХЅ ХѕЦЂХЎЦЃХ« Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ 1905Х©. ХґХЎХµХ«ХЅХ« 11-Х«Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ФґЦЂХёХµХ« ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХґХЎХ¶ Х¦ХёХ°ХЁЦ‰]ХЎХµХЅ Х·ХЎХї Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬Х« В«ХіХ·ХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХґХёЦ‚Х¶ХҐХїХ«ХЇХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕЦ‰ Х‡ЦЂХ»ХҐХ¬ХёХѕ ФІХЎЦ„ХѕХ«` ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХ·Хї Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® ЦѓХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ` Х¶ХЎ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¤Х«ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ, ХЎХµЦЂХѕХёХІ ХїХ¶ХҐЦЂ, Х©ХЎХ¬ХЎХ¶ХѕХЎХ® ХЈХёЦ‚ХµЦ„ХҐЦЂХ« ХЇХёЦ‚ХµХїХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХҐХ°ХёХЈ ХЄХєХ«ХїХёХѕ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х¦ХёЦЂЦ„ Х№ХёЦ‚Х¶Х«, Х¦ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х«, Х©ХёХІ ХЇХјХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї Х°ХЎХ·ХїХѕХҐХ¶Ц‰

ФІХЎХµЦЃ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂ ХёЦ‚Х¶Х«, ХЎХµХ¶ Х§Х¬` ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ХЎХ№ХЎЦѓ, ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©ХҐ ХЎХµХ¤ Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХїХҐХЅХ« Х¤Х«ЦЂЦ„ ХўХјХ¶ХҐХ¬, ХёХ№ ХґХ« ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХЎХ¶ХҐХ¬[155 - ФЅХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐЦЃ 1988-Х«ЦЃ Х« ХѕХҐЦЂ, ХҐЦЂХў ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ХёХѕ ХЌХёЦ‚ХґХЈХЎХµХ«Х©Х«, ФіХЎХ¶Х±ХЎХЇХ«, ФІХЎЦ„ХѕХ« ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ« Х»ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХќ Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї ХҐЦ‚ ХёЦ‚Х·ХЎЦЃХЎХ® Х¤Х«ХїХёЦЂХ¤Х« Х¤ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ ХҐХЇХЎХѕЦ‰]Ц‰ Ф»Х¦ХёЦ‚ЦЂ Х§Х«Х¶ Х¤Х«ХґХёЦ‚Хґ, Х­Х¶Х¤ЦЂХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ Х¦ХҐХ¶Ц„ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХѕХ«, ХёЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХёХІХґХҐЦЂХ«ЦЃ Х§Х¬ Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ ХўХјХ¶ХѕХҐХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ­ХЎХІХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХѕХҐХ¶Ц‰ Х„Х«Х·Хї ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХЁ Х†ХЎХЇХЎХ·Х«Х±ХҐХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ` ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х©ХёЦ‚ХµХ¬ Х§, ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎХ¶ХҐХ¬Ц‰ ФµХѕ Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ХёХѕ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ® ХјХёЦ‚ХЅ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХґХёЦЂХ©ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х­ХЎХІХЎХІ ХёЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХҐХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, Х«ХЅХЇ Х¶ХЎ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ХЎХµХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰

ХЊХёЦ‚ХЅ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХµХ« ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХЎХЅХ¶ Х§Х¬ ХўХЎЦЃХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХЅХёЦ‚Хї Х§ЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХЈЦЂХЈХјХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХїХҐХјХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ, ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х¦ХёХ°Х¶ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХµХЎХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХЎ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬Х« ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХ¦ХЎХєХҐХЅ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«, ХЎХЅХҐХ¬ Х§Хќ ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ ХїХҐХЅХЎХ¶Ц„, ХёЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ Х«Х¶Ц„ХЁ` ХЎХµХ¤ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёХІ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХЎХєХёЦ‚Х· Х°ХЎХµХЎХ°ХЎХ¬ХЎХ® Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃЦЂХҐЦЃ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Х¶ Х«ЦЂ ХЎХ¶ХЇХёЦ‚ХґХ«ЦЃ, ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХѕХҐЦЃ, Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХўХЎЦЂ` ХёЦ‚ХЄХҐХІХЎЦЃЦЂХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц‰ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Ц…ХЈХёЦ‚Хї Ц„ХЎХІХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„Х«ЦЃ` ХЅХЇХЅХҐЦЃХ«Х¶ ХўХјХ¶ХЎХ¶ХЎХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х§Х¬, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХҐЦ‚ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ, ХЅХЇХЅХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ В«ЦѓЦЂХЇХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«В» Х¤ХҐЦЂЦ‰ Х–Х«Х¤ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х«ЦЂ Х·ХїХЎХўХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§ЦЂ Х°Х«ХґХ¶ХҐХ¬ ФїХёХѕХЇХЎХЅХ« ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЎХµХ¬ ХЇХёХІХґХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬, Х¦Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ°ХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂЦ‰ ФјХ«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХґХҐХ® ХґХЎХЅХЎХґХў Х№ХЎХ·Х­ХЎХїХёХІ, ХўХЎХµЦЃ ХѕХЎХµХҐХ¬ХёХІ ХґХ« ХїХЎЦЂЦЂ` Ц†Х«Х¤ХЎХµХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХҐЦЂ ХЇХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ Х­ХЎХІХЎХІ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« ХґХҐХ» Х§Х¬ ХЈХёХјХёХ¦ ХїХҐЦЂХҐЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ¶, ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЇХёХї, ХЇХјХѕХЎЦЂХЎЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅ ЦѓХЎХЅХїХЁ Х·ХЎХї ХЈЦЂХЈХјХ«Х№ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕ Х°ХЎЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФІХЎЦ„ХѕХ« ЦѓХҐХїЦЂХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ Х»ХЎЦЂХ¤Х«Х¶ Х¶ХЎХ­ХёЦЂХ¤ХҐЦЃХ«Х¶ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХЈЦЂХЈХјХ«Х№ ХґХ«Х»ХЎХ¤ХҐХєХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХҐХ» ХЈХ¬Х­ХЎХѕХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶Ц‰

Х„ХҐХ® Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х§Х«Х¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХёХІ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХЁ ХєХЎХїХіХЎХјХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®ХЎХЇХ« ХўХјХ¶ХЇХѕХЎХ® Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґЦ‰ Ф±ХµХЅ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХҐХІХЎХ¶ ХґХ« Х·ХЎЦЂЦ„ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ, ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х«ХґХЎХЅХїХёХѕ, ХёЦЂХ«ЦЃ ЦЃХЎЦЂХ«Х¦ХґХЁ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х°ХЎХіХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХёЦ‚ХјХ№ХҐХ¬Ц‰ ФµХ©ХҐ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐЦ„ 1903-1904Х©Х©. Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, Х±ХҐХ¦ Х№Х« ХЇХЎЦЂХёХІ Х№Х¦ХЎЦЂХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХїХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ХґХ«ХЎЦЃХЎХ® Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХўХёЦ‚ЦЂХЄХёЦ‚ХЎХ¦Х«ХЎХµХ« Х°ХҐХї, Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХҐЦЂХёХѕ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЂХ«Хґ Х°ХєХЎХїХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х†Х«ХЇХёХ¬ХЎХµХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¤ Х°ХҐХјХЎХЈЦЂХҐЦЂХЁ Х°ХЎХіХЎХ­ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ, ХҐЦЂХў Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХЁХґХўХёХЅХїХЎЦЃХёЦ‚ХґХЁ ХЅХЎХЅХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХЈЦЂХЎХѕХґХЎХ¶ ХЎХјХ«Х©ХёХѕЦ‰

ХЌХЎ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ` Х¶ЦЂХўХЎХ°ХµХёЦ‚ХЅ, ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХµХЎХ¶Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХёХІ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХЁ Х·ХЎХї Х¬ХЎХѕ ХЈХ«ХїХҐХ«Х¶, ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х·ХЎХї Х°ХҐХ·Хї ХЇХ°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¶ ХЎХµХ¤ Х°ХєХЎХїХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂХ« ХґХ«ХїЦ„ХЁЦ‰ Х€Ц‚ХЅХїХ« Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х§Х¬ Ц„Х¶ХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХҐЦЂХєХёХѕЦ‰ Ф·Х»ХґХ«ХЎХ®Х¶Х«ЦЃ Х­Х¬ХЎХ® ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХїЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХіХёЦ‚ЦЂХ¤ХёХѕЦ‰ ХЂХЎХµХҐЦЂХ¶, Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ, Х№ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ ХЎХіХёЦ‚ЦЂХ¤Х«Х¶Ц‰ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х№ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶` Х°ХЎХµХїХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬ХёХѕ, Х©ХҐ Х№ХҐХ¶ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ Х°ХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХѕХЎХ® ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ ХЌХЎ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХҐЦЂХЎХ·Х­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХҐХІХўХЎХµЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ« Х°ХёХµХЎХЇХЎХє ЦЃХёЦ‚ХµЦЃЦ‰ ХЊХёЦ‚ХЅ Х№Х«Х¶ХёХѕХ¶Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х·ХїХЎХєХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЁЦ‰ ФµХѕ ХЎХ°ХЎ, Х°ХҐХїХҐЦ‚ХµХЎХ¬ ХїХЎЦЂХ«Х¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХѕХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ, ХЇХёХїХёЦЂХҐЦЃХ«Х¶Ц‰ ФµХѕ ХҐЦЂХў Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Х©ХҐ Х«ХћХ¶Х№Х¶ Х§ ХєХЎХїХіХЎХјХЁ, Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ ХїХЎХ¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ ХЎХµХЅХєХ«ХЅХ« ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶. В«Х„ХҐХ¶Ц„ Х¶ХЎХ°ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ ХҐХ¶Ц„, ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶Ц„ ХґХҐЦЂ Х°Х«Х¶ ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ХµХ©ХЁЦ‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х№ХҐХ¶Ц„ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЎХєЦЂХҐХ¬ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, Х«ХЅХЇ ХґХҐЦЂ Х°ХЎЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶` Х¶ХёЦЂ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХїХЎЦЂХѕХЎХ®, ХҐЦ‚ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХёХ№Х¶Х№ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰ Х„ХҐХ¶Ц„ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХҐХ¶Ц„ ХёХїЦ„Х« ХҐХ¬ХҐХ¬ ХґХҐЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХёХІХёЦЂХґХЎХ® ХЇХЎХµХЅЦЂХ«Х¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂВ»Ц‰

ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХ¶ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХўХЎХ¶Х«Х¶, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶ Х§ЦЂ ХЎЦЂХ®ХЎЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х¶ХґХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЇХЎЦЃХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х©ХҐХ› Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХҐЦ‚ Х©ХҐХ› ХјХёЦ‚ХЅ Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰ Х‰Х§Хћ ХёЦЂ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХЅ ХїХҐХЅХЎХЇ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХѕЦЂХЎ Х§ЦЂ Х­ХЎЦЂХЅХ­ХѕХЎХ® ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ` Х°ХҐХ¶ХѕХҐХ¬ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХЎХєХЎХ° ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХґХ¶ХЎЦЃ ХїХЎЦЂЦЂХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ ХЅХЎ ХґХ« Х©Х·ХѕХЎХј ХЇХЎЦЂХіХЎХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ, ХґХ« ХЇХёЦ‚ХµЦЂ Х°ХЎХѕХЎХї, ХґХ« Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХ­ХЎХўХҐХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Ц‰ ФёХ¶Х¤ХЎХґХҐХ¶ХЁ ХґХ« 10-15 ХїХЎЦЂХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё, Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХҐЦ‚ Х¶ЦЂХЎХ¶Х«ЦЃ Х®Х¶ХѕХЎХ® ХґХҐХ® Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХѕХҐЦЃ, Х©ХҐ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЂХ«Хґ Х°ХєХЎХїХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃХҐЦЂХЁ ХЇХЎХїХЎХЇХҐЦЂХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХҐХІХҐХ¬ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х­ХЎХўХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФµХѕ ХҐХ©ХҐ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х°ХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХїХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎХЅХЎХЇХЎЦЂХЈХЁ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХјХёЦ‚ХЅ ХўХµХёЦ‚ЦЂХёХЇЦЂХЎХїХ«ХЎХµХ« Х±ХҐХјЦ„Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХ¶ХЎЦЃ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х¤ХҐХґ, Х¤ХЎ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Х¶ХёЦЂ Х¶ХЎЦЃХ«ХёХ¶ХЎХ¬Х«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶, ХёЦЂ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХҐЦ‚ ХЎХјХ°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¦ХЈХЎХўХ¶ХЎХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»` Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХёХѕЦ‰ Ф±ХўХ¤ХёЦ‚Х¬-ХЂХЎХґХ«Х¤Х« Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХЎХ® Х°ХЎХґХЎХ«ХЅХ¬ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХєЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ ХґХ« ХЈХёЦЂХ® Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎХ»ХёХІХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¬ХЎХѕХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХҐЦ‚ ХёЦЂХ« Х°ХёЦ‚Х·ХЎЦЂХ±ХЎХ¶Х¶ Х§ЦЂ ХЂХ«Х»ХЎХ¦Х« ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶` ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХѕХЎХ® ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ЦѓХёХІХҐЦЂХёХѕЦ‰

Ф±ХµХЅЦ…ЦЂ ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХЈХЎХІХїХ¶Х«Ц„ Х№Х§, ХёЦЂ ХґХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХґХҐХ® ХёЦ‚ ХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЈХёЦЂХ®ХЁЦ‰ ХЉЦЂХёХєХЎХЈХЎХ¶Х¤ХЎХ¶ ХґХїХЎХѕ ХЎХґХҐХ¶ ХҐЦЂХЇХ«ЦЂ, ХёЦ‚ЦЂ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ Х§ЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХґЦ‰ ФІХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ` Ф±Х¶Х¤ЦЂХЇХёХѕХЇХЎХЅХ« Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ, ФґХЎХІХЅХїХЎХ¶Х« Х¬ХҐХјХ¶ЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, Х‚ЦЂХ«ХґХ« ХҐЦ‚ ФїХЎХ¦ХЎХ¶Х« Х©ХЎХ©ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐХЅХїХЎХ¶Х« ХЅХЎЦЂХ©ХҐЦЂХЁ[156 - Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ¬ХҐХ¦ХёЦ‚ ЦЃХҐХІХЎХ­ХёЦ‚ХґХў Х§ Х–ХҐЦЂХЈХЎХ¶ХЎХµХ«, ХЌХЎХґХЎЦЂХІХЎХ¶Х¤Х« ХҐЦ‚ ХЌХ«ЦЂХ¤ХЎЦЂХ«ХЎХµХ« ХґХЎЦЂХ¦ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ФјХҐХёХµХ« Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХЎХ® ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ·ХѕХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХёХї ХґХҐХЇ ХґХ«Х¬Х«ХёХ¶. ХЁХЅХї ХёЦЂХёХ· ХЎХ¦ХЈХЎХЈЦЂХЎХЈХҐХїХ¶ХҐЦЂХ«Хќ ХёЦ‚Х¦ХўХҐХЇХ¶ХҐЦЂХ«, ХЇХ«ЦЂХЈХ«Х¦Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХІХЎХ¦ХЎХ­Х¶ХҐЦЂХ« Х¶ХЎХ­Х¶Х«Х¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶Хќ Х«ЦЂХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЅХїХѕХЎХ®Ц„ХЎХµХ«Х¶ Х·ХҐЦЂХїХёХѕЦ‰] ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶, Х¤ХЎХЅХїХ«ХЎЦЂХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂ ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎХєХ¶ ХёЦ‚ Х·ХЎХІХЎХ­Х¶ Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХҐХ¶Ц„Х«Х¶ ХґХ«ХЎХ¶ХЎХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХ« ХЇХЎХ¶ХЎХ№ Х¤ЦЂХёХ·Х« ХїХЎХЇЦ‰ Ф±ХµХЅ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХїХҐХЅХЎХЇХҐХїХ«ЦЃ Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ХҐЦЂ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ« Х»ХЎХ¶Ц„Х¶ Х§ЦЂ` Х©ХёЦ‚Х¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, Х»Х¬ХЎХїХҐХ¬ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХ¶Ц‰




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/grigori-babakhanyan-leo/ants-yalits/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes



1


Х„Х«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃХґХЎХ¶ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХёХѕ Х°ХҐХїХЎХµХЅХёЦ‚, ХўХЎЦЃХ« ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ФјХҐХёХµХ« Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХ® Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЎХєХЎХїХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЇХїХЎХ¶Ц„ В«Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В» Х±ХҐЦ‚Х«Х¶, Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХҐЦЂХєХќ В«Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХµВ», Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚Хќ В«ХЊХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В», В«ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµВ»Ц‰




2


Ф±ХґХґХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХјЦ„, ХёЦЂХ« Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХўХЎЦЃХѕХёХІ Х°Х¶ХёЦЃХ« ХЇЦЂХЎХЇХ« ХґХҐХ» ХёЦЂХєХҐХЅ Х¦ХёХ° Х¶ХҐХїХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х« ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇЦ‰




3


ФјХҐХёХµХ« ХЎХµХЅ ХЈХёЦЂХ®Х¶ Х«ЦЂХёЦ„ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХ¶ЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХЁ 1920-30-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х®ХЎХІХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХ»Ц‰




4


ФјХҐХёХµХ« ХїХёЦ‚Х¶ХЁ ХҐХІХҐХ¬ Х§ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Х©ХЎХІХ« Х‹Х°ХёЦ‚Х¤Х¬ХЎЦЂ ХЇХёХ№ХѕХёХІ Х©ХЎХІХЎХґХЎХЅХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ ХґХЎХ°ХґХҐХ¤ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХўХ¶ХЎХЇХѕХҐХ¬ ХҐХ¶ Х°ЦЂХҐХЎХ¶ХҐЦЂ, ХјХёЦ‚ХЅ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„Х¶ХҐЦЂ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂ (ХїХҐХ›ХЅ, ХЌ.ХЉХҐХїЦЂХёХЅХµХЎХ¶Х« Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХЁ)Ц‰




5


Х‡ХёЦ‚Х·Х«Х«ЦЃ ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХѕХЎХ® Х§ 6 ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ« ХҐЦ‚ 3 ХґХ¦ХЇХ«Х©Ц‰ ФёХЅХї ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХґХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Хќ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶Хќ 1. ФїХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЎЦЃ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 2. ХЋХҐЦЂХ«Х¶ Х©ХЎХІХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХў ХЂХёХѕХ°ХЎХ¶Х¶ХҐХЅ Х„ХЇЦЂХїХ«Х№ (ФїХЎХ¶ХЎХ№ ХЄХЎХґ), 3. Ф±ХЈХёЦ‚Х¬ХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 4. Х„ХҐХІЦЂХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХЅХїХѕХЎХ®ХЎХ®Х«Х¶ (ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХЎХ® Х§ ХґХЎХЅХЎХґХў), 5. ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХІХІХЎЦѓХЎХј ХЌХёЦ‚ЦЂХў ФіХҐХёЦЂХЈХ« (Х№Х« ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐХ¬), 6. Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХў Ф±ХґХҐХ¶ХЎЦѓЦЂХЇХ«Х№ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Ц‰ Ф±ХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХїХҐХІ Х§ ХЈХїХҐХ¬ ХЈЦЂХЎХ·ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕЦЂХ«ХєХЎХЇ, ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«Ф±ХЅХ¬ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃВ». ХЎХµХ¤ ХўХЎХјХ« ХЅХЇХ¦ХўХ¶ХЎХµХ«Х¶ ХЈЦЂХЎХ¶Х«Х·ХҐЦЂХЁ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ ХґХёХї ХҐХ¶ В«Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№ХҐЦЃХёЦЃХ«Х¶В»Ц‰ ФµХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ ХЎХµХ¤ХєХҐХЅ Х§ ХЇХёХ№ХѕХҐХ¬ Х†ХЎХ­Х«Х»ХҐЦ‚ХЎХ¶Х« Х‚ХЎХ¦ХЎХ¶Х№Х« ХЈХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХўХ¶ХЎХЇХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕЦ‰




6


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХµХЎХ¶ Х¬ЦЂХЎХўХҐЦЂВ», ХјХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХҐХ¦ХёЦ‚ Х©ХҐЦЂХ©Ц‰




7


ФјХҐХёХµХ« ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х¶Х·ХѕХёХІ В«ФІХёХ¬ХЈХЎЦЂХ«ХЎВ», В«ХўХёХ¬ХЈХЎЦЂВ» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ В«ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎВ» ХҐЦ‚ В«ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂВ»Ц‰




8


ФјХҐХёХ¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х§ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХҐХ¶ Х±ХҐЦ‚ХЁ, Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶Хќ Ф±Х­ХёЦ‚ЦЂХµХЎХ¶Ц‰




9


ФјХҐХёХ¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х§ ХјХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶ Х±ХҐЦ‚ХЁ, Х°ХЎХµХҐЦЂХҐХ¶Хќ ФґХЎХ¶ХёЦ‚ХўЦ‰




10


Դիզրայելի Բենջամին լորդ Բիկոնսֆիլդ (1804-1881) – Անգլիայի վարչապետ 1868-ին եւ 1874-1880-ին, «Մեզ համար կարեւորը Թուրքիայում հայկական վտանգի դեմ պաշտպանվելու միջոցներ գտնելն է» խոսքերի հեղինակ, Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի՝ Բեռլինում վերանայման հեղինակակից (Բիսմարկի հետ), 1878թ. Կիպրոս կղզին Թուրքիայից խլած պահպանողական պետական-քաղաքական գործիչ եւ գաղափարախոս։




11


Ուիլյամ Յուարտ Գլադստոն (1809-1898) – Անգլիայի վարչապետ 1868-1874-ին, 1880-1885-ին, 1886-ին, 1892-1894-ին, «Ծառայել Հայաստանին՝ նշանակում է ծառայել քաղաքակրթությանը» խոսքերի հեղինակ, Անգլո-հայկական ընկերության համահիմնադիր, 1881թ. Եգիպտոսը Թուրքիայից խլած լիբերալ պետական-քաղաքական գործիչ։




12


Տեր-Ղուկասով (Տեր-Ղուկասյան) Արշակ Հարությունի (1819-1881) – Հայազգի ռուսական գեներալ-լեյտենանտ, կռվել է Կովկասի լեռնականների դեմ, իսկ ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքում (1877-78) գրավել Բայազետը, Ալաշկերտը եւ այլն, նահանջելիս կազմակերպել է 20 հազար հայերի գաղթն Իգդիր։




13


Լոռիս-Մելիքով Միքայել Տարիելի (1825-1888) – Հայազգի ռուսական գեներալ, կոմս, Ռուսաստանի ՆԳ նախարար եւ ժանդարմերիայի շեֆ. ըստ էության՝ երկրորդը՝ ցարից հետո, նրա կառավարման ժամանակը մամուլն անվանել է «սրտի դիկտատուրայի» շրջան, իրեն՝ «թավշյա դիկտատոր»։ Մասնակցել է Կովկասյան, Ղրիմի (Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում) եւ 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմներին, արժանացել գրեթե բոլոր հնարավոր բարձրագույն պարգեւներին։




14


Լազարեւ (Լազարյան) Իվան (Հովհաննես) Դավթի (1820-1879) – Հայազգի ռուսական գեներալ, որին հանձնվեց Հյուսիսային Կովկասի ժողովուրդների երկարամյա ապստամբության առաջնորդ Շամիլը. 1877թ. հոկտեմբերի 3-ին թուրքերից գրավեց Կարսի մերձակա Ալաջայի բարձունքները՝ տալով 1500 զոհ, մինչդեռ թուրքական բանակը տվեց 5-6 հազար զոհ եւ 8500 գերի. նույն թվականի նոյեմբերի 6-ին գրավեց Կարսը։




15


Շելկովնիկով (Շելկովնիկյան) Բեհբուդ Մարտիրոսի (1837-1878) – Հայազգի ռուսական գեներալ, Կովկասյան ճակատում մասնակցել է ռուս-թուրքական Ղրիմի եւ 1877-1878թթ. պատերազմներին, մասնակցել է Ալաջայի ճակատամարտին, նշանակվել է Էրզրումի զինվորական օկրուգի պետ։




16


Х”ХЎХІХЎЦ„ ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХ« Х°ХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХёЦ‚Хґ. ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ, ХёЦЂ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ 50 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХЎХ¶ХёЦЃ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХЎХѕХҐХ¬Х« Ц„ХЎХ¶ 30 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Х¦ХёХ° ХїХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ 5-ХЎХґХЅХµХЎ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї Х°ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХёЦ‚ ХєХЎХ·ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ ХЎХµХ¶, Х©ХҐХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХїХ« Х¤ХЎХ·ХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Ф±Х¬ХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂ II ХЇХЎХµХЅЦЂХЁ, ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х„ХҐХ® Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХґХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХЈХҐХ¶ХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂЦ‰ ХЉХ¬ХҐЦ‚Х¶ХЎХµХ« ХЈЦЂХЎХѕХёЦ‚ХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё ФІХЎХ¬ХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХјХЎХ»Х­ХЎХІХЎЦЃХёЦ‚ХґХ¶ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЎХ¶ХЇХЎХЅХҐХ¬Х« Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕЦ‰




17


ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶ХёХµХ« Х¶ХЎХ­Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈХ«ЦЂХЁ ХЇХ¶Ц„ХѕХҐХ¬ Х§ 1878Х©. ХґХЎЦЂХїХ« 3-Х«Х¶, Фї.ХЉХёХ¬ХЅХ« ХґХҐЦЂХ±ХЎХЇХЎ ХЌХЎХ¶ ХЌХїХҐЦ†ХЎХ¶Хё (ФµХ·Х«Х¬Ц„ХµХёХµ) ХЎХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ. ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХёХѕ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХўХЎХ¬ХЇХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХµХЎХ¶ Х°ХЅХЇХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎЦЂХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂ, Х«ХЅХЇ Х¤ЦЂХЎ 16-ЦЂХ¤ ХЇХҐХїХЁ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶, ХїХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХЁЦ‰ ФјХҐХёХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐЦЂ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХґХҐХ›ЦЂХ© Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂ, ХґХҐХ›ЦЂХ© Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶. ХЎХµХЅ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХґХ«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂВ»Ц‰




18


ХЂХЎХµ Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« Х©ХҐЦЂХ©ХЁ (1872-1921Х©Х©.), ХёЦЂ Х¬ХёЦ‚ХµХЅ Х§ ХїХҐХЅХҐХ¬ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХ«ХґХ¶ХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ Х§ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Ф±ЦЂХ®ЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶Ц‰ Х€Ц‚Х¶ХҐЦЂ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґЦ‰




19


ФІХҐХјХ¬Х«Х¶Х« ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХёЦ‚Хґ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©Х« 61-ЦЂХ¤ ХЇХҐХїХЁ ХїХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХёЦ‚ХґЦ‰ В«ХЋХҐХ°ХЎХЄХёХІХёХѕВ», В«Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХЄХёХІХёХѕВ», В«ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅВ» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ В«ХЇХёХ¶ХЈЦЂХҐХЅХЁВ»Ц‰ Х“ХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©Х« ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚ХґХЁ ХїХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХґХ«Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХЎЦЃЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЈХ«ЦЂВ»Ц‰




20


Սոլսբերի Ռոբերտ Արթուր Թոլբոտ Գասկոյն-Սեսիլ (1830-1903) – Անգլիայի պահպանողական կուսակցության առաջնորդ, Անգլիայի վարչապետ 1885-86, 1886-1892, 1895-1902, Բեռլինի կոնգրեսում եղել է Անգլիայի երկրորդ լիազոր ներկայացուցիչը։




21


Գորչակով Ալեքսանդր Միխայլովիչ (1798-1883) – Ռուսաստանի արտգործնախարար 1856-1879-ին, ծրագրել եւ իրականացրել է Ռուսաստանի դիվանագիտական ռեֆորմը, որն ամբողջությամբ գործում է առ այսօր, կարողացել է զրոյացնել Ղրիմի պատերազմից հետո պարտադրված նվաստացումները, հաջողությամբ խաղացել է միջեւրոպական հակասությունների վրա։ Ծեր հասակում, 1877-78թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ երկմտեց Կ.Պոլիսը գրավելու հարցում, որի պատճառով հեղինակազրկվեց, իսկ Բեռլինի դաշնագրի ստորագրումից հետո՝ պաշտոնաթող եղավ։ Այդ առիթով Ալեքսանդր Բ-ին գրեց. «Բեռլինյան տրակտատն իմ ծառայողական ընթացքի ամենասեւ էջն է»։




22


ХЏХҐХ›ХЅ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЅХёХѕХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Фµ., 1972, Х§Х» 104-105Ц‰




23


Ներսես Վարժապետյան (1837-1884) – Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք 1874-ից. Հայոց հարցի լուծման համար հույսը դրել էր Եվրոպայի եւ Ռուսաստանի վրա, սակայն կյանքի վերջում հիասթափվեց բոլորից։




24


ХЉХҐХїЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶Х« В«ХѕХҐХ°ХЎХЄХёХІХёХѕХ§Х¶В»Ц‰ Ф№ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶ХѕХҐХ¬ ХҐЦ‚ Х¦ХҐХїХҐХІХѕХҐХ¬ Х§ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХІХҐХЇХЎХЈЦЂХёЦ‚Хґ (Х°Х«ХґХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХёХІ)Хќ В«ФїХЎХєХёЦ‚ХµХї ХЈЦЂЦ„ХёЦ‚ХґВ»Ц‰




25


Մինաս Չերազ (1852-1929) – Մ.Խրիմյանի, Ս.Փափազյանի եւ Խ.Գալֆայանի հետ եղել է Բեռլինի կոնգրեսին մեկնած հայոց պատվիրակության կազմում։ Վարժապետյանի, Իզմիրլյանի, Նուբարի հետ տարբեր տարիների հանդիպել է Գլադստոնին, Նիկոլայ Բ-ին, Ստոլիպինին եւ այլ առաջնորդների՝ Հայոց հարցի առնչությամբ։ Արդյունավետորեն զբաղվել է նաեւ ուսուցչությամբ, հայագիտությամբ, գրականությամբ, բարեգործությամբ։ Աճյունը Կոմիտասի աճյունի հետ բերվել է Երեւան, ամփոփվել Չերազի միջոցներով կառուցված՝ Նուբարաշենի դպրոցի բակում, սակայն խորհրդահայ բոլշեւիկ ճիվաղները հետագայում անհետացրել են այն (տե՛ս «ԱրմենիաՆաու», մարտի 30, 2007, Վահան Իշխանյանի «Կորսված աճյուն. կվերականգնվի՞ Մինաս Չերազի հիշատակը» հրապարակումը)։




26


20-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХЎХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЎХµХЅ ХґХїХЎХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¬ХЎХѕХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХҐЦЂХЇХЎЦЃХ¶ХёХІХ¶ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ ХЎХµХ¬ХЁХ¶ХїЦЂХЎХ¶Ц„ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёХІХЁ ХҐХІХЎХѕ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХёХЈХ« ХєХёЦЂЦ†ХҐХЅХёЦЂ ХЊХЎЦ†ХЎХµХҐХ¬ Ф»Х·Х­ХЎХ¶ХµХЎХ¶ХЁ. ХїХҐХ›ХЅ Х¶ЦЂХЎ В«ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХёЦ‚ХЄХ« ХўХЎЦЃХЎХјХґХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐХ¶Ц„ХЁВ» (Фµ., 1991)Ц‰




27


Աբդուլ-Համիդ Բ (1842-1918) – Օսմանյան կայսրության վերջին բացարձակ միապետը (1876-1909), երկիրը հասցրեց տնտեսական, ֆինանսական, տարածքային կործանման։ Նրա ժամանակն անվանվեց «զուլում» (բռնություն), ինքը՝ «արյունոտ, կարմիր սուլթան»։ Իրականացրեց հայերի եւ հույների ջարդեր։ Իշխանությունից հեռացվեց երիտթուրքական հեղափոխության (1908) եւ մակեդոնական զինվորական ապստամբության (1909) միջոցով։ Մեռավ Կ.Պոլսում, բանտարկության մեջ, 1918թ. փետրվարի 10-ին։




28


Ф±ХґХҐЦЂХ«ХЇХЎЦЃХ« ХєХЎХїХґХЎХўХЎХ¶, Ц„Х«ХґХ«ХЇХёХЅ, ХўХЄХ«Х·ХЇ, ХґХЎЦЂХ¤ХЎХўХЎХ¶, Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ«Х№, ФјХёЦ‚ХЅХ¶Х« ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇ Х‹ХёХ¶ ХЋХ«Х¬ХµХЎХґ ФґЦЂХҐХєХҐЦЂХ« (1811-1882) ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХјХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶ ХҐХ¶ Х©ХЎЦЂХЈХґХЎХ¶ХѕХҐХ¬ В«ФµХѕЦЂХёХєХЎХµХ« ХўХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХҐЦ‚ В«ФіХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇЦЂХёХ¶Х« Х°ХЎХЇХЎХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁВ» ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХЁЦ‰




29


Ռափայել Պատկանյան (1830-1892) – Հայ նշանավոր գրող. մոսկովյան իր ուսանողական ընկերների (Գ.Քանանյան եւ Մ.Թիմուրյան) եւ իր անուն-ազգանունների կրճատմամբ 1852-ին կազմվել է «Գամառ-Քաթիպա» ընկերությունը, որը հրատարակել է հիմնականում Ռ.Պատկանյանի գործերը։




30


Գրիգոր Արծրունի (1845-1892) – 1870-1880-ականների հայ իրականության ամենաերեւելի դերակատարը, ազնվական, Թիֆլիսի առաջին քաղաքագլխի որդին, քաղաքատնտեսության եւ փիլիսոփայության դոկտոր, հայ լիբերալիզմի առաջատար գաղափարախոսը, հայկական կյանքի վրա անգերազանցելի ազդեցություն ունեցած թերթի՝ «Մշակի» (1872) հիմնադիրը։ Նրա թերթում են տպագրվել արեւելահայ գրեթե բոլոր խոշոր հեղինակները։ Լեոն եռահատոր ուսումնասիրություն է գրել նրա մասին (Թիֆլիս, 1902-1905)։ Իրենց հուշերում նրան մեծ տեղ են հատկացրել Արծրունու ժամանակին անդրադարձած բոլոր հուշագրողները։




31


ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХЇХ«ЦЃ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐЦЂХґХ«Х¶ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўХќ В«ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїВ» ХўХЎХјХ« ЦѓХёХ­ХЎЦЂХҐХ¶ Х°ХЎЦЂХЇ Х§ЦЂ ХЇХ«ЦЂХЎХјХҐХ¬ В«ХЎХ¦ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ХЁВ», Х©ХҐХҐЦ‚ Х№ХҐХ¶Ц„ ХёЦ‚ХІХІХҐХ¬Ц‰ ФјХҐХёХ¶ ХЎХµХЅ ХёЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХ¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚Х› Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« Х¬ХҐХµХўХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶, ХҐЦ‚Х› Ф±Х¶ХЈХ¬Х«ХЎХµХ« Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬ (ХЎХ¦ХЎХїХЎХЇХЎХ¶) ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ФіХ¬ХЎХ¤ХЅХїХёХ¶ХЁ Х¶ХЎХ­ХЎХєХҐХЅ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ Х¬ХҐХµХўХёЦЂХ«ХЅХїХЎХЇХЎХ¶, Х°ХҐХїХёХќ Х¬Х«ХўХҐЦЂХЎХ¬ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁЦ‰ ФјХҐХµХёХўХёЦЂХ«ХЅХї Х§ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЊХёХ¦ХўХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ХЅ ФјХҐХёХ¶ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¦ХЎХїХЎХґХ«ХїЦ‰




32


Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХґХ« Х°ХЎХїХѕХЎХ®Х«Х¶ (ХЎХµХЅЦ…ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶Хќ ХёХІХ» Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«Х¶) ХҐЦ‚ Ф»ЦЂХЎЦ„Х« Х°ХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХ«Х¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ХїЦЂХѕХёХІ ХЎХ¶ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХЇХ«ЦЂХЎХјХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХ«ЦЂХЎХјХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХёХ№ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ. В«Х”ЦЂХ¤ХЅХїХЎХ¶В», В«Х”ЦЂХ¤Х«ХЅХїХЎХ¶В», В«Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤ХЅХїХЎХ¶В» Х±ХҐЦ‚ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЁХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® В«Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤Х«ХЅХїХЎХ¶ХЁВ»Ц‰




33


Մկրտիչ Ա Վանեցի Խրիմյան Հայրիկ (1820-1907) – Ժողովրդի կողմից ամենասիրված Ամենայն հայոց կաթողիկոսը Հայ եկեղեցու ողջ պատմության ընթացքում, մեծարվել է «Հայրիկ» պատվանվամբ։ 1868-ին օծվել է եպիսկոպոս, 1869-73թթ. եղել է Կ.Պոլսի պատրիարքը, 1892/93-ից՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս։ Ղեկավարել է Բեռլինի կոնգրեսին մասնակցելու մեկնած հայկական պատվիրակությունը։ Հայտնի «թղթե շերեփ» արտահայտության հեղինակն է։ Հիասթափվելով քրիստոնյա երկրների խաղերից՝ փարել է ազգային-ազատագրական շարժման գաղափարին։ Ծավալել է նաեւ ուսուցչական, հրատարակչական, քարոզչական, բարեգործական բուռն գործունեություն։




34


Ф±ЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«Х¶ ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХёХІ ХЎХ¶ХЈХ¬Х«ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїХҐХІХҐХЇХЎХЈХ«ЦЂ-ХЄХёХІХёХѕХЎХ®ХёЦ‚Ц‰ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХЇХЎХ¶ХЁХќ В«ФґХҐХІХ«Х¶ ХЈХ«ЦЂЦ„В», ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ХЁХќ В«Х†ХЎЦЂХ¶Х»ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ«ЦЂЦ„В»Ц‰




35


Քսենոփոն Աթենացի (Ք.ա. 430-355) – Հին հույն պատմիչ եւ մտածող, նրա «Անաբասիս» եւ «Կյուրոպեդիա» աշխատություններում հարուստ տվյալներ կան հին հայերի, ինչպես նաեւ քրդերի մասին։




36


Բագրատ Նավասարդյան (1852-1934) – Ռուս-թուրքական 1877-78թթ. պատերազմին որպես բժիշկ մասնակցած կամավորական, Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության հիմնադիրներից եւ պատվավոր նախագահ, «Պաշտպան Հայրենյացի» հիմնադիրներից։ Թիֆլիսում բացել է մասնավոր հիվանդանոց, ուր չքավորների սպասարկումը կատարել է անվճար, Հայ եկեղեցու գույքի բռնագրավման դեմ հակացարական ելույթների մասնակից, որի պատճառով 1903-ին ձերբակալվել եւ աքսորվել է Անդրկովկասից. Րաֆֆու «Խենթում» դարձել է գրական հերոս։




37


ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХѕХЎХ¦ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХґХ«ХЎХѕХёЦЂХЁЦ‰




38


Ալեքսանդր Գ Ռոմանով (1845-1894) – Ռուսական կայսր 1881-1894թթ., դադարեցրել է իր նախորդի բարեփոխումների ընթացքը, ներքին կյանքում անցել ռեակցիայի եւ վելիկոռուսական շովինիզմի, խստորեն սահամանփակել է ռուսական ուղղափառությունից զատ մյուս կրոնները, մտցրել է խիստ գրաքննություն, փակել հրատարակչություններ, դատաստան տեսել ազատախոհության ցանկացած դրսեւորման հետ, «Ռուսաստանն ունի երկու դաշնակից՝ բանակը եւ նավատորմը» արտահայտության հեղինակ։ Նրա օրոք երկիրը ոչ մի պատերազմի չի մասնակցել, որի շնորհիվ ստացել է «Խաղաղարար» պատվանունը։




39


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ФІХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ«ХЎХµХ« ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎЦЂХїХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХЎХ°ХЎХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁВ»Ц‰




40


Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х»ХёХЇХЎХїВ», В«Х°ЦЂХёХЅХЎХЇХЎХ­ХёЦ‚ХґХўВ»Ц‰




41


Եժ Տոմաշ Թեոդոր (1824-1915) – Լեհ գրող, հրապարակախոս, ճանապարհորդ, 1848թ. հունգարական ապստամբության մասնակից, Համալեհականության շարժման հիմնադիր։




42


Օսմանյան տիրապետության տակ գտնվող հարավսլավոնական տարածքներից փախածներ (ուսկոկ – փախստական), ովքեր ապրում էին հողագործությամբ եւ տեղական բա(րին)ների զինվորական արշավանքներին մասնակցությամբ։




43


Ф±Х¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ФјХҐХёХ¶ ХіХ«Х·Хї Х§, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХґХЎХЅХЎХґХўЦ‰ ФЅХ¶Х¤Х«ЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЁХ¶Х¤ХЎХґХҐХ¶ХЁ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХїХёЦ‚ХЇ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХёЦЃХёХѕ Х°ХҐХїХЎХ¤ХЎЦЂХ± ХЇХЎХєХ« ХЅХЇХ¦ХўХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ Х¶ХҐХїХѕХЎХ® Ц…ХЄХЎХ¶Х¤ХЎХЇ ХґХ«Х»ХёЦЃ Х§ЦЂ, ХёЦЂХёХѕ ХјХёЦ‚ХЅ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ В«ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎХјХЎЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х°ХёХЈХҐХѕХ«ХіХЎХЇХќ Х¬ХҐХЈХ«ХїХ«ХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХєХЎХїХіХЎХјХҐХ¬Х«Ц„ Х°ХёХЈХЅХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰ Ф»ХЅХЇ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ ХЎХєХЎХ°ХёХѕХѕХҐЦЃ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« Х№ХёЦЂХЅ Х°Х¦ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®ХёХ¶ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХґХЁХ¶ХЇХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХѕХҐХ¬ ХґХҐХЇ ХЇХҐХїХёЦ‚ХґХќ ХЎ) ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХҐХёХЅХїЦЂХЎХїХҐХЈХ«ХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЇЦЂХїХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ, Хў) ХїХѕХµХЎХ¬ ХєХЎХ°Х« Х«ЦЂХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХўХЎЦЂХҐХ¶ХєХЎХЅХї Х¤ХЎХЅХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХќ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХЈХҐЦЂХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёХѕ, ХЈ) ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХєХЎХµЦ„ХЎЦЂХЁ ХЈ) ХёЦ‚ХІХІХЎЦѓХЎХј ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХ·Х¶Х№ХѕХЎХ® ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® ХЎХґХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХЈХ« Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰




44


ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶Х« ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦ‚ХЇХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХµХ«Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃЦ„ХЎХµХ«Х¶ Ц†Х«Х¶ХЎХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХїЦЂХёХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х§Ц‰




45


ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХЇХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ФІХЎХ¬ХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЃХҐХ¬ ХЇХЎХґ Х®ХЎХјХЎХµХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶Хќ Х·ХЎХ°ХЎЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ Х°ХЎХґХЎХЅХ¬ХЎХѕХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶ ХўХёЦ‚Х¬ХІХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХі ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ¶ Х¤ЦЂХЅХҐЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х¤ХЎХЅХҐХ¬ХёХѕХќ ХҐЦЂХҐХЅ Х©ХҐЦ„ХҐХ¬ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х«ЦЃЦ‰




46


ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЅХ­ХЎХ¬ХґХЎХґХў ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«Х©Х«Ц†Х¬Х«ХЅХЎХ°ХЎХµВ»Ц‰




47


Մկրտիչ Փորթուգալյան (1848-1921) – Մարսելի «Արմենիա» պարբերականի եւ Արմենական կուսակցության հիմնադիր, հալածվել, բանտարկվել է թուրքական իշխանությունների կողմից. կարծում էր, որ հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը պետք է սկսել լավ նախապատրաստական աշխատանքներից, ինչպես նաեւ թուրքական լծի տակ գտնվող ժողովուրդների հետ դաշնակցելուց հետո։ Խմբագրել է «Ասիա» լրագիրը, թղթակցել է նաեւ արեւելահայ մամուլին, Վանում հիմնել է Հայկազյան կենտրոնական վարժարանը եւ «Սեւ խաչ» ազատագրական կազմակերպությունը։




48


ХЂХЎХѕХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ Х­ХёХЅЦ„ХЁ В«ХєХ«ХїХёЦ‚ХЇВ» ХўХЎХјХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ ЦЃХЎХ®ЦЂХЎХЇХЎЦЂХЈ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х« (ХЅЦЂХЎХїХёЦ‚Хї), Х¶ХЎХҐЦ‚Хќ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ, Х©ХЎЦѓХ©ЦѓХёЦ‚ХЇ ХґХЎЦЂХ¤. ХЎХµХ¤ ХєХЎЦЂХЎХЈХЎХµХёЦ‚Хґ Х§Х¬Хќ ХЎХ¶Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХЇХ¬Х« Х§ В«ХЎХ¶В» ХЄХ­ХїХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЎХ­ХЎХ®ХЎХ¶ЦЃХ« Х°ХҐХї Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ ХЈХЎХ¬ХЁЦ‰




49


ХЌХЎ ХЇХЎЦЂХі ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХ¶ЦЃ, Х·ЦЂХ»ХѕХЎХ® Х·ХЎЦЂХЎХ¤ХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХўХЎХ¶ХЁЦ‰




50


ХЏХҐХ›ХЅ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХЂХЎХѕХҐХ¬ХѕХЎХ®ХЁЦ‰




51


Գրեյ օֆ Ֆալլոդոն Էդուարդ (1862-1933) – Աջ լիբերալ անգլիացի քաղաքական գործիչ, 1892-95թթ. փոխարտգործնախարար, 1905-1916թթ.՝ արտգործնախարար։ Ռուսների հետ Պարսկաստանը կիսեց ազդեցության երեք գոտու, Անտանտի հիմնադիրներից եւ գաղափարախոսներից։ Առաջին համաշխարհայինի սկսվելու կապակցությամբ ասաց հետեւյալ բառերը. «Այսօր ամբողջ Եվրոպայի վրա իջավ մայրամուտ»։




52


ФјХҐХёХµХ« Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХ® В«ХЂХҐХ»ХЎХ¦В» Х±ХҐЦ‚Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚ЦЂ ЦѓХёХ­ХЎЦЂХ«Х¶ХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХҐХ¬Х« В«ХЂХ«Х»ХЎХ¦ХёХѕВ»Ц‰ ХЂХ«Х»ХЎХ¦ХЁ ХҐЦЂХЇЦЂХЎХґХЎХЅ Х§ Ф±ЦЂХЎХўХЎХЇХЎХ¶ Х©ХҐЦЂХЎХЇХІХ¦ХёЦ‚ ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„ХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¶ХїХҐХІ ХҐХ¶ ХЈХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ ХґХёЦ‚ХЅХёЦ‚Х¬ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂ Х„ХҐЦ„Ц„ХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х„ХҐХ¤Х«Х¶ХЎХ¶Ц‰ ХЂХ«Х»ХЎХ¦Х« ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶, ХёЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХўХЎХ¦ХґХ«ЦЃХЅ Х­ХёХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХѕХҐХ¬ Х§ 1880-90-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ«ЦЃХќ ХЌХїХЎХґХўХёЦ‚Х¬ХЁ ХҐЦ‚ ФґХЎХґХЎХЅХЇХёХЅХЁ Х«ХЅХ¬ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХЅЦЂХўХЎХ¦ХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЇХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂЦ‰ ХЂХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚ХґХќ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХїХ« Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ ФјХёХёЦ‚ЦЂХҐХ¶ХЅ Ф±ЦЂХЎХўХ«ХЎЦЃХ«Х¶ ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Х¶ ХЎХѕХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ Х¤ЦЂХЎХ¶ХёХѕ Х¶ХєХЎХЅХїХёЦ‚Хґ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХ¬ХёЦ‚Х¦ХґХЎХ¶ХЁЦ‰




53


Ф±Х·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХЎХґХҐХ¶ХЎХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХіХёХ­ ХєХЎХ¬ХЎХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎХ¬Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ (500 Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Ц„/Хґ), ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇ Х§ ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ФІХЎХ¬ХµХЎХ¶ХЁЦ‰




54


ХЉХҐХїЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶Х« ХёХ№ Х©ХҐ В«Х«ХЅХ¬ХЎХґВ», ХЎХµХ¬Хќ В«Х°ХЎХµВ». ХЇХЎХґ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎХµХЅХєХҐХЅ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬Хќ Ц„ХЎХ¶Х« Х¤ХҐХј ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«ХЅ ХҐЦЂХҐХЅХ«Х¶ ХЇХЎ ХґХҐХЇ Х«ХЅХ¬ХЎХґ, ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЇХјХѕХҐХ¬ Х°ХЎХµХҐЦЂХ«Х¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХёЦ‚ЦЂХёЦ‚ХµХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х¤ХҐХґЦ‰




55


Մակար Ա Թեղուտեցի (1813-1891) – Ամենայն հայոց կաթողիկոս 1885-ից, նրա ջանքերով ռուսական պետությունը մասնակիորեն վերականգնել է կաթողիկոսական իրավունքները եւ թույլատրել վերաբացել հայկական դպրոցները, որ ռուսներն առաջին անգամ սահմանափակել եւ արգելել էին 1884-ին։




56


Ф±ХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ ХЁХ¶Х¤ХЈХ®ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ«Х¶Х¶ ХҐХ¶Ц‰




57


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х¦ХЎХ¶ХЈВ», В«Х°Х¶Х№ХЎХЇВ», В«ХЇХёХ№Х¶ХЎХЇВ»Ц‰




58


Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ХЎЦЂХїХёХ¶ХЎХЈХ«ЦЂ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«В»Ц‰




59


ХЂХЎХ·ХѕХ« ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ Х®ХЎХѕХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХЎХµХ«Х¶ ХЎЦЂХЄХҐЦ„ХЁХќ Х°Х¶ХЎЦЂХЎХѕХёЦЂХ«Х¶ХЅ Х№Х« ХёЦ‚ХІХІХѕХҐХ¬ Х¬ХҐХ¦ХѕХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХҐХїХЎХ¤ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х­ХіХёХІХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰




60


Ф» ХєХЎХїХ«Хѕ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶Хќ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐХ¬, ХёЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХЎХ® Х°ХЎХµ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ХЎ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХЎХµХ«Х¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХёЦ‚Хґ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХґХЎХ¶ Х¤ЦЂХёЦ‚ХµХ© ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х«ЦЂХЎХєХҐХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂЦ‰




61


Ф¶Х«Х¶ХЎХїХҐХЅХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶Ц‰




62


ФіХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёХІ, Х°ХЎХґХЎХµХ¶Ц„ХЎХµХ«Х¶ ХЅХёЦЃХ«ХЎХ¬Х«Х¦Хґ Х¤ХЎХѕХЎХ¶ХёХІ Х°ХЎХЇХЎХґХ«ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ (ХјХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶ В«ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤В» ХўХЎХјХ«ЦЃ), ХЈХёХµХЎХїХҐЦ‚ХҐХ¬ Х§ 1850-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХ»Х«ЦЃ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ 1890-ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЅХЇХ«Х¦ХўХЁЦ‰ Х€Ц‚Х¶ХҐЦЃХҐХ¬ Х§ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ Х°ХёХЅХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚, ХЁХЅХї ХЎХµХ¤Хґ, Х¦ХўХЎХІХѕХҐХ¬ ХҐХ›Ц‚ Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, ХҐХ›Ц‚ ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў. ХЎХјХЎХѕХҐХ¬ ХЎХ№Ц„Х« ХЁХ¶ХЇХЎХ® ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХЎЦЂХ­Х«ХЅХї, ХЎХ¶Х°ХЎХєХЎХІ ХЎХєХЅХїХЎХґХўХЎХЇХЎХ¶ ФІХЎХЇХёЦ‚Х¶Х«Х¶ХЁ, Ц„ХЎЦЂХёХ¦Х№ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ФјХЎХѕЦЂХёХѕХЁ ХҐЦ‚ Х°ХҐХІХЎХ·ЦЂХ»ХґХЎХґХў Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ХёЦ‚ ХЇХёХІХґХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ХЏХЇХЎХ№ХµХёХѕХЁЦ‰




63


Ф±ХµХ¤ Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Ф№Х«Ц†Х¬Х«ХЅ Х§Х«Х¶ ХҐХЇХҐХ¬ Ф¶ХҐХµХ©ХёЦ‚Х¶Х« 1878Х©. ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХІХҐХЇХЎХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х¦ХҐХµХ©ХёЦ‚Х¶ЦЃХ« ХЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х‰ХЎЦ„ЦЂХµХЎХ¶ХЁ, ХґХ·ХҐЦЃХ« ХЂХЎХЇХёХў ХЅХЎЦЂХЇХЎХѕХЎХЈХЁ (ХёЦЂХ«Х¶ Х°ХҐХїХё Х­ХёЦ‚ХЅХЎЦѓХёХІХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХЎХ¶Ц„ХёХѕ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЅХєХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶) ХҐЦ‚ ХЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶-ХЎХІХЎХ¶ (ХЂХёЦ‚Х¶Хё), ХёЦЂХ«Х¶ ХёЦЂХёХ· ХѕХЎХѕХҐЦЂХЎХЈЦЂХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХѕХЎХ¶ХҐЦЃХ«Ц‰ ХЌЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї Х§ ХЇХЎХєХ« ХґХҐХ» ХҐХІХҐХ¬ ФїХёЦ‚ХЇХёЦ‚Х¶ХµХЎХ¶ЦЃХЁЦ‰




64


Վարդան Գոլոշյան (1867-1889) – Հայ առաջին հայդուկներից։ Անցել է Սասուն, կազմակերպել ըմբոստացման ուղին, որ իր պտուղները տվեց դեռեւս 1891-92թթ. ինքնապաշտպանական ընդհարումների ժամանակ։




65


Տարիներ անց Արամ Մանուկյանը դարձավ Վանի ինքնապաշտպանության ղեկավարներից եւ կարողացավ պաշտպանել Վանի հայությանը Խալիլ-փաշայից. իսկ 1918-ին, երբ նույն Արամ Մանուկյանը ըստ էության միայնակ Հայաստանի Հանրապետություն էր կերտում, Երեւանում ստիպված եղավ կրկին հանդիպել նրան. այս առիթով մի այսպիսի հուզիչ հուշ է պատմում Վահան Նավասարդյանը, որ ամենից առաջ ցույց է տալիս Արամի անզուգական մեծությունը. «Ինձ ամենեն շատ հուզողն այն էր, թե ինչպե՞ս պիտի հանդիպեն այս երկու ոխերիմ ախոյանները… Ամենքի համար էլ այս նշանավոր հանդիպման էական վայրկյանը այդ էր… Եվ ահա, երբ գնացքը կանգ առավ, Արամը իր հայացքը նետեց դեպի աջ ու դեպի ձախ եւ գնացքի առաջ ձգված ծայրի վագոնում նշմարեց Խալիլի դեմքը։ Վճռական շարժումով նա իր քայլվածքը դեպի այն կողմը ուղղեց։ Խալիլը, նկատելով Արամին, դյուրաշարժ երիտասարդի նման անմիջապես ցատկեց վագոնից, ընդառաջ եկավ նրան, եւ երկուսն էլ ժպտադեմ, ջերմորեն ու բարեկամաբար իրար ձեռքեր թոթվեցին եւ… համբուրվեցին։ …Նույն օրը երեկոյան հանդիպեցինք Արամին։ «Այո՛, այս ժողովրդի փրկության համար համբուրեցինք մինչեւ իսկ Խալիլին», – հառաչանքով ասաց Արամը» (Արամը, Ե., 1991, էջ 492, ընդգծումը հուշագրողինն է)։




66


Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХЈХЎХєХҐХїВ»Ц‰




67


ХЏХЎЦЂЦ…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ Х¦ХёЦ‚ХЈХЎХ¤Х«ХєХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў, Ф±ЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„Х« ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЃХ« ХѕХҐЦЂХЎХўХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ХёХІ Х°ХЎХµ ЦЃХёЦ‚ЦЃХЎЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ 2008Х©. ХґХЎЦЂХїХ« 1-Х«Х¶, ХЎЦЂХ¤ХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Х« ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ, ХҐЦЂХў ХїХЎЦЂХҐЦЂХЎХµХ¶ХёЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐЦЃХ«Х¶ ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎХµХ«, Ф»ХїХЎХ¬Х«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХїХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐЦЂХ± Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґХќ Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХЈХ¶Х« ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёЦЂХєХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЎХєЦ…ЦЂХ«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤Х«ХґХҐХ¬, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¤Х«ХґХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ Ц…ЦЂХѕХЎ ХЎХјХЎХѕХёХїХµХЎХ¶Хќ Х¬ХёЦ‚ХµХЅХЁ Х№ХўХЎЦЃХѕХЎХ®, ФµЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶Х« Ф±Х¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХЎХЇХЎХµХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХєЦ…ЦЂХ«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х¤Х«ХґХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ, ХЁХЅХї ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХїХѕХµХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ«, 10 ХґХЎЦЂХ¤ Х¦ХёХ°ХѕХҐЦЃ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚ХґХќ 7-8 ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ ХЎХ¶ХґХҐХІ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХµХ¤ Х¤ХҐХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХ¶ХѕХЎХ¦Х¶ ЦѓХЎХЅХїХҐЦЂХ« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХґХЎХґХў ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХјХёЦ‚ХґХёХѕ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ХЎЦЂ Х¬ХјХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х©ХҐХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ ХўХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ№Ц„Х« ХЎХјХ»ХҐЦ‚, ХҐЦ‚ ХўХЎЦЃХЎХјХѕХЎХ® Х§, ХёЦЂ ХїХҐХЅХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЎХґ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ¶ХҐЦЂ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶Ц‰ Х„ХҐХЇ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХҐЦ‚ХЅ ЦѓХЎХЅХїХѕХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ Х¤ХЎХЅХҐЦЂ Х№Ц„ХЎХІХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХїХЎХєХЎЦЂХїХѕХЎХ® ХҐХ¶ Х¶ЦЂХЎ ХёХІХўХҐЦЂХЈХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХѕХЎХЈХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ·ХїХЎХєХҐХЅ ХѕХҐЦЂХЎХєЦЂХҐХ¬ХёЦ‚. ХїХѕХµХЎХ¬ Х¤ХҐХєЦ„ХёЦ‚Хґ Х№ХЅХҐЦЂХїХЎХ® Х¤ХЎХЅХ¶ ХЎХµХ¶ Х§, ХёЦЂ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶Х«ХЅХЇ ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХїХµХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎЦЂХЄХ«Х№ ХёЦ‚ХЄХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХҐЦЂХ©Х«Х¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°Х¶ Х§, ХёЦЂХ«Х¶ Х¶ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХЇХЎХґ Х№Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХёЦЂХёХ·ХЎХЇХ« ХЎЦЂХЄХҐЦ„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХѕХ«ЦЂХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁЦ‰




68


ФјХҐХёХµХ« ХЎХµХЅ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХіХЎХ­ ХҐХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёЦ‚Хґ ХўХЎХјХҐЦЂХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ Х«ХґХЎХЅХїХ¶ХҐЦЂХ« ХЈХёЦЂХ®ХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХЁ. ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХїХҐЦЂХґХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚Хґ Х¤ХЎ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬Х« Х№Х§Ц‰ ФґХ«ЦЃХёЦ‚Ц„, ХЎХµХЅХїХҐХІ Х°ХЎЦЂХЇ Х§ЦЂ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ В«ХЎХѕХЎХ¶Х¤ХЎХєХЎХ°В» ХўХЎХјХЁ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ В«ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶В» ХїХҐЦЂХґХ«Х¶ХЁ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХ«ХїХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х«Ц‰




69


ФјХҐХёХ¶, Х№Х¶ХЎХµХЎХ® Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЅХЇХЅХѕХЎХ® ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХґХ¬Х«Х№Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ·ЦЂХ»ХЎХ¶Х«Х¶, ХіХ·ХЈЦЂХ«Хї ХўХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Хґ Х§ Х« ХЅХЇХ¦ХўХЎХ¶ХҐ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХіХ«ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХЎХ® Х°ХЎХµ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶-Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХґХЎХЇХЎЦЂХЈХѕХҐЦЃ ХёЦ‚ ХґХїХЎХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХєХЎХїХґХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚Хґ ХЎХ¶ХЇХµХёЦ‚Х¶ХЎЦ„ХЎЦЂХ« Х¤ХҐЦЂХ« Х°ХЎХѕХЎХЇХ¶ХҐЦЃ Х‚ХЎЦЂХЎХўХЎХІХµХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ ХЎЦЂХ·ХЎХ¬ХёЦ‚ХµХЅХ«Х¶ (1988-Х« ЦѓХҐХїЦЂХѕХЎЦЂ-Х°ХёЦ‚Х¬Х«ХЅ)Хќ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶ Х¶ХёХґХҐХ¶ХЇХ¬ХЎХїХёЦ‚ЦЂХЎХµХ«Х¶ ХѕХЎХІ-ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕЦ‰




70


Ф»ХЅХ¬ХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХїХёХ¶, ХёЦЂ Х¶Х·ХѕХёЦ‚Хґ Х§ Ф»ХўЦЂХЎХ°Х«ХґХ« (Ф±ХўЦЂХЎХ°ХЎХґ) ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х«ЦЂ ХёЦЂХ¤Х« Ф»ХЅХ°ХЎХЇХ«Х¶ (Ф»ХЅХЎХ°ХЎХЇ) Х¬ХҐХјХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ Ф±ХЅХїХ®ХёЦ‚Х¶ Х¦ХёХ°ХЎХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХјХ©Х«Хѕ. ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХЁ ХґХёЦ‚ХЅХёЦ‚Х¬ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ В«ХЈХёЦ‚ЦЂХўХЎХ¶В» (ХґХЎХїХЎХІ) ХҐХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚ХґХќ ХЈХЎХјХ¶ХҐЦЂ ХґХёЦЂХ©ХҐХ¬ХёХѕЦ‰




71


Համբարձում Պոյաճյան (Մեծն Մուրադ) (1860-1915) – Մասնակցել է Գում-Գափուի ցույցին, ղեկավարել 1894-ի Սասունի ինքնապաշտպանությունը, ձերբակալվել, ենթարկվել կտտանքների, ցմահ աքսորվել, 1906-ին փախել է աքսորավայրից, իսկ 1908-ից դարձել օսմանյան խորհրդարանի անդամ՝ 1915-ին կիսելով հայազգի մյուս պատգամավորների ճակատագիրը։




72


ФЅХёХЅЦ„ХЁ 1860Х©. ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХѕХЎХ® ХҐЦ‚ 1863-Х«Х¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« ХЇХёХІХґХ«ЦЃ ЦѓХёЦѓХёХ­ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХЎХ® ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХїХЎХ°ХЎХµХҐЦЂХ« Ф±Х¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ 1896-Х«Х¶ ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХѕХҐХ¬ Х§Хќ ХЇЦЂХЇХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ ХЅХЇХЅХҐХ¬ХёХѕ 1908-Х«ЦЃЦ‰ Ф±ХµХ¶ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х«ХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХёХїХҐЦЃХґХЎХґХў ХЇХЎЦЂХЈХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХҐЦЂХ°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂХЁ, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰ Ф»ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХЅХїХЎХїХѕХҐХ¬ Х§ ХёЦЂХєХҐХЅ В«ХЂХЎХµ ХЎХ¦ХЈХ« ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В»Ц‰




73


ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ Х©ХµХёЦ‚ЦЂХ«ХґХЎЦЃХЎХўХЎЦЂ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅВ»Ц‰




74


Սարգիս Կուկունյան(ց) (1866-1914) – Ճեմարանական եւ համալսարանական կրթությամբ հայ ազատագրական շարժման գործիչ. նախապես գտնվել է հայ պահպանողականների ազդեցության տակ, այնուհետեւ ընկել ռուս նարոդնիկների եւ Գ.Արծրունու ազդեցության տակ։ Իր հայտնի արշավանքից հետո դատապարտվել է 20 տարվա բանտարկության եւ ուղարկվել Սախալին։ 1905-ին համաներմամբ ազատվելուց հետո Կովկասում դարձյալ շարունակել է գործունեությունը եւ կրկին ձերբակալվել 1909-ի փետրվարին (կարճ ժամանակ անց փախել է բանտից դաշնակցականների օգնությամբ), ապա՝ 1910-ի հոկտեմբերին (այդ ժամանակ՝ 1911-ին ինքն է Կամոյին օգնել փախչել Մետեխի բանտից)։ Այնուհետեւ տարվել է Օրյոլի բանտ, ուր եւ մահացել է։ Կուկունյանցի մասին կան դաշնակցական երգեր։




75


ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ В«Ф±Х­ХѕХЎЦЂХЇВ», ХЎХµХ¬ ХЎХІХўХµХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ. Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХЌХёЦ‚ЦЂХґХЎХ¬ХёЦ‚Х« ХЈХЎХѕХЎХјХ« ХЂХЎХ­ХѕХҐЦЂХ«ХЅ ХЇХЎХґ ХЂХЎХ­ХѕХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ¶ Х§, ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х°ХЎХµХҐЦЂ ХҐХ¶ ХЎХєЦЂХҐХ¬Ц‰




76


Х†ХёЦ‚ХµХ¶Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х„.ХЋХЎЦЂХЎХ¶Х¤ХµХЎХ¶Х« ХЎХµХЅ ХїХёХІХҐЦЂХЁ ХґХҐХЇХ¶ХЎХўХЎХ¶ХґХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХ«Ц„ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶. В«Х†ХЎХ­ ЦѓХёЦ„ЦЂХЎХ©Х«Хѕ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ ХїХІХҐЦЂЦ„ХЁ Ц„Х«Х№ ХґХЁ Х°ХЎХЈХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х¶ ХѕЦЂХҐХЄХ­Х¶Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х®ХЎЦЂХЎХѕХЁХќ Х¦ХЎХ¶ХёХ¶Ц„ ХЇХёХїХёЦЂХҐХ¬ХёХѕВ» (Х¶Х·ХѕХЎХ®ХЁ, Х§Х» 69)Ц‰




77


ФґХЎХїХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ ХґХҐХЇХ¶ХЎХўХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХёЦЂХєХҐХЅ В«Х„Х«ХЎЦЃХµХЎХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶В», ХґХ«Х¶Х№Х¤ХҐХј Х¤ХЎХїХѕХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ ХЇХҐЦЂХєХќ В«Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х«В», В«Х„Х«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЂХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХЎЦЃВ» ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬Х¶Ц‰




78


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ХЊХёЦ‚ХЅ Х°ХҐХІХЎЦѓХёХ­ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ (Х¤ХЎХ·Х¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶)В»Ц‰




79


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х¤ЦЂХёХ·ХЎХЇВ»Ц‰




80


В«Х„Х·ХЎХЇВ» Х©ХҐЦЂХ©Х« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х«ЦЃЦ‰




81


В«Х†ХёЦЂ-Х¤ХЎЦЂВ» ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶-ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ Х©ХҐЦЂХ©Х« (1883-1916Х©Х©.) ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ, ХёЦЂХ« Х°Х«ХґХ¶ХЎХ¤Х«ЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х­ХґХўХЎХЈХ«ЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХЌХєХЎХ¶Х¤ХЎЦЂ ХЌХєХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁХќ ХЌХёЦ‚ЦЂХҐХ¶ ХЌХєХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХµХЎХ¶Х« Х°ХЎХµЦЂХЁЦ‰




82


Քրիստափոր Միքայելյան (1859-1905) – Նախկին նարոդնիկ, ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, գաղափարախոսը, նաեւ «Դրոշակ» թերթի հիմնադիրը, զոհվել է ռումբ փորձարկելիս։




83


Սիմոն Զավարյան (1865-1913) – ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, մինչեւ կյանքի վերջը ՀՅԴ բյուրոյի անդամ, մասնագիտությամբ գյուղատնտես, քաղաքականություն է մտել պատանի հասակից՝ որպես նարոդնիկ։ Լեոն օգտագործում է «Սիմեոն» ձեւը, որ ուղղել ենք՝ հետեւելով դաշնակցական գրականությամբ ավանդվածին։




84


Խորեն Գալֆայան (Նար-Պեյ) (1832-1892) – Բանաստեղծ, թարգմանիչ, հրապարակախոս, եպիսկոպոս, հասարակական գործիչ։ Եղել է Բեռլինի կոնգրեսի հայկական պատվիրակության կազմում։




85


Գարեգին Սրվանձտյան(ց) (1840-1892) – Հայ առաջին եւ անգերազանցելի բանահավաքը, «Սասնա ծռեր» էպոսի առաջին գրառողը։ Եպիսկոպոս, որ մասնակցել է Վանի «Միություն ի փրկություն» (1872) գաղտնի կազմակերպության ստեղծմանը, «Սեւ խաչի» աշխատանքներին. հետապնդվել է օսմանյան իշխանությունների կողմից։




86


Շերեմետեւ Սերգեյ Ալեքսեեւիչ (1836-1896) – Կովկասի կառավարչապետ (1890-1896), գեներալ-համհարզ, գեներալ-ֆելդմարշալ։




87


ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХёХЈХҐЦ‚ХёЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХѕХёХІ (Х”ЦЂХ«ХЅХїХЎЦѓХёЦЂ Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ХµХЎХ¶, ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЊХёХЅХїХёХґ) ХЎХ¶Х±ХЎХ¶ЦЃХ«ЦЃ ХЌХ«ХґХёХ¶ Ф¶ХЎХѕХЎЦЂХµХЎХ¶ХЁ ХґХ«ХЎХЇХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¶ХЎХ­Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў (ФјХёХјХ«, ХЈХµХёЦ‚ХІ Ф±ХµХЈХҐХ°ХЎХї) Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«Х»ХЎХѕХЎХµЦЂХ«ЦЃ Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ ХґХµХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Хќ Х°ХЎХµ Х«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХёЦЂХёХ·ХЎХЇХ«ХёЦЂХҐХ¶ ХЇХїЦЂХѕХЎХ® Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХёЦ‚Х·ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХЎХ¶Х¤ЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ ХҐХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ« ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х°ХЎХµ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂЦ‰




88


Ф№ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х¬Х«Х¶Х« В«Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В» (Хћ)Ц‰




89


Ռոստոմ (Ստեփան Զորյան) (1867-1919) – ՀՅԴ երեք հիմնադիրներից, մասնագիտությամբ գյուղատնտես, քաղաքականություն է մտել որպես նարոդնիկ, ՀՅԴ ծրագրի տեսական մասի հեղինակը, «Դրոշակ» թերթի խմբագիր։




90


ФјХҐХ¦ХѕХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХёЦ„ЦЂ-Х«Х¶Х№ ХѕХҐЦЂХ¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ЦЃХёЦ‚ХµЦЃ Х§ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ ХїХёХІХҐЦЂХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХјХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХµХҐЦЂ ХҐХ¶, ХЎХµХ¬ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХ¶Х±Х«Х¶Ц„, ХҐХ©ХҐ Х«Х°ХЎЦЂХЇХҐ ФјХҐХёХ¶ Х«Х¶Ц„ХЁ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХґХҐХ»ХўХҐЦЂХґХЎХ¶ ХґХҐХ», Х«Х¶Х№ХЁ ХЈЦЂХҐХ©ХҐ ХЎХ¶Х°ХЎХѕХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х§Ц‰




91


ФЅХёХЅЦ„ХЁ ЦЃХЎХµХїХёХІ Х¶ХЎХѕХ©Х« Х·Х«Х©Х«, Х·ХЎХїЦЂХѕХЎХ¶Х«, ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ Х°ХЎХ¶Ц„ХЎХ°ХёЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§Ц‰




92


Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ Х¶ХЎХѕХ©ХЎХ°ХёЦЂХ¶ ХЎХµХЅХїХҐХІ Х§ ЦѓХёЦЂХѕХҐХ¬, ХЇХЎ 14-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХ« ХЎХґЦЂХёЦЃ, ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХЎХѕХЎХ¶ Х§ЦЂ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХґХҐЦЂХ±ХЎХЇХЎХµЦ„ХёЦ‚Хґ, ХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХµ-Х©ХЎХ©ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХўХЎХ­ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХҐХ¶ ХҐХІХҐХ¬, Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦ‚ Ф±Х¤ЦЂХўХҐХ»ХЎХ¶Х« Х­ХёХ·ХёЦЂХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХІХўХЎХ¶ХёЦЃХЁЦ‰




93


Х„ХҐХ®ХЎХ°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї Х°ХЎХµ ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ. Х¦ХўХЎХІХѕХҐХ¬ Х§ Х¶ХЎХѕХ©ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХґХЎХґХў, ХўХЎХ¶ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х¶ХҐХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХҐЦ‚ ХґХҐХ®ХЎХ®ХЎХѕХЎХ¬ ХўХЎЦЂХҐХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў. Х®ХЎХЈХёЦ‚ХґХёХѕ ХєХЎЦЂХЅХЇХЎХ°ХЎХµЦ‰




94


ФІХЎЦ„ХёЦ‚Х¶ ХҐХ¦ХҐЦЂХёХІ Х¶ХЎХѕХ©ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶ХЎХ°ХЎХ¶ХёХІ ХЎХѕХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХЈХёХїХ«Х¶ Х§ЦЂ ХЎХµХЅХєХҐХЅ ХЇХёХ№ХѕХёЦ‚Хґ, Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚ХґХЅ ФІХЎЦ„ХёЦ‚ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х« ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХїХ«ЦЂХёЦ‚ХµХ©ХёЦ‚Хґ Х§Ц‰




95


Արչիբալդ Ֆիլիպ Պրիմռոուզ Ռոզբերի (1847-1929) – Անգլիայի լեյբորիստ վարչապետ 1894-1895-ին։




96


Ф±ХЇХ¶Х°ХЎХµХї ХїХєХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХѕЦЂХ«ХєХЎХЇ ХЇХЎ (ХЈЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ ХїХєХѕХЎХ® Х§ В«ХЏЦЂЦЃХЎХіХµХЎХ¶В», Х«ХЅХЇ Х°ХЎХїХѕХЎХ®ХЁ ХѕХҐЦЂХЎХїХєХЎХ® ХєХЎЦЂХўХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ В«ХЏЦЂХ¤ХЎХїХµХЎХ¶В»). Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХҐХ¶ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Хѕ Х°ХЎХµХ¤ХёЦ‚ХЇХЎХєХҐХїХҐЦЂХќ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХЁ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ (Х„ХҐХ®Х¶ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ХҐЦ‚ ХЌХҐХўХЎХЅХїХЎЦЃХ« Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤), ХґХ¶ХЎЦЃХµХЎХ¬ХЁХќ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х·ХЎХї Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂЦ‰ Ф±ХµХЅХїХҐХІ Х­ХёХЅЦ„ХЁ Х°Х¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЂХЎХґХўХЎЦЂХ±ХёЦ‚Хґ ХЉХёХµХЎХіХµХЎХ¶Х«Хќ Х„ХҐХ®Х¶ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёХѕ Х°ХЎХіХ¶ХҐЦЃХ« Х§ЦЂ (ХїХҐХ›ХЅ ХЅХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ¬Х­Х« ФІ ХґХЎХЅХ« Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х®ХЎХ¶ХёХ©ХЎХЈЦЂХёЦ‚ХґХЁ)Ц‰ ХЂХЎХ»ХёЦЂХ¤ХЁ ХЌХҐХўХЎХЅХїХЎЦЃХ« Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х¶ Х§ (1874-1918)Хќ Х«ХЅХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХѕХЎХґХўХќ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤ ФЅЦЂХ«ХґХµХЎХ¶ (ФїХµХёЦ‚ЦЂХ«ХЇХµХЎХ¶), ХЌХҐХўХЎХЅХїХ«ХЎХµХ« ФЅХёЦЂХёХ­ХёХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ«ЦЃЦ‰ ХЂХ¶Х№ХЎХЇХµХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ¶Х·ХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЇЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬ ХЉХёХ¬ХЅХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ ФјХёХ¶Х¤ХёХ¶ХёЦ‚ХґЦ‰ ХЌХЎХЅХёЦ‚Х¶Х« 1904Х©. ХЎХєХЅХїХЎХґХўХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХёХЅХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, Ф±Х¶Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ХЇХ« ХЇХЎХґХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х»ХёХЇХЎХїХёЦ‚Хґ ХґХЎХЅХ¶ХЎХЇЦЃХҐХ¬ Х§ ФµЦЂХ¦Х¶ХЇХЎХµХ«, Ф·ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚ХґХ«, ХЌХЎЦЂХ«ХІХЎХґХ«Х·Х« ХґХЎЦЂХїХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ 1918-Х«Х¶ ФІХЎЦ„ХѕХ« ХЇХёХґХёЦ‚Х¶ХЎХµХ« Х¦ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ« Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХЅХ« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХїХЎЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х¦ХёХ°ХѕХҐЦЃ ХЎХµХ¶ХїХҐХІ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« Х¤ХҐХґ ХґХЎЦЂХїХёЦ‚ХґЦ‰ ХЂХҐХїХЎХµХЅХёЦ‚ ХЈЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёХІХЁ ХўХЎЦЃХЎХјХЎХєХҐХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶Х¶ Х§Ц‰ ФіЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¬ Х„ХёЦ‚ЦЂХЎХ¤Х¶ХҐЦЂ Х№ХҐХ¶ Х°Х«Х·ХЎХїХЎХЇХѕХёЦ‚ХґЦ‰




97


Նիկոլայ Բ Ռոմանով (1868-1918) – Ռուսների վերջին կայսրը (1894-1917), նրա օրոք տեղի ունեցան հայ-թաթարական ընդհարումները, բռնագրավվեց Հայ եկեղեցու գույքը, փակվեցին հայկական դպրոցներ եւ պարբերականներ, հալածվեցին ու սպանվեցին հայ գործիչներ. իր ընտանիքի հետ միասին գնդակահարվեց 1918-ին, Եկատերինբուրգում։




98


Ф±ХµХЅ ХҐЦ‚ Х°ХҐХїХЎХЈХЎ Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХєХёХІ Х¤ХҐХєЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Хґ В«ХЎХµХЅХ«Х¶Х№Х« ХґХ«Х¶Х«ХЅХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶В» ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХєХҐХїЦ„ Х§ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¬ ХёЦЂХєХҐХЅ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХєХҐХїХ« ХЇХЎХўХ«Х¶ХҐХїХќ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Ц‰




99


ФІХҐХјХ¬Х«Х¶-ФІХЎХІХ¤ХЎХ¤ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХёЦ‚ Х·ХёЦ‚ЦЂХ» ХўХЎХ­ХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х­ХёХ·ХёЦЂ ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХЇХЎХјХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХЎ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХјХЎХ¦ХґХЎ-ХЅХїЦЂХЎХїХҐХЈХ«ХЎХЇХЎХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХµХёЦЂХҐХ¶ Х·ХёХ·ХЎЦѓХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЇХҐХ¶ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХЁ. Ф№ХҐХёХ¤ХёЦЂ ХЂХҐЦЂЦЃХҐХ¬Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХ»ХёХІХҐХ¬ХёЦ‚ Х­Х¶Х¤ЦЂХҐЦЃ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х°ЦЂХҐХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Ц…Х»ХЎХ­ ХїЦЂХЎХґХЎХ¤ЦЂХѕХ« Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„Х« ХґХ« Х°ХЎХїХѕХЎХ®ХёЦ‚ХґХќ Х¤ЦЂХЎ Х¤Х«ХґХЎЦЃ Х« Х·ХЎЦЂХЅ ХЎХµХ¬ХёЦЃ Х­ХёХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х°ХёХЈХЎХ¬ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХ« ХґХ«Х»ХёХѕ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬Х«Ц„ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХёЦ‚ Х·Х«Х¶ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ°ХјХҐХ¬Х« Х®ХЎХ­Ц„ХҐЦЂХЁЦ‰ ХЌХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЁ Х№Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ХҐЦЃЦ‰ ФµЦЂХЇХЎХ©ХёЦ‚ХІХ«Х¶ ХЅХЇХЅХҐЦЃ ХЇХЎХјХёЦ‚ЦЃХѕХҐХ¬ 1888-Х«Х¶Ц‰ ФґХЎ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎХµХ« ХЈХЎХІХёЦ‚Х©ХЎХїХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ±Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂХЁ ХўЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎЦЃХ«Ц„ ХёЦ‚ ХјХёЦ‚ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Ц†ЦЂХЎХ¶ХЅХ«ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХёЦЂХєХҐХЅ ХёЦ‚ХІХІХЎХЇХ« ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХЎХ°ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰ Ф№ХҐХҐЦ‚ ХўЦЂХ«ХїХЎХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХЇХ¦ХўХ«ЦЃ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЃХ«Х¶ Х°ХЎХґХЎХїХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХҐХ¬ ХЈХҐЦЂХґХЎХ¶ХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХёЦ‚ Х°ХЎХѕХЎХЅХЎЦЂ Х¶ХҐЦЂХ¤ЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬, ХўХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х¤ХЎ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂХҐЦЃЦЂХ«Х¶ Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХїХ« Х¶ХЎХ­Ц…ЦЂХҐХ«Х¶Ц‰ Ф±ХµХ¶ ХЎХѕХЎЦЂХїХѕХҐЦЃ ХґХ«ХЎХµХ¶ 1940-Х«Х¶Ц‰




100


ФЅХёХЅЦ„ХЁ ФіХҐЦЂХґХЎХ¶Х«ХЎХµХ« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ ХЇХЎХµХЅЦЂ ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬Хґ ФІ-Х« (1859-1941) ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ Х«Х·Х­ХҐХ¬ Х§ 1888-1918Х©Х©.Ц‰ Ф№ХёХјХ¶ Х§ЦЂ ХЋХ«Х¬Х°ХҐХ¬Хґ Ф± ХЂХёХ°ХҐХ¶ЦЃХёХ¬ХҐХјХ¶Х« (1797-1888), ХёЦЂ ХЉЦЂХёЦ‚ХЅХ«ХЎХµХ« Х©ХЎХЈХЎХѕХёЦЂХ¶ Х§ЦЂ 1861-Х«ЦЃ ХҐЦ‚ ФІХ«ХЅХґХЎЦЂХЇХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХїХЎХІХЎХ¶Х¤Х« Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«ХѕХќ ХЈХҐЦЂХґХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХЁХќ 1871-Х«ЦЃЦ‰




101


ХЏХҐХ›ХЅ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЁ ХґХ«Х»ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ Х¤Х«ХѕХЎХ¶ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЅХёХѕХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХЎХЅХїХЎХ©ХІХ©ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, Х¶Х·ХѕХЎХ®ХЁ, Х§Х» 130-147, 767, Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎ Х°ХЎХґХЎХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х°ХІХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰




102


Լոբանով-Ռոստովսկի Ալեքսեյ Բորիսովիչ (1824-1896) – Ռուս դիվանագետ՝ Ռյուրիկից սերող իշխանական տոհմից. 1859-1863թթ. Ռուսաստանի բանագնացը Կ.Պոլսում, 1867-1878 ՆԳ փոխնախարար, 1878-ին՝ դեսպան Կ.Պոլսում, 1879-1895թթ.՝ դեսպան Լոնդոնում, Վիեննայում, Բեռլինում, 1895-1896թթ. արտգործնախարար։ Սուլթանին ուժեղացնելու գծի կոմնակից։ Ըստ Լեոյի՝ «Հայաստանն առանց հայերի» կարգախոսի հեղինակն է։




103


ХЏХҐЦ„ХЅХїХёЦ‚Хґ ХЈЦЂХѕХЎХ® Х§ ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¤ХµХЎХ¶, ХёЦЂ ХёЦ‚ХІХІХҐХ¬ ХҐХ¶Ц„. Х­ХёХЅЦ„ХЁ В«ХЂХ¶Х№ХЎХЇВ» Х©ХҐЦЂХ©Х« Х°ХЎХґХЎХ°Х«ХґХ¶ХЎХ¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ФЅХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХїХ« (ХЊХёЦ‚ХўХҐХ¶, Х†Х·ХЎХ¶ ФїХЎЦЂХЎХєХҐХїХµХЎХ¶) (1862-1929) ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёХѕ Х«ЦЂХёЦ„ ХҐХІХҐХ¬ Х§ ФіХёЦ‚Хґ-ФіХЎЦѓХёЦ‚Х« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰




104


Մատթեոս Բ Կոստանդնուպոլսեցի Իզմիրլյան (1845-1910) – Խրիմյան Հայրիկի անձնական քարտուղար, Եգիպտոսի թեմի առաջնորդ, 1894-96թթ. Կ.Պոլսի պատրիարք (Մատթեոս Գ անունով), 1896-ին աքսորվել է Երուսաղեմ, 1908-ին վերստին պատրիարք, նույն թվականին ընտրվել է Ամենայն հայոց կաթողիկոս (Մատթեոս Բ անունով)։




105


Ամֆիտեատրով Ալեքսանդր Վալենտինովիչ (1862-1938) – Ռուս գրող, քննադատ, խմբագիր, անվանել են «ռուսական Էմիլ Զոլա»։ 1889-ին աշխատել է Թիֆլիսի «Նովոյե օբոզրենիե» թերթում (այստեղ է աշխատել նաեւ Քրիստափոր Միքայելյանը)։ Հրապարակումների պատճառով երկու անգամ ձերբակալվել եւ աքսորվել է։ Խորհրդային իշխանությունից ընտանիքի հետ 1921թ. նավակով փախել է Ֆինլանդիա։ Հայրն է երաժիշտներ Դանիել, Մաքսիմ, Ռոման Ամֆիտեատրովների եւ նշանավոր գրող-լրագրող Վլադիմիր Ամֆիտեատրով-Կադիշեւի։




106


Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ФїХёХїХёЦЂХҐЦЃХҐХ›Ц„, ХЃХҐЦЂХ¤ ХґХҐХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, ХЇХёХїХёЦЂХҐЦЃХҐХ›Ц„В»Ц‰




107


Գաբրիել Հանոտո (1853-1944) – Ֆրանսիայի արտգործնախարար 1894-1895-ին եւ 1896-1898, Աբդուլ-Համիդի մտերիմը, ֆրանսիական ակադեմիայի պրեզիդենտ, պատմագիտական ուսումնասիրությունների հեղինակ։




108


Անդրեաս Արծրունի (1847-1898) – Գրիգոր Արծրունու եղբայրը, քիմիայի դոկտոր, նշանավոր երկրաբան, բազում գյուտերի հեղինակ, եվրոպական մի շարք համալսարանների պրոֆեսոր, Պետերբուրգի, Թուրինի, Բավարիայի ակադեմիաների թղթակից անդամ, նրա անունով է կոչվում «Արծրունիտ» միներալը։ Զբաղվել է նաեւ հայագիտությամբ, ազգագրությամբ, հովանավորել է եղբոր «Մշակ» թերթը նաեւ նրա մահից հետո։




109


ФІХЎХЄХЎХ¶ХґХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХѕХЎЦЂХ«Х№ ЦЃХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« Х°Х«ХґХ¶ХЎЦЂХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰




110


Ակնունի (Խաչատուր Մալումյան) (1860-1915) – Հրապարակախոս, թարգմանիչ, ծնունդով մեղրեցի։ Սպանվել է Հարություն Ճանկյուլյանի, Ռուբեն Զարդարյանի, Խաժակի եւ այլոց հետ։




111


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Х†ХёЦЂ Х°ХЎХµХҐЦЃХёЦ‚Хґ (ХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶, Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ)В»Ц‰




112


Ալեքսանդր Քալանթար (1855-1913) – Հարավային Կովկասում անասնաբուծական գիտության հիմնադիրը, նաեւ՝ գրող, թարգմանիչ, գրականագետ, թատերագետ, Կադետական կուսակցության անդամ, 1893-ից մինչեւ կյանքի վերջը խմբագրել է «Մշակը», գլխավորել է Հայ հրատարակչական ընկերությունը, նշանավոր թատերական գործիչ Լեւոն Քալանթարի հայրը եւ պրոֆեսոր, աշխատանքային հերոս Ավետիս Քալանթարի եղբայրը։




113


Ф±ХµХЅХєХҐХЅ Х§ЦЂ ХЇХёХ№ХѕХёЦ‚Хґ Ц„ХЎХµЦ„ХЎХµХѕХёХІ Х•ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎЦЂХЎХ®Ц„Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х„ХҐЦЂХ±ХЎХѕХёЦЂ ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„, Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЂХµХёЦ‚ХЅХ«ХЅХЎХµХ«Х¶ Ф±Ц†ЦЂХ«ХЇХЎ ХҐЦ‚ ХЂХ¶Х¤ХЇХЎХЇХЎХ¶ Ц…ХѕХЇХ«ХЎХ¶ХёХЅ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎЦЂЦЃХЁ ХґХҐХ® ХїХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂХ« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХґЦЂЦЃХЎХЇЦЃХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ«ХґХµХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХї ХҐЦ‚ Х·ХЎХ°ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ« ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х«ХІХ±ХҐЦЂХЁ. ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЈЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХҐЦЂХґХЎХґХўХќ Ф±ЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХµХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ« ХґХЎХЅ Х§ЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХёЦ‚Хґ ХЂХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХЁЦ‰




114


Ф±ХЇХ¶ХЎХјХёЦ‚ ХїХЎХјХЎХїХҐХЅХЎХЇ, ХёЦЂХёХѕ 1467Х©. ХїХєХѕХҐХ¬ ХҐХ¶ Х‘Х«ЦЃХҐЦЂХёХ¶Х« Х¶ХЎХґХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁЦ‰




115


Աբգար Հովհաննիսյան (1849-1904) – «Փորձ» եւ «Արձագանք» հանդեսների հիմնադիր եւ խմբագիր, Թիֆլիսի հայկական թատրոնի տնօրեն, Թիֆլիսի հայերեն գրքերի հրատարակության ընկերության նախագահ, թարգմանիչ, հրապարակախոս, փիլիսոփայության դոկտոր, ավարտել է Լայպցիգի համալսարանը, 1879-1904թթ. եղել է Թիֆլիսի փոխադարձ վարկի ընկերության բանկի կառավարիչ։




116


Լունկեւիչ Վալերիան Վիկտորովիչ (1866-1941) – Էսէռական կուսակցության լիդերներից, ծնվել է Երեւանում, ռուս ազնվական բժշկի ընտանիքում։ Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, կենսաբանության դոկտոր։ Հետապնդվել է ցարիզմի ժամանակ, խորհրդային իշխանության օրոք։ Թիֆլիսում եւ Բաքվում կազմակերպել է էսեռների եւ Դաշնակցության համագործակցությունը, Ժնեւում եղել է Ինտերնացիոնալի եւ ՀՅԴ-ի հովանավոր-կապավորը։ Մահացել է էվակուացիայի ճամփին, ամփոփված է Եկատերինբուրգում։




117


Ավետիք Սահակյան (Հայր Աբրահամ) (1865-1923) – ՀՅԴ ղեկավար անդամ, Անդրկովկասյան Սեյմի պարենավորման նախարար, Հայաստանի Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի առաջին նախագահ։




118


Ф±Х¶Х·ХёЦ‚Х·Хї, ЦЃХЎХ¶ХЇХЎЦЃХЎХ® ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶-ХЎХ¦ХЎХїХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Хґ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ Х°ХҐХ¶ХѕХҐХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« Х¦ХЎХ¶ХЈХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ Х¤ЦЂХЎХґХЎХїХҐЦЂ Х­ХЎХѕХ« ХѕЦЂХЎ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ Х«ЦЂ ХґХІХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ«, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЁХќ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ Х·ХЎХ°Х« ХєХЎХїХіХЎХјХёХѕ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶. ХўХЎХµЦЃ Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ФґХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х« ХЅХЇХ¦ХўХЎХ¶ХҐ (Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ«ЦЃ Х¤ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ) Х№Х« Х°ХҐХїХЎХєХ¶Х¤ХҐХ¬ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХґХЎХ¶ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ, ХёЦ‚ХЅХїХ«, ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ, Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЈХ«ХїХЎХЇЦЃХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХёХІХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ ХѕХҐЦЂХёХ¶Х·ХµХЎХ¬ ХґХёХїХҐЦЃХёЦ‚ХґХЁЦ‰




119


Ավետիս Ահարոնյան (1866-1948) – Դաշնակցական գրող, հրապարակախոս, քաղաքական գործիչ։ Ուսանել է Լոզանի եւ Փարիզի համալսարաններում։ Ազգային խորհրդի նախագահ, Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի պատգամավոր, ապա՝ նախագահ, ստորագրել է Սեւրի հաշտության պայմանագիրը։




120


ФІХЎХјХЎЦЃХ« Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ В«ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЇХёХІХґХёЦ‚Хґ (Ц…ХЈХїХ«Х¶, Х°ХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХґХҐХї)В»Ц‰




121


Ժորժ Կլեմանսո (1841-1929) – Բժիշկ, ակադեմիկոս, 1906-1909թթ. եւ 1917-1920թթ. Ֆրանսիայի վարչապետ, Վերսալի հաշտության պայմանագրի համահեղինակ։




122


Ժան Ժորես (1859-1914) – Ֆրանսիացի աջ սոցիալիստ, II Ինտերնացիոնալում ռեֆորմիստների ղեկավարներից, «Յումանիտե» թերթի հիմնադիր, սպանվել է I համաշխարհայինի նախօրյակին։




123


Անատոլ Ֆրանս (1844-1924) – Ֆրանսիացի գրող, լրագրող, հրապարակախոս, ակադեմիկոս, Նոբելյան մրցանակակիր։




124


Պիեռ Քիյար (1864-1912) – Ֆրանսիացի գրող, լրագրող, բանասեր, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ, դասավանդել է հայկական վարժարաններում, Մարդու իրավունքների պաշտպանության լիգայի անդամ։




125


Արշակ Չոպանյան (1872-1954) – Նշանավոր բանասեր, գրող, խմբագիր, թարգմանիչ, Ռամկավար կուսակցության անդամ։




126


Х–ЦЂХЎХ¶ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅХёЦ‚ХµХ© ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІВ»Ц‰




127


Թեոֆիլ Դելկասե (1852-1923) – Ֆրանսիացի քաղաքական գործիչ, 1894-1896թթ. եղել է գաղութների, 1898-1905թթ.՝ արտաքին գործերի, 1911-1913թթ.՝ ծովային, 1914-1915թթ. դարձյալ արտաքին գործերի նախարար։




128


ФµЦЂХЇХЎЦЂ ХЅХҐЦЂХ©ХёЦ‚ХЇЦ‰




129


ФјХЎХµХ¶ХҐХ¦ЦЂ, ХЈХ¬ХЎХ¶ХЎХ±ХҐЦ‚ ХЈХ¬Х­ХЎЦЂХЇЦ‰




130


Գոլիցին Գրիգորի Սերգեեւիչ (1838-1907) – Կովկասի կառավարչապետ 1896-1905-ին, մոր կողմով լեհ՝ ռուս նացիոնալիստ միապետական, ռուսիֆիկացման բիրտ մեթոդների կողմնակից, հալածել, ձերբակալել, աքսորել է հայ մտավորականների ու ազգային գործիչների, գրաքննել եւ փակել է հայկական պարբերականներ, բարեգործականներ, դպրոցներ, կառավարության որոշմամբ թալանել է Հայ եկեղեցին, պնդել է «Ամենայն հայոց կաթողիկոս» տիտղոսի վերացման մասին։ Հովանավորվել է Մեծ իշխան Միխայիլ Նիկոլաեւիչի կողմից։




131


Ф±ХµХЅХїХҐХІ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„Х«ЦЂХЁ В«ЦѓХёЦ‚Х©ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬В» ХўХЎХјХ¶ Х§. ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶Хќ ФјХҐХёХ¶ ХЈХ«ХїХҐЦЂ, ХёЦЂ ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХѕХҐЦЂХ»Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ¶ ХЎХ¦ХЈХҐЦЂХ« Х±ХёЦ‚Х¬ХёЦ‚ХґХ¶ Х§ЦЂ, ХјХёЦ‚ХЅХЎЦЃХёЦ‚ХґХЁ, ХҐЦ‚ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х§ЦЂЦ‰ ФґХЎ ХєХЎХїХЇХҐЦЂХЎЦЃХ¶ХёХІ Х°ХЎХµ ХґХїХЎХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ ХјХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ ХЇХёХІХґХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚Хґ, Ц…ЦЂХ°Х¶ХҐХ¬ В«ХјХЅХ« ХёХїХЁВ»Ц‰




132


ХЂХҐХїХЎХЈХЎХµХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂХЅ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤ХґХҐХ» Х«Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХҐХ¦ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЃХ«Х¶Ц„ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ (ХёХ№ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ Ц„ХёХІХЎЦЂХЇХѕХЎХ® Х­ЦЂХЎХ­ХёЦ‚ХЅХґХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХІХІХёЦЂХ¤ХґХЎХ¶), Х©ХҐ ХЎХµХЅ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХўХЎХ¶Х« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХЎХµХ«Х¶ Х«ЦЂХЎХѕХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХєХЎХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХҐЦЂХ«ХїХ©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶Ц‰




133


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«ФїХёХѕХЇХЎХЅВ»Ц‰




134


ХЊХёЦ‚ХЅХЎХЇХЎХ¶ Х¤ЦЂХЎХґХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХЎХѕХёЦЂЦ‰




135


ФЅХёХЅЦ„ХЁ ХЈЦЂХЎЦ„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§, ХёЦЂ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХѕХҐЦЃ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ФЅХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ЦѓХ¬ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚ХґХЁЦ‰




136


Իլյա Ճավճավաձե (1837-1907) – Վրացի իշխան, պետական պաշտոնյա, գրող, խմբագիր, հրապարակախոս, հայացքներով հեղափոխական-դեմոկրատ, գործողություններով՝ վրաց նացիոնալիստ. սպանվել է կասկածելի հանգամանքներում։ Վրացիների պաշտամունքի առարկաներից։




137


Ակակի Ծերեթելի (1840-1915) – Վրացի իշխան, գրող, խմբագիր, հրապարակախոս, հայացքներով հեղափոխական-դեմոկրատ, գործողություններով՝ վրաց նացիոնալիստ, անկախական։ Նրա «Կորչի» բանաստեղծությունը դարձել է հակառուսական հիմն, իսկ մի շարք ոտանավորներ՝ ժողովրդական երգեր։ Դարձյալ վրացիների պաշտամունքի առարկաներից։




138


ХЂХЎХґХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§ ХѕЦЂХЎЦЃ Х°ЦЂХЎХєХЎХЇХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХЎХЈХЎХ©Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЎХґХҐХ¶ХЎХҐХјХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Х№Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ ФїЦЂХ©ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ ХЅХїХЎЦЃХҐХ¬ ХЉХҐХїХҐЦЂХўХёЦ‚ЦЂХЈХёЦ‚Хґ ХҐЦ‚ Х‘ХµХёЦ‚ЦЂХ«Х­ХёЦ‚ХґЦ‰ ФїХёХѕХЇХЎХЅХµХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х»ХЎХїХЎХЈХёХѕ Х§ЦЂЦ‰




139


Ահմեդ-բեկ Աղաեւ (1868-1939) – Ծնունդով շուշեցի արեւելագետ, իսլամագետ, իսլամիստ-լիբերալ, համարվում է ադրբեջանական մամուլի հայր, ադրբեջանական առաջին քաղաքական կուսակցության («Դիֆաի») հիմնադիր։ Կրթություն է ստացել Շուշիում, Թիֆլիսում, Պետերբուրգում, Փարիզում։ Համառուսական մուսուլմանական առաջին միության հիմնադիր։ 1909-ից տեղափոխվելով Թուրքիա՝ դարձել է երիտթուրքերի խորհրդարանի պատգամավոր, 1918-ին որպես Նուրի-փաշայի խորհրդական Բաքու գալով՝ ընտրվել է նաեւ Ադրբեջանի պատգամավոր։ Նրան անգլիացիք Փարիզի հաշտության կոնֆերանսին թույլ չտվեցին մասնակցել եւ աքսորեցին Մալթա։ Վերադարձից հետո մինչեւ կյանքի վերջն ապրեց Թուրքիայում՝ հրատարակելով «Ազատ մարդկանց երկրում», «Առանց հոգու անհնար է», «Ինչ եմ ես», «Պետություն եւ անհատականություն» եւ այլ գրքեր։ «Հայության ամենեն թունոտ ու կատաղի ոսոխներեն մեկը, միանգամայն ամենեն համոզված համաթուրանականը»՝ այսպես է նրա մասին գրում Միքայել Վարանդյանը (տե՛ս նշվածը, էջ 310)։




140


Х†ХґХЎХ¶ ХўХЎХ¶ ХЂХЎХµ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ ХїХҐХЅХҐХ¬ ХёХ№ ХґХ« ХЎХ¶ХЈХЎХґХќ ХёХ›Х№ ХєХЎЦЂХЅХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХ«, ХёХ›Х№ ХЎЦЂХЎХўХ¶ХҐЦЂХ«, ХёХ›Х№ ХґХёХ¶ХІХёХ¬Х¶ХҐЦЂХ«, ХёХ›Х№ Х«ХЅХЇ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ« ХїХ«ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХёЦ‚ХґЦ‰




141


ХѓХ«Х·Хї Х¶ХґХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇ Х°ХЎЦЂХЎХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ ХЎХјХЎЦ„ХҐХ¬ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«, Х°ХЎХµ ХЇХЎХ©ХёХ¬Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХ«, Х°ХЎХµ ХўХёХІХёЦ„ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХ«Х»ХҐЦ‚. ХЅХЎ ХґХҐХЇ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХҐЦ‚ХЅ ХЎХєХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХёЦ‚Хґ Х§ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХЎХµ ХЇХёЦ‚ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХїХѕХЎХ® ФјХҐХёХµХ« ХўХ¶ХёЦЂХёХ·ХёЦ‚ХґХЁХќ ХЎХІХЎХ¶Х¤Х¶ХҐЦЂЦ‰




142


Նիկոլ Աղբալյան (1873-1947) – Դաշնակցական տաղանդավոր գրականագետ, լեզվաբան, մանկավարժ։ Եղել է Առաջին Հանրապետության Խորհրդարանի պատգամավոր, լուսավորության եւ արվեստի նախարար։ Կոմունիստ Եղիշե Չարենցի առաջին գնահատողն է։ 151. Ռուսերեն՝ «հրամանագիր»։




143


Պլեւե Վյաչեսլավ Կոստանդինովիչ (1846-1904) – Ռուս շովինիստ, զբաղեցրել է տարբեր բարձրագույն պաշտոններ, ընդհուպ՝ մինչեւ կայսրության ՆԳ նախարարի (համատեղությամբ եւ վարչապետի)։ Տենդագին զբաղվել է Ֆինլանդիայի ռուսիֆիկացիայով, կազմակերպել է հրեական ջարդեր (ամենաարյունալին Քիշինեւի ջարդն էր), եղել է կովկասյան ժողովուրդներին միմյանց դեմ թշնամացնելու եւ ընդհարումների տանելու գաղափարախոսը, Հայ եկեղեցու ունեցվածքը բռնագրավելու հրամանագրի հեղինակը, ձերբակալել եւ աքսորել է մեծաթիվ հայ մտավորականների եւ գործիչների, ճնշել է ազգային դիմադրության փորձերը։ Սպանվել է էսէռ ահաբեկչի ձեռքով՝ ի հատուցում Քիշինեւի բարբարոսության։




144


Պոբեդոնոսցեւ Կոստանդին Պետրովիչ (1872-1907) – Ռուս շովինիստ, զբաղեցրել է տարբեր բարձրագույն պաշտոններ. Հայ եկեղեցին թալանելիս եղել է Սինոդի գլխավոր դատախազը. աղանդ է համարել ոչ ռուս եկեղեցիներին (այդ թվում՝ Հայ), պաշտոնապես հետապնդել է կրոնական այլ համայնքներին, եղել է Արեւմտյան քաղաքակրթության մոլի թշնամի։




145


ХЊХёЦ‚ХЅХҐЦЂХҐХ¶Хќ В«Ф±ХЅХїХѕХЎХ®, ХєХЎХ°ХєХЎХ¶Х«ЦЂ ЦЃХЎЦЂХ«Х¶В»Ц‰




146


Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ Х†ХЎХ¬ХўХЎХ¶Х¤ХµХЎХ¶Х« В«Ф»ХїХЎХ¬ХЎЦЃХ« ХЎХІХ»ХЇХЎ ХҐЦЂХЈХЁВ» ХўХЎХ¶ХЎХЅХїХҐХІХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§, ХёЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХҐЦ‚ ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХЂХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Ц…ЦЂХ°Х¶ХҐЦЂХЈХЁЦ‰




147


Х„Х«Ц„ХЎХµХҐХ¬ Х†ХЎХ¬ХўХЎХ¶Х¤ХµХЎХ¶Х« В«Ф»ХїХЎХ¬ХЎЦЃХ« ХЎХІХ»ХЇХЎ ХҐЦЂХЈХЁВ» ХўХЎХ¶ХЎХЅХїХҐХІХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ Х§, ХёЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Ф±ХјХЎХ»Х«Х¶ ХҐЦ‚ ФµЦЂЦЂХёЦЂХ¤ ХЂХЎХ¶ЦЂХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Ц…ЦЂХ°Х¶ХҐЦЂХЈХЁЦ‰




148


ФјХҐХёХ¶ Х«Х¶Ц„ХЁ ХўХЎХ¦ХґХ«ЦЃХЅ Х¶Х·ХёЦ‚Хґ Х§, ХёЦЂ ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂХЎЦ„ХЎХ¶Х№ХµХёЦ‚ЦЂХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂ ХЈХҐЦЂХЎХЇХЎ Х·ХЎХ°ХЁ ХҐЦ‚ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х°ХҐЦЂХ©Х«Х¶ Х°ХҐХїХЎХґХёЦ‚Хї Х§ЦЂ Х¤ЦЂХЎХ¶, ХЅХЎХЇХЎХµХ¶, ХЎХµХ¶ХёЦ‚ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«Хѕ, Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЃХЎХ® ХЇХ«ЦЂХЎХјХёЦ‚Хґ Х§ В«Х¤ХЎХѕХЎХіХЎХ¶ХҐХ¬В» ХўХЎХјХЁЦ‰




149


Х€Ц‚ЦЂХўХЎХ© Ц…ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Ц…ХЅХґХЎХ¶ХµХЎХ¶ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎХ¬ХЎХїХ«ЦЃ ХґХҐХЇХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ¦ХЇХ«Х©ХёЦ‚Хґ ХЎХІХёХ©ХҐХ¬ХёЦ‚. Х°ЦЂХЎХєХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЎХґХҐХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¦Х«Х¶ХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХѕХё ХєХЎХ°ХЎХЇХЎХ­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂЦ‰ ХЂХЎХґХ«Х¤ ФІ-Х« Х¤ХҐХґ ХґХЎХ°ХЎЦѓХёЦЂХ±ХЁ Х°ХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ Х€ХІХ»ХёЦ‚ХµХ¶Х«Хќ ХЌХҐХ¬ХЎХґХ¬ХЁЦ„Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХѕЦ‰




150


Ф» Х¤ХҐХє, 21-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХёЦ‚Хґ ФјХЎ ХЂХҐХµ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂ ХґХЎХ°ХЇХЎХ¶ХЎЦЃХёЦ‚Х¶ ХЇХ¶Ц„ХҐЦЃ ХЅХҐЦЂХў ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ Х„Х«Х¬ХёХ·ХҐЦ‚Х«Х№ХЁ. ХЎХµХ¤ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х« ХґХҐХЇХёЦ‚ХЅХЎЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ Х°ХЎХµХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„, ХёХѕЦ„ХҐЦЂ ХґХҐХІХЎХ¤ЦЂХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¤ХҐХґ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ® Х°ХЎХ¶ЦЃХЎХЈХёЦЂХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ»Ц‰




151


Սվյատոպոլկ-Միրսկի Պյոտր Դմիտրիեւիչ (1857-1914) – Ռուս գեներալ, նահանգապետ, 1904թ. օգոստոսից (Պլեւեի սպանությունից հետո) մինչեւ 1905թ. հունվարի 18-ը՝ ՆԳ նախարար, մեղմացրել է ռեժիմը, մասնակի համաներում է իրականացրել, ծրագրել է ռեֆորմների փաթեթ, սակայն Արյունոտ կիրակիից հետո (1905թ. հունվարի 9) հրաժարական է տվել։




152


Х†ХЇХЎХїХ« ХёЦ‚Х¶Х« ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХґХёЦ‚Х¬ХЁЦ‰




153


«Ուրանալ» – ի իմաստն այստեղ անհասկանալի է, թերեւս պետք է լինի «ավելի ազատ էր դառնում», «ուրախանում էր», «ուժեղանում էր» կամ նման մի այլ բան։




154


ХЂХЎХµ-Х©ХЎХ©ХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХ« ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХ«Х№ ХҐЦ‚ Х©ХЎХ©ХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХўХЎЦЃХҐХ«ХўХЎЦЃ ХЎХ»ХЎХЇЦЃХёХІ ХЎХµХЅ ХѕЦЂХЎЦЃХ« Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ 1905Х©. ХґХЎХµХ«ХЅХ« 11-Х«Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХѕ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ФґЦЂХёХµХ« ХЎХ°ХЎХўХҐХЇХґХЎХ¶ Х¦ХёХ°ХЁЦ‰




155


ФЅХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХҐЦЃ 1988-Х«ЦЃ Х« ХѕХҐЦЂ, ХҐЦЂХў ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХ¬ХёХѕ ХЌХёЦ‚ХґХЈХЎХµХ«Х©Х«, ФіХЎХ¶Х±ХЎХЇХ«, ФІХЎЦ„ХѕХ« ХҐЦ‚ ХЎХµХ¬ ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ« Х»ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХќ Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї ХҐЦ‚ ХёЦ‚Х·ХЎЦЃХЎХ® Х¤Х«ХїХёЦЂХ¤Х« Х¤ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐХЅ ХҐХЇХЎХѕЦ‰




156


Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„ХЎХ¬ХҐХ¦ХёЦ‚ ЦЃХҐХІХЎХ­ХёЦ‚ХґХў Х§ Х–ХҐЦЂХЈХЎХ¶ХЎХµХ«, ХЌХЎХґХЎЦЂХІХЎХ¶Х¤Х« ХҐЦ‚ ХЌХ«ЦЂХ¤ХЎЦЂХ«ХЎХµХ« ХґХЎЦЂХ¦ХҐЦЂХёЦ‚Хґ, ФјХҐХёХµХ« Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХЎХ® ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХ·ХѕХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХёХї ХґХҐХЇ ХґХ«Х¬Х«ХёХ¶. ХЁХЅХї ХёЦЂХёХ· ХЎХ¦ХЈХЎХЈЦЂХЎХЈХҐХїХ¶ХҐЦЂХ«Хќ ХёЦ‚Х¦ХўХҐХЇХ¶ХҐЦЂХ«, ХЇХ«ЦЂХЈХ«Х¦Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХІХЎХ¦ХЎХ­Х¶ХҐЦЂХ« Х¶ХЎХ­Х¶Х«Х¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХ¶Хќ Х«ЦЂХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¶ХЅХїХѕХЎХ®Ц„ХЎХµХ«Х¶ Х·ХҐЦЂХїХёХѕЦ‰



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения