Читать онлайн книгу "Ժառանգներ"

ФєХЎХјХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂ
Ф±ХїЦЂХєХҐХї


«Ժառանգներ» վիպակում Ատրպետը փորձում է հողային հարաբերությունների ոլորտը մտցնել ազգային եւ ժառանգական իրավունքի խնդիրները: Քուրդ բեգերի ավազակաբարոինքնիշխանությունը եռապատկում է քրիստոնյա «ռայաթի» սոցիալական ցավերը: Գյուղում անհաշտություն է ընկել: Տանուտեր Քյալաշի դեմ բողոքում են շատերը եւ վերջապեսհաջողեցնում ազատվել սրանից: Վրեժխնդրությամբ լցված Քյալաշը դիմում է գավառապետին եւ մի քուրդ վերատեսուչ պահանջում Թերմանի եւ շրջակա երկու տասնյակ հայգյուղերի համար: Մամո բեգը, որ մի աղքատ եւ տկլոր քուրդ էր, աստծո միջամտությունն է տեսնում այս գործում: Երկու-երեք տարում նա տիրում է ընդարձակ կալվածների,շինում գեղեցիկ ապարանքներ, ծանոթություններ հաստատում ոչ միայն Կարինի փաշաների, այլեւ սուլթանի մինիստրների հետ: Մամո բեգը առաջինը Քյալաշին է խեղդում` սրաանբավ հարստությանը տիրանալու համար: Հետո որոգայթներ լարում տանուտիրոջ զավակներին ճանապարհից մաքրելու: Սկսվում է մի ներքին պայքար բեգի եւ Քյալաշիժառանգների միջեւ: Գյուղացիները կրակ են տալիս նրա ապարանքը: Տարերայնորեն ծայր է առնում ավատական ինքնիշխանության դեմ ուղղված ապստամբական կռիվը:Ընկնում են եւ այս եւ այն կողմից, ու ասես թե վերջ է տրվում ազգային–սոցիալական հալածանքին: Համենայն դեպս հեղինակը Մամո բեգի դեմ զինված պայքարի տեսարաններըգծագրում է հատկապես այդ մտայնությունը հաստատելու համար: Որդու դիակի առաջ Քյալաշի կինը՝ Անթառամը, ասում է. «Դու քավեցիր հորդ մեղքը քո կյանքովը, որդի, դուազատեցիր ինձ եւ քո սիրելի քրոջը անօրեն Մամո բեգի ճիրաններից: Ես քու մահը չեմ սգալու, այլ պիտի թաղեմ կրծքիս մեջ սրտիս կսկիծն ու պիտի գնամ ալ ու կանաչ հագնիմ,որպեսզի ինձ տեսնեն ու քեզ նման որդիք շատ ծնեն հայ մայրերը»:





Ф±ХїЦЂХєХҐХї

ФєХЎХјХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂ





Х”ФµХЂХ…Ф±





Ф±


– Ես ողջ, առողջ… թողնեմ, որ Կարճ-Օհանի տղան` այն խլնքոտ Մինասը քեհյայությունը ձեռքիցս խլե՞: Ես, Ամիրխան քեհյայի փեսաս, յոթ պորտով քեհյաների օջախի վերջին ծուխը, իմ աներոջ` գզիրի, որդու առաջ գլուխ իջեցնե՞մ… Չէ՜, ավելի լավ է չապրել, թան թե Մինասի հրամանները կատարել: Յոթը տարվա մեջ տասնևյոթն անգամ ես մտրակիս տակ նրա մեջքի կաշին եմ պոկել, հիմի ինչպե՞ս նրա առաջ վիզս ծռեմ… Անօրեն ծխե՜ր, Թեմրանը կվառեմ, ողջ գեղը մոխրի կույտ կշինեմ, ծծի կաթնակերին ու անդամալույծներին անգամ չեմ խնայիլ և չեմ թույլ տալ, որ ձեր կամքը կատարվի, ձեր նոր ընտրածը իմ գլխին հրամաններ կարդա: Դուք ձեր ուզածն արիք, այն խլնքոտին հաստատել տվիք, արդար իրավունքս ձեռքիցս խլեցիք, դե՛հ, տեսնենք, կկարողանա՞ք ձեր նպատակին էլ հասնել, թե ոչ…

Ф±ХµХЅХєХҐХЅ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ` Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶, ХµХёЦ‚ЦЂ ХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, Х№ХЎЦЂХ¤ХЎХ­ХёЦ‚Хґ ХґХЎХ¶ ХЈХЎХ¬ХёХѕ Ц‡ ХЎХЈХЎХ°ХЎХўХЎЦЂ Х№Х«ХўХёЦ‚Х­Х«ЦЃ Х®Х­ХЎХ­ХёХїХ« Х®ХёЦ‚Х­ХЁ Х®Х®ХҐХ¬ХёХѕ, ХҐЦЂХў Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХ·ХЎХЇ Х„ЦЂХёХ¶ ХёЦ‚ ХЎХЅХЎЦЃ, Х©ХҐ Х±Х«ХҐЦЂХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХҐХ¶: ХЉХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХ¶ХЇ Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХїХёЦ‚Х¶ ХґХїХЎХѕ Ц‡ Х¬ХЎХѕ Х¦Х«Х¶ХѕХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХѕ, Х¶ХЅХїХҐЦЃХ«Х¶ Х±Х«ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х„ЦЂХёХµХ« Х°ХҐХї ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° ХЁХ¶ХЇХЎХ¶ Х”ХІХ«` ХЈХЎХѕХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХЎХѕХЎХ¶ХЁ:

Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶ЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХѕХЎХ­ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ ХўХјХ¶ХЎХѕХёЦЂ Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ«ЦЃ, ХѕХЎХ¬Х«Х«ЦЃ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ Х§Х«Х¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХўХҐЦЂХЎХ® ХІХЎХµХґХЎХІХЎХґХ« ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂХ¶ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХѕХЎЦЂХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХІХҐХЇХЁ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х„Х«Х¶ХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂХ«Х¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Ц„ ХЅЦЂХїХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎЦЂХЈХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¶ЦЂХЎ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Х‚ХЎХµХґХЎХІХЎХґХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХґХ«Х»ХЎХґХїХҐХ¬ ХЎХµХЅ Х¤ХЎХїХёЦ‚Хґ, Ц‡ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х¶ Х§Х¬ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЈЦЂХЎХѕХҐХ¬ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦЃ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎЦЂ ХЇЦЂХЇХ«Х¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХЎЦЂХ±Х«Х¶: ФїХЎХ·ХЎХјХЎХЇХҐЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶, ХЎХ¶Х«ЦЂХЎХѕ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХ¶ХїХҐХІХ« ХїХёЦ‚ЦЂЦ„ХҐЦЂХ«Х¶ Ц‡ Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХ» Х§ЦЂ ХїЦЂХѕХҐХ¬, ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎЦЂХЇХЎХ°ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХґХёЦ‚ХўХЎХ·Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ (ХЎХ·ХЎЦЂХќ ХїХЎХЅХЎХ¶ХёЦЂХ¤ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХёХІ) Х§ХњХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХЎХЇХ«ЦЃ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐХ«Х¶ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶Х« Ц„ХҐХ°ХµХЎ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х«Х¶, Ц‡ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХѕХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ« ХЎЦЂХїХҐЦЂХЁ ХЎХґХҐХ¶Х«ЦЃ ХЎХјХЎХ» ХЎХ¶ХѕХЎЦЂХ± ХѕХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ, ЦЃХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ, Ц„ХЎХІХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ ХёЦ‚ ХЇЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ:

ХЂХЎХµХїХ¶Х« ХўХЎХ¶ Х§, ХЎХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ ХґХҐХ® ЦЃХЎХѕ Х§ЦЂ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХѕХ·ХїХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, Х¶ХЎ ХЈХ¬Х­Х«ХЇХёЦЂ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¤ЦЂХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« Х®ХЎХІЦЂХЎХ¬Х« ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ: Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ ХЎХ¶Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂ ХґХїЦЂХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЄХёЦ‚ХµХЈХЁ Х¶ХҐХІ ХЇХЎХ®ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХЄХЎХµХјХёХї Х¦ХЎХјХ«ХѕХЎХµЦЂХҐЦЂХ«ЦЃ Х©ХҐ ХѕХҐЦЂ, Х©ХҐ ХѕХЎЦЂ, Х¤ХҐХєХ« Х¶ХєХЎХїХЎХЇХЎХїХҐХІХ«Х¶, ХЎХ¶ХґХјХёЦ‚Х¶Х№ Ц‡ ХґХїХЎХ¦ХўХЎХІ: Х†ХёЦ‚ХµХ¶ Ц…ЦЂХЁ, ХҐЦЂХЇХёЦ‚-ХҐЦЂХҐЦ„ ХЄХЎХґХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё, ХґХ« Х¶ХҐХІ Х±ХёЦЂХ«ЦЃ ХґХїХЎХ¶ Х”ХІХ« ХЎХѕХЎХ¶ХЁ Ц‡ Х®ХёЦ‚ХјХёЦ‚ХґХёЦ‚Хј ЦѓХёХІХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХЎХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХЎХґХҐХ¶ХЎХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х©ХЎХІХЁ, Х»ЦЂХЎХІХЎЦЃХ¶ХҐЦЂХ« Х·ХЎЦЂЦ„ХёЦ‚Хґ, Х¶ХЎХ­ХЇХ«Х¶ Х©Х¶Х¤ХЎХ¶ХёХ©Х« Х±ХёЦ‚Х¬ХЎЦЂХЎХ¶Х« ХґХёХї, Ц‡ ХґХ« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х­ЦЂХіХ«Х©Х« ХЎХјХЎХ» Х±Х«ХҐЦЂХ«ЦЃ Х«Х»ХЎХ¶: Ф±ХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ Х­ЦЂХіХ«Х©Х«ЦЃ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХѕ ХґХ« Х©Х­ХЎХ¤ХҐХґ ХЇХ«Х¶, ХёЦЂХ¶ ХЎХІХўХ« Ц„Х©ХёЦЃХЁ Х·ХЎХ¬ХЎХЇХЁ ХЇХїХёЦ‚ЦЂХ¶ Х§ЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХЎХ©ХЎЦЂ Х©Х­ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ:

– Ֆաթի՛, Մամո բեգը տա՞նն է, – հարցրեց Քյալաշը, որին փոխանակ պատասխան տալու, քրդուհին կեղտոտ լաչակի պոչով երեսը մասամբ ծածկեց և, խրճիթի դուռը կիսատ բանալով, կանչեց ամուսնուն.

– Կոռո Մամո՜, Կոռո Մամո՛ (ծո Մամո՛). – և առանց ուշք դարձնելու յուր անկոչ հյուրերին, առանց քաշվելու գնաց յուր գործին:

Х„Х« Ц„ХЎХ¶Х« ХѕХЎХµЦЂХЇХµХЎХ¶Х«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХѕ Х„ХЎХґХёХ¶, Х°ХµХёЦ‚ЦЂХҐЦЂХ« Х±Х«ХҐЦЂХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ, Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХҐЦЃ ХЎХ­ХёХјХ« Ц…Х¤ХЎХ¶ Ц‡ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХїХЎХЇ Х­ХёХїХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЇХїХёЦЂ ХєХЎХїХјХЎХ® Х­ХЅХ«ЦЂ ЦѓХјХҐХ¬ХёХѕ, Х¶ХЅХїХҐЦЃЦЂХҐЦЃ: Ф№ХҐ Х«ХћХ¶Х№ Х­ХёХЅХҐЦЃХЎХ¶ ХЇХЎХґ Х«ХћХ¶Х№ ХєХЎХµХґХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ®ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶, Х°ХЎХµХїХ¶Х« Х№Х§, ХўХЎХµЦЃ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХґХ« Х¬ХЎХѕ ХґХёЦ‚Х·ХїХЎХЇ ХЈХ¶ХҐЦЃ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ Х„ХЎХґХёХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ Х¶ЦЂХЎ Х°ХЎХЈХ« ЦѓХЎХ¬ХЎХЅХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х№Х¬ХҐЦЂХЁ, Х¶ХёЦЂ Х¬ХЎХ©ХҐЦЂХёХѕ Х¦ХёЦ‚ХЈХҐЦЃ, Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХҐЦЃ Ц‡ ХЎХјХЎХ» ХЁХ¶ХЇХЎХ® ХїХЎЦЂХЎХѕ ХІХЎХµХґХЎХІХЎХґХ« ХґХёХї: Х‚ХЎХµХґХЎХІХЎХґХЁ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХЁ Х№ХґХҐЦЂХЄХҐЦЃ ХёЦ‚ Х¶ЦЂХЎ Х®ЦЂХЎХЈЦЂХ« Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶ ХґХ« Х©ХёЦ‚ХІХ© ХЈЦЂХҐЦЃ ХѕХЎХ¬Х«Х«Х¶, Х°ХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХ¶Х°ЦЂХЎХЄХҐХ·Хї Х§ЦЂ ХґХ« Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶Х« Х¶ХґХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂ Ц„ХЅХЎХ¶ ХїХ¶ХѕХёЦЂ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХЁ ХґХ« ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХїХЎХЅХ¶ХµХЎХЇ Х°ХЎХµ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХѕХЎХ®: Х†ХЎХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ, ХЎХµХ¤ Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЁ Х®ХЎХ¶ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х№Х§ЦЂ ХЈХЎХ¶Х±ХЎЦЂХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎ, Х„ХЎХґХё ХўХҐХЈХЁ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХЎХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЎХ¶ХѕХЎЦЂХ± Х®ХЎХјХЎХµХҐХ¬ХёЦ‚ Х­ХЎХ¬Х«Ц†Х«Х¶ ХёЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶: Х‚ХЎХµХґХЎХІХЎХґХ« ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х±Ц‡ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХёЦЂ ХѕХЎХ¬Х«Х¶ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХґХҐЦЂХЄХҐХ¬ Ц‡ ХґХ« ХЎХґХ«ХЅ Х№ХЎХ¶ЦЃХЎХ® ХѕХ«Х¬ХЎХµХҐХ©Х« ХґХҐХ»Х¬Х«ХЅХ« (ХЄХёХІХёХѕ) ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЎХЈЦЂХҐЦЃ ХІХЎХµХґХЎХІХЎХґХ«Х¶Хќ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶Х« Ц‡ Х·ЦЂХ»ХЎХЇХЎ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХ« ХѕХҐЦЂХЎХїХҐХЅХ№ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЁ:

Х‚ХЎХµХґХЎХІХЎХґХЁ ХѕХЎХ¬Х«Х« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЁ ХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ ХєХҐХЅ ХЇХЎХ¶Х№ХҐХ¬ ХїХѕХҐЦЃ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶Х« Ц‡ ХґХёХїХЎХЇХЎ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХ« Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ» ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃ ХѕХЎХ¬Х«Х« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЁ Ц‡ Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶ Х°ЦЂХЎХѕХ«ЦЂХҐЦЃ Ц…ЦЂ ХЎХјХЎХ» ХЅХїХЎХ¶Х±Х¶ХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЁ: Ф№Х·ХѕХЎХј ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Ц„ ХЎХ¶ХіЦЂХЇХҐЦЃХЎХ¶ ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶, ХҐЦЂХў Х¶ХЇХЎХїХҐЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХёХЈЦ‡ХёЦЂ Ц‡ ХґХЎЦЂХґХ¶ХЎХѕХёЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ« ХЇХ¶Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХѕХЎХ¬Х«Х«ЦЃ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХѕХЎХ® Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х« ХїХЎХЇ:




ФІ


Х„Х« Ц„ХЎХ¶Х« Ц…ЦЂХ«ЦЃ Х°ХҐХїХё Х„ХЎХґХёХ¶ ХµХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ„ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂ Х®ХЎХјХЎ-ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ, Х¦ЦЂХЎХ°ХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® Х°ЦЂХЎЦЃХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХҐХЇХЎХѕ, ХґХїХЎХѕ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶ Ц‡, Х°ХЎХµХїХ¶Х« ХўХЎХ¶ Х§, Х«Х»ХЎХѕ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« ХїХёЦ‚Х¶ХЁ: Х„ХЎХґХёХµХ« Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Х¶ Х¦ХҐХ¶Ц„ХҐЦЂХЁ, ХҐЦЂХЇХЎЦЂ Х¶Х«Х¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЅЦЂХЎХ®ХЎХµЦЂ Ц„ХµХёЦ‚Х¬ХЎХ°Х¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ ЦѓХЎХ©ХЎХ©ХЎХ® Х¬ХЎХµХ¶ Х№ХЎХ¬ХґХЎХ¶ХҐЦЂХЁ Ц‡ ХЅЦЂХЎЦЂХ·ХЎХѕ ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХЁ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХҐЦЃЦЂХ«Х¶ Х©ХҐХґЦЂХЎХ¶ЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶Х«Х¶ХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц„ХҐХ°ХµХЎ Х„Х«Х¶ХЎХЅХ« Х°ХҐХї Х¤ХҐХј ХҐХї Х№Х§Х«Х¶ ХҐХЇХҐХ¬ ХІХЎХµХґХЎХІХЎХґХ« ХґХёХїХ«ЦЃ: Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ ХЅХёЦ‚Хї Х§Х· Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Ц‡ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§ЦЂ Х±Ц‡ХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, Х«ХўЦЂ Х©ХҐ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ЦЃЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ ХЎХ¶ХїХҐХІХµХЎХЇ Х§ЦЂ: Х“ХҐХїЦЂХѕХЎЦЂХ« ХґХҐХ», ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ« ХїХЎХ¶ХЁ ХєХЎЦЂХЎХє Х¶ХЅХїХЎХ® ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§ЦЂ, ХЈХ«Х·ХҐЦЂ-ЦЃХҐЦЂХҐХЇ ХёЦЂХїХҐХІ ХёЦЂ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХѕХҐХ«Х¶Ц„ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« Х¶ХҐХ¶ХЈХЎХѕХёЦЂ Х­ХЎХІХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§Х«Х¶:

Х„ХЎХґХёХ¶, Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« ХїХЎХ¶ ХґХ« ХґХЎХЅХёЦ‚Хґ ХЎХјХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХїХҐХІХЎХѕХёЦЂХѕХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё ХѕХҐЦЂХЎХ°ХЅХЇХёХІХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ХѕХЎХ® ХїХЎХЅХ¶ХµХёХ© ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХ« Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЇХЎХ¶Х№ХҐЦЃ Ц‡ Х°ХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ, ХёЦЂ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂ Х§Х«Х¶ ХµХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ„ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Ц‡ ХґХ« ХЈЦЂХЎХЈЦЂХ«Х¶ ХјХёХіХ«ХЇ, ХёЦ‚ХїХҐХ¬Х«Ц„ ХёЦ‚ Х±Х«ХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х§Х¬ ХЇХҐЦЂ ХїХЎХ¬: ХЂЦЂХЎХґХЎХµХҐЦЃ, ХёЦЂ Х®Х­ХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХҐХґХЎХї ХўХЎХЄХЎХ¶ХҐХ¶ Ц‡ ХЎХґХҐХ¶ ХЎХґХ«ХЅ Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХҐХ¶ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХёЦ‚ХґХЎЦЂХЁ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХ¶ХїХёЦ‚ХЇХ«Х¶:

Х”ХҐХ°ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХёХІ ХЇХЎЦЂХЈХҐЦЂХ« Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶, ЦѓХёХ­ХҐХ¬ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ, Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЁХ¶ХїЦЂХёЦ‚Хґ Ц‡ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХЎХґХЎХµХ¶Ц„ХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХґХҐХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХёЦ‚Хґ, Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤Х« Х°ХЎХґХЎХ±ХЎХµХ¶, Х„ХЎХґХёХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¬ ХЁХ¶ХїЦЂХҐЦЃ Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶ХҐЦЂХ« ХЎХ­ХёХµХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х»ХҐЦЂХґ ХЅЦЂХїХёХѕ ХґХїХЎХ¶ ХЅЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХёХѕХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ:

– Քեզ էլ նեղություն եմ տալիս, – ասաց մի օր Մամոն Քյալաշին, – հյուրասենյակդ գրավեցի:

– Այդպես բան մի՜ մտածեք, եթե հավիտյան էլ մնաք, ինձ անչափ հաճույք կպատճառեք: Բայց բնակարանս ձեզ, որպես ղայմաղամի օգնականի, մի կառավարչի, հարմար չէ: Ձեզ համար պետք է արտաքուստ և ներքուստ մի շքեղ սարայ, որն ազդեցություն ունենա ձեզ ներկայացողների վրա և սարսափ սփռե յուր շուրջը:

– Այդ լավ ես ասում, ես էլ մտածում եմ ճիշտ այդպես, բայց փող չկա, առայժմ պետք է յոլա գնալ:

– Փողի դա՞րդն ես անում. ինչի՞դ է պետք փողը: Էգուց քեհյաներին կանչիր, գեղացիները պարապ են, հրամայիր ամեն մարդ յուր էշն ու ջորին սամրե, գնա անտառ ցախ կրե, կիր վառելու համար և փայտ կտրե շինության համար: Պառավները, ծերերն ու երեխաները Սևջրից շալակով ավազ կկրեն, չորս-հինգ ուռում (հույն) վարպետ բերել կտանք, որ քարհանում քար կտրեն, վառոդը խո անփող է, որքան ուզենք, չեն մերժիլ: Կմնան քարտաշի, որմնադիրի և հյուսնի գործերը, նրանց էլ ես բերել կտամ Օվայից (Էրզրումի լեռնադաշտը յուր շամբով), հացը գյաղացիք կտան, վարձն էլ աստված ողորմած է:

– Շատ խելոք մարդ ես, նմանդ չկա, ափսո՛ս որ գյուղի մի անկյունում ես մնացել: Սկսենք, այսօրվա գործը վաղվան թողնելու չէ: Բայց որտե՞ղ շինենք, որ հարմար լինի:

– Բան ասի՜ր, ահագին դաշտի մեջ տեղ չկա՞: Ո՞վ է թևդ բռնելու, շինի՜ր որտեղ որ հարմար է:

– Այս գյուղում ես դու ծնվել ու մեծացել, դու ավելի լավ տեղ կարող ես որոշել:

– Ա՛յ, մեր կալի գլխին, այնտեղից ողջ գյուղն երևում է, կարող ես ամեն տան ելումուտը դիտել:

– Շինենք մի այնպիսի սարայ, որ Էրզրումի վալին էլ չունենա:

– Ամեն մարդ յուր տանը, յուր վիճակումը վալի է ու թագավոր: Վալին ինչո՞վ է քեզանից բարձր:

– Երթամ Սուլոյին ուղարկեմ քեհյաներին կանչե, – ասելով Մամոն հեռացավ ուրախ-ուրախ, նոր շորեր հագած, յոթը տարեկան երեխայի նման:

– Կարծում է, թե իրեն համար եմ աշխատում, – ասաց քթի տակ Քյալաշ քեհյան, նրա հեռանալուց հետո: – Հողն իմն է, դու շինիր իմ գետնի վրա սարայը, երբ էգուց մեկէլ օրը ոտքիդ տակ սապոն դնեմ, քեզ պլստացնեմ անդունդը, հայտնի բան է, ինձ կմնա սարայն էլ, միջի սարքն էլ: Բայց ոչինչ, դա առժամանակ ուրախացի՜ր, մեկ թշնամիներս գլորիր ոտքիս տակ, ճզմեմ ես նրանց գլուխը, քեգ բմբուլի պես թռցնելը ինձ համար ջուր խմելուց հեշտ է:




Фі


Х„ХїЦЂХЎХЇХ« Х°ХЎЦЂХѕХЎХ®ХёХѕ ХЌХёЦ‚Х¬ХёХ¶ Ц‡ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХ«ЦЃ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х·Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х¤ХҐХєХ« Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Ц‡ ХЅХЎЦЂХЎХµХ« ХєХЎХїХҐЦЂХЁ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶: Х„ХЎХґХёХ¶ Х°ЦЂХіХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХєХЎХ¬ХЎХїХ« Х¦ХёЦ‚ХЈХЅХ« Ц‡ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ ХҐЦЂХЎХ¦ХҐХ¬ХёХѕ, Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ ХЈХ«Х·ХҐЦЂ-ЦЃХҐЦЂХҐХЇ ХЎХ¶Х­ХёХ¶Х» ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ХµХ¶ Х№ХЎЦѓ Х°Х«ХґХ¶ХЎХѕХёЦЂ Ц‡ ЦѓХЎХјХЎХѕХёЦЂ Х¬Х«Х¶Х« ХЎХµХ¤ Х¤ХІХµХЎХЇХЁ:

– Այդ պատերն ինչի՞ այդքան հաստ ես գցել տվել, Քյալաշ քեհյա՜, – ասաց Մամոն, – ինչի՞ այդ մասի վրա մյուսներից ավելի խնամք ես տանում:

– Այդ դու չգիտես, բայց վերջը ինձնից շատ գոհ կմնաս:

– Ես քու գործին խառնվել չեմ սիրում, բայց ուզում էի հասկանալ պատճառները:

– Այս սենյակները հատկացնելու եմ բանտի, սրա լուսամուտների հաստ երկաթե ճաղերը պատվիրել եմ վարպետ Չլոյին. իրիկվան կբերի, կտեսնես:

– Ախա՜ր, ես գիտեմ, որ դու հազար անգամ չփորձած, չձևած, խամ գործ չես բռնիլ: Լավ էլ մտածել ես, լուսամուտները բակի կողմն ես գցել, բայց մի անհարմարություն ունի, որ հարեմիս լուսամուտները սրա դեմուդեմ պիտի նային:

– Դրա մասին էլ մտածված է: Այստեղից մի բարձր պատ կքաշեմ և խանումներդ միայն իրենց բակում աճած վարդն ու ծաղիկները կտեսնեն, իսկ բանտարկյալներն էլ նրանց գլխին հանգչող սոխակի և տատրակի դայլայլիկները միայն կլսեն: Պետք է լսեն, որպեսզի է՜լ դառնանա իրենց տաժանելի կյանքը:

– Դու, Քյալաշ քեհյա… քեզ պետք էր վեզիր շինել, քեզ պետք էր փոխարքա նշանակել, ափսո՛ս, ափսո՛ս, որ ես թագավոր չեմ:




Фґ


Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ, ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ° ХґХёХјХЎЦЃХЎХ®, ХёЦ‚Х·Ц„ХЁ-ХґХ«ХїЦ„ХЁ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЅХЎЦЂХЎХµХ« Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂХїХҐХІ ХЎХєХЎХЈХЎХµХёЦ‚Хґ Х«Х¶Ц„ХЁ ХєХ«ХїХ« ЦѓХЎХјХЎХѕХёЦЂХѕХҐЦЂ Ц‡ ХѕЦЂХҐХЄХЁ Х¬ХёЦ‚Х®ХҐЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ Х°ХЎХґХЎХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х«ЦЂ Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃ ХҐХї Х§Х«Х¶ ХЎХјХҐХ¬ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХІХҐХЇХЁ: Х†ХЎ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« Х°ХЎЦЂХѕХЎХ® ХїХЎХ¬ Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХёХѕ Х№ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎХ¶ХЎЦЂ Х¶ЦЂХЎ Х°Х«Х·ХЎХїХЎХЇХЁ: ФІХЎХµЦЃ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶ Х­ХёЦЂХЎХґХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Х¶ ХґХ« ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ ХїХЎХ¬, ХёЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХѕХЎЦЂХ№ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХ¶ХЎЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХёЦ‚Хґ, Ц‡ Х©ХҐХґЦЂХЎХ¶ЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХҐЦЂХ¶Х¤ХЎХўХЎЦЂ Х®ХЎХјХЎХµХҐХ«Х¶ Ф±ХґХ«ЦЂХ­ХЎХ¶ Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ« Х°ХЎХ»ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ«Х¶:

Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎЦЂХ№ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ Х№Х§ЦЂ Х¬Х«Х¶ХёЦ‚Хґ, Х«Х¶Х№ ХёЦЂ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХҐХ¬, Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶ Х­ХёХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц‡ ХґХ« ХЇХёХІХґ Ц„ХЎХ·ХѕХёЦ‚Хґ, Х«Х¶Ц„ХЁХќ ХїХ«ХЇ, Х„ХЎХґХёХ¶Хќ ХўХҐЦЂХЎХ¶: Х„Х·ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« Х©Х«ХѕХЁ Ц…ЦЂХҐЦЃЦ…ЦЂ ХЎХіХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц‡ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Хґ: ХЏХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХЁ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Ц„ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХ¶ХҐЦЂХЁ Х±ЦЂХ«ХЎХўХЎЦЂ ХЇЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХЎХµХ¬ Х·Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХѕЦЂХЎ ХўХЎХ¶ХёХІ Ц„ХЎХјХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХѕХЎЦЂХєХҐХїХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХЎХјХ« ХґХЅХёХѕ, Х°ХЎХѕХёХѕ, ХўХЎХ¤ХёХѕ, ХёЦЂХЅХёХѕ Ц‡ ХҐХІХёХї ХўЦЂХ¶Х±Х« ХёЦ‚ Х°ХЎХіХЎЦЂХ« ЦѓХ¬ХЎХѕХёХѕ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶: ФµХ©ХҐ ХґХ« Ц…ЦЂ ЦѓХ¬ХЎХѕХ« Х°ХҐХї ХґХЎХ®ХёЦ‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХїХЎХ¬Х«ХЅ, ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ Ц…ЦЂХЁ Х©Х©ХёЦ‚ Х№Х«ЦЂ ХєХ«ХїХ« ХїХЎХµХ«Х¶, ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤Х«Х¶Хќ ХїХЎХјХҐХ­, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ ХѕХЎЦЂХєХҐХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х©ХҐЦ‡ ХѕХЎЦЂХ±ХЎХїЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§Х«Х¶ ХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЈХёХ¶ХҐ ХЇХёЦ‚Х·Хї ЦѓХёЦЂХёХѕ Х§Х«Х¶ ХўХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ: ФІХЎХµЦЃ ХҐЦЂХҐЦ„ ХЎХґХ«ХЅ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї ХўХёХ¬ХёЦЂ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁ Х¬ЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦЃ ХўХ¶ХЎХІХёЦ‚Х¶Х« ХўХІХёЦ‚ХІХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЇХЎЦЂХЎХЅХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЎХґХўХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х°ХёЦЂХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЇХѕХҐЦЃХЎХ¶, Ц‡ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц…ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚ХїХҐХ¬Х«Ц„Х«ЦЃ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¦ЦЂХЇХѕХҐЦЃХЎХ¶: ФґЦЂХЎ ХѕЦЂХЎ ХєХҐХїЦ„ Х§ ХЎХѕХҐХ¬ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ Ц‡ ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХ¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЈХЎЦЂХ¶ХЎХ¶ ЦЃХЎХ¶Ц„ХЁ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬, Х·ХЎХїХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХ¶ ХЎХ·Х¶ХЎХ¶ ЦЃХЎХ¶Ц„ХЁ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ Х»ЦЂХҐХ¬, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐЦЂХ« Х»ЦЂХҐХ¬ХЁ ХґХ¶ХЎЦЃ ХҐЦЂХЇХ¶Ц„Х« ХЇХЎХґЦ„Х«Х¶: ФµЦЂХЇХ«Х¶Ц„Х¶ Х§Х¬ Х­ХјХёХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ, ХҐЦЂХЎХ·Хї Х§ЦЂ ХїХЎЦЂХ«Х¶ Ц‡ Х»ХҐЦЂХґХҐХјХЎХ¶Х¤ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х« ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ ХїХѕХЎХ® Х©ХЎЦѓХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х­Х¶Х¤ЦЂХѕХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ¶:

– Երանի՛ թե, եղբա՜յր, ես էլ քարտաշ կամ հյուսն լինեի և իմ ձեռքով քեզ համար բերած կերակրով փորս կշտացնեի: Այս ի՛նչ սև օրը մնացինք, ահա երեք ամիս է բեգյար բան ենք անում, տներս դատարկելուց հետո, վրաներս էլ թափվեցավ, ո՜չ կռնակիս շապիկ կա, ո՜չ ոտքիս տրեխ:

– Է՛հ, դուք գիտե՜ք, թե մենք մեծ կերուխումի մե՞ջ ենք… Արի ու մի հարցրու, ամեն մի պատառը ուտելիս կարծում եք բկներիս չի՞ կանգնում, չե՞նք տեսնում, որ դուք ձեր մատղաշների, ձեր կաթնակերների բերանից կտրում ու մեզ եք բերում… Ամեն պատառի հետ աղու-թույն ենք կուլ տալիս, բայց ճարներս ի՞նչ, առավոտից մինչև իրիկուն մտրակը ձեռքերը, հրամայում են. բանեցե՜ք, շինեցե՜ք, շարեցե՜ք… Դե՜հ, հոգնածությունից հետո մի ուտիլ, մի բանիլ… Մեկ մտածեցե՜ք, թե մեր տներն ի՞նչ օրումն են, այս տարի ցանքեր արե՞լ են, հաց ունե՞ն, հարկն ու խարջը տվե՞լ են… Մեզ բերելիս փող խոստացան, օրական խոստացան. մի փոր հացից ջոկ, ո՞վ է սև փողի երես տեսել: Մի՜ խոսացնեք, եղբա՜յր, ցավերս, կսկիծներս մի՜ նորոգեք: Ես ի՞նչ ասեմ մեր տղոցը, որ վարպետ Խնկոյի խոսքին համոզվեցին, Ղարսի ճամփից ետ դարձան, Քղի եկան:




Фµ


– Մինաս քեհյա, – ասաց կատակի ձևով մի օր Մամոն Թեմրանի տանտիրոջը, որի երեսից ծաղրն ու ծիծաղը հեռացել էր ինքնակոչ բեգի գյուղ մտնելուց հետո, – այս սար ու ձոր, աշխարհը հերկեցիք, սևացրիք, ինչի՞ չմտածեցիք ինձ համար էլ մի թիզ հող հերկել: Ձեզանից հարկ չեմ ուզում, խարջ չեմ առնում, թոշակ չեմ ստանում, մանր ու խոշոր քաղցած խո չե՞ն կոտորվելու: Ինձ էլ ձեր հովիվներից, ձեր ղարաուլչիներից մեկի տեղը համարեիք ու գեղվորի մի արտ էլ իմ անունովս հերկեիք, գուցե այդ ձեր առատասրտությունը տեսնելով, աստված գոհարով ու մարգարտով կլեցներ նրա մեջ աճելիք ցորենի հասկերը: Է՛հ, փուչ աշխա՜րհ, ապերախտ մարդի՜կ, ես ձեզ համար հոգվով աշխատեմ, չթողնեմ, որ մինչև անգամ ձեր մի ոչխարի քիթն արյունի, իսկ դուք մտածում էլ չեք, որ մի կտոր հաց գոնե տաք Մամոյի երեխաներին…

– Իրավունք ունիս, բե՜գ, շատ արդար է ձեր պահանջը, մենք հանցավոր ենք… Բայց դուք, որպես մեր մեծը, պետք է ներեք ձեր ստորադրյալների հանցանքը, պիտի ցույց տաք մեր պարտականությունը և հրամայեք, որ կատարենք ինչ որ հարկն է:

– Երկարաբանություն պետք չէ, – ասաց քուրդը կտրելով շողոքորթ և ստորաքարշ քեհյայի խոսքը: – Գնացեք, գեղովի ժողով արե՜ք, եթե տուն-գլուխ ինձ մի օրավար հող տաք, ես էլ կլինեմ ձեզ մի դրացի, ես էլ կունենամ ինձ ապրուստ: Ես ձեզանից, էլի չասի, խարջ ու խալաթ չեմ ուզում, աստծու տված հողից ինձ էլ բաժին տվեք, թե պաշտոնս ուրիշ տեղ փոխվի, էլի ամեն մարդ յուր հողին տիրություն կանե:

– Շատ լավ եք ասում, բե՜գ, բայց բանը նրանումն է, որ մեր գեղի սահմանը որքան որ բարեբեր է, այնքան էլ փոքր է, ամեն մարդ յուր տանը բավականացնելու չափ հող հազիվ ունի: Այս փոքր սահմանի մեջ հարյուր քսան տուն է կառավարվում և ամեն տուն չորս-հինգ օրավարից ավելի հող չունի, ես ո՞ր մեկի հողից կտրեմ ու ձեզ տամ… Ի՞նչ իրավունք ունիմ ուրիշի սեփականության վրա, ամեն մարդ թագավորական քոչաններով (купчий) տիրում է յուր հողին, մի՞թե ինձ կլսե…

– Այդպե՛ս ես լսում դու մեծավորիդ, այդպե՞ս ես կատարում դու իմ հրամանները: Ես չեմ ասում քոչանը ինձ վրա դարձնեն, ես չե՜մ ասում ինձ բաշխեն, ես ասում եմ ժամանակավոր ինձ կառավարելու համար տան, ես գնալիս խո հետս չե՜մ տանելու, էլի՜, իրենց: Ես խո չե՞մ ցանելու, չե՞մ վարելու, չե՞մ քաղելու, էլի իրենք պիտի ցանեն, իրենք պիտի քաղեն, իրենք պիտի կալսեն ինձ համար:

– Ի՞նչ եք մուրացկանի նման ողորմություն խնդրում դրանից, ես իմ հողերից քեզ տասն օրավար կտամ, – ասաց խոսակցության մեջ մտնելով Քյալաշ քեհլան:

– Գյուղի էն լավ հողերը ձեր ձեռքն են, Քյալաշ քեհյա, – ասաց Մինասը, – դուք հիսուն-վաթսուն օրավար միայն ջրարդի հող ունեք, դուք կարող եք տալ, բայց հինգ-տասը օրավար ունեցողն ի՞նչ տեղից տա:

– Ինչի՞, քեզ ի՞նչ է եղել:

– Գզիր Մատոյի որդու ձեռք բերածը Ամիրխան քեհյայի թողածներին չի հավասարվիլ, ես իմ տասը-տասնևհինգ օրավար հողով ձեր առաջ չեմ կարող փքվել: Բեգը գիտե, որ ես յոթ եղբայրներիս հետ երեսունհինգ շունչ ընտանիք եմ կերակրում, առանց այդ հողերի քաղցած կջարդվենք. թե կընդունե մեկ-երկու օրավար հող, էն էլ մի տարով, ի՜նչ պիտի ասեմ, աչքիս վրա, նրա համար ցանեմ, քաղեմ, կալսեմ ու հանձնեմ: Բայց աղքատի ու անճարի բերանից պատառը քաշելը, որբի ձեռքերը ծոցը թողնելը ես հույս ունիմ, որ հաճելի չի լինի մեր բեգին:

– Դու քու դարդը լաց, որբի ու անճարի տերը ես եմ: Դու խո տալիս ես երկու օրավար: Ես, ես կուզեմ, ունեցողները խո կտա՞ն, չունեցողների հետ էլ մի կերպ յոլա կերթանք:

– Բայց…

– Բայց-մայց պետք չէ՜, դու գնա, գզիրը ուղարկի՜ր, համբաներին կանչի՜ր քեզ մոտ, խոսի՜ր, ես էլ կգամ, գործը կարգի կդնենք:

Х„Х«Х¶ХЎХЅХЁ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Ц„ХЎЦЂХ· ХЈЦЃХЎХ®, Х¤Х«ХґХҐЦЃ Х¤ХҐХєХ« ХµХёЦ‚ЦЂ ХїХЎХјХЎХєХµХЎХ¬ Х¤ЦЂХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХЁ: Х‡ХЎХ›Хї Х­ХёХЅХҐЦЃХ«Х¶, Х·ХЎХ›Хї ХѕХ«ХіХҐЦЃХ«Х¶, Х·ХЎХї ХўХёЦЂХўХёЦ„ХѕХҐЦЃХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ-ХѕХҐЦЂХ»ХЁ Х°ХҐХїЦ‡ХҐЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХїХЎХ¶ХїХ«ЦЂХёХ» Ц‡ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ· Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ« Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХ«Х¶, ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХёЦЂХЁ ХґХ« Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂ, ХёЦЂХЁ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂ, ХЎХІЦ„ХЎХїХ¶ ХёЦ‚ ХїХ¶ХЎХ¶ХЇХ¶ Х§Х¬ ХЇХҐХЅ-ХЇХҐХЅ Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂ Х°ХёХІ ХўХЎХЄХ«Х¶ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХёХ№ ХўХҐХЈХ«Х¶ Ц‡ Х°ХЎХ¶Х±Х¶ ХЎХјХЎХ¶ Х°ХҐЦЂХЇХҐХ¬, ХєХЎЦЂХЎЦЂХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐХ¬ Ц‡ ХЎХ·Х¶ХЎХ¶ХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХҐЦЂХґХҐЦЂХёХѕ Х§Х¬ ЦЃХЎХ¶ХҐХ¬:




Ф¶


– Ա՛յ մարդ, էս ի՞նչ է քու արածը, էս ի՞նչ ճանապարհ ես բռնել, գիտե՞ս ուր ես դիմում, – ասում էր վշտալի սրտով մի գիշեր անկողնում Անթառամը յուր ամուսին Քյալաշին:

– Դու ձայնդ կտրիր, այդ քու գործը չէ, տղամարդու գործին խառնվելը երկար մազ ունեցողներին չէ մնացել:

– Ախար դու էդ գայլին ինչի՞ բերի՜ր տունդ կոխեցիր, քանի մեկ նա իր ավազակներով ուտե, խմե, կոտրե, թափե էս տան մեջ: Հորս կտակը ոտքի տակ գցեցիր. ժամ և ուսումնարան շինելու համար չտվի՜ր էն հողը, որտեղ այժմ ավազակը իրեն համար սարայ է շինում: Էդ էլ հերիք չէ, էսօր վեր ես առել և տասը օրավար հող էլ ես բաշխում… Ո՞ւմ հողը ո՞ւմն ես տալիս… Գյուղերը քանդեց, դատարկեց, մարզիկը կոտորեց յուր շինելիք մի բրիշակ դառնալու սարայի համար, այժմ էլ թշվառի բերանից պատառն է խլում: Քանի՞ մեկ անեծք ու նզովք պիտի կարդա քու գլխին գյուղ ու գավառը, քանի մեկ քու պատճառով գերեզմանի մեջ անգամ հորս խաղաղությունը պիտի վրդովվի, էս ի՛նչ սև օրի թողիր դու ինձ, ո՜չ տանից դուրս կարող եմ գալ, ո՜չ մի դրկիցի տուն մտնել, ո՜չ էլ երկնավոր թագավորին մի խնդրվածք անելու համար աղոթարանի դուռը գնալ:

– Զահլա մի՜ տանիլ, դու ի՞նչ գիտես իմ միտքս, ես իմ կարողության թշնամին խո չե՞մ, որ ցրիվ տամ ունեցածս:

– Ա՛յ մարդ, էդ սառած օձը մի տաքացնիլ կրծքիդ վրա, դա զորանալու պես ամենից առաջ քեզ կխայթե, ամենից առաջ քու սիրտը կծակե… Դրա գալուց հետո քունս ու դադարումս կտրվել է, աչքերը աչքերիս հառելիս ողջ մարմնով սոսկում եմ, գիշեր չի լինում, որ գեշ-գեշ երազները քունս չխռովեն…

– Դեռ շա՛տ ես զահլա տանելու, շնթռկի՜ր, թո՜ղ քնեմ, հերիք լեզվիդ տաս:

– Ա՛խ, էս ի՞նչ սև օրը մնացինք, մարդ էլ ձեռքով յուր ոչխարի հոտը գայլին պահ տա…

– Ձայնդ կտրե, թե չէ հիմի քեզ ոտքիս տակը կգցեմ, խաշիլ կշինեմ… Ձա՜յնդ, ձա՜յնդ, թող քիչ հանգստանամ…

– Օ՛ֆ, համբերությունս կտրվեց, սիրտս տրաքվում է, գլուխս խոստուկից բժժել է, ես էս համառ, ամբարտավան մարդու ձեռքում քանի՞ մեկ պիտի տանջվիմ: Անխի՜ղճ, անհոգի՜, մի՞թե կարելի է Մատոյի տղի՝ Մինասի, հախից գալու համար ամբողջ գեղը-գավառը կրակին դնել ու խորովել, հինգ-տասը մարդու պատժելու համար հազար տան ծուխը կտրել: Թեմրանցիներին խոնարհեցնելու համար ողջ գավառը սգացնել: Ինչի՞դ էր պետք քեհյայությունը:

– Աղջի՜, ձայնդ կտրի՜ր, կնի՜կ, ինձ մի կատաղեցնիլ, ես գիտեմ, քու սատկելիքդ մոտեցել է, մի ինձ ստիպիլ քեզ վրա ձեռք բարձրացնելու…

– Քեզ պես անխիղճ մարդու հետ ապրելուց, չապրելը հազար անգամ ավելի բարի է:

– Լռի՜ր, սատկի՜ր, դո՜ւրս կորիր, ձայնդ էլ ականջիս չհասնի, – ասելով բարձրացավ պառկած տեղից Քյալաշը և մի քանի հարվածներ տալով, հրելով դուրս արավ սենյակից Անթառամին: Բայց ինքն էլ գիշերը հանգիստ քուն չունեցավ:

Ф±Х¶Х©ХЎХјХЎХґХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХЈХ¶ХЎЦЃ ХЎХІХ»ХЇХЎХќ Ф±Х¶Х¶ХґХЎХ¶Х« ХЇХёХІЦ„Х«Х¶ ХЁХ¶ХЇХЎХѕ, Ц„Х¶ХҐЦЃХЎХѕ ХґХ«Х¶Х№Ц‡, ХЎЦЂЦ‡ХЎХЈХЎХ¬ХЁ:

Ф±ХјХЎХѕХёХї ХѕХЎХІ Х„ХЎХґХё ХўХҐХЈХЁ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХіХЎХ·ХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Ц‡ ХІХЎХµЦ†ХЎХ¶ Х­ХґХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Ф±Х¶Х©ХЎХјХЎХґХ«Х¶ ХЇХЎХ¶Х№ХҐХ¬ ХїХѕХҐЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂ ХґХёХї: Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§ЦЂ ХўХҐХЈХ« Х¤Х«ХґХЎЦЃ, ХўХЎХ¦ХґХёЦЃХ« ХЈХ¬Х­Х«Х¶, Ц…Х»ХЎХ­Х« Х±ХЎХ­ ХЇХёХІХґХЁ:

– Անթառա՜մ խաթուն, – ասաց Մամոն հրամայական ձայնով, – մեր սարայը վերջանալու մոտ է, մեկ-երկու ամսից կգնանք այնտեղ և քեզ էլ նեղությունից կազատենք: Բայց մինչև սենյակների պատրաստելը, ես քեզ վրա մի պարտք եմ ուզում դնել, նախ խոստացիր, որ կկատարես:

Ф±Х¶Х©ХЎХјХЎХґХЁ ХЈХ¬Х­ХёХѕ Х¶Х·ХЎХ¶ ХЎЦЂХЎХѕ, Х«ХўЦЂ Х©ХҐ Х¬ХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХҐХЈХ« Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ:

– Ջահել տղերքը խոստացան սարայիս ընդունարանի համար մի մեծ թաղիք թափելու, դու էլ գեղի հարս-աղջիկները հավաքիր և մի այնպիսի խալի պատրաստիր, որ ամբողջ սենյակի հատակը ծածկե: Շատ մեծ չէ, երկայնությունը տասներեք արշին, լայնությունը յոթ արշին: Բայց այնպես գեղեցիկ բան պիտի լինի, որ վալիի սարայում էլ նմանը չգտնվի: Ուշացնելու չէ, պիտի այս շաբաթ սկսես, որ ժամանակին հասնի:

Ф±Х¶Х©ХЎХјХЎХґХЁ Х№ХЈХ«ХїХҐЦЂ Х«ХћХ¶Х№ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХїХЎХ¬ ХЎХ¶Ц…ЦЂХҐХ¶Х«Х¶: Х†ХЎ ХµХёЦ‚ЦЂ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚` Ф±ЦЂХїХЎХ·Х«, ХЎХЇХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ ХЎХЅХЎЦЃ, ХёЦЂ ХўХҐХЈХ«Х¶ Х°ХЎХµХїХ¶Х«, Х©Х§ Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Ц„ ХµХЎХµХ¬ХЎ Х§Х«Х¶ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚, ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶ХЁ Х°ХҐХїХЎХ±ХЈХҐХ¬ХёЦ‚ Х§ЦЂ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х±ХґХҐХј: Ф»ХЅХЇ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·ХЁ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ Х­ХёХЅЦ„ХЁ ХЁХ¶Х¤ХґХ«Х»ХҐЦЃ Ц‡ ХЇХ¶ХёХ» ХЇХёХІХґХ«ЦЃ Х­ХёХЅХїХЎЦЃХЎХѕ ХўХҐХЈХ«Х¶, ХёЦЂ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЁ ХЎХ¶ХєХЎХїХіХЎХј ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЇХЇХЎХїХЎЦЂХѕХ«: Ф±Х¶Х©ХЎХјХЎХґХЁ, Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х« ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЅХїХ«ХєХѕХЎХ®, Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁ Х°ХЎЦЂХЅ-ХЎХІХ»Х«ХЇ Ц‡ ХЎХґХЎХјХЎХ¶ХёЦЃХёЦ‚Хґ ХЇХЎХ©Х¶ХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё, ХґХ¶ХЎЦЃХµХЎХ¬ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х¦ХўХЎХІХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х©ХҐХ¬ХҐЦЂ ХґХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, Х¶ХҐЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ, Х°Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Ц‡ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёХѕ: Ф№Х·ХѕХЎХј ХЇХЎХ¶ХЎХµЦ„ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ Х¦ХўХЎХІХѕХЎХ® Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХґХЎХµХ«ХЅХ« ХґХҐХ» ХҐЦЂХЇХ¶Ц„Х« ХЎХјХЎХїХЎХєХҐХЅ Х·Х¶ХёЦЂХ°ХЎХ® ХєХЎЦЂХЈЦ‡ХЁ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х№Х§Х«Х¶ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХёХѕ ХЈХёХ¶ХҐ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶ Х±ХґХҐХјХЁ, ХґХҐХ® ХєХЎХЅХ«Х¶ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЇХЎХ©Х¶ХЎХЇХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХ«Х¶:

ХЌХЎЦЂХЎХµХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї Х§ЦЂ, ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ«Х»Х« Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¶Ц„ХЁ: Ф±ХІЦ„ХЎХї ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦ‚ ХєХЎХїХјХЎХ® ХёЦ‚ ХЇХҐХІХїХёХї ЦѓХЎХ¬ХЎХЅХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХҐХ¬, Х©ХЎХ¶ХЇХЎХЈХ«Х¶ ХЈХёЦЂХЈХҐЦЂ, ХЇХҐЦЂХєХЎХЅХ¶ХҐЦЂ, ХўХҐХ°ХҐХ¦Х¶ХҐЦЂ Ц‡ ХёХЅХЇХҐХ©ХҐХ¬ Х¤Х«ХєХЎХЇХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х°ХЎЦЂХЇХЎХѕХёЦЂ, ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЇХїХёЦЂХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХЇХёХєХ«Хї ХґХ·ХЎХЇХЁ: Х‹Х«Х¶ХЈХµХЎХ¶ХЎХµХ« Х®ХЎХЇ Ц„ХЅХЎХЇХ«ЦЃ ХҐЦЂХўХҐЦ„ ХЎЦЂХ®ХЎХ©, ХёХЅХЇХ« Х№Х« Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЈХЎХ¬ ХґХҐХїХЎЦ„ХЅ ХёЦ‚ Х¤Х«ХєХЎХЇ ХЈХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХўХЎХµЦЃ Х¶ХЎ ХµХёЦ‚ЦЂ Х©ХЎЦѓХЎХјХЎХЇХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„ХёЦ‚Хґ, ХґХҐХ®ХЎХїХЎХ¶ Ц‡ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁ ХґХёЦ‚ЦЂХЎХ¬Х«ХЅ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХґХЎХЅХ«Х¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬: Х€ХћЦЂ Х»Х«Х¶ХЈХµХЎХ¶ХЎХ¶ Х№Х§ Х°ХЎХіХёХµХЎЦЃХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХЈХҐЦЂХёХѕ ХЎХјХЎХїХЎХ±ХҐХјХ¶ ХЎХІХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХґ Х¶ЦЂХЎ ХїХ«ХЇХ¶ХёХ»ХЁ Ц‡ Х№Х§ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЇХµХЎХ¶Ц„ХёЦ‚Хґ Х°Х«Х¶ХЈ-ХїХЎХЅХЁ ХЇХ«ХЅХЎХґХЎХ· ХЇХЎХґ ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ® Х¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇХёЦ‚ЦЂХ®Ц„Х¶ ХёЦ‚ ХЎХ¦Х¤ЦЂХЁ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚: Х„ХЎХґХёХ¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХўХЎЦЃ ХўХҐЦЂХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ Х№Х§ЦЂ, ХїХ«ЦЂХёХ» ХЎХ№Ц„ХёХѕ Ц„Х¶Х¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЎЦЂЦ‡ХҐХ¬ХµХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« ХіХёХ­ ХЎХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ: Х†ХЎ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ХґХЎХ¶Х«Х¬ ФІХЎХІХ¤ХЎХ¤Х«, Х‡ХЎХґХ«, ФїХЎХ°Х«ЦЂХҐХ« ЦѓХЎЦЂХ©ХЎХґ ХЇХЎХ¬ХѕХЎХ®ХЎХїХҐЦЂХҐЦЂХ«Х¶:

– Քյալա՜շ քեհյա, ահա ուստա Սեթոն պրծավ գաջի ծեփվածքը, ապակիներն էլ խո՜ ժամկոչի տղան ղալամը ձեռքին գիշեր-ցերեկ նախշում է, բայց ինչպե՞ս անենք միջի սարքը:

– Պետք է երթալ Արզրում և հարկավոր եղած կահ-կարասիները գնել և բերել: Այնտեղ ինչ որ պետք է կգտնես:

– «Կգտնե՜ս», բայց գտնելու համար փող է պետք, առանց փողի ո՞վ ինձ ապրանք բաց կթողնե, այն էլ թանկագին ապրանքներ` մետաքսի, բրդի կտորներ, արծաթյա, ապակյա անոթներ, դրանք նիսիա չեն ծախում:

– Ուղիղ է, դրանց համար կանխիկ և շատ փող է պետք: Տիրեց խորհրդավոր լռություն, երկուսն էլ զբաղված էին փող ճարելու մտքով: Ո՜չ հեշտ էր այնքան փող ճարելը և ո՜չ էլ ձեռքները կշարժվեր այդքան փողը քսակից հանելով, վաճառականին վճարել: Քիչ մտածելուց հետո մի խորհրդավոր ժպիտ երևեցավ Մամոյի ճակատի վրա, և նա ուրախ-ուրախ կանչեց.

– Սուլո՛, Սուլո՛, ձիերը թամքի՜ր, Մատոլին էլ ասա պատրաստվի:

– Ո՞ւր ես մտադիր գնալու, – ասաց Քյալաշը:

– Արզրում կամ Խարբերդ, ձիս ո՜ր ճանապարհը որ բռնե: Հա՜, լավ կլինի, քո քյոհլանը տուր, մի փառավոր կերպով մտնեմ քաղաք, էլի կվերադարձնեմ…

– Քեզ փեշքյաշ, Սուլո՜, գնա՜ թամբիր, – թեև երեսանց, ասաց Քյալաշը, բայց բարկությունից քիչ մնաց սիրտը տրաքեր: Նա յուր սեփական ձին, որին աչքի լսի հետ չէր փոխիլ, որի վրա որդին անգամ չէր բարձրացել, թույլ տար, որ մի մուրացկան, ջինգյանա նստի՞ … բայց արդեն ուշ էր, նժույգի համար չէր կարելի նրա սիրտը կոտրել: Երբ մի ժամ հետո Սամոն յուր ձիավորների հետ սլացավ գնաց, Քյալաշը նրանց ետևից երկար ժամ տնակ դիտելուց հետո ասաց քթի տակ.

– Անոթի գա՜յլ, հերիք չէր որ փորդ կշտացրի, թիկունքիդ և ազդրիդ մերկությունը ծածկեցի, բոբլիկ ոտքերդ տաքացրի, հիմի էլ աչքդ տնկեցիր իմ քյոհլանիս վրա՞:

ХЂХЎХµХїХ¶Х« ХўХЎХ¶ Х§, ХЎХµХЅ Х­ХёХЅЦ„ХҐЦЂХЁ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х№Х§ЦЂ Х¬ХЅХёЦ‚Хґ Х„ХЎХґХёХ¶, ХЎХµХ¬ ХґХїЦ„ХёХѕХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№Х§ЦЂ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХёХѕ ХѕЦЂХ¤ХёХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х«Х¶: Х”ХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХ¦Х«Хѕ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ«Х¶ Х°ХЎХЅХҐХ¬ ХёЦ‚ Х±ХҐХјЦ„ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х¶ХЄХёЦ‚ХµХЈХЁ, ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї ХЅХЎХ¶Х±ХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХґХІХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х°ХҐХјХЎЦЃХЎХ¶ Ф№ХҐХґЦЂХЎХ¶Х« ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃ:

– Կոռո՜, Սուլո՜, – ասաց ճանապարհին Մամոն, – երեկվա Եկավեկացվենց քարավանը ո՞ր կողմը գնաց:

– Բալու:

– Հիմա նրանք որտե՞ղ կլինեն:

– Բալվա սահմանը դեռ անցած չեն լինիլ:

– Քշենք, նրանց հասնենք:

Ф±ХґХҐХ°Х« ХҐЦЂХ«ХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЎХ¶Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂ ХЎЦЂХ·ХЎХѕХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХ·ХїХҐЦЂ, ХЅХЎЦЂХҐЦЂ ХёЦ‚ Х±ХёЦЂХҐЦЂ: Х”ЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ Ц…ХўХЎХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХўХҐХґХ¶-ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ Х«Х»Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, Х©ХҐХњ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц‡ Х©ХҐХњ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХёЦ‚Хґ, ХЇХ·ХїХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Ц‡, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚, Х¤Х«ХґХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ«Х¶:

Ութ օր հետո Մամոն յուր ձիավորներով Մշում յուր ծանոթներին այցելելուց հետո դիմեց Արզրում: Մի ամիս Արզրում մնաց, մինչև որ ոսկերիչներն ապսպրած զանազան անոթները պատրաստեցին և այդ ժամանակամիջոցում Սուլոն և ընկերները քաղաքից Թեմրան էին կրում բեգի գնած զանազան հախճապակյա ամանները, էպինոսի զարդերը, հայելիները, Ղարսից բերել տված նիկելի հեշտաեռները՝ իրենց պարագաներով: Արդուզարդի բոլոր պարագաները գնելուց հետո նա Արզրումից վեր առավ հայտնի հալաջ (драпироещик) ստամբուլցի Յուսուֆ ուստային, դիմեց Թեմրան: Մի ամիս չանցած հալաջը Լիոնի, Դամասկոսի և Լահորի թանկագին կերպասներով և դիպակներով զարդարեց Մամո բեգի դահլիճների և սենյակների բազմոցները, գահավորակները, բազկաթոռները, աթոռները, դռների ու լուսամուտների վարագույրները, և Անթառամի գործած ծաղկուն գորգը սրահի հատակի վրա փռելուց հետո մեծ վարձատրությամբ վերադարձավ իր տունը:

Ф±ХґХҐХ¶ ХўХЎХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї Х§ЦЂ, Х„ХЎХґХёХ¶ Х§Х¬ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХЎЦЂХЎХµХЁ, ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХїХЎХ¶ Х¤Х·Х­ХёЦ‚Х°Х«Х¶. ХґХ« ХїХ«ХЇХ«Х¶ Х§ЦЂ ХєХҐХїЦ„, ХёЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХҐЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„ХЁ: ФїХҐХІХїХёХї, ХґЦЂХёХї Х–ХЎХ©Х«Х«Х¶ Х№ХЎЦЂХЄХҐЦЂ ХўХҐЦЂХҐХ¬ ХўХЎХ¦ХґХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ Х¤ХІХµХЎХЇХёЦ‚Хґ, Х¶ХЎ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЈХЎЦЂХ·ХЎХ°ХёХїХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХѕХЎХІХёЦ‚ЦЃ Х¦Х¦ХѕХЎЦЃЦЂХҐХ¬ Х§ЦЂ ХўХҐХЈХ«Х¶: Ф»ХЅХЇ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎХѕХёЦЂ ХґХҐХЇХ¶ Х§Х¬ Х№ХЇХЎЦЂ, Х¶ХЎХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ Х„ХЎХґХёХµХ« Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ ХЈХїХ¶ХѕХЎХ® ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЈХµХёЦ‚ХІХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х°ХЎХµХҐЦЂ Х§Х«Х¶ ХўХ¶ХЎХЇХѕХёЦ‚Хґ, Х«ХЅХЇ ХёХ№ ХґХ« Х°ХЎХµ ХЎХІХ»Х«ХЇ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎХґЦ„ХёХѕ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х§ЦЂ Х¦Х«Х»ХЎХ¶Х«Х¬ ХёХ№ Х©ХҐ ХўХҐХЈХ«, ХЎХµХ¬ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶Х« Х°ХЎЦЂХҐХґХ¶ Х§Х¬ Х°ХЎЦЂХі ХЈХ¶ХЎХ¬: ФјХҐХјХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Ц„ЦЂХ¤ХҐЦЂХ« ХЎХІХ»Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¦ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х№Х§Х«Х¶ ЦѓХёХ­Х« Х°ХЎЦЂХҐХґХ« ХіХёХ­, ХўХЎХµЦЃ ХЅХїЦЂХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х« Х°ХҐХї, Х¶ЦЂХЎХ¶Ц„ Х°ХёХѕХ«Хѕ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х« ХЎХІЦ„ХЎХїХ«ХЇ, ХўХЎХµЦЃ ХЅХ«ЦЂХЎХ¬Х«ЦЂ ХѕЦЂХЎХ¶ХЁ, ХµХёЦ‚ЦЂ ХЅХЎХЇХЎХѕХЎХ©Х«Хѕ Х­ХЎХ·Х¶ХҐЦЂХёХѕ, Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¶ХЎХ­ХЎХєХЎХїХ«Хѕ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎХЅХёЦ‚Хґ Х„ХЎХґХёХµХ« ХёХЅХЇХҐХ¦ХҐХІХёЦ‚Х¶ ХўХЎХ¶ХїХ«ЦЃ:

Х„ХЎХґХёХ¶ ЦЃХЎХ¶ХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХґХ« ХЈХҐХІХЎХ¶Х«, Х­ХҐХ¬ХЎЦЃХ« Ц‡ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¤Х«ЦЂЦ„ ХїХ«ХЇХ«Х¶ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬, ХёЦЂХЁ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХЎЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ, ХµХёЦ‚ЦЂ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ ХҐХ¬ХёЦ‚ХґХёЦ‚ХїХЁ, Х«ХЅХЇ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХґХ« ХЇХ¶ХёХ» ХґХЎХЅХ«Х¶ Х­Х¶ХЎХґХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤ХЈХ¶ХёЦ‚Хґ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐХ¬ ХµХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХ¶Х±ХёЦЂХ¤, ХЈХёХјХёХ¦ Х°ХЎЦЂЦ‡ХЎХ¶ ХўХҐХЈХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ Х»Х«Х¶ХЈХµХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ, ХґХёЦ‚ЦЂХЎЦЃХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ ХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐХЅ Х§Х«Х¶ ХҐХІХҐХ¬: Х†ХЎ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХЈХёЦЂХ®Х« Х©Х¶Х»ХёЦ‚ХЇХ¶ Х§Х¬ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ· Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ«Х¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐХ¬ Х¬ХёЦ‚Х®ХҐХ¬ХёЦ‚, ХўХЎХµЦЃ Х·Х«Х¶ХЈХµХЎХ¶ХЎХµХ« ХЅЦЂХїХёЦ‚Хґ ХґХ« ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЈХЎХІХїХ¶Х«Ц„ ХЇХЎЦЂ, ХёЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХєХЎЦЂХ¦ХҐХ¬: ФґХҐХј Х”ХµХЎХ¬ХЎХ· Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ« ХїХЎХ¶ХЁ ХЎХєЦЂХҐХ¬Х«ХЅ, ХґХ« Х«Х¶Х№-ХёЦЂ ХґХ«ХїЦ„ ХЄХЎХґХҐЦЂХёХѕ Х»Х«Х¶ХЈХµХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶ Х¦ХўХЎХІХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ: Ф±ХґХҐХ¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЃХѕХҐХ¬Х«ХЅ Х¶ЦЂХЎ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХёЦ‚ХІХІХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ЦЃХёХІ-Х¤ХЎЦЂХ±ХёХІХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎ Ц‡ ХґХ«Х·Хї Х¶ЦЂХЎ ХЅЦЂХїХ« Х­ХёЦЂЦ„ХҐЦЂХ«ЦЃ ХґХ« Х®ХЎХ¶ЦЂ Х°ХЎХјХЎХ№ Х§ЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХЁ Х©ХҐЦ‡ Х­ХёЦЂХЎХґХЎХ¶ХЇ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ Х­ХҐХІХ¤ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХЎХ¶Х« ХґХҐХ» ХЎХїХЎХґХ¶ХҐЦЂХЁ Ц‡ Х·ЦЂХ©ХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХҐХІХґХҐХ¬ХёХѕ, ХўХЎХµЦЃ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶ Х®ХЎХ®ХЇХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХёХІХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ: ХЂХёЦ‚ХЅХЎХ­ХЎХў Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХґХЎХїХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ Ц‡ ХґХїХЎХ®ХґХёЦ‚Х¶Ц„Х« Х¶ХµХёЦ‚Х© Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶: Ф»ХЅХЇ Х¶ХёЦЂХЎХ·ХҐХ¶ ХЅХЎЦЂХЎХµХЁ ХїХҐХІХЎЦѓХёХ­ХѕХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Х¶ХЎ Ц…ЦЂХѕХЎ ХґХҐХ® ХґХЎХЅХЁ ХЎХ¶ЦЃХЇХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХєХЎХїХ·ХЈХЎХґХўХёЦ‚Хґ Ц‡ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ ХёЦ‚ХІХІХЎХ® Х¤Х«ХїХёЦ‚Хґ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХЎХ¶ЦЃХёЦ‚Х¤ХЎЦЂХ±ХЁ:

Ф±ХµХ¤ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ ХґХ« Х·ЦЂХ»ХЎХўХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ ХҐХЇХҐХ¬ ХѕХЎХ¬Х«Х«ЦЃ Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶, ФІХЎХ¬ХёЦ‚Х« ХґХёХїХҐЦЂЦ„ХЁ ХЌЦ‡ Х»ЦЂХ« ХЎЦѓХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЎХґХ«ХЅ ХЎХјХЎХ» ХЇХЎХїХЎЦЂХѕХЎХ® ХґХЎЦЂХ¤ХЎХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц‡ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶, ХёЦЂХ« ХґХҐХ» Х°ЦЂХЎХґХЎХµХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х®ХЎХјХЎХµХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХґХҐХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХЈХёЦЂХ® Х¤Х¶ХҐХ¬ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХїЦ„ХЁ ХЈХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: ХЋХЎХ¬Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЎХѕХЎХ¦ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЈХїХ¶ХёХІХ«Х¶ Х­ХёХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХїХѕХЎХ¶Х·ХЎХ¶, ХЎХµХ¬Ц‡ ХЇХЎХ¶Х­Х«ХЇ ЦѓХёХІХќ Х°ХЎЦЂХµХёЦ‚ЦЂ ХёХЅХЇХ«: Ф±ХµХ¤ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХЁ Х¶ХёЦ‚ХµХ¶ХєХҐХЅ Ц„Х«Х№ Х№Х§ЦЂ Х¦ХўХЎХІХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶, ХёЦЂХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХҐЦЂХЇХµХёЦ‚ХІХ« ХґХҐХ» Х§ЦЂ: ФµЦЂХў ХЎХµХ¤ ХґХїХЎХ®ХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХїХ­ЦЂХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х„ХЎХґХёХµХ«Х¶, Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХЎХ¶Х№ХҐХ¬ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬Х«ХЅ ХµХёЦ‚ЦЂ ХґХ«ХЎХЇ ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґ Х”ХµХЎХ¬ХЎХ·Х«Х¶, ХёЦЂХЁ ХµХёЦ‚ЦЂ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХёХѕ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Хґ Ц‡ ЦЃЦЂХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎ ХїХЎХ¶Х»ХёХІ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХґХїЦ„ХҐЦЂХЁ:




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/atrpet/zharhangner/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения

Навигация