Читать онлайн книгу "Շխնոց"

Х‡Х­Х¶ХёЦЃ
Ф±ХїЦЂХєХҐХї


В«Х‡Х­Х¶ХёЦЃВ» ХѕХ«ХєХЎХЇХёЦ‚Хґ ХЎХ¦ХЎХї Х°ХёХІХЎХЈХёЦЂХ®Х« ХёХІХўХҐЦЂХЈХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХЇХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚-ХЎХѕХЎХїХЎХїХ«ЦЂХёХ» ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶ Х±ХЈХїХёЦ‚ХґХ¶ Х§ЦЂ` ХіХёЦЂХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦ‚Х¶: В«Х„ХЎЦЂХЎХўХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁВ», ХёЦЂХ«ЦЃ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓХёЦ‚Хґ Х§ ХЋХЎЦЂХ¤ХҐЦ‚ХЎХ¶ХЁ, ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХўХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХҐХ©ХҐ ХЅХїЦЂХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХґХ« ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇ, ХёЦЂХёХѕ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ ХЇХЎХєХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХѕХЎХїХЎХїХ«ЦЂХёХ» Х°ХёХІХЎХЇХїХёЦЂХ«Х¶` ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХѕХҐХ¬ХёХѕ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХ® ХўХёХ¬ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂХЁ ХѕХіХЎЦЂХҐХ¬, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ ХѕХЎХЅХїХЎХЇХЎХ®Х« ХЇХҐХЅХЁ ХЇХЎХґ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤ХЁ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬ Ц†ХҐХёХ¤ХЎХ¬Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХґХ¶ХЎЦЃХЎХ®ХёХѕ (Х«ХЅХЇ ХґХ¶ХёХћЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ„) Ц„ХЎЦЂХ· ХїХЎХ¬ ХЈХёХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЈХЎХ¬ ХїХЎЦЂХ«, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂ ХўХҐЦЂЦ„ХЎХ°ХЎХѕХЎЦ„: ХЂХёХІХ« ХѕХЎЦЂХ±ХЎХЇХЎХ¬ХґХЎХ¶ ХЎХµХЅ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХЅХёЦ‚Х¬Х©ХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Ф№ХёЦ‚ЦЂЦ„Х«ХЎХµХёЦ‚Хґ Х¤ХЎЦЂХҐЦЂХ« Х­ХёЦЂЦ„Х«ЦЃ Х§ЦЂ ХЈХЎХ¬Х«ХЅ: ФґХЎЦЂХЎХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ Ц„ХЎХІХЎЦ„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ХїХ¶ХїХҐХЅХЎХЇХЎХ¶Х°Х¦ХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х°ХЎХЅХЎХ® ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х¶ХҐЦЂХЁ Х±ХЈХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ц…ХЈХїХЎХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЇХЎХ¶Х­Х«ХЇ Х¤ЦЂХЎХґХЁ` Х°ХёХІХЎХµХ«Х¶ ХјХҐХ¶ХїХЎХµХ«ЦЃ ХҐЦ‚ХЅ Ц…ХЈХїХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Х†ЦЂХЎХ¶Ц„ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¦ЦЂХЇХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХЎХЅХ¶ХЎХѕХёЦЂХЎХєХҐХЅ Х°ХЎХµХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЅЦЂХЎХ¶Ц„ ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХЅХҐЦѓХЎХЇХЎХ¶ Х°ХёХІХЎХЇХїХёЦЂХ«Х¶ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХҐЦЂХЇХЎЦЂХЎХїХҐЦ‚ Х°ХЎХґХЎХјХёЦ‚Х©ХµХЎХґХў ХЇХЎХјХ№ХЎХ® ХґХ¶ХЎХ¬: ХЋХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚ Ц†ХҐХёХ¤ХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХЎХЅХЁ Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ ХЅХЇХЅХҐЦЃ Х¶ХҐХІХҐХ¬ ХёХ№ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ¦ХЎХї Х°ХёХІХЎХЈХёЦЂХ®Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚ЦЂЦ„ ХҐЦ‚ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХґХЎХ¶ЦЂ ХЎХѕХЎХїХЎХїХҐЦЂХҐЦЂХ«Х¶:





Ф±ХїЦЂХєХҐХї

Х‡Х­Х¶ХёЦЃ





1


Ф±ХєЦЂХ«Х¬Х« ХЅХЇХ¦ХўХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х¤ХҐХј Х±ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х©ХЎХ¶Х±ЦЂ Х·ХҐЦЂХїХёХѕ ХўХјХ¶ХЎХ® Х§ЦЂ ХЅХЎЦЂХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х±ХёЦЂХҐЦЂХЁ, Х¤ХҐХј Ц„ХЎХґХ«Х¶ ЦѓХ№ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ЦЃЦЂХїХЎХ·ХёЦ‚Х¶Х№ ХЅХёЦ‚Х¬ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ, ХЅЦЂХЅЦѓХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХЇЦЂХЎХЈХёЦЂХ®Х«Х¶: Ф№ХҐЦ‡ Х®Х«Х®ХЎХјХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЎЦЂХЎХЈХ«Х¬Х¶ХҐЦЂХЁ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Х°ХЎЦЂХЎХѕХ«ЦЃ, ХўХЎХµЦЃ ХўХ¶ХҐЦЂХ« ХґХҐХ» Х¤ХҐХј Х№Х§Х«Х¶ Ц„ХЎЦЂХЎЦЃХҐХ¬: Ф№ХҐЦ‡ Х¤ХЎХ·ХїХҐЦЂХ« ХҐЦЂХҐХЅХ«ЦЃ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЅХєХ«ХЎХЎХЇ ХЅХЎХѕХЎХ¶ХЁ, ХўХЎХµЦЃ Х­ЦЂХЎХґХЎХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х±ХµХёЦ‚Х¶Х«ЦЃ ХЇХЎХ¦ХґХѕХЎХ® ХЅХЎХјХёЦ‚ХµЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ ХіХЈХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ ХЎЦЂЦ‡Х« ХёХ№Х·ХЎХї ХїХЎЦ„ ХіХЎХјХЎХЈХЎХµХ©Х¶ХҐЦЂХ«Х¶: Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ ХѕХЎХІ ХЅХєХЎХјХѕХҐХ¬ Х§ЦЂ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХёЦ‚ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХєХЎЦЂХҐХ¶ХЁ, Ц‡ Х¶ХЎ Ц„Х·ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х¬ХІХЎЦЂ ХёЦ‚ Х©ХёЦ‚ХµХ¬ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎХµХЅ ХёЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЇХёХІХґ, Х±ХµХёЦ‚Х¶Х« ХїХЎХЇ Х№ХёЦЂХЎЦЃХЎХ®, ЦѓХїХЎХ® Ц‡ ЦѓХЎЦѓХЇХЎХ® Х¶ХЎХ­ХёЦЂХ¤ ХїХЎЦЂХѕХЎ Х­ХёХїХ« ХґХ¶ХЎЦЃХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЅХёХѕХЎХ¬Х¬ХёЦ‚ХЇ ХЅХїХЎХґХёЦ„ХЅХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ Х°ХЎХЈХҐЦЃХёЦ‚Хґ ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Ц‡ ХґХ« ХЇХҐЦЂХє ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁ Х°Х«Х¶ХЈ-ХїХЎХЅХ¶ Ц…ЦЂХёХѕ Ц‡ХЅ Ц„ХЎЦЂХ· ХїХЎХ¬ХёЦ‚, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х¶ХёЦЂХЎХ®Х«Х¬ ХўХёЦ‚ХµХЅХҐЦЂХ« ХЈХҐХїХ¶Х« ХҐЦЂХҐХЅХ«ЦЃ Ц„Х«Х№ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХЁ: Х„ХЎЦЂХ¤ ХёЦ‚ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХіХ«ХЈХҐЦЂХёХѕ ХѕХҐЦЃ-ХµХёХ© ХЎХґХ«ХЅ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ Х§Х«Х¶ ХґХЎХ°ХЎХўХҐЦЂ Х±ХґХјХЎХ¶ХЁ Ц‡ Х°ХЎХЅХҐХ¬ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХїХёЦ‚ ХЈХЎЦЂХ¶ХЎХ¶, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХёЦ‚ХЄХЎХЅХєХЎХј Х§Х«Х¶ ХҐХІХҐХ¬, ХёЦЂ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХҐЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХєХЎХјХЎХѕХ« Х№ХёЦЂХЅ-Х°Х«Х¶ХЈ Ц…ЦЂХѕХЎ ХЅХЎХјХ¶ХЎХ·ХёЦ‚Х¶Х№ Х°ХёХѕХҐЦЂХЁ: ФІХЎХµЦЃ Ц‡ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЇХµХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ Х§ЦЂ, ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х« ХёЦ‚ ХЈЦЂХЎХѕХ«Х№, ХёЦЂ ХЇХЅХЇХ®ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХґХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХёХЅХЇХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ, Х»ХІХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЇХЎХ·Х«Х¶ХҐЦЂХЁ, Х¤Х«ХїХёХІХ«Х¶ Ц„ХЅХїХґХ¶ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХїЦ„Х¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХґХ« ХЇХҐЦЂХє Х°ХҐХјХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХґХЎХ°ХЁ Ц‡ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХҐХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎХ¶, ХґХїХ¶ХҐХ¬ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХўХҐЦЂ ХЈХЎЦЂХёЦ‚Х¶:

ФіХµХёЦ‚ХІХ« ХґХҐХ»Хќ Х‡Х­Х¶ХёЦЃХёЦ‚Хґ, ХЎХјХЎХѕХёХї ХѕХЎХІ ХЇХµХЎХ¶Ц„ХЁ ХҐХјХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ: Ф±ЦЂХ¤ХҐХ¶ ХЈХёХґХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХЎХ­ХёХјХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХїХЎЦЂХЇХѕХҐХ¬, ХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ Х§Х«Х¶ ХїХЎЦЂХҐХ¬ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«Х¶: Х„Х«ХЎХµХ¶ Х¶ХёЦЂХЎХ®Х«Х¶ Х°ХёЦЂХ©ХҐЦЂХ«Х¶ Ц‡ ХЈХµХЎХ¤ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ«Х¶ ХЎЦЂЦ‡Х« ХіХЎХјХЎХЈХЎХµХ©Х¶ХҐЦЂХ« ХїХЎХЇ ХЇХ«ЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХїХҐХІХЎХѕХёЦЂХҐХ¬, Ц‡ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХїХҐЦЂХҐЦЂХЁ Х¬ХЎЦѓХёХѕ, Х­ХЎХ·ХЎХ® Х©ХҐЦѓХёХѕ ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХҐХ¬: Ф±ХґХҐХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХЎХЈХёЦЂХ® ХµХёЦ‚ЦЂ ХЈХёЦ‚Х©ХЎХ¶Х¶ ХёЦ‚ ХЎЦЂХїХ¶ Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХЈХ« ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ Ц‡ ХҐЦЂХЇЦЂХЎХЈХёЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х°ХЎХ¶ХЎХ® ХєХЎХЇХЎХЅ-ХєХјХЎХї Х§Х«Х¶ Х¬ЦЂХЎЦЃХ¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХЈХҐХїХ«Х¶ХЁ Ц„Х«Х№ ЦЃХЎХґЦ„ХҐХ¬ХёЦ‚ ХєХҐХЅ Х¤ХЎХ·Хї Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЈХЎХ¶, ХѕХЎЦЂХёЦ‚ЦЃХЎХ¶Ц„Х¶ ХЅХЇХЅХ«Х¶: ХЉХЎХјХЎХѕХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц„ХёЦ‚ХІХЎХ¶ ХёЦ‚ ХЇХёХѕХЇХ«Х©ХЁ, Х­ХЎХўХ« Х№ХЎХ©ХЎХ¬ХЎХ¶ ХёЦ‚ Х­Х¶ХёЦЃХ«Х¶, ЦѓХЎЦЂХ№Х¶ ХёЦ‚ ХўХІХёЦ‚ХІХЁ, Ц„ХµХЎХІХЎХ¶Х¶ ХёЦ‚ ХїХЎХ·ХїХЁ Х¬ХѕХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЅЦЂХўХёЦ‚Хґ, ХґХЎЦ„ЦЂХёЦ‚Хґ, ХЎЦЂЦ‡Х« ХїХЎХЇ Х§Х«Х¶ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ, ХёЦЂХєХҐХЅХ¦Х« ХЇХҐХ¶ХЅХЎХїХёЦ‚ ХЎЦЂЦ‡ХЁ ХѕХҐЦЂХ» ХїХЎ ХґХҐХјХҐХ¬ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Ц‡ ХЇХµХЎХ¶Ц„ ХїХЎ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЎХµХ¤ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„Х¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХ¶ЦЃХёХѕ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х§ЦЂ ХјХЎХ¶Х№ХєХЎЦЂХ« ХЎХґХўХёХІХ» ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХЎХєЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁ Ц‡ ХЅЦЂХЎ Х±ХҐХјЦ„ХёХѕ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х« ХёЦ‚ХїХҐХЅХїХЁ:

Վարդևան աղբարը ուրագն ու սղոցը ձեռքին առավոտ վաղ դուրս էր եկել և արորի պարագաները դուրս բերելով բաց օդում, միայն երկու կողմից քամուց պաշտպանված դռան առաջ, արևի անջեռուցիչ ճառագայթների տակ տաշտշում էր սեպեր և ուրիշ գործիքներ ու պատրաստվում ցանքսի գնալու: Արորը ամբողջապես գլգլել էր մի կողմը կարկատելիս, մյուս կողմը քայքայվում էր: Հերիք չէր Վարդևանի մտատանջությունը յուր փչացած արորի մասին, կինը՝ Գարանը, երկու– երեք տաշտ էր բերել, որպեսզի կարկատել տա, ջուրը դնե, որ մի կերպ ամրանա և փռելիք կաթը չսուզվի: Վարդևանը վրդովված շարժում էր գլուխը, ծռմռում էր դիմագծերը և ինքն իրեն խոսողի նման գլխով, ուսերով և թևերով անդադար շարժումներ էր կատարում:

– Վարդևան, քա, ախար թե՜զ արա, առաջ մեկ այս տաշտերս կարգի դիր, որ տանեմ ջուրը դնեմ, ես գործ ունիմ, պիտի մածուն շինեմ, որ կոտրած բղուղը ծեփեմ: Դեռ հլա խոստացել եմ Մելքոնիս, որ չուխան կարկատեմ, գիշերը մալը տանում է արածելու, ցրտին զնգզնգում է: Բախտներիցս անձրևներն էլ չեն կանգնում, թե ցերեկը մի երկու ժամ արևի երեսն ենք տեսնում, թոնը գիշերը մինչև լույս շաղ է գալիս: Մեկ թո՜ղ արորդ, այդ շտապոք չէ, երկու գամ զարկ տաշտերիս:

– Զահլա տարար, գիտես թե քու տաշտերն ե՞ն տունը պահելու:

– Տաշտերս էլ իրենց տեղն ունին, կաթդ, մածունդ, յուղդ, պանիրդ կարգի պիտի դրվի. խո առանց կերակրի չե՞նք կարող ապրիլ: Մենք էլ մեր ուժի չափ…

– Լա՜վ, գլուխս մի դանկ անիլ, կշինեմ… Չորս կովդ ու տասներկու ոչխարդ ձմեռս իմ եզների կերածից չորս անգամ ավելի կերան, դրանց տված օգուտն ի՞նչ է… Թե ես յոնջաս ու հորթս ծախեի և դրա գնով պանիր ու յուղ գնեի, բոլ-բոլ մեզ օգտելուց ջոկ, մի բան էլ փողից ետ կգցեի…

– Լա՜վ, լա՜վ, շատ վրա մի կախիլ, յոնջիդ ու հորթիդ գինը տվել եմ, չորս լիտր եղ ծախեցիր, տասներկու լիտր էլ պանիր, էլ ի՞նչ պիտի լինի:

– Ծախեցի՛ ր… Ծախեցի չէ՞, փողերն էլ գրպանս, քսակս դրի ու պահեցի…

– Ինձ ի՞նչ, թե ինչ արիր, ես որ քեզ տվի, ես որ քեզ հանձնեցի, տնտեսեցի իմ աշխատությունով, դեռ տնեցոց բոլորիդ գուլպացուն, չուխացուն այդ ոչխարի բուրգից ելավ, երկու ջեջիմ գործեցի և դեռ աղջկանդ բաժինքի անկողնի բուրգը մատակարարեցի, էլ ի՞նչ պիտի լինի:

– Եղը Մեղրենց ուղարկեցի մեր պարտքի տոկոսի շահի տեղ, իսկ պանիրը, այն էլ անքաշ պանիրը, զապթիեի բինբաշին կերավ մյուդեիի (պրոկուրոր) հետ: Կարծես թե մենք ստեղծվել ենք միմիայն այդ քաղքցոց ստրկի պես ծառայելու համար: Արզերում չեղավ այս քաղաքը, արզուլում (այրարևիչ) մեզ համար: Էս քաղքցիների ճանկում մինչև ե՞րբ պիտի մենք տապկվինք…

– Բարո՜վ, Վարդևան, – ասաց ու ձիուց վար իջավ մի ճանապարհորդ, որբ, ինչպես երևում էր, քաղաքից էր գալիս:

ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ Х¶ХЇХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ ХєХҐХЅ, ХЅХ«ЦЂХїХЁ ХїХЎХЇХ¶ХёЦ‚ХѕЦЂХЎ ХҐХІХЎХѕ, ХґХёЦЂХґХёЦ„ХЎЦЃ, ХўХЎХµЦЃ ХЇЦЂЦ„ХҐЦЂХЁ Х¦ХЅХєХҐХ¬ХёХѕ, ХЇХЎХ¶Х№ХҐЦЃ ХµХёЦ‚ЦЂ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚Х¶, ХёЦЂХЁ ХЈХёХґХ« ЦѓХ¬ХЎХ® ХєХЎХїХ¶ Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХЇХЎХїХёЦ‚Хґ.

– Մելքո՜ն, Մելքո՜ն, շտապիր, Կարապետ աղայի ձին. ներս քաշե…

Х„Х«Х¶Х№ ХЎХµХ¤ ФіХЎЦЂХЎХ¶ХЁ Х°ХµХёЦ‚ЦЂХ« Х±Х«ХёЦ‚ ХЅХЎХ¶Х±Х¶ ХЎХјХЎХ® ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐХ¬ Х§ЦЂ Х¤ХјХЎХ¶ХЁ Ц‡ ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Хґ ХЎХґХёЦ‚ХЅХ¶Х« ХЇХЎЦЂХЈХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ХЁ: ФµЦЂХў Х¬ХЅХҐЦЃ Х„ХҐХ¬Ц„ХёХ¶Х«Х¶ ХҐХІХЎХ® Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶ХЁ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЅХєХЎХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х±Х«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЅ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ Х„ХҐХ¬Ц„ХёХ¶Х¶ Х§Х¬ Х¶ЦЂХЎ ХҐХїЦ‡Х«ЦЃ ХҐХЇХЎХѕ, Ц‡ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ ХёЦ‚ЦЂХЎХЈХЁ ХѕХЎЦЂ Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёХѕ Х¶Х·ХЎХ¶ ХїХЎХ¬ХёХѕХќ ХЎХЅХЎЦЃ.

– Աղա ջան, հրամմեցե՜ք, ներս հրամմեց՜եք, – և բոլորը ներս քաշվեցան հյուրասենյակ: Սենյակը բավական ընդարձակ էր, թեև առաստաղը շատ բարձր չէր և լույսը նվազ, բայց մաքրությամբ կարող էր օրինակելի լինել քաղաքացի արհեստավորների տներին: Փռվածքը, բարձերը և սարքը թեև չթից էին, բայց իրենց նուրբ գույները պահած և մաքրությամբ ծփծփում էին: Երևում էր, որ տանտերը թեև աղքատ, բայց սաստիկ մաքրասեր և հյուրասեր էր: Տանտիկինը բավական չհամարելով յուր տնական սովորական կահավորությունը պատվավոր հյուրին, անմիջապես ծալքի լայն փեղկը բացեց և մի մաքուր երեսով թանձր մինդար իջեցրեց հյուրի տակը փռելու:

ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ХЎХІХЎХ¶ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХЎХѕХҐХ¬ХёЦЂХ¤ Х·ХёЦЂХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ Ц‡ Х¬ХѕХЎЦЃХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х»ХёЦ‚ЦЂ ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃ: Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁХќ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ ХЎХІХўХёЦЂ ХЎХІХ»Х«ХЇХЁ, Х¬ХѕХЎЦЃХЎЦЂХЎХ¶ХЁ, Х»ЦЂХЇХ«Х№ХЁ Ц‡ ХґХЎЦ„ХёЦ‚ЦЂ ХЅХєХ«ХїХЎХЇ ХЅЦЂХўХ«Х№ХЁ ХёЦ‚ХЅХҐЦЂХ«Х¶, ХґХёХїХҐЦЃХЎХѕ ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ХЎХІХЎХµХ«Х¶ Х¬ХѕХЎЦЃХѕХҐХ¬ХёЦ‚ Х»ХёЦ‚ЦЂ ХїХЎХ¬ХёЦ‚: ХЂХЎХЅХЎХ® Х§ЦЂ Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁ ХЇХЎЦЂХґЦЂХЎХ® Х­Х¶Х±ХёЦЂХ« Х¶ХґХЎХ¶, ХЅХєХ«ХїХЎХЇ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХґХёЦЂХ©ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ХҐХ¬ Х°ХЎХЈХЎХ® ХЅХєХ«ХїХЎХЇХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ Х№Х«Х© Х¤ХҐЦЂХ«ХЎХµХ«ЦЃ: ФІХЎХ¦ХґХЎХ°ХµХёЦ‚ХЅ ХґХЎХ¦ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х·ХЎЦЂЦ„ХёХѕ ХЅЦѓХјХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ Х©Х«ХЇХёЦ‚Х¶Ц„Х« ХѕЦЂХЎ, ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЅЦ‡ ХЅХЎХ©Х« Х¶ХґХЎХ¶: ФЅХёХ·ХёЦЂ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ЦЃХёХ¬ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Ц‡ ХўХёЦЃХҐЦЂ ХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚Хґ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁ, Х«ХЅХЇ ХЎХµХїХҐЦЂХЁ ХґХЎХµХ«ХЅХ« ХѕХЎЦЂХ¤Х«ЦЃ Х§Х¬ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХЈХёЦ‚ХµХ¶ Ц‡ Х§ХњХ¬ Х°ЦЂХЎХєХёЦ‚ЦЂХ«Х№: ФїХЎЦЂХЎХєХҐХї ХЎХІХЎХ¶ ХЈХЎХµХ¬Х« Х¶ХґХЎХ¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ Х№ХјХЎХ® ХЎХ¶ХґХҐХІ Ц…ЦЂХ«ХёЦЂХ¤Х« Х¤ХҐХґЦ„Х«Х¶, Х¬ХѕХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ Ц‡ ХўХёЦЂХўХёЦ„ХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХҐЦЂХўХҐХґХ¶-ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ Х§Х¬ Х°ХЎХјХЎХ№ХёЦ‚Хґ:

ФіХЎЦЂХЎХ¶ХЁ ХїХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЈХ¶ХЎЦЃХҐХ¬, ХёЦЂ Х°ХЎХѕ ХґХёЦЂХ©ХҐ ХёЦ‚ ХїХЎХєХЎХЇХҐ, Х«ХЅХЇ Х„ХҐЦ„ХёХ¶ХЁ Х±Х«ХёЦ‚Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХµХёХ¶Х»ХЎХµХ« ХґХ¶ХЎЦЃХёЦЂХ¤ ХЇХЎХєХёЦЃХЁ ХїХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё ХҐХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ Х°ХµХёЦ‚ЦЂХЎХЅХҐХ¶ХµХЎХЇ Ц‡ Х¤ХјХЎХ¶ ХґХёХї ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х°ХёЦЂ Х¶ХёЦЂ Х°ЦЂХЎХґХЎХ¶Х«Х¶: ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х°ХҐХјХёЦ‚Х¶ Х¶ХЅХїХЎХ® Х¤Х«ХїХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Х©ХҐ Х«Х¶Х№ХєХҐХЅ ХїХЎХїХЎХ¶ХѕХҐХ¬ХёХѕ Ц‡ ХЇЦЂХЇХ¶ХЎХЇХ« Ц…ХіХЎХјХѕХҐХ¬ХёХѕ Х§ЦЂ Х¬ХѕХЎЦЃХѕХёЦ‚Хґ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚ ХЎХІХЎХ¶Хќ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХёХѕ ХЇХёЦ‚Х¬ ХїХЎХ¬ ЦЃХЎХ¶ХЇХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ Х°ЦЂХҐХ·ХїХЎХЇХЎХїХ«Хє ХЎХІХ»ХЇХЎХ¶:

ФµЦЂХў Х¬ХѕХЎЦЃХѕХҐЦЃХЎХѕ ХЎХІХЎХ¶, Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁ, ХЎЦЂХµХёЦ‚Х¶-Ц„ЦЂХїХ«Х¶Ц„ ХґХїХЎХ® Х¶ЦЂХЎ Х¤ХЎХЄХЎХ¶ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„Х« Ц‡ ХЇХ«Х¦Х«Х№ Х·Х¶Х№ХѕХЎХ®Ц„Х« ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХїХЎХЇ, ХїХѕХҐЦЃ ХҐЦЂХҐХЅХЅЦЂХўХ«Х№ХЁ, Х°ХҐХјХЎЦЃХЎХѕ ХўХЎХЇХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХҐХЅХ« Ц„ЦЂХїХ«Х¶Ц„ХЁ Ц‡ ХЅЦЂХїХ« ХўХЎХўХЎХ­ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХїХҐХ¶Х№ХёХѕ, ХёЦЂХїХҐХІХ«ЦЃ Х¤ХЎЦЂХ±ХµХЎХ¬ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХѕХҐЦЃХЎХѕ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХ¶ХҐХ¬ ХЎХІХЎХµХ« Х«Х¶Х№-Х«Х¶Х№ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: ФІХЎХµЦЃ Ц‡ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ ХЎХµХЅ ХўХёХ¬ХёЦЂХЁ ХєХЎЦЂХїХЎХѕХёЦЂХѕХЎХ® Х§ЦЂ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ ХїХёХЇХЎХ¬ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ ХЎХІХўХЎЦЂХЁ, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЎХІХЎХµХ«Х¶ ХєХЎЦЂХїЦ„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Ц‡ ХєХЎЦЂХїЦ„Х«, ХґХёЦ‚ЦЂХ°ХЎХЇХ« ХѕХіХЎЦЂХґХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ Х§Х¬ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ:

Դեռ այդ հերիք չէ, Գարանը իր վերջին վառեկն էլ մորթեց, պուտկի որքում մնացած յուղով տապակեց և շտապեց հյուրասիրել աղային: Կարապետ աղան այդ նախաճաշը վերջացնելուց հետո վրան մի պնակ մածուն, մի անքաշ պանիր և մի քանի խաշած ձու ևս վայելելով, սեղանից ետ քաշվեցավ, կրկին լվացվելու ջուր պահանջելով: Ի՞նչ պիտի աներ Մարգարիտը, հոգին դուրս գար, պարտավոր էր ծառայել աստծու հյուրին, մանավանդ որ այդ հյուրը իրենց աղան էր, նրան մեծաքանակ պարտք ունեին և դեռ ավելին` վախենում էին–որ նա գանգատ տա և կրակ գցե Վարդևանի տունը: Պարտքը, մուրհակով պարտքը սոսկալի բան էր, իսկ տոկոսիքը, ո՛ւհ, մկից, խոզից ավելի կատաղությամբ էին աճում… Երբ փորը կշտացուց և թիկն տվեց Կարապետ աղան, գլուխը բարձին կռթնելով, սիգարեթը ծխելով, ասաց.

– Գիտե՞ս ինչի եմ եկել, Վարդևան աղբար, դու մեզի չես փնտրում, չես երևում, ե՜ս եկա…

– Ի՞նչ, ձմեռը, բուքն ու բորանը ե՞րբ հեռացան, որ մենք կարողանայինք քաղաք գալ, գործ անել…

– Ես չգիտեմ, մենակ դու խոստացար, որ գոմեշներդ կբերես, զատկից հետո կծախես ու մեր հաշիվները…

– Այո՜, ես էլ էի մտածում, ես էլ վճռել էի, բայց գոմեշները աստված առավ ձեռքիցս…

– Ինչպե՞ս թե:

– Երկուսն էլ սատկեցան… Ձմեռս մեր մալի կերը շատ նվազ էր, ցուրտն էլ դեռ այսօր շարունակվում է: Աստված ե՞րբ է խեղճի երեսին աշել, որ մեզ աշե: Ես որոշել էի, մտադրել էի պարտքից ազատվելու, բայց աստված որ չկամենա, ես, ի՞նչ կարող եմ անել…

– Այդ չեղավ, մեր հաշիվը ետ գցել չի լինիլ… Դու խո ճանաչում ես մեծ եղբորս՝ Գևորգ աղային, նա չի համբերիլ, մեկ էլ տեսար մեմուրն եկավ տունդ, դուռդ գրելու: Գործիդ աշե, գնա քաղաք իրեն տես, կարգի բեր հաշիվդ, թե ոչ դու գիտես, հետո կզղջաս:




2


ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х°Х¶ХЎЦЂ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ФіЦ‡ХёЦЂХЈ ХЎХІХЎХµХ« Х°ЦЂХЎХѕХҐЦЂХЁ Х¬ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Ц‡ Ф±ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚Хґ ХЈХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚: Х‘ХЎХ¶Ц„Х« ХЈХёЦЂХ®Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ, ХЎХµХ¤ Ц…ЦЂХҐЦЂХ« ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎЦЂХ¤ХµХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ ХєХ«ХїХ« ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХҐЦЂ ХµХёЦ‚ЦЂ ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ХЁ, ХєХ«ХїХ« ХєХЎЦЂХїЦ„ХҐЦЂХЁ, Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂХЁ ХїХЎЦЂ Ц‡ ХЇХЎЦЂХЈХ« ХўХҐЦЂХҐЦЂ ХїХ¶ХїХҐХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ: ФґХЄХѕХЎЦЂ Х§ЦЂ, ХЎХ¶ХїХЎХ¶ХҐХ¬Х« ХґХ·ХЎХЇХ« Х¤ЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ, ЦѓХёХІХ« ХЇХЎХ¶Х­Х«ХЇ Х¤ЦЂХЎХґХ«, ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ ХЅХєХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х©ХёХІХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ: ФґХҐХј Х¬ХЎХѕ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХґХҐХ® ХёЦЂХ¤Х«Х¶Хќ ФіХҐХ¤ХҐХёХ¶ХЁ, Х‚ХЎЦЂХЅХёЦ‚Хґ Х°ХµХёЦ‚ХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Ц‡ ХїХЎЦЂХҐХЇХЎХ¶ ХµХёХ©-ХёЦ‚Х©ХЁ ХёХЅХЇХ« Х§ЦЂ ХіХЎХґЦѓХёЦ‚Хґ Х®Х¶ХёХІХ¶ХҐЦЂХ«Х¶, ХёЦЂХёХѕ ХѕХіХЎЦЂХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂХЁ, ХЎХєХЎ Х©ХҐ ХёХ№ ХЅХёХѕХЎХґХЎХ° ХЇХЇХёХїХёЦЂХѕХҐЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ХЁ, Ц‡ Х°ХЎЦЂХЇХЎХ°ХЎХ¶ХЁ ХѕХЎХІХёЦ‚ЦЃ ХЇХ®ХЎХ­ХҐЦЂ Х¶ЦЂХЎ ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ, ХЎЦЂХїХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ, Х«ЦЂХҐХ¶ Х§Х¬ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХўХЎХ¶ХїХҐЦЂХ« Х­ХёЦЂХ·ХҐЦЂХёЦ‚Хґ ЦѓХїХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ:

ХЌХёХЅХЇХЎХ¬Х« Х§ЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ: ХѓХ·ХґХЎЦЂХ«Хї Х§, ХёЦЂ Х¶ХЎ ХўХЎХ¶ХїХёЦ‚Хґ Х№Х§ЦЂ, ХЅХёХѕХЎХ® ХёЦ‚ ХґХҐЦЂХЇ Х§Х¬ Х№Х§ЦЂ, ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„Х¶ Х§Х¬ ХёЦ‚ЦЂХ«Х·Х¶ХҐЦЂХ« Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХёЦ‚ЦЂХЎХ¬ХёЦ‚ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х«Х¶ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХЅХҐХ¬, ХўХЎХµЦЃ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХјХЎХ№ХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХґХёЦЂХґХёЦ„ХЎХ¬ХёЦ‚ ХёХњХ№ Х°ХЎЦЃ Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ Ц‡ ХёХњХ№ Ц„Х¶ХҐХ¬ ХЎХ¶ХѕЦЂХ¤ХёХѕ ХёЦ‚ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХїХЎХ¶Х»ХѕХЎХ® ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ХЁ: Ф±ХґХўХёХІХ» ХїХЎЦЂХ«Х¶ ЦЃХЎХ¶ХёЦ‚Хґ, ХЈХёЦ‚Х©Х¶ХёЦ‚Хґ, Ц„ХЎХІХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХЇХЎХ¬ХЅХёЦ‚Хґ, ХѕХЎХ¦ХёЦ‚Хґ, Х±ХЈХѕХёЦ‚Хґ, ХўХЎХµЦЃ Ц‡ ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х¬Х« ХЇХ«ХЅХЎХЇХёЦ‚Х·Хї, Х§Х¬Х« ХЇХ«ХЅХЎХґХҐЦЂХЇ, Х§Х¬Х« ХЇХЎЦЂХ«Ц„Х« ХґХҐХ» Х­ХҐХІХ¤ХѕХЎХ®, Х§Х¬Х« ХєХЎЦЂХїХЎХїХҐЦЂХҐЦЂХ« ХіХЎХ¶ХЇХёЦ‚Хґ: ФіХҐХ¤ХҐХёХ¶ХЁ Х¶Х·ХЎХ¶ХѕХЎХ® Х§ЦЂ: ФµЦЂХҐЦ„ ХїХЎЦЂХ« Х§ЦЂ ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х­Х¶ХЎХґХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ ХЇХЈХ¶ХЎ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х°ХЎЦЂХЅХ«Х¶ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХўХЎХµЦЃ ХїХЎЦЂХҐЦЃХїХЎЦЂХ« Х°ХЎЦЂХЅХЎХ¶Х«Ц„ХЁ ХҐХї Х§ЦЂ ХЁХ¶ХЇХ¶ХёЦ‚Хґ, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х«ХЅХЇ ФіХҐХ¤ХҐХёХ¶ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х‚ХЎЦЂХЅХ«ЦЃ ХѕХҐЦЂХЎХ¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬: Ф±Х·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХЁ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ Ц„Х«Х№ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х°ХЎЦЂХЇХҐЦЂХЁ Х®ХЎХ®ХЇХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХ¦Х«Хѕ Х§ЦЂ ХўХЎХѕХёЦ‚Хґ, Х§Х¬ Х«Х¶Х№ХєХҐХћХЅ ХЈХЎЦЂ Х‚ХЎЦЂХЅХ«ЦЃ Ф±ЦЂХ¦ЦЂХёЦ‚Хґ, Х®ХЎХ­ХЅХҐЦЂ ХЎХ¶ХҐЦЂ, Х°ХЎЦЂХЅХ«Х¶ Х¶ХѕХҐЦЂ ХїХЎЦЂ Ц‡ ХЇХЎХґ Х°ХЎЦЂХЅХ¶Х«Ц„ ХЎХјХ¶ХҐЦЂ:

ФіХЎХ¬ХЎЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х°ХёЦЂ ХёЦ‚ ХґХёЦЂ ХЅЦЂХїХҐЦЂХЁ, ХҐЦЂХў ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х№ХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎЦЂХЅХЁ ХїХёЦ‚Х¶ ХўХҐЦЂХҐХ¬: ФѕХ¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« ХїХЎХ¶Х»ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХЎХґХёХ©ХЁ, ХЎХµХ¶ ХґХ«ХїЦ„ХЁ, Х©ХҐ Х¤ХёЦ‚Хј-Х¤ЦЂХЎЦЃХ« Х®Х«Х®ХЎХІХёЦ‚Хґ Х§ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ, ХёЦЂ Х№ХҐХ¶ ХЇХЎЦЂХёХІХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х°ХЎЦЂХЅХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХҐХґЦ„Х«ЦЃ Х¶ХҐЦЂХЅ ХЈЦЃХҐХ¬: Ф±ХґХҐХ¶ ХїХЎЦЂХ« Х°ХёЦ‚ХµХЅ Х§Х«Х¶ Х¤Х¶ХёЦ‚Хґ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХўХҐЦЂЦ„Х«, ХЇХЎХ¬Х« ХѕЦЂХЎ, ХўХЎХµЦЃ ХЇХЎХ¬Х« ХґХҐХ» ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§ЦЂ ЦЃЦЂХѕХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЎХѕХЎЦЂХ« Х§ЦЂ ХґХЎХїХ¶ХѕХёЦ‚Хґ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х°ХёЦ‚ХµХЅХЁ, ХёЦЂ ХґХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ Х·ХѕХЎЦЂХЎХ® ХёЦ‚ ХЎХєХ·ХЎХ®:

Ցանքսերը շարունակվում էին: Վարդևանը Մելքոնի հետ իրենց երկու լուծ արջառներով չէին կարողանում արտից ու հանդից դուրս գալ: Անձրևն էլ կարծես թշնամի էր ընկել չարատանջ երկրագործին, բարակ մաղում էր, թրջում գետինը և ուժասպառում լղարած արջառներին ու տերերին: Դանդաղ էր ընթանում նրանց գործը, մինչև ապրիլի քսանը, տասնևհինգ օրվա մեջ հինգ օրավար տեղ (հավասար մոտավորապես հինգ դեսյատինի) հազիվ էին ցանել և տափնել: Ունեին մի-երկու օրավար տեղ ևս, բայց հուսահատվել էին, չէին իմանում ցանե՞լ, թե թողնել… Բայց ե՞րբ կարող էր երկրագործը ձեռք քաշել հողից, մի օրավարը հաջող տարում տասնևհինգ սոմար (30 չետվերիկ) ցորեն կարող էր տալ, իսկ այդ բերքի գնով ոչ միայն պարտքերը, հարկերը, այլ մինչև անգամ նոր լծկանների կարող էին վճարել… Բայց ռանչպարի հույսը լոկ երազ էր մնում հաճախ և համարյա երկար տարիներում նա յուր ցանածի կրկնապատիկը, եռապատիկն էր հավաքել, որով հազիվ յուր անասունների կերն էր դուրս եկել և իր ընտանիքի սովամահ չլինելու չափ պարենը, իսկ հաջորդ տարվա ցանքսի սերմացուն միշտ կիսատ էր մնացել:

Այդ բոլորը աստծու պատիժն էին համարում, քանի որ ժամանակին անձրևից, կարկտից, չորությունից նեղվում էին ցանքսերը և կամ մորեխը, մանավանդ մուկը կտրատում ու փչացնում Էին ռանչպարի դառն աշխատության պտուղը: Բայց փորձված ծերուկները միշտ կրկնում էին. աղբա՜ր, առաջ էլ կային մորեխ, մուկ, առաջ էլ պատահում էին ամեն տեսակ փորձանքներ, բայց մենք մեկին տասը, գոնե ութը անպատճառ ժողովում էինք, դեռ չեմ ասում հաջող, բերրի տարիների մեկին տասներկուսն ու տասնհինգը, որին շատ ու շատ անգամ դիմավորել ենք: Այս աստծու պատիժ չէ՞, աստված յուր ստեղծածին տառապանքի մեջ ինչի՞ պիտի թողնե, այս մեր խելքի պատիժն է, մեր անփորձության հետևանքն է: Տասը–քսան տարի շարունակ ցանում ենք ու ցանում, առանց մտածելու, որ երկիրը պառավել է, թուլացել է, պետք է նրան պարարտացնել, որ մենք էլ բերք ունենանք: Տեսե՜ք, լավ տեսեք գութնվար արտերը, խոպանից ետև ցանված հողերը կամ աղբով պարարտացրած հանդերը, բոլորն էլ կարգին բերք են տալիս: Եթե մենք երկար խոպան թողնենք կամ աղբենք, ինչի պիտի առաջվա նման բերք չստանանք: Պապերի ժամանակ հողը պարարտ էր, ուժեղ և միշտ չորրորդ տարին արտը խոպան էին թողնում, իսկ մենք, հողերս այնքան քչացել են, ոք ոչ միայն խոպան չենք թողնում, այլ մինչև անգամ չենք աշխատում աղբով պարարտացնել և մեջընդմեջ կտավատ, ոսպ և ուրիշ հատիկներ ցանել, որ հողը գիրանա: Ամեն տարի ցորեն, գարի որ ցանենք, բերքն էլ նրա համեմատ կքաղենք: Վարդևանը ցանում էր և մտածում, մտամոլորվում: Հույսը անչափ մեծ էր սրտում և վստահաբար վարում էր գործը, վարում և երբեմն էլ վարանում, թուլանում, դառն մտքերի մեջ խորասուզվում: Հապա թե հույսը չիրականանա՞ր, կարկուտը կամ մուկը նորից փշրեին նրա հույսերը… Այո՜, – ասում էր նա յուր մտքում, – հողս շատ է հալից ընկել, պարարտության կարոտ է, բայց ինչո՞վ պարարտացնել… Աղբը իրեն կարևոր է, աղբով էլ շատ դժվար էր ութ-տասն օրավար հողը պարարտացնել, մանավանդ որ աղբն էլ տնտեսության մեջ յուր որոշ դերն էր կատարում, յուր տան վառելիք աթարն էր թխում, որից մի մասն էլ ծախում էր քաղաքացուն, ինչ-ինչ պետքերը հոգում… Արտը պարարտացնելով կարող էր ավելի վաստակել և տան վառելիքը գնել, բայց և այնպես հակառակ պարագան էլ կար, կարող էր մուկը ամենալավ արտն էլ ոչնչացնել, հետևաբար նա ձմեռը առանց վառելիքի կմնար… Իր անասունների աղբով նա չէր կարող ամբողջ յուր հողերը պարարտացնել, բայց եթե մեկը-երկուսը պարարտացներ, էլի մեծ օգնություն էր, միայն թե տատանվում էր, կասկածում էր: Պապերը այդ բանը չէին արել, դրացիները չէին անում, ինքը աշխարհի առաջ ինչպե՞ս մինակ օրինակ դառնար և անհաջող դեպքում բացի զրկանքից և ծաղրի մատնվեր:

Եղանակը ամպամած էր, և արջառները հալից ընկել, թուլացել, արորը չէին կարողանում քաշել: Դիտում էր մտամոլոր Վարդևանը, թե ինչպես տաժանելի տանջանքներով էին շարժվում, փոփոխում քայլերը ուժասպառ անասունները, և ինքն էլ նրանց հետ հալվում էր ու տանջվում, առանց կարողանալու վշտի առաջացրած թմրությունից սթափվել: Մելքոնը երբեմն-երբեմն հառաչելով, կրկնում էր. հո՛, օհո՛, հո՛, – և ճիպոտը օդի մեջ շարժելով վախեցնում էր արջառներին և առաջ մղում: Սա տեսնելով, որ հայրը սաստիկ մտատանջվում է և մոռացել է անասուններին, ասաց.

– Ապար, արջառները չարձակե՞նք, անասունները կարողությունից ընկան:

– Արձակե՜նք, արձակե՜նք, – ասաց Վարդևանը և շուռ տվեց արորը:

Ф±ЦЂХ»ХЎХјХ¶ХҐЦЂХЁ Ц„Х·ХҐЦЃХ«Х¶ ХЎЦЂХїХЎХґХҐХ»ХЁ ХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёЦ‚, Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х§Х¬ Х°ХЎХµЦЂ ХёЦ‚ ХёЦЂХ¤Х«, Х«ЦЂХЎЦЂ Х¤ХҐХґ Х¶ХЅХїХЎХ¶, ХёЦЂ Х°ХЎЦЃ ХёЦ‚ХїХҐХ¶: ФІХЎХµЦЃ Х°ХЎЦЃХҐЦЂХЁ ХєХЎЦЂХєХҐХ¬ Х§ЦЂ, ФіХЎЦЂХЎХ¶Х¶ Х§Х¬ Х°ХЎЦЃ Х№Х§ЦЂ ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХҐХ¬, ХёЦ‚Х·ХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ:

– Մելքո՜ն, տոպրակի մեջ ո՜չ հաց կա, ո՜չ էլ մածուն: Գարանն էլ չեկավ:

– Է՛հ, ով պիտի հիմի տուն երթա ու հաց բերե, ես սաստիկ դադրել եմ: Քիչ նստենք, հիմի ուր որ է կերևնա: Գարանս կամ Մարգարիտը հացերս կբերեն:

ХЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ Х°ХҐХјХёЦ‚Х¶Хќ Х­ЦЂХЎХґХЎХїХ« ХґХёХї, ХҐЦЂЦ‡ЦЃХЎХ¶ Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁ Ц‡ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« Х¤ЦЂХЎЦЃХёЦ‚` Х„ХЎХ¶ХёЦ‚ХЇХ« ХЎХІХ»Х«ХЇХЁ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї ХЇХЎХєХёЦЃХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х°ХЎЦЃ Х§Х«Х¶ ХўХҐЦЂХёЦ‚Хґ: ФµЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ« ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶ ХҐЦЂЦ‡ХЎХ¬ХЁ Х¶ХёЦЂ ХґХїЦ„ХҐЦЂ Х®ХЎХЈХҐЦЃЦЂХҐЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХЅЦЂХїХёЦ‚Хґ, ХґХЎХ¶ХЎХѕХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї Ц„ХЎХµХ¬ХҐЦЂХёХѕ Ц‡ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХёХѕ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х©Х·ХѕХЎХј ХЎЦЂХЎЦЂХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ: Ф±Х¶ХєХЎХµХґХЎХ¶ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ Х­ХёХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХµХёЦ‚Х©ХЁ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅЦЂХїХҐЦЂХ«Х¶ Х·ХЎХї Х°ХЎХіХҐХ¬Х« ХЎХјХЎЦЂХЇХЎХµХ« ХґХЎХЅХ«Х¶ Х§ЦЂ Ц‡ Х°ХёХЈХёХѕ ХЎХµХ¶Ц„ХЎХ¶ ХѕЦЂХ¤ХёХѕХѕХЎХ® Х§Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХ¶ Х§Х¬, ХёЦЂ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х№Х§Х«Х¶ ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚Хґ Х°ХҐХјХёЦ‚Х¶, Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х±ХЈХҐХ¬ ХёЦ‚ Х¤Х«ХїХҐХ¬: ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХЎХ№Ц„ХЁ ХєХ¬Х·ХЎХ® ХґХ¶ХЎЦЃ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎ, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХҐХЇХЎХ¶, ХЎЦЂХїХЁ ХґХїХЎХ¶:

– Աղջիկ, ինչի՞ այսքան ուշացար, մեզ քաղցած թողիր, – ասաց Վարդևանը ուրախ դեմքով, դուստրից մի աներկյուղ պատասխան ստանալու մտքով:

– Գարանս ուշացուց: Մեկ էլ որ Մարջանը ասաց «Սպասի՜ր, միասին գնանք»: Ես էլ վախենում էի մենակ գալու, քիչ կեցա, ու մեկտեղ եկանք:

– Վախենալու ի՞նչ կա, ճվաս՝ ձայնդ գյուղ կհասնի, հանդվորները կիմանան, էլ ինչի՞ ես վախենում…

– Մարթան էլ շատ ճվաց, բայց մինչև գեղացվոց հավսարի հասնելը, Մահմեդը խեղճ աղջկան լեղաճաք արավ:

ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х№ХЇХЎЦЂХёХІХЎЦЃХЎХѕ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐХ¬, Х¶ХЎ Х«ХЅХЇХёЦ‚ХµХ¶ ХЇХЎХєХёЦЃХ¶ ХЎХјХЎХѕ ХЎХІХ»ХЇХЎ Х±ХҐХјЦ„Х«ЦЃ ХёЦ‚ ХўХЎЦЃ ХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕХќ Х¶Х·Х­ХЎЦЂЦ„Х« Х¶ХґХЎХ¶, ХўХЎЦЂХЎХЇ ХёЦ‚ ХЅХєХ«ХїХЎХЇ Х°ХЎЦЃХ«ЦЃ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ ХЈЦЃХҐЦЃ: Х„ХҐХ¬Ц„ХёХ¶ХЁ ХґХёХїХҐЦЃХЎХѕ Ц‡ ХґХ« ХєХЎХїХЎХј Х°ХЎЦЃХёХѕ ХґХЎХ®Х¶Х« ХєХёЦ‚ХїХЇХ« ХҐЦЂХҐХЅХ«ЦЃ ХЅХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ Ц‡ ХЇХёЦ‚Х¬ ХїХѕХҐЦЃ: Х„ХЎЦЂХ»ХЎХ¶ХЁ Х°ХЎХ¶Х¤Х« ХґХҐХ» ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® ХЅХєХЎХЅХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЃХ« ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎЦЂХїХЁ: Х„ХЎЦЂХЈХЎЦЂХ«ХїХЁ Х¶ЦЂХЎ ХЅХєХЎХЅХёХІХЎХЇХЎХ¶ Х°ХЎХµХЎЦЃЦ„ХЁ Х¦Х¶Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё ХЅХ«ЦЂХї ХЎЦЂХЎХѕ Ц‡ ХЎХЅХЎЦЃ Х¤ХёХІХ¤ХІХЎХ¬ХёХѕ.

– Ապա՜ր, Մարջանի հետ գնամ նրանց արտը, մենակ վախենում է…

– Գնա՜, աղջի՜կս, գնա՜, շուտ էլ դարձե՜ք, մի մնաք: Մի վախենաք, գնացե՜ք, աչքս ձեր ետևից է:

ФµЦЂХЇХёЦ‚ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХЎХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎЦЂХЎХЈ Ц„ХЎХµХ¬ХҐЦЂХёХѕ Х°ХҐХјХЎЦЃХЎХ¶: ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х¶ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХҐХїЦ‡Х«ЦЃ Х¤Х«ХїХҐХ¬ХёХѕ ХґХ¶ХЎЦЃ Х¶ХЅХїХЎХ® ХїХҐХІХЁ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶Х« Х¶ХґХЎХ¶ Ц‡ ХЅЦЂХїХ« Х­ХёЦЂЦ„Х«ЦЃ ХґХ« Х¤ХЎХјХ¶ Х°ХЎХјХЎХ№ХЎХ¶Ц„ ХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐЦЃ: Ф±ХґХєХҐЦЂХЁ Х°ХҐХїХ¦Х°ХҐХїХҐ ХЇХёЦ‚ХїХЎХЇХѕХҐЦЃХЎХ¶, ХґХјХЎХµХ¬ХҐЦЃХ«Х¶ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« Х©ХЎХ­Х®ХЎХ¬Х« Х¤ХҐХґЦ„ХЁ, ХЎХ¶Х±ЦЂЦ‡Х« ХўХЎЦЂХЎХЇ ХЇХЎХ©Х«Х¬Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї Х­ХёХ¶ХЎХѕХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ХЁ Х©ХЎЦѓХЎХ¶ЦЃХҐЦЃ ХјХЎХ¶Х№ХєХЎЦЂХ« ХґХЎЦЂХґХ¶Х«, ХёХЅХЇХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ« Х®ХёЦ‚Х®ХЁ, Ц‡ Х¶ЦЂХЎ ХѕХ·ХїХЎЦЃХЎХ® ХЅХ«ЦЂХїХЁ ХЇХЅХЇХ®ХЎЦЃЦЂХҐЦЃ ХёЦ‚ ХґХІХЇХїХЎЦЃЦЂХҐЦЃ: Х†ХЎ ХҐЦЂХў ХµХёЦ‚ЦЂ Х¬ХІХЎЦЂ ХЎЦЂХ»ХЎХјХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇЦЂХЇХ«Х¶ ЦѓХёЦЂХ±ХҐЦЃ ЦЃХЎХ¶Ц„ХЁ ХЎХјХЎХ» ХїХЎХ¶Х«Х¬ ХёЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЈХёЦЂХ®ХЁ, ХЎЦЂХёЦЂХ« ХЇХЎХєХҐЦЂХЁ Ц„ХЎХµЦ„ХЎХµХѕХҐЦЃХЎХ¶ ХёЦ‚ ЦЃЦЂХѕХҐЦЃХЎХ¶, Ц‡ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ Х·ХѕХЎЦЂХЎХ® ХґХ¶ХЎЦЃ ХЎХ¶Х±ЦЂЦ‡Х« ХїХЎХЇ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХґХ« ХЇХїХёЦЂ Х©ХЎХІХ«Ц„Х« ХЇХЎХґ ХЇХЎЦЂХєХҐХїХ« Х®ХЎХ®ХЇХёЦЃХ«:




3


ФіХ«Х·ХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬: ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ ХЎЦЂХёЦЂХЁ Х°ХЎХ¦Х«Хѕ ХґХ« Ц„Х«Х№ ХЇХЎЦЂХЈХ« Х§ЦЂ ХўХҐЦЂХҐХ¬ Ц‡ Х„ХҐХ¬Ц„ХёХ¶Х«Х¶ Х°ХЎХ¶Х¤Х« ХґХҐХ» Х¬Х®ХЇХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ« Ц„ХёХѕ Х©ХёХІХЎХ®, ХҐХЇХҐХ¬ Х§ЦЂ ХїХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚: Х“ХёХ·ХҐХ¶ХґХЎХ¶ Х©ХёХ¶ХЁ ХЅЦѓХјХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Ц‡ Х¤ХЎХ·ХїХҐЦЂХЁ ХЎХґХҐХ¶ ХЇХёХІХґ Х©ЦЂХ»ХѕХҐХ¬, Х­Х­ХґХҐХ¬, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х«Х¶ ХЇХЎХЇХІХҐХ¬, ХёЦЂ ХґХЎХ¶ ХЈХЎХ¬Х¶ ХЎХ¶Х°Х¶ХЎЦЂ Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХ¬, ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Ц„ХЎХµХ¬ХҐХ¬Х«ХЅ ХґХ«Х¶Х№Ц‡ Х®Х¶ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х­ЦЂХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ЦЃХҐХ­Х« ХґХҐХ»: Ф±ХµХ¶ХєХҐХЅ Х©ХЎХ¶Х±ЦЂ ХЎХґХєХҐЦЂХёХѕ Х§ЦЂ ХєХЎХїХҐХ¬ ХҐЦЂХЇХ«Х¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ ХёХњХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХёХ№ ХґХ« ХЎХЅХїХІ Х№Х§ЦЂ Х¶ХЇХЎХїХѕХёЦ‚Хґ, ХЎХµХ¬Ц‡ Х­ХЎХѕХЎЦЂХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ ХїХ«ЦЂХЎХєХҐХїХҐХ¬ Х§ЦЂ, Х¤ХЎХ·ХїХёЦ‚Хґ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х§ЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХѕХёЦ‚Хґ: Х‡Х­Х¶ХёЦЃХЁ ХЎХ¶Х°ХЎХµХїХЎЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ХґХЎХјХЎХ­ХёЦ‚ХІХ« ХґХҐХ» Ц‡ ХўХЎЦЃХ« Х·Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ХЎХЇХ« ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХёХјХ¶ХёЦЃХ«ЦЃ, ХёХ№ ХґХ« Х·Х·ХёЦ‚ХЇ Х№Х§ЦЂ Х¬ХЅХѕХёЦ‚Хґ: Ф±ХІХ»ХЎХґХёЦ‚ХІХ»ХЁ ХЇХЎЦЂХёХІ Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХ¬ХЎХєХҐХЅ Х°ХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХҐЦЃХ¶ХҐХ¬, ХҐХ©ХҐ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х¦ХЎЦЂХ©ХёЦ‚Х¶ Ц‡ ХЅХ©ХЎЦѓХґХЎХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХ« ХґХҐХ» Х¶ЦЂХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХЈХїХ¶ХҐХ«Х¶, ХўХЎХµЦЃ Ц„Х¶Х« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХїХєХЎХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІ ХЈХёЦЂХ®ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХґХЎХјХЎХ­ХёЦ‚ХІХЁ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ ХЅЦЂХїХҐЦЂХёЦ‚Хґ:

Х‡Х¶ХҐЦЂХ« ХёХјХ¶ХёЦЃХЁ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ ХЅХЎХЅХїХЇХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, Ц‡ ХЈХµХёЦ‚ХІХ« ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х«ЦЃ Х¬ХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« Х°ХЎХ№ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХЁ: Х„ХЎЦЂХ¤Х«ХЇХќ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎЦЃХ«Ц„, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х«Х¶ Х°ХёХЈХ¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ Х¤ХЎХ¤ЦЂХҐХ¬, ХЎХµХ¶ХєХҐХЅ Х§Х«Х¶ Х¬Ц„ХЎХ¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ Х©ХґЦЂХҐХ¬, Ц„Х¶ХҐХ¬ ХёЦ‚ Х­ХёЦЂХ©ХЎЦЃХҐХ¬, ХёЦЂ ХёХ№ ХёЦ„ ХёЦ‚Х·Ц„ Х№Х§ЦЂ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХёЦ‚Хґ ХЎХµХ¤ Х°ХЎХ№ХёЦЃХ¶ХҐЦЂХ«Х¶: ФІХЎХµЦЃ Х°ХЎХѕХЎХїХЎЦЂХ«Хґ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х«Х¶ХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХЎЦЂ Х°ХҐХї ХўХёХ¬ХёЦЂ ХёЦ‚ХЄХҐЦЂХёХѕ Х°ХЎХ№ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї: ХЂХҐХјХѕХ«ЦЃ Х¬ХЅХѕХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Ц‡ХЅ Х±Х«ХҐЦЂХ« ХёХїХ¶ХЎХ±ХЎХµХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶ХЎХўХЎЦЂ ХґХёХїХҐХ¶ХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЈХµХёЦ‚ХІХ«Х¶, Ц‡ ХЇХЎЦЂХ®ХҐХЅ Х±Х«ХҐЦЂХ¶ Х§Х¬ Х°ХёХЈХ¶ХЎХ®, ХёЦ‚ХЄХЎХЅХєХЎХј ХЈХµХёЦ‚ХІХ« Х·Х¶ХҐЦЂХ« ХёХјХ¶ХёЦЃХ« Х±ХЎХµХ¶Х«ЦЃ Ц„ХЎХ»ХЎХ¬ХҐЦЂХѕХЎХ®, ХЎХ·Х­ХЎХїХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶ ХЄХЎХґ ХЎХјХЎХ» Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ Х«Х»Ц‡ХЎХ¶ Ц‡ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬: ХЃХ«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х·ХЎХїХѕХёЦЂ Х№Х§Х«Х¶, Х№ХёЦЂХЅ Х°ХёХЈХ« Х§Х«Х¶ Ц‡ ХўХёХ¬ХёЦЂХ¶ Х§Х¬ Х¦Х«Х¶ХѕХЎХ®: Х†ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃЦЂХЎХ® ХЎХІХґХёЦ‚ХЇХЁ ХўХёЦЂХўХёЦ„ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ Х‡Х­Х¶ХёЦЃХ« Х·Х¶ХҐЦЂХ«Х¶:

ХЋХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ ХґХїХЎХ¶ ХЈХµХёЦ‚ХІ Ц‡ ХЎХµХЅ ХёЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЇХёХІХґ ХёХ¬ХёЦЂХѕХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё ХҐХЇХЎХ¶ Х«Х»ХЎХ¶ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« Х¤ХјХЎХ¶ХЁ: Х„Х« Ц„ХЎХ¶Х« ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х¤ХёЦ‚ХјХЁ Х¦ХЎЦЂХЇХ«Х¶ Ц‡ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХЎХѕХҐХ¬Х« Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХЁ Х«Х»ХЎХѕ Х±Х«ХёЦ‚ЦЃ, ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХЎХѕ ХЇХїХёЦ‚ЦЂХЁ Ц‡ Х±ХҐХјЦ„Х« ХґХїЦЂХЎХЇХёХѕ Х·Х¶ХҐЦЂХ« Х°ХҐХї ХЇХјХѕХ·ХїХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦЂХ¤Х«ХЇХ«ЦЃ Х±ХЎХµХ¶ ХїХѕХҐЦЃ.

– Վարդևա՜ն, Վարդևա՜ն, դուռը բաց:

Х„Х« Ц„Х«Х№ Х°ХҐХїХё ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ ХіЦЂХЎХЈХЁ Х±ХҐХјЦ„ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХЇХЎХѕ Ц‡ ХўХЎХЇХ«ЦЃ Х«Х¶Х№-Х«Х¶Х№ Х°ХЎЦЂЦЃХҐЦЂ ХїХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ, ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ¶ ХЅХїХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ЦЃ Х°ХҐХїХё Х¤ХёЦ‚ХјХЁ ХўХЎЦЃХҐЦЃ Ц‡ Х¶ХҐЦЂХЅ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ ХЎХ¶ХЇХёХ№ Х°ХµХёЦ‚ЦЂХҐЦЂХ« Х±Х«ХҐЦЂХЁ: Х‰ХёЦЂХЅ Х±Х«ХЎХѕХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ«ЦЃ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХЁ Х¤ХЎХїХЎХЅХїХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХїХµХЎХ¶Х« Х®ХЎХјХЎХµХёХІ Х§Х«Х¶, ХґХ«Х¶ХЁ ХёХЅХїХ«ХЇХЎХ¶ Ц‡ Х№ХёЦЂЦЂХёЦЂХ¤ХЁ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХЎХїХҐЦЂХЁ` ФіЦ‡ХёЦЂХЈ ХЎХІХЎХ¶ Х§ЦЂ: ХЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХµХ¤ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХЎХґХєХҐЦЂХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХЈХёХјХЈХёХјХёЦ‚Хґ Х§Х«Х¶, Ц‡ Ц…Х¤ХЁ ЦѓХЎХµХ¬ХЎХїХЎХЇХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ФіЦ‡ХёЦЂХЈ ХЎХІХЎХµХ« ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХЇХЎХ¬ ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ХЅХїХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х·ХЎХ¶Х©ХЎХ°ХЎЦЂХҐЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х«Х¶:

ХЂХµХёЦ‚ЦЂХҐЦЂХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂХЅ ХЎХјХЎХ»Х¶ХёЦЂХ¤ХҐЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ, Х±Х«ХҐЦЂХЁ ХЎХ­ХёХјХЁ ХЇХЎХєХҐХ¬ХёХѕ, ХўХЎХµЦЃ Х¤ЦЂХЎХ¶ЦЃ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ ХїХЎХ¶ХЁ: Х€ХњХ№ ХЇХЎХ© ХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ, ХёХњХ№ ХґХЎХ®ХёЦ‚Х¶, ХҐХІХ¶ ХёЦ‚ ХєХЎХ¶Х«ЦЂХЁ ХѕХЎХІХёЦ‚ЦЃ Х§ЦЂ ХЅХєХЎХјХҐХ¬, Х«ХЅХЇ Х°ХЎЦЃХЁ ХЎХјХЎХѕХёХї ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©Х­ХҐХ¬ХёЦ‚ Х§ЦЂ ФіХЎЦЂХЎХ¶ХЁ: ФЅХёХї, ХЈХЎЦЂХ«, Х¤ХЎЦЂХґХЎХ¶, ХµХёХ¶Х»ХЎХќ Х¶Х·ХёЦ‚ХµХ¬Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХЎЦЃХҐХ¬:

– Ձիերին յոնջա տո՜ւր, – ասաց ոստիկանը հրամայական եղանակով:

– Յոնջա՞, – ասաց ապուշ–ապուշ Վարդևանը, – այս տարվան բքերն ու ցրտերը տունը երդ շատ թողի՞ն, որ ես մարագի անկյուններից ձեր ձիերի համար յոնջա գտնեմ:

– Խոտ բե՜ր, – ասաց վրդովված ոստիկանը:

– «Ես ասում եմ, թև ներքինի եմ, նա կրկին հարցնում է, քանի՞ որդի ունիս»:

– Ահա, էֆենդի, թե ի՞նչ անխիղճ են այս գյուղացիք… Ես որ ձեզ պատմում եմ, դուք չեք հավատում, – ասաց բորբոքված Գևորգ աղան: Կեսգիշերին, այս անձրևին, փայլատակումներին ու ցեխին ես ո՞ւմ դուռը գնամ և պարեն գտնեմ մեր ձիերին: Դադրած անասունները հիմի տանջանքից կկոտորվեն:

– Ինչի՞ չեք հավատում, աղա՛, ինչի՞ եք ամբաստանում, ահա ճրագը, ահա մարագներս… Հրամմեցե՜ք, ես ձեզ կառաջնորդեմ ամեն տեղ, դուք խո տանս լավ ծանո՞թ եք: Եթե մի բան գտնեք, ես արժանի եմ ձեր նախատինքին ու մեղավոր, ապա թե ոչ, դուք ինչ եք պատասխան տալու ձեր խղճին…

– Ծո՜, հիմի հավատա՞մ, որ մի բուռը խոտ կամ դարման էլ չունիս:

– Արևս վկա՜, գլուխդ վկա՜, աղա՜, ինչի՞ ես անհավատացել:

– Ախար անլեզու անասուններին խո չե՞նք կարող սպանել:

– Ի՞նչ անեմ, ո՞ր ջուրն ընկնիմ:

– Դրկիցից փոխ ա՜ռ, պարտք վերցրու, գնա փողով գնե, ես կվճարեմ:

– Այո՜ , եթե լինի, եթե ունենան, – ասաց Վարդևանը հառաչելով:

– Ծո՜, փողն որ ցույց տաս, հոգիներն անգամ կծախեն, – ասաց Գևորգ աղան:

– Չկա, չունին… Հավատա՜ խոսքիս:

– Գնա՜, – ասաց պաշտոնապես էֆենդին Վարդևանին, – այս ոստիկանին էլ տար և ձեր քեհյային ասա, որ մեզ համար խոտ, գարի գտնի և ինքն էլ գա, նա մեզ անմիջապես հարկավոր է:

ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶ХЁ ХёХЅХїХ«ХЇХЎХ¶Х« Х°ХҐХї ХЈХ¶ХЎЦЃ Ц‡ ХўХЎХѕХЎХЇХЎХ¶ ХёЦ‚Х·ХЎЦЃХЎХ¶, ХґХ«Х¶Х№Ц‡ ХґХ« Х­ХёЦ‚ЦЂХ± Х°ХёХїХЎХ® ХёЦ‚ ХЎХєХЎХЇХЎХ¶ХЎХ® Х­ХёХї ХЈХїХЎХ¶ ХёЦ‚ ХўХҐЦЂХ«Х¶: Х„Х«Х¶Х№ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ХЅХёХѕ Х§Х«Х¶ ХґХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ ХЅХҐХ¶ХµХЎХЇХёЦ‚ХґХќ ХѕХЎХ·Х­ХЎХјХёЦ‚Х¶ ХёЦ‚ ХєХЎХ·ХїХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХЁ, ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ ХЎХЅХЎЦЃ.

– Էֆենդի՜, սաստիկ համառ է այս անիծածը, դուք պիտի աշխատիք սրան վախեցնել, հետո քիչ-քիչ համոզել, որ գրավ դնե ինձ մոտ հողերը, մինչ փողիս վճարելը: Հակառակ պարագայում դուք սպառնացեք, որ աճուրդով ծախել կտաք ինչպես շարժական, նույնպես անշարժ կալվածները:

– Դու անհոգ կաց, Գևորգ աղա՜, ես նրան մեղրամոմից կփափկացնեմ:

– Դուք չգիտեք, էֆենդի, սրանք ի՞նչ սերունդից են, որ կտրտես, դարձյալ իրենց խոսքը չեն փոխիլ: Պետք է խիստ վարվել և դաժան դեմք ստանալ: Հակառակ պարագայում զուր կանցնի մեր այցելությունը…

– Զուր կանցնի՞: Դու շնորհքս չտեսա՞ր այսօր այնտեղ, այստեղ էլ միևնույն բանը կպատահի…

– Այնտեղ ուրիշ էր դրությունը, այնտեղ ձեռքումդ հրամանագիր ունեիր դատարանից, այնտեղ կարգադրված էր անել, այն բոլորը, իսկ այստեղ պետք է հանգամանքից օգուտ քաղել և նենգությամբ, երկյուղի ազդեցությամբ գործ տեսնել: Դուք վստահ եղեք, ես կարող եմ երեք-չորս օրից կարևոր թղթերը դուրս բերել հուգուգից (դատարան) և սրա համար, բայց ասում եմ, որ առանց այդ ծախսին այս գործն էլ կարգի բերենք:

– Քու խոստացածդ երկու լիրան պատրաստիր, ես քո գործդ, ինչպես խոսք տվի, գլուխ կբերեմ: Գրավականով մուրհակ չե՞ս ուզում, կալվածների ապահովագրության թերթը չէ՞ քու կամեցածը, ես կարգի կբերեմ, էլ ի՞նչ ես ուզում:

ХЋХҐЦЂХ»ХЎХєХҐХЅ Ц„ХҐХ°ХµХЎХ¶ ХҐХЇХЎХѕ ХЋХЎЦЂХ¤Ц‡ХЎХ¶Х« Х°ХҐХї: ФіХµХёЦ‚ХІХёЦ‚Хґ Х¤ХҐХЅХ«ЦЃ-Х¤ХҐХ¶Х«ЦЃ Ц„Х«Х№ ХЈХЎЦЂХ« Х§Х«Х¶ ХЈХїХҐХ¬, Х°ХЎХѕХ« ХЇХёЦ‚ХїХ«ЦЃ, ХўХёЦ‚Х¶ХЇХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ« Х­ХёХїХ«ЦЃ Х°ХЎХѕХЎЦ„ХҐХ¬, ХўХҐЦЂХҐХ¬ Х§Х«Х¶ Х±Х«ХҐЦЂХ«Х¶: Ф·Ц†ХҐХ¶Х¤Х«Х¶ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ-ХўХЎЦЂХЎХЇ ХЈХµХёЦ‚ХІХЎХєХҐХї Ц„ХҐХ°ХµХЎХµХ«Х¶ Х¶ХЎХ­ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ, ХЎХ¶ХЎЦЂХЈХҐХ¬ХёЦ‚ЦЃ Ц‡ Х°ХЎХµХ°ХёХµХҐХ¬ХёЦ‚Ц„ Х°ХҐХїХё ХЎХЅХЎЦЃ.

– Քեզ կանչել եմ, քեհյա՜, որ վկա լինիս այստեղ: Գիշերս ես, Արզրումի հուգուգ մեջլիսի կարգադրության համաձայն, ցուցակագրելու և գրավելու եմ Վարդևանի կայքը Գևորգ աղային ունեցած պարտքի հաշվին: Թե՜ շարժական և թե՜ անշարժ, ինչ որ ունի, բոլորը պիտի ցուցակագրեմ: Քեզ կանչելուս պատճառն այն է, որ ինչ որ ունի, չունի, բոլորը մեկ-մեկ մեզ հայտնես, առանց ծածկելու, որպեսզի ապագայումն էլ պատասխանատու մնաս ծածկված ապրանքների համար:

– Իշխանության հրամանին հնազանդելու պարտավոր ենք, բայց խնդրում եմ թողե՜ք այդ գործը մինչև լույս: Մինչև այն ժամանակ գուցե աղան հաշտվի մի կերպ Վարդևան աղբոր հետ: Եթե չհաշտվեն, գոնե ես միջոց կունենամ առավոտ դրացիներից նրա ունեցած չունեցածի մասին տեղեկություններ հավաքել և ձեզ լիովին, ճշգրիտ զեկուցում տալ:

– Այդ ես չգիտեմ, – ասաց Էֆենդին, – եթե Գևորգ աղան համաձայնի, ես արգելք չունիմ: Ես էլ կխնդրեմ, որ եթե հնարավոր է` հաշտվի…

– Վարդևան աղբար, ախր գործդ ինչի՞ ժամանակին կարգի չես դնում, – ասաց քեհյան, – որ դուռդ կեսգիշերին պաշտոնյա գա: Ամոթ է, մենք հայ քրիստոնյա ենք, ես կխնդրեմ Գևորգ աղայից, որ ներողամիտ լինի քու պակասությանը: Մենք առանձնանանք ու կարգի բերենք հաշիվդ, առանց դրացիներդ բանը լսելու: Առավոտ վաղ վեր կենան ու գնան, պատիվդ էլ դուռ-դրկիցի մոտ հողի հետ չհավասարվի:

– Չգիտեմ ի՞նչ պատասխանեմ… Մի՞թե այս քրիստոնեություն է, մի՞թե այս մարդկություն է… Մի՞թե աստված չկա, խիղճ չկա, – ասաց հեկեկալով Վարդևանը և ձայնը կոկորդի խորքերում խեղդվեց:

– Անխի՜ղճը, անաստվածը, դո՜ւ, դո՜ւ, ես, ապերախտ, – ասաց կատաղած Գևորգ աղան: – Փող ուզելու գալիս հրեշտակ եք դառնում, ողորմելի, անմեղ արարածներ, իսկ մենք երբ փողերս ետ պահանջելու լինենք, օձի նման՝ ազուն ու թույնը բերաններդ, մոտենում եք մեզ խայթելու: Մեղավո՞ր եմ, որ փողս ետ եմ պահանջում, հանցավո՜ր եմ, երբ իրավունքս եմ պաշտպանում…

– Փողդ պահանջելու իրավունք ունիս, քեզ բան ասող չկա, բայց պաշտոնյայով դուռս գալդ օջախս քանդեց, կրակամարեց…

– Ես տասնևհինգ օր առաջ աղբորս ուղարկեցի, քեզ կանչեցի քաղաք, բայց դու անտարբեր, մի պատասխան անգամ չճամփեցիր:

– Ես խոստացա գալ, բայց ցանքից չպրծա:

– Ո՜չ, ո՜չ, դու փախս ես տալիս, դու երեք տարի է ինձ մատի վրա խաղացնում ես, խաբխբում ես…

– Ի՞նչ երեք տարի, ի՞նչ խաբխբել, աշունքը քեզ մոտ չեի՞, որ երկու լիրա տվի, կալին ինձ մոտ չէի՞ր, որ երկու սոմար գարի տարիր, անցյալ գարնան մատակներս չծախեցի և քեզ չհանձնեցի՞ երեք լիրա: Ախր, խի՜ղճ ունեցիր: Հինգ լիրա հինգ տարի առաջ փող ես տվել, քանի տարի է վճարում եմ, տալիս եմ, չեմ պրծնում, հիմա էլ…

– Անօրենի լեզվին աշե՜, խոսածն իմացիր և զրպարտությունները լսե… Թե մուրհակդ մոտս չլիներ, պիտի ուրանաիր և կուլ տայիր փողերս: Երեք տարի առաջ տասներկու լիրա եմ տվել կանխիկ փողով, ահա՛, կարդա մուրհակդ…




4


– Այո՜, այո՜, ես չեմ ուրանում, ճիշտ է, այդ մուրհակը ես եմ տվել, միայն հինգ ոսկի փոխարինությանս վրա երկու տարեկան տոկոսիքը, ծախսերը և տուգանքը վրա եկաք, ինձ պարտավորեցրիք, ստիպեցիք ստորագրելու այդ մուրհակը: Նեղն էի, հանգամանքից օգտվեցիք և հարյուրին քառասունութ տոկոս վեր առիք, տոկոսի էլ տոկոսը վրա եկաք, գլորեցիք ինձ հորը և այժմ ի՞նչ է մտքերինդ, աղա՜, եկել եք ձեր ոչխարին մորթելու, ահա՜, մորթեցեք… Բայց առաջ մանր ու խոշորիս խեղդեցե՜ք, սպանեցե՜ք, հետո էլ ինձ ուզում եք բութ դանակով…




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/atrpet/shkhnots/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения

Навигация